रोख पांच - धा रुपया सलिना मुशाहिरा सरकार दितालो.
जोशी वृत्ती : महाराष्ट्राचे ग्रामसंस्थेंतलो एक वतनदार समाज. तांचो उल्लेख, ग्रामजोशी, कुडबुडे जोशी, गिडबिडकी ह्या नांवांनी करतात आनी ह्या नांवांप्रमाणूच तांच्या वेवसायांतूय फरक मेळटा. ह्या वतनदारांची वसती चडशी महाराष्ट्र, कर्नाटक आनी मध्य प्रदेश ह्या राज्यांनी आसा. पयलीं जोशी हे भिक्षेकरी आशिल्ले. मराठे, धनगर, माळील हांचोय हातूंत आस्पाव जातालो.
जोशांचे खास जोशी आनी अकरमासे जोशी अशे दोन पोटभेद आसून तांच्यांत रोटीवेव्हार जातालो पूण बेटीवेव्हार जायनासलो. तांच्यो सगळ्यो चालीरिती मराठ्यांभशेन आशिल्ल्यो.
ग्रामजोशी मात पोरने ग्रामवेवस्थेंतलो एक धर्मीक अधिकारी आशिल्लो. ताचेकडे ग्रामदेवतेची पुजा - अर्चा, निवेद्य आनी शकुन - अपशकुन पळोवप हीं कामां आसतालीं. तो जातीन ब्राह्मण आसतालो. ताका कुणब्या कडल्यान, शेंकड्याक एक हे प्रमाण पेंढ्यो मेळटाल्यो. हाचे भायर सणा - परबेच्या निमतान शिधो आनी दक्षिणा वेगळी. गिडबिडकी जोशी हे डमरू वाजोवन भिक्षा मागतात म्हणून तांकां गिडबिडकी वा कुडबुडे जोशी म्हण्टात. ताच्यो चाली मराठ्यांभशेनूच आसून हे पिंगळा नांवाच्या पक्ष्याचो शब्द आयकून भविश्य सांगतात.
शेट्ये - महाजन : हांकां ग्रामवेवस्थेंत म्हत्वाचें स्थान आसा. ह्या वतनाचो संबंद वेपाराकडे, मुखेलपणान वाणी वेवसायाकडे आसून, गुजरात - महाराष्ट्रांतल्या मुखेल शारांनी हांचें वास्तव्य आसा. अर्थवेव्हाराचें नियमन करपी संस्था म्हणून तिचें म्हत्व आशिल्लें. वेव्हाराचे शिरस्ते दवरप, लवाद करप, सरकार दरबारांत दाद मागप हो सगळो म्हत्वाचो कारभार महाजन चलयतालो. वेपारी आनी सावकार मेळून एकूच महाजन संस्था आसताली. तिका 'महाजनकी' म्हण्टाले. महाजनांच्या मुखेल्याक नगरशेठ म्हण्टाले. गुजरातांत तांकां चड मान आशिल्लो.
ग्रामवेवस्थेंत गांवच्या लोकांखातीर वेगवेगळे तरेच्यो सेवा दिवपी मेस्त, धवड, म्हार, चामार, म्हालो अशे बलुतेदार आनी तांबोळी, खाळी, माळी, गोंधळी अशे अलुतेदार हांकां कांय प्रमाणांत वतनदारीचे हक्क आनी फायदे मेळटाले आशिल्ल्यान तांचो आस्पाव वतनदारींत करप जाला.
वतनसंस्था ही पारंपारीक रीतीन जल्माचेर आदारीत आशिल्ल्यान वतनदारींतल्या त्या त्या कुटुबांची ते ते सेवेची मक्तेदारी तयार जाली. वतनदारी भायल्या सेवेकऱ्या कडसून सेवा करून घेवप हो समाजिक अधिक्षेप (गुन्यांव) मानप जालो. हाचे दोन परिणाम घडले, एका परिणामावरवीं गांवगिरे समाज वेवस्थेक एक नेमस्त अशी सेवेची यंत्रणा निर्माण जाली. तिचेवरवीं सेवेकऱ्यांमदली सर्त ना जाली. दुसऱ्या परिणामावरवीं वतनदारी म्हणजे थरावीक सेवा करपाचो जल्माच्या आदारान मेळिल्लो दंडक (सक्ती) जालो.
