पौष: हिंदू कालगणनेप्रमाण धावो म्हयनो. ह्या म्हयन्याचे पुनवेच्या सुमाराक चंद्र पुष्य नक्षत्रांत आसता. देखून ह्या म्हयन्याक पौष म्हणटात. ह्या म्हयन्याचें वैदीक नांव तैष आसून ताका सहस्य अशेंय म्हणटात. हेमंत ऋतुंतलो हो दुसरो म्हयनो. ह्या म्हयन्यांत मकरसंक्रांत सोडून हेर खंयचीय परब जायना. देखून हाका भाकड म्हयनो म्हणपाची चाल आसा. पौष शुध्द अश्टम ते पुनवेमेरेन शांकभरी देवीचो म्होत्सव नवरात्रेसारको आसता. पौष पुनवेक माघ म्हयनो सुरु जाता म्हूणून ह्या दिसा सावन माघस्नान सपुरु करतात. ह्या म्हयन्यांत लग्नासारकीं मंगलकार्या करिनात. पौषांतले उमासेक केन्ना केन्ना अर्धोधय वा महादेय पर्व आसता.
कों.वि. सं.मं
प्रकृतीः सांख्य दर्शनांतले एक तत्व. हिचें लक्षण अशें ‘सत्त्वरजस्तमोगुणानां साम्यावस्था’ = सत्व, रज आनी तम ह्या तीन गुणांची साम्यावस्था म्हळ्यारुच प्रकृती. प्रकृतीक अव्यक्त आनी प्रधान अशींय नांवा आसात. सांख्यांच्या मतान प्रकृती ही पुराय स्थूल आनी सूक्ष्म अशा वावरचें कारण. ती अतीसूक्ष्म आशिल्ल्यान परोक्ष आसा. प्रकृतीकडेन सत्व, रज, आनी तम हे तीन गूण आशिल्ल्यान संवसारांतल्या सगळ्या पदार्थांनीय हे गूण दिसतात. प्रकृती ही नित्य, व्यापक, जड आनी स्वतंत्र आसा. ती सगूण साकार आसून दरेका खिणाक वनीं वनीं रुपा धारण करता. तिका नांदाची टांकसाळ आनी सगळ्या चमत्काराचें कुळाक मानतात. ती एक अजापीत आनी मोह घालपी अशें ज्ञानेश्र्वरान तिचें वर्णन केलां.
मूलभूत याग वा होम दशपूर्णमास, पशूबंध आनी अग्निश्टोम अशे तीन याग श्रोतयागाचे प्रकृतीभूत याग मानल्यात. तेचपरी स्थालीपाक ही एक प्रकृतीच. -कों.वि.सं.मं.
प्रचारः लोकमत जागृत करपाचो वा बदलपाचो पद्दतशीर प्रयत्न. आपणाक जाय तशें लोकमत मिर्माण करपाचो प्रचारकाचो उद्देश आशिल्ल्यान प्रचाराक अपेक्षित आशिल्ली जागृताय वा बदल विधायक आसतलोच म्हणूंक जांवचेंना आनी हाका लागून प्रचार आनी शिक्षण हांचेमदीं फरक उरता. सिक्षणाक विशयाच्या संदर्भांतल्यो बऱ्यो-वायट, खऱ्यो-फट अशा सगळ्याच गजालींचें गिन्यान दिवप जाता. सादारणपणान खंयचेय गजालीचें अवास्तव म्हत्व पटोवपाच्या यत्नांक प्रचार ह्या सवाय अर्थान संबोधीत करप जाता, असें आसलें तरी कांय खेपे बरें गजालीची वळख करुन दिवपा वेळार लेगीत प्रचाराचो आदार घेवंचो पडटा. मानसशास्त्र हें प्रचाराचें एक गरजेचें शास्त्र. लोकमत निर्माण करपाच्या वावरांत खंयचें तंत्र आपणावंचे, खंयच्या आयुधांचो वापर करचो, खंयच्या माध्यमांचो आदार घेवंचो हेसंबंदी मानसशास्त्र मार्गदर्शन करता.
आर्विल्ल्या काळांत, प्रचाराची आधुनीक अशीं माध्यमां उपलब्ध आसात. पत्रका, वण्टीपत्रां, जायराती, खबरांपत्रां, मासिकां, सारकिली लिखीत बरपावळ तशेंच रेडियो-चलचित्रा, सभा, निदर्शनां सारकिल्या दृकश्राव्य माध्यमांचो उपयोग करतात.
