विद्यापीठांतल्या फॅकल्टी ऑफ ग्रॅज्युएट स्टडीचो संशोधक प्राध्यापक म्हूण ताणें काम सुरू केलें. १९६० त तो संशोधन गट मुखेल आनी प्राध्यापक म्हूण मॅडिसन हांगा विसकॉन्सिन विद्यापीठांत ‘इन्स्टिट्यूट ऑफ एंझाइम रिसर्च’ हे संस्थेंत गेलो. १९६२ त, तो विसकॉन्सिन विद्यापीठांत जीवरसायनशास्त्राचो प्राध्यापक जालो आनी १९६४ त जीवशास्त्र विभागाचो नुखेल प्राध्यापक जालो. १९६८ सावन तो रॉकफेलर विद्यापीठाचो अभ्यागत अधिव्याख्यातो आसा. १९६६ त ताणें अमेरिकेचें नागरिकत्व मेळयलें. सद्या तो विसकॉन्सिन विद्यापीठाच्या मॅडिसन हांगाच्या ‘इन्स्टिट्यूट ऑफ एंझाइम रिसर्च’ हे संस्थेचो सहसंचालक म्हूण काम पळेता.
ताणें रेणवीय विज्ञानांत केल्ल्या संशोधनाक लागून आनुवंशिकतेंतल्या रहस्याचेर खूब उजवाड पडला. पेप्टाइड, प्रथिन, जीवविज्ञानांतलीं म्हत्वाचीं फॉस्फेटां ईस्टर हांच्या रसायनीक संशोधनाखातीर तो नामनेक पावलो. ताचें खास संशोधन को-एंझाइम ए न्यूक्लिओटाइड आनी पॉलिन्यूक्लिओटाइड, R.N.A आनी D.N.A हांच्यासारक्या न्यूक्लिइक अम्लांचे रसायनीक संश्लेण आनी संरचना हांचेविशीं जावन आसा. कोशिकांच्या (पेशींच्या) कार्याचें संचलन करपी जनुकां (genes), भिन्न जीवरसायनीक विक्रियांवरवी कोशिकांचेर आनी जनुकांचेर सांठयल्ली म्हायती कोशिकांच्या क्रियांमेरेन कशीं पावयतात हाची विस्कटावणी करपाक ताका यश आयलें. हे विस्कटावणेचो उपेग आनुवंशिकतेची यंत्रणा समजुपाक जाता. ह्या मळार मोलाची कामगिरी केल्या म्हूण १९६८ वर्साचो नोबेल पुरस्कार एम्. डब्ल्यू. निरेनबर्ग, रॉबर्ट हॉली आनी खोराना ह्या तिगांक वांटून मेळ्ळो.
खोरना हाका जनू १९६९ त, निर्जीव रसायनापसून प्रयोगशाळेंत जनुक तयार करपाक यश आयलें. D.N.A. हो जनुकाचो म्हत्वाचो घटक. हाच्या रेणूंचे संदेश कोशिकांमेरेन पावोवपाचें काम R.N.A. रेणू करतात. हे रेणू तयार करपाखातीर लागपी ‘रेणूंतली न्यूक्लिओटाइड घटक जोडपाची पध्दत’ खोरनान सोदून काडली. संश्लेशणान जनुक तयार करपाखातीर पयलीं ताणें चार मूलभूत न्यूक्लिओटाइड सादे पध्दतीन तयार केले आनी उपरांत ७७ न्यूक्लिओटाइड एकठांय गुंथून पयलें मानवनिर्मित जनुक तयार केलें. हें जनुक म्हळ्यार यीस्टच्या कोशिकेंत दिसून येवपी ‘ॲलॅमीन ट्रॅन्स्फर R.N.A.’ जनुक.
