पंजाब : भारताचे उत्तरेक आशिल्लें एकक राज्य. क्षेत्रफळ ५०,३६२ चौ. किमी. विस्तार २९°३२’ उत्तर ते ३२°३५’ उत्तर. अक्षांश आनी रेखआंश ७३°५५’ उदेंत. लोकसंख्या २,०१,९०,७९५ (१९९१). हाचे अस्त॥तेक पाकिस्तान, तशेंच उतरेक जम्मू आनी कश्मीर राज्य, ईशान्येक आनी उदेंतेक हिमाचल प्रदेश, दक्षिणेक आनी आग्नेयेक हरयाना, नैर्ऋत्येक राजस्थान हीं राज्यां आसात. मोगल सत्तेच्या सुरवेच्या तेंपार सिंधू आनी सतलज ह्या दोन न्हंयांचे मजगतीं आशिल्लो प्रदेश पंजाब ह्या नांवान वळखताले. उपरांत मोगल बादशाहांनी ह्या व्हड अशा पंजाब राज्यकारभाराची देखरेख वेवस्थीत जावची म्हणून हाचे दोन वाटें केले. १९४७ त देशाची फाळणी जाली तेन्ना पंजाबचे उदेंत पंजाब आनी अस्तंत पंजाब अशें दोन वांटे जावन, उदेंत पंजाबाचे भारतांत आस्पाव जालो आनी अस्तंत पंजाब पाकिस्तान जोडलो.
भूंयवर्णन – भूंयरचणूकेचे नदरेन ह्या राज्याचे तीन वांटे जाल्यात. पर्वतांचो वाठार, फातरी दोंगुल्ल्यांचो वाठार आनी उथळ मळाचो वाठार. उदेंत-अस्तत अशो ल्हान व्हड हिमालयाच्यो पर्वतांवळी राज्याचे उत्तरेक पातळ्ळयात. अस्तंत शिमेचे उत्तरेक रावी आनी नैर्ऋत्येक सतलज न्हंय आसा. राज्याचे ईशान्येक आशिल्ल्या उंचावयल्या प्रदेशाची उंचाय सु. ३६५ मी. सावन ६१० मी. मेरेन वाडत गेल्या. ह्या ऊंच प्रदेशाचे नैर्ऋत्येक आनी अस्तंतेक दोन न्हयां मजगती आशिल्लो प्रदेश ‘बडी दोआब’ म्हळयार दोन न्हंयांमदलो वाठार. हाचे आग्नेयेक ‘बीस्त’ हो बिआस आनी सतमज हांचेजगती आशील्ले दोआब. न्हंयांदेगांच्या वाठारांक ‘बेत’ म्हण्टात. सतलज, झेलम, रावी, चेनाब आनी बिआस ह्यो हांगाच्यो म्हत्वाच्यो न्हंयो. ह्या पांच न्हंयावयल्यान ह्या राज्याक पंजाब म्हणजे पांच न्हंयांमदलो वाठार हें नांव मेळ्ळां.
हवामान – पंजाबांतले हवामान सुकें आसता. हांगाचे शिंयाळो आनी गीम खूब कडक आसतात. अमृतसराचें वर्सुकी सरासरी तापमान २३.१° सॅ. आसता. गिमांत ते ३४.५° सॅ. आनी शियाळ्यांत ११.८° सॅ. आसता.गिमात दनपारचें तापमान ४१° सॅ. इतलें चडटा. जानेवारीत तें ११.८° सॅ ते १४.२° सॅ. मेरेन देवता. बंगालाच्या उपसागरांत सावन येवपी मॉन्सून वा-याक लागून पंजाबांत पावस चड पडटा. विंगड विंगड वाठारांनी पावस ५ ते ३५ इंच इतलो पडटा.
वनस्पत आनी मोनजात – पंजाबांत रानां साप्प पातळ आसून ह्या राज्याची फकत ४.२% भूंय रानांखाला आसा. गुरदासपूर, होशियारपूर आनी रूपार ह्याच जिल्ह्यानी ६०% परस चड वनस्पत आसा. ४० सेंमी. परस चड पावस पडपी वाठारांनी पानझडी रूख तशींच कांटयांची झोंपां आसात. किकर आनी बाभूळ हे रूख चड प्रमाणांत आसात. दक्षिणेकडच्या वाठारांत जाल, जुंद आनी कोपर हे रूख आसात.हागां मोनजातींचेंय प्रमाण साप्प उणें आसा. रानमाजरां आनी चुकून वास्वेलां दिश्टी पडटात. कोले, रानदुकर, हरणां, सोंशे ही मोनजात कांय प्रमाणांत मेळटा.
