मतान संततिनियमनाचो व्यापक हेत समाजीक भलायकेचो आसून, निकोप दादल्या-बायलांच्या संबंदाचेर ताची बसका आदारिल्ली आसा. आर्विल्ले नदरेन आनी बुध्दीप्रामाण्याचे कसोटीचेर, योग्य थारपी लोकशिक्षणाचो ताणें पुरस्कार केलो. ह्याच हेतान ताणें ‘समाजस्वास्थ’ हें म्हयन्याळें चलयलें(१५ जुलय १९२७-१५ नोव्हेंबर १९५३). ज्या गजालींची माहिती जावप समाजाच्या आनी व्यक्तीच्या हिताचे नदरेन गरजेची आशा, ती माहिती निर्धारान फुडें येवपाकूच जाय, अशें ताचें मत आशिल्लें. हाचेखातीर ताणें १९२३ त ‘संतति-नियमन, विचार व आचार’ आनी१९२७ त ‘गुप्त रोगांपासून बचाव (विचार व आचार)’ हीं पुस्तकां बरयलीं. तेचप्रमाण ‘वेश्या-व्यवसाय’(१९४०), ‘आधुनिक आहारशास्त्र’ (१९३८), ‘आधुनिक कामशास्त्र’ (आवृत्ती २,१९३४) अशीं कांय शासत्रीय विशयांनी विस्काटावणी करपी हेर पुस्तकां बयरलीं. ‘पॅरिसच्या परी’ (१९४६)आनी ‘तेरा गोष्टी’(१९४०) हें ताचें ललित साहित्युय उजवाडाक आयलां. ताका नाटकांचीय खूब आवड आशिल्ली. ‘गुरूबाजी’ (१९३७, ‘तार्त्युफ’ नाटकाचें रूपांतर) आनी ‘न्यायाचा शोध’ (१९४६)हें चार अंकी संगीत नाटक ताणें बरयलां. आगरकराउपरांत खर बुध्दिवादाचो निर्भयपणान पुरस्कार करपी मराठी विचारवंत म्हूण ताचें नांव घेतात. ताच्या आचारांत जी नितखसाण आशिल्ली, तीच ताच्या विचारांतूय आशिल्ली आनी ताची सया ताचे बरपावळींत पडलां.- कों. वि.सं.मं. क-हाडे ब्राह्मण: क-हाडे ब्राह्म समाज हो दक्षिणी ब्राह्मणांतलो एक पोटभेद जावन आसा. सह्याद्री खंडांत क-हाडाविशीं एक श्लोक आयला, तो असो: केरलाश्च तुलुंगाश्च तथा सौराष्ट्रवासिन:। कोंकणी:करहाटाश्र्च करनाटाश्च बर्बरा:।। ह्या श्लोकांत चित्पावन ब्राह्मणां प्रमाण कोंकणांत परशुरामान क-हाडे ब्राह्यणांची थापणूक केली, अशें म्हळां. य. रा. गुप्ते हाच्या मतान कैष्णा-कोयनेचो जंय संगम जाता त्या गांवाक पयलीं करहाट (आतां क-हाड) म्हण्टाले. ह्याच जाग्यार परशुरामान क-हाडे ब्राह्मणांची उत्पती केली, अशें म्हण्टात. क-हाडे ब्राह्मण क-डाडच्यान कोंकणांत आयले, म्हूण तांकां ‘क-हाडे’ हें नांव पडलें, अशें चडशे विव्दान मानतात. तुंगभद्रे सावन नर्मदा-गोदावरी मेरेनच्या प्रदेशाक पूर्विल्ल्या काळांत ‘करहाटक’ म्हण्टाले. ह्या वाठारांतल्या ऋग्वेदी शांकलशाखी ब्राह्मणांतले कांय जाण कोंकणांत आयले, म्हूण कोंकणांतले लोक तांकां ‘क-हाडे’ म्हणपाक लागले, अशेंय एक मत आसा. क-हाडे हे क-हाड सावन कोंकणांत आनी मागीर गोंयांत आयले, हें मत चुकीचें आसून ते मूळचे कोंकणातले आसून उपरांत घाटार गेले, अशें औध संस्थानाधिपती बाळासाहेब पंतप्रतिनिधी हाचें मत आसा. डॉ.