व्हांवत वचून अमेरिका खंडांत पावली अशें मानतात. इ.स. आदीं ७०००-५५०० ह्या काळांतले मॅक्सिकोचे होंवरींतल्यान कोंकण दुदयाचे अवशेश मेळ्ळ्यात. इ.स. आदीं ३५००-३००० ह्या काळांतल्या इजिप्तांतल्या थड्यांत ह्या दुदयाचे सालीचे अवशेश मेळ्ळ्यात. अॅबसिनिया, मोलकाझ जुंवे आनी भारत(मलबार,डेहराडून) ह्यो सुवातींचेर ही वाल रानटी अवस्थेंत दिसता. सद्या अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, चीन आनी भारतांत ही वाल सगळेकडेन आसा.
लागवडीखाला आशिल्ले आनी रानटी अशे कोंकण दुदयाचे दोन मुखेल प्रकार आसात. रानटी फळां कोडू आसतात. लागवडींतल्या प्रकारांत वेगवेगळ्या जमनींखातीर आनी हवामानांखातीर जायत्यो सुदारित जाती उपलब्ध आसात. त्यो अशो - (१)पुसा समर प्रॉलिफिक लाँग : फळां ४०-५० सेंमी लांब आनी २०-२५ सेंमी. घेराचीं आसतात. दरेके वालीक १०-१५ फळां धरतात. हॅक्टेरी उत्पादन १२,००० कील मेळटा. (२)पुसा समर प्रॉलिफिक राउंड : फळां पाचवीं, वाटकुळीं आनी १५-१८ सेंमी. घेराचीं (३)पुसा मेघदूत : फळां लांब आनी लेव पाचवीं, हेक्टरी २५,५०० कील उत्पादन मेळटा. (४)पुसा खरगाई : फळां ३८-४५ सेंमी.लांब (५)पंजाब वाटकुळी : ही फळां वाटकुळीं आसून हॅक्टरी उत्पादन १७,५०० कील मेळटा (६)पंजाब लांब : पावसाळी पीक हॅक्टेरी उत्पादन २०,००० कील (७)पुसा मांजरी : फळां वाटकुळीं, लेव हळदुवीं हॅक्टरी उत्पादन २५,३०० कील.
हें चड करून गिमांत रोवपाचें पीक. हें पीक कसलेंय तरेचे जमनींत येता.पूण बरे निचऱ्याचे आनी भरपूर सारें आशिल्ले जमनींत उत्पन्न बरें येता. हाची सादारणपणान वर्सांतल्यान दोन खेपे ऑक्टोबर ते मार्च आनी मार्च ते जुलय मेरेन पीक घेतात. गिमांत चड करून वाटकुळ्या फळाची आनी पावसांत चड करून लांब फळाची लागवड करतात. सुर्वेक वाफ्यांत रोपें तयार करून वा १.५-२ सेंमी. अंतराचेर नेमां मारून तातूंत सारें घालून एका जाग्यार ४-५ बियो लायतात. गिमांत रोयिल्ली ही वाल चड करून जमनीचेरूच वाडयतात. पूण पावसांत ही वाल माटवार वा घरार चडयतात. लागवडीसावन दोन-अडेज म्हयन्यांनी भाजयेखातीर तरणीं फळां काडूंक सुरवात करतात.फुडें २-४ म्हयन्यांमेरेन तोडणीचें काम चालू आसता. फळां जून जातकच गरांत सूत जाता आमी सुकता. बियो घट्ट जातात. दरेके वालीक ०.५-१.५ कील वजनाचीं १०-१५ फळां येतात.
हीं फळां रेचक, मुत्रल, कफ, पित्तशामक आसून चड तकली उसळ्ळ्यार बियांचें तेल लायतात. पानां रेचक आसून साकर घालून कामणीचेर दितात.
कोंकण दुदयाक करपा, फळकूज आनी केवडा हे रोग जातात. करपा हो रोग कोलेटॉट्रिकम लॅजेनेरियम आनी फळकूज रोग पिथियम अॅफानिडारमेटम त्या कवकाक लागून जाता.
