उंचायेच्या वाठारांत काफयेचें पीक बरेतरेन जाता. ह्या झाडाक तांबडी वा ‘लेटरायटिक’ आनी निचर्याची जमीन लागता.
काफयेचे रोंपे रोंवचेपयलीं मातयेंत कुशिल्ले शेणखत, रेंव आनी चुनो घालून वाफे तयार करतात. वाफ्याची उंचाय १५ सेंमी. आसता. डिसेंबर ते जानेवारी म्हयन्यांत बियांक ‘ॲग्रोसान’ हें चित्याआड वखद चोळून उपरांत १.५-२.५ सेंमी. अंतर दवरुन बीं रोयतात. ४५ दिसांनी हें बीं किल्लून येता. जून म्हयन्याचे सुर्वेक हे रोंपे देड ते दोन फूट फोण खणून तातूंत रोयतात. रोंप्यांक तेंको दिवपाखातीर धिगी लायतात. काफयेचे वनस्पतीक सांवळी जाय पडटा. देखून, रोंप्यां भोंवतणी कमी उंचायेचीं हेर झाडां लायतात. हाका लागून नडणी, वादळ, माती व्हांवन वचप ह्यासारकिल्या गजालींक आळाबंद बसता. काफायेच्या रोंप्यांक सुर्वेक नडणेचो खूब त्रास जाता. ही नडणी हातांनी नाजाल्यार वखदां मारुन काडटात. काफयेच्या रोंप्यांक नत्र, स्फुरद आनी पालाश हीं रसायनीक सारीं फाव त्या प्रमाणांत वेळचेवेळार दितात.
काफी तयार करपाची पध्दत:
काफयेच्या फळांतल्या दोन बियांचेर पातळ आनी चिवटा कागदाभशेन आशिल्ली साल काडून ज्यो बियो उरतात, त्यो भाजून काफी तयार करतात. बियांवयली साल दोन पध्दतींनी काडटात.
१. सुकी पध्दत- हे पध्दतींत फळां पिकतकच काडटात आनी बीं वतांत सुकयतात. ह्यो सुकिल्ल्यो बियो फातराच्या वा लांकडाच्या खलबत्यांत धोडावन सालींपसून मेकळ्यो करतात, जाका चेरी वा थळावी (native) काफी अशें म्हण्टात.
२. ओली पध्दत- हे पध्दतींत पिकील्लीं, तांबश्या कोराचीं फळां वेचून घेतात आनी एका खाशेल्या यंत्रान तांच्यावयल्यो साली काडटात. उपरांत गर आंबोवन (fermentation) वयलें आवरण काडटात. ही प्रेक्रिया करपाक वेगवेगळ्यो टांकयो आसतात आनी ताका सादारणपणान बारा वरां लागतात. मागीर ह्यो बियो धुतात आनी सुमार सात दिस वतांत सुकयतात. अशें हें सुकयल्लें बीं यंत्राच्या आदारान ताच्यावयल्या रुपेरी सालींपसून, मेकळें करतात. हे पध्दतीन तयार केल्ले काफयेक ‘पार्चमेंट काफी’ अशें म्हण्टात. हे पध्दतीन तयार केल्ली काफी ऊंच पांवड्याची आसता आनी तिचें मोलूय चड आसता.
काफयेचें बीं तयार जातकच तें तव्यार, पत्र्यार वा घूंवपी यंत्राच्या आदारान, जतनायेन भाजतात आनी रोखडेंच दळपाक व्हरतात. काफयेचो पांवडो तिच्या रंगार, वासार थारायतात आनी तेप्रेमाण प्रत लायतात.
रोग आनी किडी:
काफयेच्या पिकांक लागपी मुखेल रोग अशे -
१. कॉफी लिफ रस्ट (Coffee leaf rust): ह्या रोगाक लागून पानांचेर दाग पडटात आनी पानां झडूंक लागतात. हो रोग आळाबंदा हाडपाक फुलां येवचेपयलीं, पावसापयलीं आनी पावस सोंपतकच अशें तीन खेपे बोर्दॊ मिश्रण झाडांचेर फवारतात.
२. ब्लॅक रॉट (black rot): ह्या रोगाक लागून रोंप्यांची पानां काळीं पडून कुसतात. ताचेर आळाबंदा हाडपाखातीर रोप्यांक फाव ती सांवळी दिवन रोगट भाग कापून उडोवन बोर्दो मिश्रणाचो फवारो मारतात.
३. बेरी ब्लोच (berry blotch): ह्या रोगाक लागून काफयेच्या फळांचेर बारीक खतां पडटात आनी फळां सुकतात वा कुसपाक लागतात.
४. ब्राउन आय स्पॉट (brown eye spot): ह्या रोगाक लागून काफयेच्या पानांचेर वाटकुळीं खतां पडटात आनी पानांच्यो कडो चॉकलेट जावन पानां झडपाक लागतात. देखून ल्हान रोंप्यांचेर ०.४% कॅप्टान वा १% बोर्दो मिश्रण फवारतात. तेभायर मुळां कुसप, root rot, anthracnose, stem wasting, ह्या सारक्यो पीडा काफयेच्या रोंप्यांक जांव येता.
काफयेच्या रोंप्यांक किडींचो, खुबूच त्रास जाता. तातूंतल्यो कांय किडी आनी तांचेवयले उपाय अशे आसात:
१. शुट आनी रुट मिली बग (shoot & root mealy bug): ही कीड पानांची कोमरी खाता आनी पानांतलो रोस ओडून घेता.