प्रचारकार्य हें शेकड्यांनी वर्सां पयली सावन सुरु आसा. पूण 1622 वर्सा रोमन कॅथलीक पंथान नेमणूक केल्ल्या धर्मप्रसाराक स्थायी सिमीतीचें (द कॉंग्रीगेशन फॉर प्रॉपगेशन ऑफ द फेथ) नांव आनी कार्य हांचे वयल्यान ‘प्रॉपगॅंडा’ म्हळ्यार प्रचार ही संज्ञा पयली वापरांत आयली. प्रतीन संस्कृतीच्या अवशेशांवयल्यान राजा आनी धर्मगुरु हाणीं लोकांक भुलोवपी भेस, पुतळे, देवलां, राजवाडे कायदेशीर आनी धर्मीक युक्तीवाद हांचो उपेग करुन स्वताचें व्हडपण आनी दैवी स्वरुप समाजाक दाखोवपाचे केल्ले यत्न हजारांनी वर्सासावन दिश्टी पडटात. विशीश्ट समाजीक –धर्मीक पंथांक लोकाश्रय मेळचो म्हूणून आख्यायिका, दृशटांतकथा, म्हणी हांचो प्रचार करप जालो.
क्रिस्तापयलीं 500च्या अदमासाक एथॅन्स शारांत अलंकारशास्त्र ह्या सदराखाला वक्तृत्व कलेचो आनी प्रचारतंत्राचो पद्दतशीर अभ्यास सुरु जालो. आयसॉक्रटीझ, प्लेटो आनी अरिस्टॉटल हाणीं आनी तांच्या अनुयायांनी ह्या प्रचार शास्त्रांतल्या नेमांचे संकलन केले. आपूण लोकांच्या हिताचेंय सत्य सांगता, आपलो हेत बरो आसा हें वक्त्यान आयकुप्यांक कशें पटोवन दिवप हे विशींय अभ्यास केलो. बुध्द ,कन्फ्युशन हाणींय प्लेटोभाशेन सत्यकथा, प्रभावी वक्तृत्व आनी योग्य भाशण, लिखाण हांच्या आदारान लोकांक सन्मार्गाचें अशें दर्शन घडोवन हाचें समर्थन केलां.
कौटिल्यान बरयल्ल्या अर्थशास्त्र ह्या ग्रंथांत मानसशास्त्रीय युध्दपद्दतीचो आनी मुत्सद्देगिरीचो उल्लेख मेळटा तशेंच तातूंत प्रचारकार्य कशें करप हेविशींचेंय मार्गदर्शन मेळटा. स्वुन ज ह्या चीनी लेखकान युध्दकलेवयल्या आपल्या ग्रंथांच अशेच तरेचो उपदेश केला. सोळाव्या शेकड्यांत इटलींत मौकिआवॅलीन, कौटिल्य आनी स्वुन ज हांचेभाशेनूच शांतताय काळांत आनी झुजांत धर्मशिलचाय आनी दोट्टी धोरण हांच्या प्रचाराखतीर जावपी उपेगाविशीं उल्लेख केला. शेक्सपिअराच्या नाटकांनीय प्रचारतंत्राचो वापर केल्लो दिसता.
ब्रिटनांत उद्देगीक क्रांती जातकच व्हड प्रमाणाचेर उत्पादन करपी कारखाने सुरु जाले तेन्ना उत्पादन वाडोवपाखातीर ताका प्रचारतंत्राचो वापर करचो पडलो. विसाव्या शेकड्य़ाचे सुरवेक गिरायकां कडल्यान मेळपी तशेंच जायरातींक आनी विंगड विंगड विक्रयतंत्रांक मेळपी प्रतिसादाचो अभ्यास करपाक संशोधकांनी सुरवाकृत केली. वेपार, राजकारण आनी समाजकारण ह्या क्षेत्रांनी अडाणी लोकां भितर गृहीतकल्पना, आख्यायिका, अर्दसत्य हांच्या आदारान प्रचाराक दिशाभूल करतात हाची ल्हव ल्हव करुन विचारवंतांक जाणविकाय जावंक लागली आनी ताणीं प्रचाराचो खोलायेन अभ्यास केलो.
फ्रॉयड सिग्मंड, वॉल्टर लिपमन, हॅरल्ड डी लसवॅल ह्या अभ्यासकांनी प्रचारविशींच्या तत्वांची विस्कटावणी केली. तेन्ना प्रचार हें एक तंत्र वा कला उरनासतना एक शास्त्र जालें आनी ताचेर व्हड प्रमाणाचेर ग्रंथ निर्मीती जावपाक लागली.
प्रचाराचो चडसो उपेग आपली बजू घट करपाक केल्लो दिश्टी पडटा. तो प्रचार उपरांत कसलोय आसूं , राजकीय वा वेपारी वा धर्मीक. दरेका प्रचारांतल्यान बऱ्याच प्रमाणांतच पक्षपातीपण जाता जाल्लायन असा प्रचारावरवीं लोकांची दिशाभूल जावपाचो संभव उरता. एक तत्व मांडपाच्या प्रचाराआड विरोधी तत्वाचो प्रचार करपाची सवलत आसली तरी प्रचाराचो
