Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/198

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

तुकोस्थानःअक्षांश -36 से उत्तर ते 42 से उत्तर;रेखाश 26 से उदेंत आनी 45 से उदेंत,रापाटण-आंकारा,चलन-टर्कीश लिरा,भास-तुर्की.साक्षरताय-70%.

क्षेत्रफळ-7,79,452 चौ.किमी.लोकसंख्या 5,65,49,000 उत्तर गोलार्धांत,आशिया आनी युरोप खंडाक जोडपी मुस्लीम भोवसंख्य सर्वधर्म समभावी राश्ट्र.ह्या राश्ट्राचे दक्षिणेक मॅडिटेरेनियन,अस्तंतेक एजीयन आनी उत्तरेक काळो दर्या आसा.ते भायर ह्या देशाच्यो शिमो उत्तर-उदेंतेक रशिया,उदेंतेक इराण,दक्षिण उदेंतेक इराक आनी सिरिया,अस्तंतेक ग्रीस आनी उत्तर-अस्तंतेक बल्गेरियाक लागल्यात.

भूंयवर्णन-तुर्कस्थान सात सैमीक विभागांनी वाटूंन गेलां.काळो दर्या प्रांत ,मारमारा प्रांत,एजीयन प्रांत,मॅडिटेरेनियन प्रांत,मध्य अंटोलिया,उदेंत आनी दक्षिण उदेंत प्रांत आनी उत्तर अँटोलियन वाठार .रानां दोंगरांनी भरिल्ली अँटोलियन प्रांताची लांब आनी अशीर शीर काळ्या दर्याक समांतर पातळ्ळ्या.तिणें देशाची 1/6 भूंय आडायल्यात.ह्या प्रांतांत दोन दोंगररांको आसात.पयली उदेंत दोंगररांक दर्यावेळेक समांतर वता.दुसरी दोंगररांक उणे उंचायेचो आसून तातूंत देगणां,उदकाळ वाठार आनी उक्ती मळां शिंपडिल्लीं आसात.मारमारा प्रांत मारमारा दर्याभोंवतणीं पातळ्ळा.तातूंत युरोपांतलो तुर्की वाठार आनी उत्तर अस्तंतेचे अँटोलियन मळ आस्पावलाळ.ह्या प्रांतांतल्या सगळ्यांत म्हत्वाच्या तेमकाचें नांव युलूडॅग [(uludag) उंचाय,2,543 मी.] आसा.लोकांची वस्ती हांगा खूब आसा.ह्या प्रांताच्या अंटोलियन विभागांत उत्तरेक कोकायली आनी कातल्का दोंगराळ वाठार आसात.कसाळ मैदानी वाठार तातूंत उदेंत ते अस्तंत मेरेन आसात.ह्या प्रांतांत थ्रास (thrace).नांवांचो भूंयभाग आसा.एजीयन (Aegean)प्रांत एजीएन दर्यावेळ ते अस्तंत अँटोलियांतल्या मदल्या भागामेरेन पातळ्ळ्या.ह्या भागांतले दोंगर दर्याक समांतर उदेंत ते अस्तंत मेरे न आसात,गेदीझ (Gediz)कुकूकKucuk),मेदेंरीस (Menderes)आनी बाकिरके(Bakircay) हे ह्या प्रांतांतले मैदानी वाठार.

देशाचे दक्षिणेक मॅडिटेरेनियन प्रांत आसा.अस्तंत आनी मध्य तावरुस (Taurus)दोंगर तेचपरी अमानोस(Amanos) दर्यारांक ह्या प्रांतांत आस्पावल्या.पिकावळीय योग्य मैदानी भागूय ह्या वाठारांत आसात.मध्त अँटोलियन प्रांत तुर्कस्थानाच्या मध्यभागक आसा.हो वाठार दोंगराळ नासलो तरी कांय तेमकां देखीक करगदा(Karadag),करकादाग(Karacadag),हसनदाग(Hasandag)आनी इरसियस(Erciyes)हांगा आसात.उदेंत अँटोलियन प्रांत देशाचो सगळ्यांत परस उंचायेर वशिल्लो सगळ्यांत व्हड सैमीक वाठार.हातूंतलो ¾ वाठार 1,500-2,000मी.उंचायेर वसला.ह्या वाठारांत कांय एकोडे दोंगर,पर्वतरांको उदेंत ते अस्तंत मेरेन पातळ्ळ्या.पयली रांक उत्तरेक आसून तातूंत कोस,कोप आनी अल्ला हू अकबर दोंगर आसात.दुसरी मुझूंर आनी करासू आसास पर्वतरांक ही मध्य तारुस दोंगररांकेचो विस्तार.ह्या रांकेचो आकार धोणवावरी आसा.तिसरी रांक दक्षिण उदेंत तारुस दोंगरांनी घडल्या.ह्या वाठारांत कांय न्हिदिल्ले ज्वालामूखी आसात.देखीक नेमरुत(Nemrut),सुफान (suphan),तेंद्रूक(Tendurek),आनी तुर्कस्थानांतलें सगळ्यांत व्हड तेमूक माऊंट अग्री[(अरारत )उंचाय 5165 मी.].मुरात न्हंयेचे देगेक जायते मैदानी वाठार आसात.देखीक मलाझगीर्त(Malazgir ).मूस(Mus )कप्पकूर(Capakcur ).उलोव(Ulova ) आनी मलाटया(Malatya).दक्षिण उदेंत अँटोलिया प्रांतांत जमनीचें सारकेपण ही खास विशेशताय आसली तरी तातूंतल्या उदेंतेकडच्या विभागाचो अस्तंतेकडल्या भागाकडेन आशिल्लो थोडो फरक ठळकपणान दिसता.

