ताचे पांय झिजून गेलो.हाची खूण जपानांत पांय नाशिल्ल्यो 'दारूमा'बावल्यो आयज लेगीत वापरतात. इतिहासांतल्या पुराव्यावरवीं झेन वा ध्यान पंथ चीनांत थांग राजवटीचे सुरवातीक आयलो आनी ताचेर चिनी ताओ (दाव)पंथाचोय कांय प्रभाव पडलो.'लंकावतारसूत्र'हो संस्कृत भाशेंतलो झेन संप्रदायाचो दार्शनिक ग्रंथ.हातूंत वर्णन केल्लो झेन प्रकार चीनांत आदर्श मानतात.चलप,उबो रावप,बसप आनी आड पडप ह्यो दिसपट्टे जिणेंतल्यो चार मुखेल क्रिया झेन पंथाचीं रुपां आसात. बोधिधर्माचे विचार प्रमाण मानून ध्यानसाधनेक पुराय म्हत्व दिवपी ताच्या शिष्यांनी एक पंगड तयार केलो.एक धर्मपंथ म्हूण झेनाची अशे तरेन सुरवात जाली.बोधिधर्मापसून सुरवात केल्यार,झेन पंथाचो 'सवो धर्मगुरू'हुई-नेग (इ.स.६३८ ते ७१३)हाच्या काळामेरेन ह्या पंथाचीं मुळां चिनी समाजांत घट्ट जाल्लीं.एका मनांतल्यान दुसऱ्या मनांत संचरपी विचारांचेर भर,पुस्तकी शिकवणेचो त्याग,धर्मग्रंथांत उपदेश केल्ल्या सत्यापरस वेगळें अशें गुढ सत्य आसा अशें मत आनी स्वताचें खरें स्वरूप जाणून घेतकच मोक्ष मेळटा हो भावार्थ हीं झेन पंथाचीं मुखेल तत्वां आसात.अशे तरेन घडून आयिल्ली उदरगत तशेंच चीनांतल्या परंपरागत बौध्द धर्माकडेन ताचो आयिल्लो लागींचो संबंद हाका लागून सुंग घराण्याच्या काळामेरेन ताचें स्वरूप निश्र्चित जालें.ल्हव ल्हव चीनांत पवित्र बौध्द देवळां बांदलीं.ह्या देशांत एके मुखेल मुर्तीची पुजा आनी चिनी बौध्द धर्मपंथांतल्या हेर जायत्या तत्वांचो आस्पाव केलो.ते भायर,झेन 'गुंग-आन'वा 'को-आन'नांवाचें एक तर्कविरयत कुवाडें ध्यानसाधनेचें साहित्य आनी गिन्यान मेळोवपाचं साधन म्हूण तयार केलें;हें कुवाडें झेन पंथाचें खाशेलपण जालें.ध्यानसधनेचे विशय आनी साधकाची झेनच्या गिन्यानाविशीं परिक्षा घेवपाखातीर दिल्लें 'को-आन'हें जावन गेल्ल्या झेन गुरुंचे अनुभूतीचें लिखाण जावन आसा.कांय काळाउपरांत,हें 'को-आन'कुवाडें झेन पध्दतीच्या आध्यात्मिक अनुष्ठानाचें केंद्रबिंदू जालें.शंभर को-आन कुवाडयांचो झेलो आशिल्लो 'बि-एन-लु' वा 'हेकिगान-रोकु' तशेंच चिनी विव्दान युआन-वू ख-च्यीन म्हळ्यार जपानी एंगो-कोकुगोन (१०६३-११३५)हाचो 'सुंग-बाय-ज'हे ह्या विशयावयले सगळ्यांत चड प्रतिनिधीक ग्रंथ अशें मानतात.हातूंतलो 'सुंग-बाय-ज'हो ग्रंथ झेन पंथाचो परिचयात्मक असो सगळ्यांत बरो ग्रंथ अशें मानप जाता.आयजवेर हो ग्रंथ'झेन पंथांतल्या धर्मीक अनुष्ठानाचो मार्गदर्शक गिरो'म्हूण आपली सुवात तिगोवन आसा.