प.कृ. गोडे हाच्या पुस्तकांत बाळासाहेब आपलें मत अशें मांडटा:’क-हाडे हे मूळ करहाटक वाठाराचे रावपी नासून तांकां एका काळार ब्राह्मण लेगीत मानपाक कोणूच तयार नासलो. एका यज्ञमंडपांत दोन-तीन क-हाड्यांनी प्रवेश केलो, तेन्ना मंडप भश्टलो अशें समजून हेर ब्राह्मण भायर गेल्ले, अशी माहिती एका हातबरपावेल्यान डॉ.भांडारकर हाणें दिल्या. क-हाडच्या शिलाहार राजान क-हाड्याक ब्राह्मण म्हूण सगळ्यांत पयलीं मान्यताय दिली, देखून तांकां क-हाडे हें नांव पडलें. शिलाहारांचे राजवटींत क-हाड्यांची भरभराट जाल्ल्यान आयजूय जायतीं कुटुंबां कोल्हापूरच्या वाठारांत दिश्टी पडटात. आयज जायते क-हाडे गोंयांत आशिल्ल्याचें मानतात. तांचीं जायतीं कुलदैवतां गोंयांत आसात. सध्या क-हाडे ब्राह्मण पुराय भारतांत पातळ्ळ्यात. पूण महराष्ट्र आनी गोंय हीं तांचीं म्हत्वाचीं केंद्रां आसात. शिलाहारांचे राजवटींत ब्राह्मण उदयाक आयले. रत्नागिरी जिल्ह्यांतल्या क-हाड्यांक शिलाहार राजान थंय व्हेले. गोंयांतल्या क-हाड्यांक कमलादेवी आनी माधवमंत्री हांणी हांगा हाडले. तेभायर गुजरातांतले कांय शाकलशाखीऋग्देवी ब्राह्मण गुर्जर ह्या आडनांवान क-हाड्याभितर आस्पावले. गोदावरी पैठ्ण क्षेत्रांतलो नृसिंहभट्ट सत्यवादी नांवाचो एक मनीस कोंकणींतल्या संगमेश्वरलागीं मावळंगे गांवांत तपश्चर्येखातीर गेलो. फुडें ताचे वंशज ‘मावळंगकर’ ह्या आडनांवान क-हाडे ब्राह्मणांत आस्पावले. आंबेजोगाई सावन, कोंकणांतल्या नेव-यां गांवांत गेल्ले ‘खरे’ लेगीत क-हाडेच जाले. ऋग्वेदांची शाकलशाखा ही एकूच शाकलशाखा क-हाड्यांभितर मेळटा.हांची गोत्रां अशीं: अत्री, अंगिरस, उपमन्यू, कश्यप, कुत्स, कौडिण्य, कौशिक, गार्ग्य, गौतम, जामदग्नी, नौधृव, पार्थिव(व्दादश), पार्थिव (त्रयोदश) बादरायण, भार्गव, भारव्दाज, मुदगल, लोहिताक्ष, वस्त, वसिश्ठ, वैन्य, विश्वामित्र, शांडिल्य आनी शालाक्ष. कोल्हापूरची महालक्ष्मी हें क-हाड्यांचें कुलदैवत. कदंब राजान बेळगांवच्या वाठारांतलीं जायतीं गोंयांत व्हरून वसयलीं. ह्या क-हाड्यांनी म्हाड्डोळची महाळसा, कवळेची शांतादुर्गा, बोरयेची नवदुर्गा, केरीची विजयदुर्गा, गोठणची शांतादुर्गा, बांदोडेची महालक्ष्मी तेभायर आर्यादुर्गा हीं दैवतां आपलीं