वनस्पत आनी मोनजातः अरुणाचल प्रदेशाचो 61,000 चौ.किमी. वाठार रानां वनांनी भरिल्लो आसा. तातूंतलो 45,116 चौ. किमी. वाठार राखीव रानांत आस्पावता. विंगड विंगड प्रकारच्या वनस्पतींक लागून हो वाठार गिरेस्त जाल्लो दिसता. ओक, पायन, सायल, बाभूळ, बेत, कोंडो आनी हेर वनस्पत हांगा मेळटा. हत्ती, गवोरेडो, वाग, चितो, हरण, ताकिन, वांस्वेल, रानमेंढो, दुकर, रानवटी बोकड्यो हे प्राणी जंगलांत दिसतात. मिथुन आनी गयाल हे ह्या राज्यांतले दोन खाशेले प्राणी आसात.
इतिहासः अरुणाचल प्रदेशाचो इतिहास आयज मेरेन अज्ञातच उरला. दोंगर, दाट रान, येरादारीचो साप्प उणाव, मागशिल्ल्यो रानवट जमाती आनी हेर कमीपणांक लागून हांगा शासनवेवस्थेचेर कोणूच शेक गाजोवंक पावलो ना. जमातीचो मुखेली आपल्या जमातीचो कारभार पळयतालो. 1872 त आका आनी निशी (डाल्फा) वाठाराचेर आपलो ताबो मेळोवन ब्रिटिश ह्या वाठारांत रिगले. राज्यांतल्या रानवट जमातींकडल्यान कसलोच त्रास जावंचो न्हय ह्या हेतान, ब्रिटिशांनी कांय थाणीं हांगा उबारली. कर वसूल करपापुरतेंच ब्रिटिशानी ह्या वाठाराचेर लक्ष घालें आनी हेर कसलेंच म्हत्व दिलें ना. विसाव्या शतमानाचे सुर्वेक उत्तरेकडल्या वाठाराचेर चीनान हक्क सांगिल्ल्यान, ब्रिटिश सरकारान ह्या वाठाराचो वेगळो शासकीय उपविभाग घडयलो. सन 1912-13 त सर हेन्री मॅकमॅहन हाणें हिमालयाच्या तेमकांक प्रमाण मानून उत्तर दिकेवटेची शीम आंखली हिका ‘मॅकमॅहॉन लायन’ म्हणटात. 1948 त हो वाठार केला. सुरक्षतायेच्या कारणाक लागून आसामासावन वेगळो केलो. तेन्ना ताका ‘नेफा’ म्हळ्यार ईशान्य शीम (North-East Frontier Agency) म्हणटाले. ह्या राज्याचें शासन केंद्र सरकार पळेतालें. 1959 आनी 1962 वर्सा चीनान ह्या वाठाराचेर घुरी घालून कबजो मेळयलो. 1963 त चीनाकडल्यान हो वाठार परतो मेळयलो. 20 जानेवारी 1972 ह्या दिसा ह्या वाठाराक अरुणाचल प्रदेश ह्या नांवाखाल संघराज्याचो पांवडो मेळ्ळो. डिसेंबर 1986 त अरुणाचल प्रदेशाक भारत सरकारान घटकराज्याचो पांवडो दिलो.
राज्यवेवस्थाः अरुणाचल प्रदेशाचो वाठार आसामांत आसतना, शासन मध्यवर्ती सरकाराच्या घरखात्यावरवीं चलतालें. अरुणाचल प्रदेश (नेफा) आसामासावन वेगळो काडटकच केंद्र सरकाराचेवतीन राष्ट्रतीचाे प्रतिनिधी म्हूण राज्यपाल ह्या राज्यांचो कारभार पळयतालो. 20 जानेवारी 1972 ह्या दिसा अरुणाचल प्रदेशाक संघराज्याचो दर्जो मेळ्ळो तेन्ना एजन्सी काउन्सिलच्या सल्ल्यान आसामचो राज्यपाल ह्या वाठाराचो राज्य कारभार चलवपाक लागलो. 15 ऑगस्ट 1975 ह्या दिसा हें काउन्सिल वचून विधानसभा आयली. डिसेंबर 1986 त ताका राज्य पांवडो मेळ्ळो.
राज्य 10 जिल्ह्यांनी वांटिल्लें आसा. दर जिल्ह्याचो कारभार उप-उच्चायुक्त पळयता. अस्तंत कामेंग, उदेंत कामेंग, लोअर सुबनसिरी, अपर सुबनसिरी, अस्तंत सियांग, उदेंत सियांग, दिबांगव्हेली, लोहीत, तिराप, तवांग हे राज्यांतले जिल्हे जावन आसात.
अर्थीक स्थितीः अरुणाचल प्रदेशांतले शेत-उद्देग अजूनय मागशिल्ले अवस्थेंत आसात. बैल आनी नांगरान शेत कसपाची रीत अजूनय जायते जाणांक खबर ना. सोपणां-सोपणांची शेतवड आनी झूमिंग वा फिरती शेतवड करपाची पद्दत आयजय थंय चलता. सुमार 46% लोक शेत-वेवसायांत आसा. 1,33,430 हेक्टर जमीन लागवडीखाल आसून तातूंतली 26% जमीन शिंपणावळ क्षेत्रासकल आयल्या. भात, मको, नासणो, कणगां, हीं हांगाचीं मुखेल पिकां आसात. वट्ट कामदागांमदले 83.92 % कामदार शेत-वेवसायांत आसात. बायल कामदारांमदल्यो 96.6 % कामदार शेत-वेवसायांत आसात.
राज्यांत आशिल्ल्या 61,000 चौ. किमी. रानाक लागून व्हड प्रमाणांत