एंगो-कोकुगोनचे शिष्यपरंपरेत जायते समर्थ अनुयायी तयार जाले आनी ताका लागून लीन-च्यी वा रिझाई पंथाचो प्रसार चीनभर जावन सुंगकाळांत चिनी झेन पंथाचें 'भांगरायुग'सुरू जालें. जपानांत इ.स.सातव्या शेंकडयाच्या निमण्या काळांत ध्यान वा झेन संप्रदाच्या प्रचाराक सुरवात जाल्ली.फुडें एईझाई (११४१-१२१५)हो जपानी भिक्षू चिनांत वचून ध्यान संप्रदायाचें शिक्षण घेवन आयलो आनी क्योतो नगरांत इ.स.११९१ त ताणें एका ध्यानविहाराची थापणूक केली.थंय राजकूळ आनी सामुराई गोत्रे हांच्या पालवान ताचो प्रसार इतलो वाडलो की फुडेंहो पंथ जपानी बौध्द विचारसरणीचो मुखेल फांटो जालो.पंदराव्या शेंकडयांत ह्या पंथाची ३०० सरकारी (अधिकृत)आनी हजारांनी हेर मंदिरां जपानभर पातळिल्लीं आनी सामुराई समाजाचेर आनी संस्कृतायेचेर तांचो बरोच प्रभाव पडिल्लो. उपरांतच्या काळांत ह्या पंथाचें म्हत्व मात्शें उणें जालें.पूण सतराव्या शेंकडयांत,हाकुइन (१६८५-१७६८)हाणें झेनचो प्रकार एकदम सोपो करून विस्कटायिल्ल्यान सामान्य लोकांमदीं तो खूब लोकप्रिय जालो.ताका लागून रिझाई पंथाचें.पुनरुज्जीवन जावन समाज्याच्या सकयल्या थरांतल्या साबार लोकांनी हो पंथ आपणायलो.आयज ताचे १४ उपपंथ आसून ५ ते ६ हजार मंदिरां आसात.
रिचर्ड रमबोल्ट ह्या युरोपीय शिष्यान क्योटोलागसार आशिल्ल्या एका ध्यानविहाराचें वर्णन केलां तें अशें:हागाच्या विहारांत मदीं एक मंदिर आसून,एका कोनशांत एके ऊंच वण्टीफाटल्यान 'झेंडो'म्हळ्यार ध्यानाखातीर व्हडली कूड आसा.झेंडोंत वण्टीचे कडेक चारुय वटांनी ओटो आसा.तांचेर बसून भिक्षु ध्यान करतात.झेंडोंत फकत बुध्दाची मुर्त आसता.थंयची शिस्त पळोवपाखातीर एक भिक्षु आसता ताका 'जीकीजीत्सू' म्हणटात.पुराय विहाराचेर एका पारंगत आनी साक्षात्कारी भिक्षूचो शेक आसता;ताका 'रोशी'अशें म्हण्टात.साक्षात्कार हें ध्यान संप्रदायाचें मुखेल तत्व.हो साक्षात्कार लखलखीत विजेच्या केणासारको आसता अशें म्हण्टात;ताका 'साटोरी'अशें म्हण्टात. आयज जपानाभायर प्रचलित आसा तो झेन म्हळ्यार चड करून हाकुइअनचो पंथ.जपानी झेनचो 'सोतो' नांवाचो आनीक एक पंथ आसून तो रिझाई पंथापरस बरोच बळिश्ट आसा.सोतो झेन पंथ,दोगेन (१२००-५३)हाणें जपानांत हाडलो.ताणें चीनांत वचून झेनचो अभ्यास केल्लो.शाक्य मुनीच्या काळासावन पिळग्यांच्यो पिळग्यो चलत आयिल्लो खरो झेन पंथ आपणेच पुरस्कृत केलो असो दोगेनचो भावार्थ आशिल्लो.ताणें को-आनचो त्याग केलोना;पूण फकत झेन पंथातले 'प्रस्न आनी जापो'ह्या उपकरणाक लागून मनीस उंचेली सुवात मेळोवंक शकचोना,अशें ताका दिसतालें.