नाटकांक इनामां मेळ्ळ्यांत.
हेर साहित्य – कोमर्राजू लक्ष्मणराव, मल्लमपल्ली सोमशेखर शर्मा हांचें वैचारीक आनी संशोधनात्मक लिखाण आनी कोराड रामकृष्णराव हाच्या इतिहासीक निबंधाक तेलुगू साहित्याचीं भुशणां मानतात.
समिक्षा क्षेत्रांत कट्टमंची रामलिंगरेड्डी आनी विश्वनाथ सत्यनारायण हांचे ग्रंथ उंचेले प्रतीचे मानतात. खंडवल्ली लक्ष्मीरंजनम्, दिवाकर्ल वेंकटावधानी हांचे साहित्येतिहासावयले ग्रंथ, वेटुरी प्रभाकरशास्त्री आनी सुरवरम् प्रतापरेड्डी हांचे संशोधनात्मक प्रबंध, गॅटी सोमयाजी हाचो ‘आंध्रभाषाविकासमु’, चिडदवोलू वेंकटराव हाचो ‘दक्षिणांध्रसाहित्यमु’ हे ग्रंथ आनी तेलुगू नाटकांचो विकासक्रम दाखोवपी ग्रंथ ह्या काळांत बरोवप जाले. पानुगंटी लक्ष्मीनरसिंहराव हाच्या ‘साक्षी’ ह्या लोकप्रिय निबंधझेल्याचो आनी मुट्नुरी कृष्णरावाच्या ‘समिक्षा’ ह्या निबंधझेल्याचो मुजरत उल्लेख करूंक जाय.
आर्विल्ल्या तेलुगू साहित्याक उर्बा दिवपाचे नदरेन सगळ्यांत उत्कृश्ट कादंबरी, कथाझेलो आनी काव्यांझेलो हांकां दरेकी १,११६ रुपयांचें इनाम दितात. तेलुगू साहित्याक उर्बा दिवन ताचे उदरगतीक हातभार लावपाचें मोलादीक काम खबरंप्रत्रानींय बरे रितीन केलां. हे नदरेन आंध्र साहित्य परिशद पत्रिका, भारती, परिशोधन, आंध्रपत्रिकाउगादिसंचिकलु, शारदा, कृष्णपत्रिका, सुभाषिणी, विद्यार्थी, आंध्रप्रभा, आंध्रपत्रिका, स्त्रवंती, विशालांध्र हीं नामनेचीं नेमाळीं.
तेलुगू साहित्याचे उदरगतीक कांय साहित्य संस्थांनीय हातभार लायला त्यो अश्यो आसात – आंध्र प्रदेश साहित्य अकादमी, हैदराबाद; तेलुगू भाशा समिती, मद्रास आनी हौदराबाद; आंध्र सारस्वत परिशद, हैदराबाद; लक्ष्मीनारायण परिशोधन मंडली, हैदराबाद; आंध्र रायटर्स असोसिएशन, हैदराबाद; नव्य साहिती समिती, हैदराबाद; विश्वसाहिती, हैदराबाद; आध्र प्रदेश विद्या परिशद, विजयवाडा; कल्चरल असोसिएशन, अनकापल्ली; साहिती समिती, रेपल्ले आनी हेर.
आंध्र प्रदेश साहित्य अकादमीच्या विद्यमान दर वर्सा दोन विशय थारावन तांचेर ग्रंथ मागयतात. तातूंतल्या उत्कृश्ट दोन ग्रंथांक दरेकी दोन हजार रुपयांचे इनाम भेटयतात. तेलुगू साहित्याच्या अभ्यासाचे नदरेन नामना आशिल्लीं क्कांय ग्रंथालयां अशीं आसात – आंध्र सारस्वत परिशद ग्रंथालय, काकिनाडा; कृष्णदेवराय आंध्रभाषानिलयम्, हैदराबाद; वेमनाभाषा निलयम्, विजयवाडा आनी हैदराबाद; स्टेट लायब्ररी, हैदराबाद; श्रीवेंकटेश्वर ओरिएंटल मॅन्युस्क्रिप्ट लायब्ररी, तिरुपती तशेंच आंध्र, वेंकटेश्वर, उस्मानिया ह्या विद्यापिठांचीं ग्रंथालयां आसात.
- कों. वि. सं. मं.
तेहरान:
इराणाची राजधानी आनी तेहरान प्रांतांतलें मुखेल शार. क्षेत्रफळ १९,११८ चौ. किमी. लोकसंख्या ८,७१९,४८० (१९८६). हें शार कॅस्पियन दर्यासावन सुमार १०० किमी. अंतराचेर दक्षिणेक जाज्रुद आनी काराज न्हंयांमदीं, समुद्रथरासावन १,२०० मी. उंचायेचेर वसलां. कॅस्पियन दर्या आनी हें शार हांचेमदीं एल्बर्झ दोंगर आसा. हांगाचें हवामान निवळ आसता तेन्ना उत्तरेक एल्बर्झ दोंगराच्यो रांको आनी ताचें ५,६७८ मी. उंचायेचें माऊंट डेमॅव्हेंड हें सदांच बर्फान भरिल्लें तेमूक दिसता. हें तेमूक म्हळ्यार एक मृत ज्वालामुखी कोन आसा.
