दिसता. त्या काळांत हिंदू समाजाच्या सगळ्या वर्गांनी मदीं मदीं घटस्फोट आनी पुनर्विवाह जातालें. ब्राम्हण बायलेचो घोव प्रवासा साकून परत आयलोना, तर तिणें पांच वर्सांमेरेन ताची वाट पळोवची आनी मागीर तो मेलो अशें मानून दुसरें लग्न करचें, अशें शास्त्र त्या वेळार संमत आशिल्लें. कौटिल्यान ही मुदत कमी करून ती फकत धा म्हयन्यांची, अशें सांगलां. पूण असो पुनर्विवाह करचेपयलीं ते बायलेन धर्माधिकार्यांची परवानगी घेवप गरजेंचें आसा, अशें तो म्हण्टा. ताच्या अर्थशास्त्रांत घटस्फोटाविशींची सविस्तर फोडणीशी आयल्या. ताणें ते विशींचे कांय नेमूय सांगल्यात. पूण ते आसूर, गांधर्व आनी पैशाच ह्या पध्दतींच्या लग्नाकूच लागू जातात. उच्च वर्णांच्या लोकांतूय घटस्फोट रुढ आशिल्लो, अशें म्हण्टात.
कौटिल्यान घटस्फोटाचें एक कारण सांगलां, तें अशें:
अमोक्ष्या भुर्तरकामस्य व्दिषती भार्या ।
भार्यायाश्च भर्ता । परस्परं व्देषान्मोक्ष: ।
अमोक्षो धर्मविवाहानाम् ।
अर्थ – बायलूच फकत घोवाचो व्देश करता आसत जाल्यार, ताचे इत्सेआड तिका घोवापसून घटस्फोट मेळचो न्हय. तशेंच बायलेचे इत्सेआड घोवाकूय तो मेळचो न्हय. घोव आनी बायल एकामेकांचो व्देश करता आसत जाल्यार, तांणी घटस्फोट घेवचो. पूण जाचें लग्न धर्मीक पध्दतीन जालां, तांकां घटस्फोट घेवंक मेळना.
पूर्विल्ल्या काळांत जाल्ल्या घटस्फोटांचीं उदाहरणां वैदिक वाड्मयांत मेळनात. पूण बौध्द साहित्यांत तशे कांय उल्लेख मेळटात. ताचेवेल्यान अशें दिसता, की उच्च वर्णांत घटस्फोट व्हडलोसो प्रचलित नाशिल्लो. इ.स. सुमार चवथ्या-पांचव्या शतमानांत आनी मागीरच्या काळांतूय घटस्फोटाक विरोध जालो. घोव आपले बायलेकडेन निर्दयपणान वागत आसलो वा तो पिसो जाल्लो आसलो, तरीकूय तिका ताचेपसून घटस्फोट मेळनासलो. मनू, पराशर आदी ऋशींनी कांय खाशेले परिस्थितींत घटस्फोट घेवप योग्य, अशें मत मांडिल्लें. इ.स. १७ व्या शेंकड्यांत बरयल्ल्या ‘शूद्रकमलाकर’ नांवाच्या ग्रंथांत शूद्रांक घटस्फोटाची परवानगी दिल्या, असो उल्लेख आयला.
- कों. वि. सं. मं.
घांट:
संगीतांत एक आघाताचें वाद्य आनी धर्मीक नदरेन म्हत्वाचें उपकरण. घांटीचो आकार चड करून उमथ्या पेल्सासारको आसता. भितरल्यान एक लोळी आसता, ती घांटीच्या कांठार आपटतकच तातूंतल्यान आवाज येता.
घांटीची निर्मिती सगळ्यांत पयलीं ब्राँझ युगांत आशियांत जाली, अशें म्हण्टात. एक सपाट थाळी घेवन ती लांकडाच्या तुतयान बडोवप, हें घांटीचें मुळावें स्वरुप आशिल्लें. फुडें फुडें वाटकुळ्या आयदनाच्या आकाराच्यो घांटी तयार करूंक लागले. सुरवातीच्यो घांटी ल्हान आसताल्यो. मध्य युगांत घांटी धातूच्या पत्र्यापसून घडोवंक लागले. तांचो आकार बहिर्वक्र आनी उंचाय सुमार १३ ते २१ सेंमी. इतली आसताली. ल्हवल्हव उदरगत जाली आनी णवव्या शेंकड्यांत घांटीचो आकार मोटो जालो. तेराव्या शेंकड्यांत घांटीचो आकार अंतर्वक्र आनी आयचे घांटीभशेन जालो. १४०० सुमाराक आयची सुदारिल्ली घांट तयार जाली.
इ.स.प. धाव्या शेंकड्यांत सॉलोमन राजान आपल्या देवळांत भांगराच्यो घांटी लायिल्ल्यो, असो एक उल्लेख मेळटा. इ.स. पयल्या शेंकड्यांत ऑगस्टस राजान जुपीटराच्या देवळासामखार व्हडली घांट लायिल्ली, अशें इतिहासांत मेळटा. बॅबिलोनलागसार मेळिल्ली घांट ३,००० वर्सांआदली जावन आसा. अस्तंत युरोप, चीन, जपान, ब्रम्हदेश, भारत, ईजिप्त ह्या देशांनी घांटीचो उपेग वेगवेगळ्या स्वरुपांत करताले.