ह्या रोगांचेर बोर्डो मिश्रण फवारल्यार रोगांक आळाबंदा बसता. कोंकण दुदयाक तांबडो पैंगीळ, फळमाशी ह्या किडींपासून चड त्रास जातात. पिकार ०.६५% लिंडेन हॅक्टेरी २०-२५ कील ह्या प्रमाणांत फवारतात. तेभायर पिकार मॅलॅथिऑन हें किटकनाशक फवारतात.
ह्या फळांत ९३.३%उदक, ०.२प्रथिनां, ०.१स्निग्ध पदार्थ, २.९कार्बोहायड्रेट, ग्लुकोज, फ्रुक्टोज ह्यो साकरी ब आनी क जीवनसत्वां आसतात. सुकील्ल्या कोंकण दुदयाचो उपेग उदक दवरपाखातीर दवलें नळयो, तुताऱ्यो आनी तपकिरीच्यो डबयो तयार करपाखतीर करतात. सतार, बीन सारकीं तंतुवाद्यां करपाखातीरूय तांचो उपेग करतात. तांबडो दुदी: (मराठी : लाल भोपळा; हिंदी : कद्दू, विलायती कद्दू; इंग्लीश : कॉमन गुर्ड, स्क्वॉश गुर्ड, यॅलो गुर्ड, स्पॅनिश गुर्ड, टर्बन गुर्ड, ट्रू गुर्ड, विंटर स्क्वॉश, ग्रेट पंपकिन, मेलन पंपकिन, रॅड पंपकिन; लॅटीन : कुकुर्बिटा, मॅक्झिमा; कूळ : कुकुर्बिटेसी).
ही जमनीर सरपटत वचपी, नाजाल्यार घरार वा माटवार वाडपी वाल. तिचें खोड लांबशें वाटकुळें केंसाळ आसून ताचेर मोटीं, सादीं, एकाआड एक वाटकुळीं वा मुत्रपिंडावरी पानां आसून तळाकेन तीं काळजा आकाराचीं आसतात. तांची देग दांतेरी आसता. पानांचे देंठ पानांच्याच लांबायेचे आसतात. पुं. पुश्पां आनी स्त्री पुश्पां व्हड, एके वालीचेर पूण स्वतंत्रपणान वाडपी हळदुवीं आनी घांटीच्या आकाराचीं आसून पानांच्या खांचींनीं येतात. फळाचो आकार वाटकुळो वा लांबट वाटकुळो आसता. तांचो रंग पिंगसो-हळदुवो आसून पिकतकच तातूंत गोडसार हळदुवो वा तांबसो रवाळ (मगज) आसता. बियो जायत्यो व्हड, सपाट, धव्यो वा पिंगशो, गाड पुडी कोराच्यो आसतात. हे जातीचीं कांय प्रकारचीं फळां खूब मोटीं आसतात. (सुमार २.१ ते २.४ मी. घेराचीं आसून सुमार १००-१५० कील वजनाचीं).
हे जातीच्या मूळस्थानाविशीं निश्चित माहिती मेळाना. पूण ती मूळची आशियांतली आसुंये अशें मानतात.
हाचीं पानां, फुलां आनी फळां भाजयेखातीर वापरतात. बियांचो वापर गोडशांत करतात. त्यो पुश्टीक, मुत्रल आनी कृमीनाशक आसतात. हीं फळां बरेच दीस तिगतात.
भाजयेखातीर लागवडींत आशिल्ल्या आनी दुदी ह्या सादारण नांवान वळखतल्या फळाच्या वेगवेगळ्या प्रकारांचो कुकुर्बिटा वंशांतले जातींत आस्पाव जाता. १कु. मॅक्झिमा २ कु. मोशाटा ३ कु. पॅपो. ह्या दुदयाचो अको सूर्यमुखी हो सुदारित प्रकार उपलब्ध आसून ताचीं फळां ल्हान, वाटकुळीं आनी दोनूय वटांनी चेपटीं आसतात. सालीचो रंग गडद जांबळो वा हळदुवो आसता.हीं फळां जायतें दीस तिगतात. हाचे भायर दुदयाचे जायते प्रकार भारतांत आनी हेरकडेन लागवडींत आसात. -कों.वि,सं.मं.