कुलदैवतां मानलीं. हेभायर आदिनाथ आनी प्रयागमाधव हीं कुलदैवतां आशिल्लीं जायती क-हाडी घराणीं आसात. एके म्हाळशेची ३४ क-हाडे कुटुंबां भजक आशिल्ल्याची नोंद मेळटा, ती अशी: देसाई, धूपकर, प्रभुदेसाई, बखले, देऊसकर, जांभेकर, बाक्रे, काळे, भाटवडेकार, देवभक्त, सरमोकादम, आठलेकर, काकिर्डे, पेळपकर, जांभळे, गोबरे,खानवेलकर, उपाध्ये, साधले, प्रभुगावकर, शेवडे, तळेकर, टोळये, जानवेकार, रायकर, चुनेकर नाईक देसाई. इतिहासकाळांत क-हाड्यांनी खोत, इनामदार, सरदेसाई, सरदेशपांडे, देसाई, सरपोतदार, पोतदार, सबनीस, कारखानीस, सारक्या मुखेल हुध्यांचेर कामां करून गांवाचेर आपलो ताबो दवरिल्लो. काशी, नाशिक हांगाचे त्या क-हाडे क्षेत्रांतले क्षेत्रोपाध्याय आसात. नेपाळच्या पशुपतेश्वराचो पुजारी क-हाडे आसपाक जाय, असो नेम आसा. रामेश्वराकय ‘पुजारी’ नांवाचे क-हाडे ब्राह्मण आसात. गोंयांत क-हाडे ब्राह्मण केन्ना, कशे, खंयच्यान आनी कित्याखातीर आयले हाचेविशीं निश्चित पुरावो मेळना; पूण गोंयच्या कांय ग्रामसंस्थांनी क-हाडे-पध्यांची नांवां मेळिल्ल्यान क-हाड्यांचो गोंयचे भुंयेकडेन सारस्वतांइतलोच संबंद आयलो आसूंये. तेचपरी गोंयांत वसाहती घडोवपांत सारस्वतासारको तांणीय वांटो घेतलो आसूंये, अशें बा.द. सातोस्काराचें मत आसा. क-हाडे ब्राह्मणांचेर पोर्तुगेज सरकाराची वायट नदर आसली. तांकां लागून क-हाड्यांक गोंयासावन पळून सावंतवाडी राजापूराक वचचें पडलें, अशें अ.का. प्रियोळकार म्हण्टा. डॉ,गुणे हाच्या मतान पोर्तुगेज काळापयलीं मुसलमानी आक्रमणाच्या वेळार गोंयचीं क-हाडे कुटुंबां गोंयांभायर पावलीं. गोंयांत खंयच्याय गांवांत क-हाडे ब्राह्मणांची एकठांय अशी वस्ती ना. पेडणें, पासें, मांद्रें, सांखळी, सुर्ल, मयें, माशेल, सावय-वेरें, म्हाड्डोळ, कवळें, शिरोडें ह्या गांवांत क-हाडे ब्राह्मणांची घराणीं आसात. गोंयचे क-हाडे ब्राह्मण गोंयच्या समाजांत उलयतना कोंकणी भाशेचो उपेग करतात, पूण घरांत आपली खास क-हाडी मराठी भासूच उलयतात. गोंयच्या क-हाडे ब्राह्मणांमदी जीं आडनांवां घोळटात, तीं अशी:साधले पित्रे बाक्रे जडये धपकर किंजवडेकर पणशीकर अलवणी, खेडेकर, देसाई, बखले, उपाध्ये; निगळ्ये आनी हेर. गोंयांतली क-हाडे घराणीं पूर्विल्ल्या काळासावन भिक्षुकी, वैजकी करून रावतालीं. सध्या जायती घराणीं संस्कृत भास आनी ज्योर्तिविध्या हातुंत फिशाल आसात. इतिहासकाळांत देसाई, प्रभुदेसाई हीं घराणीं