पेकिंगांत (बिजींग) एका मठांत सुमार ५३ टन वजनाची घांट आसा. ताचेर गौतम बुध्दाची उपदेश-वचनां कोरांतिल्लीं दिसतात. लंडनच्या सभाघराच्या मनोर्यांतली ‘बिगबेन’ घांट इतिहासांत नामनेक पावल्या. अमेरिकेंतली न्यूयॉर्कची ‘रिव्हरसाइड चर्च’ हातूंतली घांट नांवाजल्ली आसा. ५ टन वजनाची ही घांट १९३० वर्सा बांदिल्ली. सगळ्यांत व्हडली घांट मॉस्कोच्या क्रेमलिन राजवाड्यांत आसा (वजन: १९३ टन, उंचाय ६ मी., व्यास: ७ मी., परीघ २० मी.). ते घाटीचें नांव ‘झार कोलकोल’ म्हळ्यार ‘घांटीची सम्राज्ञी’. १७३७ वर्सा ही घांट वाजयतना फुटली आनी तिचो सुमार ११ टन वजनाचो कुडलो तुटलो. ही घांट पळोवपाक एक ल्हानशें प्रार्थनाघर कशें दिसता. मॉस्को शारांत १८१९ वर्सा बांदिल्ली ११० टन वजनाची आनीक एक घांट आसा. ब्रम्हदेशांत भिंगूनची घांट सुमार ९१,५२६ किग्रें. वजनाची आसा. जर्मनींतल्या कोलोन कॅथीड्रलांतली सेंट पीटरची घांट सगळ्यांत नादघन आसून २५ टन वजनाची आसा. भारतांतल्यो कांय घांटी खूब व्हड आकाराच्यो आसात. देखीक: नासिकची नारो शंकराची घांट. बौध्द धर्माचे लोक स्तूपघंटा पवित्र मानतात.
तांबें आनी जस्त ३:१ वा ४:१ ह्या प्रमाणांत भरसून घांट तयार करतात. घांटींतल्यान फाव तो गोड नाद येवपाखातीर रुंदाय, उंचाय, दाटाय, व्यास हांचीं योग्य अशें प्रमाण थारायतात. घांटींतल्यान दोन तरेचे नाद येतात:
१. स्थायी स्वर (Keynote)
२. गुंजन स्वर (Hum note)
भारतीय घांट काशाची वा पितूळची आसता. हिंदू संस्कृतायेंत घांट वाजोवप शुभ अशें मानतात. बौध्द आनी जैन संप्रसायांतले अर्चनापध्दतींत घांट खूब गरजेची वस्त जावन आसा. घांटीचे कांय प्रकार अशे:
१. वज्र घंटा – हे घांटीर वज्राची आकृती आसता आनी ती भौतिक आनी आध्यात्मिक विश्र्वाचे एकतेचें प्रतीक अशें मानतात.
२. गरुड घंटा – हे घांटीर गरुडाची आकृती आसता. श्रीविष्णूक ही घांट खूब आवडटा, अशें म्हण्टात. ही घांट सोरोप, उजो आनी वीज हांचेपसून अभय दिता, अशें मानतात. घांट हें कितल्याशाच देवांचें आयुध जावन आसा. घांटीच्या नादान देव-देवता प्रसन्न जातात आनी असूर पळून वतात, असो एक समज आसा.
देवळाचे गर्भकुडींत वा दारांत भितर सरनाफुडेंच घांट हुमकळायिल्ली आसता. देवळांत येवपी दरेक भक्त घांट वाजोवन देवाक आपूण आयलों, म्हूण सुचोवणी दिता. देवाची पूजा करतना आरत दाखयतना घांट वाजयातात.
किरिस्तांवांच्या कपेलांनी, इगर्जींनी घांट आसता. प्रार्थना, जल्म, मरण, झुजांतलें जैत-हार, भायलें आक्रमण, उजो, हुंवार वा हेर कसल्याय संकश्टावेळार सुचोवणी दिवपावेळार कपेलांत घांट वाजयतात. फकत इस्लाम धर्मांत मात घांट वापरीनात.
गायो, म्हशी, घोडे, उंटां, हत्ती आदी पाळीव जनावरांच्या गळ्यांत घांट बांदपाची पध्दत आसा. हाका लागून तांची राखण जाता, असो समज आसा. तेभायर गळ्यांतल्या घांटींच्या किणकिणाटावेल्यान अटंग्या रानांत शेणिल्ल्या गोरवांचो मागूस काडप शक्य जाता.
आतांच्या काळांत इलेक्ट्रिक आनी इलेक्ट्रॉनिक घांटी आयल्यात. ऑफीसांनी, घरांनी, अग्निशामक दलां. रेल्वेस्थानकां, शाळा-कॉलेजां आनी कारखान्यांनी घांटी वापरतात.
- कों. वि. सं. मं.
घाडी:
आसो काडून, भूतां, पितरां, देंवचार, खेत्री, आंलवातीण हांची नडीची वा हेर बाधा निवळावपी आनी तिचो बंदोबस्त करपी मनशाक ‘घाडी’ म्हण्टात.
घाडी ह्या उतराचे व्युत्पत्तीविशीं निश्र्चितपणान सांगूक येना. फाटली घडणी पळोवन ताचेर उपाय करपी म्हूण ताका ‘घाडी’ हें उतर पडलां आसूंये, अशें म्हण्टात.
घाडयाक विंगडविंगड नांवांनी वळखतात. घाडयाक कांय लोक ‘पंचाक्षरी’ म्हण्टात. घाडयाक ‘देवर्षि’ अशेंय म्हण्टात. गोंयचे उत्तरेक घाडयाक ‘बंटी’ म्हण्टात. घाडपण करपी बायलमनीस देवी आसल्यार