झा-झेन अनुष्ठानाच्या श्रेश्ठत्त्वाचेर भर दिवन लोकप्रिय पुजासंस्कार ताणें काडून उडयलें.धर्माचे शुध्द्तायेचेर भर दिवन शाक्य मुनीच्या मूळ ध्यानमार्गाकडेन सोतो झेन पंथ लागीं हाडपाचे यत्न दोगेन हाणें केले.भिक्षू,उपासक दादले-बायलो आनी हेर सगळ्यांक आध्यात्मिक गिन्यान मेळोवपाखातीर झा-झेन हो सामको सोपो मार्ग आसा हो उपदेश ताणें केलो.हेर सगळ्या पंथांपरस,ह्या सोतो झेन पंथांत ताणें सादारण भौसाच्या उध्दाराचो मार्ग शिकयलो. जपानी जिवितांत झेनचो प्रभाव खूब प्रमाणांत दिसून येता.जपानी समाजाच्या विंगड विंगड मळांचेर देखीक:वास्तूकला,खेळ,संगीत,चित्रकला,तत्वगिन्यान आदी मळांचेर झेनचो प्रभाव घसघशीतपणान दिसता.
झेर्निक,फ्रिट्स:(१६ जुलय १८८८,अॅम्स्टडॅम-नेदरलॅंडस;मरण:१० मार्च १९६६,ग्रॅनिंगेन-नेदरलॅडस). डच भौतिकीविज्ञ.ताणें १९१३ अॅम्स्टरडॅम विद्यापीठांतल्यान बी.एस.पदवी घेतली.त्याच वर्सा तो ग्रोनिंनेग विद्यापीठांत ज्योतिशशास्त्रीय प्रयोगशाळेंत साहाय्यक म्हूण काम करपाक लागलो.थंय १९१५ त ताणें डॉक्टरेट पदवी मेळ्यली आनी त्याच वर्सा तो सैध्दांतिक भौतिकीचो व्याख्यातो जालो.१९२० सावन निवृत्तीमेरेन (१९५८)ताणें ग्रोनिंगेन विद्यापीठांत सैध्दांतिक आनी गणितीय भौतिकी तशेंच सैध्दांतिक यामिकीचो प्राध्यापक म्हूण काम केलें.१९४८ त,ताणें बॉल्टिमीर हांगाच्या जॉन्स हाफकिन्स विद्यापीठांत अभ्यागत प्राध्यापक म्हूण काम केलें. प्रकाशकी आनी भौतिकिच्या हेर शाखांत ताणें खास संशोधन केलें.प्रकाशकींतल्या ज्योतिशशास्त्रीय दूरदर्शकांविशींच्या प्रस्नांचेर संशोधन करता आसतना १९३४ त,ताणें दूरदर्शकाच्या हारशांतल्या प्रतिमांखातीर फुको हाणें सांगिल्ल्या सुरये-धार कसोटीचें (knife-edge test)स्पश्टीकरण दिवपी सिध्दांत उजवाडायलो.साद्या सूक्ष्मदर्शकांतल्यान (simple microscope) पारदर्शक वस्तू पुरायपणान दिसनात.त्यो दिसपाखातीर तांचें अभिरंजन (staining)करचें पडटा.ताका लागून कला विपर्यास सूक्ष्मदर्शकीय पध्दत झेर्निके हाणें सोदून काडाली.Phase Contrast Microscope हें उपकरण सोदून काडिल्लेखातीर झेर्निक फ्रिटस हाका १९५३ त,भौतिकशास्त्राखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार फाव जालो.१९५२ तताका रॉयल सोसायटीचें रम्फर्ड पदक मेळ्ळें.
झ्यूस:सर्वश्रेश्ठ ग्रीक देव.रोमन देवतासमूहांत मुखार ताका 'ज्यूपिटर'ह्या नांवान वळखूंक लागले.तो मुळचो हवामानाचो आनी मळबाचो एक