न्हंयो-युफरिटस(Euphrates) आनी टायग्रीस(Tigris) ह्यो न्हंयो देशांतल्यान व्हांवत इराकांत वचून एकठांय जातात.देशांतली सगळ्यांत लांब न्हंय किझिली(Kizilirmak),येसिलिरमाक(Yesilirmak) आनी सकार्या(sakaraya) ह्यो काळ्या दर्याक मेळटात.गेदीझ,कुकूक,मेंदीरीस,बुयर्क मेंदीरीस आनी मेरीक ह्यो एजीयन दर्याक मेळटात.सिह्यान,सियान(Ceyhan) आनी गोक्सू(Goksu) मॅडिटेरेनियन दर्याक मेळटात.

तळीं- मध्य अँटोलोयन प्रांतांत आशिल्लें वान तळें(van Lake)(3,714 चौ.किमी.).देशांत सगळ्यांत व्हड .ह्या प्रामतांतल्या हेर तळ्यांमदीं इर्सक(Ercek), सिल्दीर (Cildir)आनी हजर (Hazar) हांचो आस्पाव जाता.अस्तंत तरस दोंगरामाळेंत बेशीर (Beyshir).इगीरदीर (Egirdir) बुर्दुर आनी असीगोलार(Acigoller ) हीं म्हत्वाचीं तळीं आसात.मारमारा दर्यालागीं संपका(Sapanca) इज्नीक(lznik).लूबट(Ulubat),मयास(Manyas),तेरेकोस(Terkos) कुकसीकमीस(Kucukcekimece),बुयूकसीकमीस(Buyukcemes) हीं तळीं आसात.80-90 च्या दशकांत.धरणाचे बांदावळीक नेट आयिल्ल्यान मनिस निर्मीत तळीं विंगड विंगड सुवातींनी दिश्टी पडटात.देखीक-किबान(Keban),करकाया(Karakaya),अल्तींकाया(Altinkaya),अदिगुझेल(Adiguzel),किलीक्काया(Kilickaya) काराकोरेन (Karacoern).

दर्या-देशाक तीन वटांनी गिरेस्त् दर्यावळ लाबल्या.उत्तरेच्या काळ्या दर्याची लांबाय 1,695 किमी.आसून तातूंतल्या उदकाचे खआरसाणीचें प्रमाण 17 प्रतीशत इतलें आसा.दक्षिणेक आशिल्लो मँडिटेरेनियन दर्या 1,577 किमी.लांब आसून ताची खारसाण काळ्या दर्याच्या दुपेटीन आसा.अस्तंतेचो एजीयन दर्या 2,800 किमी.लांब आसा.देशाचे राश्ट्रीय शिमेभितर सुमार 1,000किमी इतली जाता.

हवामान-अँटोलियन आनी मेडिटेरेनियन प्रांतांतलो गिमाळो खर जाल्यार शिंयाळो कडक आनी पावशी आसता.एजीयन आनी मारमारा प्रांतांचे दर्यावेळेर सादारण अशेंच वातावरण आसता.काळो दर्या वाठारांतलें तापमान त्या मानान उणें आसता.मध्य अंटोलियन प्रांतांत शिंयां दिसांनी बर्फ पडटा.उदेंत शिंयाळ्यांत कडक शिंयाच्या सांगातक हीम पडटा.दक्षिण उदेंत अटोलिया प्रांतांतलो गिमाळो सुको आनी गरम जाल्यार शिंयाळो सर्वसादारण आसता.पावसाचें प्रमाण सरासरी 626.3 मिमी आसता.

वनस्पत आनी मोनजात-1988 वर्साच्या आंकडया प्रमाण ह्या देशांतली 20,2 दशलक्ष हॅक्टर भूंय रानासकयल आसा.सद्या देशांतल्या 10,9 प्रतीशत भुंयेर हाडूंक आनी सांबाळून दवरुंक सरकारान साबार कार्यावळी आंखल्यात आनी ह्या वावरांत सरकारान यस मेळळां.1988 वर्सा रानावरवीं मेळपी वस्तूंचें वट्ट उत्पादन 1,72,000 टन जालें.ताचें मोल 17,66,253, दशलक्ष टर्कीश लिरा इतलें जाता.1988 वर्सा 39,000टन रानांतल्या लाकडाची निर्गत परदेशांत