‘केमिकल इन्स्टिट्यूट ऑफ कॅनडा’ चो मर्क पुरस्कार (१९५८), ‘प्रोफेशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ कॅनेडियन पब्लिक सर्व्हिसेस’ चें भांगरा-पदक (१९६०), ‘गॉटिंगेन ॲकॅडेमी ऑफ सायन्सेस’चो हाइनमान पुरस्कार (१९६७) हे भोवमान ताका फाव जाल्यात. भारत सरकारान ताका पद्मभूषण (१९६३) हो किताब दिवन ताच्या वावराचो भोवमान केला. संवसारांतल्या वेगवेगळ्या नामनेच्या शास्त्रीय संस्थांचो तो मानादीक वांगडी आसा.
-कों. वि. सं. मं.
ख्मेर (कांपूचिया/कंबोडिया): ख्मेर प्रजासत्ताक. आग्नेय आशियांतलें एक राश्ट्र. क्षेत्रफळ १,८१,००० चौ. किमी. लोकसंख्या: ७४,६९,००० (१९८६). हाचे उत्तरेवटेन थायलंड आनी लाओस. उदेंतेक दक्षिण व्हिएतनाम, दक्षिणेक दक्षिण व्हिएतनाम आनी सयामचें आखात आनी अस्तंतेक सयामचें आखात आनी थायलंड आसा. प्नॉमपेन ही ह्या देशाची राजधानी.
भूंयवर्णन: ख्मेरचो मदलो वाठार सकयल आसा. हेर कडेन चडशे दोंगर आनी पर्वत आसात. उत्तरेवटेन थायलंडचे शिमेर सुमार ६०० मी. उंचायेचो डांग्रेफ पर्वत आसा. दक्षिणेवटेन ऊंच दोंगरातेमकां आसात. हांगा ह्या वाठांरांतलें सगळ्यांत ऊंच दोंगरातेमक मावंट आराल १,८१३ मी. उंचायेचें आसा. दर्यादेग सपाट आसा.
देशांतली मुखेल न्हंय म्हळ्यार मॅकाँग. हे न्हंयेक गिमाच्या दिसांनी तिबेटच्या पठारावयलो बर्फ वितळिल्ल्यान आनी मे ते सप्टेंबर ह्या काळांत पडपी पावसाक लागून हुंवार येता. काँग, सन, स्त्रेपॉक, सी, स्टुंग सेन ह्यो हांगाच्यो हेर न्हंयो आसून त्यो मॅकाँग न्हंयेक मेळटात.
हवामान: ह्या देशाचें हवामान उश्ण. एप्रिलांत तापमान सुमार ३०० ते ३५० से. आनी जानेवारींत २५० से. आसता. फेब्रुवारी ते एप्रिल मेरेन बरीच उश्णताय आसता. ह्या काळांत वादळांय जातात. मे म्हयन्यांत फकत कांय दीस पावस पजटा आनी पर्थून जुलय-ऑगस्ट उपरांत सप्टेंबरांत पावस सुरू जाता. डिसेंबर-जानेवारींत ईशान्येवटेनच्यान थंड वारें येता. ताका लागून दक्षिणेवटेनच्या पर्वतांचेर पावस पडटा. उदेंत ख्मेर ऊंच वाठांरांनी सुमार २०० सेंमी. पावस पडटा, जाल्यार दक्षिणेवटेनच्या पर्वतांचेर सुमार ४०० सेंमी. पावस पडटा. दर्यादेगांचेर भरपूर पावस पडटा. हुंवार ही हांगाची वर्सावळीची सैमीक आपत्ती जावन आसा. हुंवाराचो हांगाच्या लोकांच्या जिविताचेर बरोच परिणाम जाता. हुंवाराक लागून उंचेल्या वाठारांतल्यान माती व्हांवन येता आनी ती पिकावळीखातीर बरीच उपेगी थारता.
वनस्पत आनी मोनजात: ख्मेरची सुमार अर्दी भूंय रानांनी भरल्या. थंय बांबू, बेत आनी हेर मोलादीक लांकडांचे रुख आसात. ताड, माड, केळीं, रबर, मोसंबी, मिरया असली बरीच वनस्पत हांगा जाता. हत्ती, रानबैल, चित्तो, बिबटो वाग, वांस्वेल हे सारके प्राणी आनी हेरॉन, बकीं, ग्राउस, महोका, मोर, पेलिकन, करढोक, ईग्रेट, रानबदक हीं हांगाचीं मुखेल सुकणीं आसात.