२. ग्रीन बग (green bug): हे किडीक लागून काफयेचीं पानां कवळटात, कोमरी कळी पडटा आनी फळांचेर बुरशी वाडटा.
३. कुंसा कीड (Hairy Caterpillar): पानां खावन उडयतात. ह्या तीनूय किडींक लगून तशेंच (brown bug) हे किडीपसून जावपी पीडा पयस करपाखातीर १.५% इकलक्स वा ५% मॅलाथिसोन पिठो मारतात. तेचपरी ५०० मिली. इकलक्स वा २०० मिली. फोलीथीयोन वा २०० मिली. लेबासीड हीं वखदां रोंप्याचेर फवारतात. ह्या किडीं भायर पिकाक जेन्ना ’कॉकचेफर जीव’ (cockchafer beetle) लागतात, तांकां आळाबंदा हाडपाक रोप्यांच्या मुळांनी उदकावांगडा ७५० मिली. लिंडेन हें वखद घोळोवन घालतात वा ‘थायमेट’ सारकिल्या गुळयांचीं वखदां जमनींत घालतात. Shot hole borer ही कीड काफयेचे ‘रोबुस्ता’ जातीक व्हड प्रमाणांत जाता आनी तेंगशांनी बुराक घालून कांडा भितर वता आनी गर खाता. हे किडीक लागून हेर चित्याची लागण जाता. हाचेर आळाबंदा हाडपाक २०० लि. उदकांत ६५० मिली. ‘लिंडेन’ हें वखद घोळोवन फवारतात. White stem borer आनी red borer ह्यो किडी काफयेच्या रोंप्यांचें कांड पोखरतात. हाचेर आळाबंद हाडपाक कीड लागील्ले रोंपे मारतात आनी फाव त्या वेळार B.H.C. ५०% वा ‘लिंडेन’ हीं वखदां मारतात. Thrips ही कीड पानांचेर तांतयां घालता आनी ताका लागून पानां इबाडटात. ह्यो किडी पयस करपाक डायमेक्रोन, नुव्हाक्रॉन ह्या वखदांचो फवारो मारतात.
उपेग:
काफयेचो उपेग चड करुन एक तरतरी हाडपाची पेय म्हूण जाता. काफयेंत सांपडपी ‘कॅफीन’ ह्या द्रव्याक लागून काफी पियेतकच तरतरी येता. पूण चड प्रमाणांत काफयेचो वापर केल्यार तातूंतल्या ‘कॉफेटोक्सीन’ ह्या रसायनाक लागून कोठो बंद जावपाची शक्यता आसता. मलायसारक्या देशांत काफयेच्या पानांचो काफी पेय तयार करपाखातीर वापर करतात. काफयेपसून कांय प्रमाणांत तेल तशेंच मेण आनी ‘कॉफी पल्प’ हे पदार्थ मेळटात. ‘काफी पल्प’ गोरवांची खावड म्हूण वापरुं येता. काफयेच्या बियांपसून ‘कॅफेलाय्ट’ हे नवें तरेचें प्लास्टिक तयार करतात. काफयेच्या झाडाक लांकडापसून रोतां, तुतयाचे दांडे ह्यासारक्यो वस्तू तयार करतात.
सुमार २०० वर्सांपरस चड काळा सावन भारतांत काफयेची लागवड जाता. भारतांत चड करुन ‘अरॅबिका’ आनी ‘रोबस्टा’ ह्यो जातीच मोट्या प्रमाणाचेर लागवडींत आसात. भारतांत सुमार २,४०,००० हेक्टर जमीन काफयेचे लागवडीखाला आसा. १९८६-८७ वर्सा भारतांत १,८५,००० टन काफयेचे उत्पादन जालें. १९८६-८७ वर्सा भारतांत ८६,२०० हजार टन (मोल: ३६२.९४ कोटी रुपया) काफयेची निर्यात जाली. भारतीय काफी उध्धेगाचे उदरगतीखातीर ‘भारतीय काफी मंडळ’ (Indian Coffee Board) हे संस्थेची स्थापणूक जाल्या.
- - एच्. आर. प्रभुदेसाय
काफ्का, फ्रान्झ:
(जल्म: ३ जुलय १८८३, प्राग; मरण: ३ जुन १९२४, व्हिएन्ना).
नामनेचो जर्मन कथाकादंबरीकार तो जल्मान चेक आनी वंशान ज्यू आशिल्लो. ताचो बापूय हर्मन, एक गिरेस्त वेपारी आशिल्लो. ताच्या हुकुमशायी स्वाभावाक लागून काफ्काचें व्यक्तिमत्व्च पुराय फुलूंक पावलेंना. बापायचो भंय, राग आनी तिरस्कार हाचो परिणाम ताच्या साहित्याचेर जालो. १९१९ त बरयल्यो Letter to his father आनी The Judgement ह्यो ताच्यो दोन नांवाजिल्ल्यो कथा बापूय-पूता मदल्या संघर्शाची गवाय दितात. १९०६ त, ताणें प्राग विध्यापीठांतसून कायध्याची पदवी मेळयली. १९०८ त, कामगारांच्या एके विमा कंपनीत ताका नोकरी मेळ्ळी. मुखार पुराय वेळ बरप करपाखातीर ताणें ही नोकरी सोडून दिली.
फेलीस भवर हे चलयेकडेन ताची सोयरीक जाल्ली. पूण तिका क्ष्यरोगाची बादा जाल्या हें कळटकच ताणें तें लग्न मोडलें. आनीक एके चलयेकडेन ताणें लग्न जावपाचें थारायल्लें पूण तेंय लग्न ताणें मोडलें