ब्रिटीश शासनाखाल वतनसंस्थेंत हस्तक्षेप जावन, वतनदारीचें म्हत्व उणें जालें. बऱ्योच वतनदारी नश्ट जाल्यो. म्हार वतनदारीचे वायट परिणाम पळओवन डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरान म्हार वतनदारी आड चळवळ सुरू केली. फुडें १९५९ वर्सा म्हार वतनदारी कायद्यान रद्द केली.
उद्देगीकरण आनी शारीकरण, येरादारीचीं आधुनिक साधनां, आधुनिक संपर्क साधनां, आधुनिक बाजारपेठो, चलन - वापर शिक्षण - प्रसार. स्वातंत्र्य प्राप्ती उपरांत प्राप्त जाल्ली स्वाभिमानी वृत्ती आनी कूळ कायदे ह्या सगळ्या गजालीं वरवीं ग्रामीण समाज वेवस्थेंत मूलग्राम बदल जाले. ह्या बदलाचो परिणाम म्हणून वतनसंस्थेची बुनयाद नश्ट जावपाक हातभार लागलो.
आयच्या काळांत कांयकडे, कांय प्रमाणांत विशेश करून ग्रामसंस्थांनी, देवस्थानांनी, सेवेच्या आदारार भोगवटीच्या रुपांत (जमीन, घर, धान्य, पयशे, हेर येणावळ) वतनदारीचे कांय अंश दिसतात आसले तरी हजार - देड हजार वर्सांची परंपरा आशिल्ली आनी समाज वेवस्थेंत प्रभाव आशिल्ली वतनसंस्था नवयुगांत प्रभावहीन जाल्या. विज्ञान युगांतल्या वेव्हार स्वातंत्र्य आनी वेवसाय स्वातंत्र्यांत वतनदारीक सुवात उरूंक ना ते विचार प्रणालीक तर्कसंगत आदार मेळना.
- कों. वि. सं.मं.
वत्स :एक पुर्विल्लें जनपद. सनआदीं ६ व्या शतमानाचे सुरवातेक उत्तर भारतांत सोळा महाजनपदां आशिल्लीं. तातुंतलीं मगध, कोसल आनी वत्स हीं चड म्हत्वाचीं आशिल्लीं. वत्स हो वाठार समृध्द आसून ताची तलम सुती वस्त्रांखातीर नामना आशिल्ली. कौशांबी ही त्या वाठाराची राजधानी. संशोधकाच्या मताप्रमाण यमुनेचे देगेर प्रयागसावन ३० मैलांचेर कोसाम नांवाच्या गांवांत हें पुर्विल्लें नगर आशिल्लें.
काशीचो राजा दिवोदास हाचो नातू वत्स हाणें आपल्या राज्याचो विस्तार करता आसताना कौशांबीच्या भोंवतणच्या वाठाराचो तातूंत आस्पाव केलो आनी ताका लागून ह्या प्रदेशाक वत्सभूमी हें नांव मेळ्ळें. भारतीय झुजांत काशीचो राजा पांडवांवटेन आशिल्लें. उपरांत पौरव वंशांतल्या निचक्षूच्यावेळार कुरू देशाचेर व्हड अरिश्टां आयलीं. गंगेक हुंवार आयिल्ल्यान हस्तिनापूर ही ताची राजधानी व्हांवन गेली आनी टोळधाडीक लागून दुकळ पडलो. ताका लागून थंयच्या लोकांनी स्थलांतर करून ते वत्सभुंयेंत येवन स्थायिक जाले. थंय तांणीं राज्यय स्थापन केलें. कौशांबी ही तांची राजधानी आशिल्ली.
त्या वंशांतलो उदयन हो गौतम बध्दाच्या काळांतलो आनी