पोरणे पर्शियी भाशेंत तेहरान म्हळ्यार (तेह – ऊबदार, रान – थळ) उबदार थळ असो जाता. उबाळा दिसांनी हांगाचें हवामान २९० सॅ. जाल्यार शिंया दिसांनी हवामान ४० सॅ. आसता. हांगाचें वर्सुकी पावसाचें प्रमाण २० सेंमी. आसता. नोव्हेंबर ते मे ह्या काळांत हांगा पावस पडटा. डिसेंबर ते फेब्रुवारी ह्या म्हयन्यांमदीं शारांत बर्फ पडटा. उबाळा दिसांनी हांगा हवेंत हुनसाण चड आशिल्ल्यान हांगाचे लोक उत्तरेक १६ किमी. पयस दोंगरांनी आशिल्ल्या शेमीरान ह्या थंड हवेच्या थळांत रावपाक वतात.
तेहरान हें खुबूच पोरणें शार. इ.स. आदीं ३३१ त डरायस तिसरो हाचो फाटलाग करतना ॲलेक्झांडर ध ग्रेट हाचो मुक्काम ह्या शारांत आशिल्लो असो उल्लेख मेळटा. त्या काळांत हो गांव ‘रे’ ह्या लागसल्ले राजधानीचें ल्हान उपनगर आशिल्लो. इ.स. १२२० त मोंगोल लोकांनी ‘रे’ शाराचो नाश केलो तेन्ना थंयचे जायते लोक तेहरानाक रावपाक आयले. सोळाव्या शतमानांत सफाविद राजवंशाचो शाह तहमास्प पयलो हाणें शाराक तटबंदी केली. १७८५ त आगा मुहंमदखान ह्या कजार राजवंश संस्थापकान हें शार जिखलें आनी १७८८ त हांगा राजधानी स्थापन केली. तेन्नाच्यान हें शार इराणाची राजधानी आसा. मुहमंद खान हाचे उपरांत फथ अली शाह (१७९७-१८३४) हाणें हांगा गुलीस्थान राजवाडो, मश्जीद-इ-शाह आनी हेर वास्तू उबारून शाराक सोबीतकाय हाडली. फुडें नसिरूद्दीन शहा (१८४८-९६) हाच्या काळांत शाराचो विस्तार बरोच वाडिल्लो. फुडें १९२५ उपरांत रेझाशाह पहलवी हाच्या काळांत शाराची खुबूच उदरगत जाली. एकुणिसाव्या शेंकड्यांत हांगाचे वसतीचीय भरपूर वाड जायत गेल्या.
ही इराण देशाची राजधानी आशिल्ल्यान हांगाचो कारभार सरकार पळेता. वेंचून आयिल्ल्या तीस वांगड्यांची नगरपालकीय परिशद हांगा आसून तांची दर चार वर्सांनी वेंचणूक जाता. ही परिशद महापौर वेंचून काडटा. महापौर आनी ताचे वांगडी हांचेर नागरी सेवेची जबाबदारी आसता.
ह्या शारांत कपडे, शिमीट, साकर, सिगार, कातडेचें काम, कंवचेच्यो वस्तू तेचपरी, वखदां, सौंदर्य प्रसाधनां, मोटारी, खेळणीं आनी ‘रे’ हांगाचे तेलशुद्धीकरण हे मुखेल उद्देग चलतात. पुराय इराण देशांतले सुमार ५१% उद्देगीक उत्पादन ह्या शारांत जाता.
शारांत १२ वेशी आनी १२ मुखेल रस्ते केंद्रीत जाल्ले आसात. फिर्दौसी चौक, शाह रेझा ॲव्हॅन्यू, फिर्दौसी मार्ग हे तीन मुखेल रस्ते आसून ते उदेंतेक, दक्षिणेक आनी अस्तंतेक वतात. शाराचे उत्तरेक नवें शार आसून दक्षिणेक पोरणें बाजाराचें शार ‘सेपाह’ चौकाभोंवतणीं आसा. हांगाचो रेल्वेमार्ग कॅस्पियन दर्या आनी इराकाकडेन वता. तुर्कस्तानांतल्यान हें शार ट्रान्स-युरोपियन रेल्वेक जोडिल्लें आसा. भायल्या देशांकडेन आनी देशांतल्या मुखेल शारांकडेन हें शार विमानमार्गान जोडिल्लें आसा. अस्तंतेक १० किमी. अंतराचेर मेहराबादाक मुखेल आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आसा. कालेमोर्घी आनी दौशन तापेहा हांगा ल्हान विमानतळ आसात.
हांगाचे लोक इराणी वंशाचे आसून इस्लाम होच हांगाचो मुखेल धर्म. हांगा आशिल्ल्या क्रिस्तांव लोकांमदीं ॲसिरियन आनी आर्मेनियन पंगड हे म्हत्वाचे आसून हांगा थोडे यहुदी आनी पार्शी धर्माचे लोक रावतात. पर्शियी ही हांगाची मुखेल भास आसून वेगवेगळ्या पंगडांचे लोक आपआपली भास वापरतात.
हें शार शिक्षणीक केंद्र आसून हांगा मुळाव्यो आनी माध्यमिक शाळा आसात. तेभायर शारांत युनिव्हर्सिटी ऑफ तेहरान (१९३५), नॅशनल युनिव्हर्सिटी ऑफ इराण आनी आर्च मिहीर इंडस्ट्रियल युनिव्हर्सिटी हीं तीन वोद्यापिठां आसात. तेहरान शारांत सेपाह सालार मशीद, बहारस्तान राजवाडो आनी गुलिस्तान राजवाडो ह्यो पळोवपासारक्यो इमारती आसात.