इतिहास: ह्या देशाची सगळ्यांत पोरनी नोंद पयल्या शतमानांतल्या चिनी साहित्यांत सांपडटा. ह्या राज्यांत थायलंज, मलाया, कोचीन चायना (दक्षिण व्हिएतनाम) आनी लाओस हांच्या कांय वाठारांचो आस्पाव जातालो. त्या काळांत बरेचशे भारतीय लोक दर्या-मार्गांतल्यान हांगा येताले. ह्या लोकांमदल्या एका ब्राह्मणाचें हांगाच्या थळाव्या मुखेल्याचे धुवेकडेन लग्न जाल्याउपरांत ह्या राज्याची थापणूक जाली, अशी एक दंतकथा आसा. ह्या राज्याचो भारत आनी चीन हांचेलागी वेपार चलतालो. सव्या शतमानांत थंय चेन-ला हें ख्मेरांचें राज्य आयलें. भारत आनी हांगाच्या लोकांच्या लग्नासंबंदांतल्यान जी प्रजा निर्माण जाली, ती हांगा सत्ता चलोवपाइतली बळिश्ट जाली. चेन-ला हांगाचो भाववर्मन हो तेन्ना राजा जालो. ताणेंच ख्मेर साम्राज्याची बुन्याद घाली, अशें चडशा इतिहासकारांचें मत आसा. ताचे उपारंत त्या घराण्यांतले राजा व्हडलेशे नाशिल्ल्यान चेन-ला राज्याचेर हेर कडल्या राजांनी शेक गाजोवंक सुरवात केली. इ. स. ८०२-५० ह्या काळांत जयवर्मन हो ह्या घराण्यांतलो एक धीराचो राजा सत्तेर आयलो आनी ताणें आपल्या दुस्मानांचेर जैत मेळोवन राज्याचो विस्तार केलो. ताणें आपली राजधानी अंकोर वाठारांत निर्मिली. ताचेउपरांत आयिल्ल्या राजांनी हांगा व्हड शिल्पां आनी यादस्तिकां उबारलीं. दुसरो सूर्यवर्मन (१११३-४५) हाच्या काळांत ह्या राज्याची उदरगत तेंगशेर पाविल्ली, अशें इतिहासकारांचें मत आसा. ताणें अंकोरवांत हांगा बरीच बांदावळ केली. फुडें भितरलीं झगडीं, दुबळे राजा आनी बौध्द धर्माच्या तत्त्वांवरवीं क्षात्रतेजाचो नाश ह्या कारणांक लागून ह्या राज्याची शक्त उणी जाली. पूण पर्थून सातवो जयवर्मन् (११८१-१२१८) ह्या राजान आपल्या गुणांच्या नेटार राज्याचो चड विस्तार केलो. तेराव्या आनी चवदाव्या शतमानांत थाई आनी चाम लोक बळिश्ट जाले. तांका गोंगोल लोकांनीय फाटबळ दिलें आनी ख्मेरांचें राज्य दुबळें जालें. १३६९, १३८८ आनी १४३१ त थाई लोकांनी अंकोराचेर जैत मेळयलें आनी ख्मेरांक आपली राजधानी प्नॉमपेन हांगा हालोवची पडली. ह्या सगळ्या बोवाळांत तांची शक्त सामकीच उणी जाली.
सोळाव्या शतमानाच्या शेवटाक पोर्तुगाल आनी स्पेन हांणी हांगा आपली वसणूक निर्माण करपाचो यत्न केलो. पूण तो फळादीक जालो ना. १८६२ त फ्रेंचांनी दक्षिण व्हिएतनामांत आपले सत्तेची थापणूक केली आनी उपरांत ती कंबोडियामेरेन पातळायली. १८६३ त हांगाचो राजा पयलो नरोदम (१८५९-१९०४) हाणें फ्रेंचांचे राखणेखाल रावपाक मान्यताय दिली. सयामचें राज्यूय ह्या वाठाराचेर आपलो हक्क सांगतालें,
