दक्षिणेकडल्या सिंधूक येवन मेळटा. हिस्पार, सिमो, बिआरी, बलतोरो, सियाचीन हांचे सारक्या व्हडल्या हिमन्हंयांनी लडाखचो उत्तर भाग व्यापला. प्रदेशाच्या आग्नेय कोनशाक पंगाँग, आक्साय चीन भागांतलें सॉल्ट हीं खाऱ्या अदकाचीं मुखेल तळीं आसात. हांचेभायर ह्या भागांत हून उदकाचेय जायते झरे आसात.
लडाखाचें हवामान सादारणपणान थंय आनी सुकें. नेटाचें वारें आनी दर्यापातळेपसूनची उंचाय हांकां लागून उत्तर भागांत नेटाचें शीं आसून हो भाग वर्सांतले कांय म्हयने बर्फान धांपिल्लो आसता. हांगा वर्सुकी सरासरी 9.3 सेंमी. पावस पडटा. जमीन रेंवट आनी सु. 10% लागवडीक फावो अशी आसा. गंव, जव, वाटणे, राय सारकिलीं पिकां चड उण्या प्रमाणांत घेतात. दोंगर देंवण्यांचेर शिंपणावळीची वेवस्था आशिल्ल्यान ह्या भागांत फळ पोरसांचें प्रमाण चड आसा. सफरचंद, जरदाळू, अक्रोड हांचीं पोरसां व्हड प्रमाणांत दिसतात. लुर्सन ह्या जनावरांक उपेगी अशा तणाची लागवड बऱ्याच भागांनी करतात. खेचरां, तटटू, याक ह्या जनवरांचो दूद, येरादारी आनी कातडी हांचेखातीर उपेग करतात. रानमेंढी, बाराशिंगो, हरण, कुरंग, तांबडे (तपकिरी) वांस्वेल, बिबटे, औंस (हिमबिबटो) सारकिलीं जनावरां हांगा आसात.
इतिहास : पुर्विल्ल्या काळापसून लडाखाचें क्षेत्र अनिश्र्चितूच उरलां. ताचो इतिहास चडसो जम्मू – काश्मीराच्या इतिहासाकडेन संबंदीत आसा. इ.स. चवथ्या शेंकड्यापसून काश्मीरचो इतिहास शिलालेखांवयल्यान कळटा. लडाखाचो पयलो उल्लेख चीनी प्रवसी फा हियान हाच्या प्रवास वृत्तांतांत मेळटा. कल्हणच्या राजतरंगिणींतल्या उल्लेखांवयल्यान काश्मीराचो राजा ललितदिल्या हाणें तिबेट आनी लडाख हे प्रदेश जिखून आपल्या राज्याक जोडले. ॲलेक्झांडर कनिंगहॅमच्या मतान णवव्या शेंकडयांत क्रांती जावन तिबेटाचें विघटन जालें आनी राजघराण्याचे वांटणेंत अस्तंत तिबेट वेगळो जालो. तेन्नापसून लडाख आनी तिबेटाच्यो शिमो थारल्यो. पूण ह्याच काळांत निमगॉन नांवाच्या एका मुत्यद्दी मनशान तिबेटांत येवन तो थंयच्या राजाचे चलयेवांगडा लग्न जालो आनी लडाखवांगडा सगळो प्रदेश आपल्या शेकातळा हाडलो. तेन्ना तिबेट लोक लडाखाचो उल्लेख ‘मांग्याल’ वा ‘माऱ्यूल’ असो करताले. मागीर जायतीं वर्सां हो प्रदेश निमगॉनच्या वारसांच्या ताब्यांत आशिल्लो आनी तांकां ‘लडाखाचे राजा’ म्हणून वळखताले.
चवदाव्या शेंकडयाच्या सुरवेच्या काळांत तिबेटाचो राजपुत्र रिंचिन काश्मीरांत घुसलो आनी ताणें ल्हव ल्हव सत्ता हातासली. सतराव्या शेंकड्यांत लडाख, मोगल सुभेदारांच्या शेकातळा आशिल्लें. त्याच शेंकडयांत मंगोल फांटयांतल्या कलंपा नांवाच्या लोकांनी लडाखाचेर घुरी घाली. तेन्नापसून लडाखावांगडाच काश्मीराचेर मुसलमानांची सत्ता आयली. अफघान राज्यकर्तो अहमद शाह दर्रानीन हाणें ह्या प्रदेशाचेर जायते खेपे घुरयो घाल्यो आनी काश्मीर जिखलें. अफघानांचे त्रासदिणे सत्तेक लागून थंयचे जनतेन 1819 वर्सा उठाव केलो. मागीर डोग्रा घराण्याचो संस्थापक गुलाबसिंग हाचे कारकीर्दींत काश्मीर संस्थान अस्तित्वांत आयलें आनी लडाख ताचो एक वांटो जालो. ताचे उपरांत भारताचें स्वातंत्र्य, काश्मीर संस्थानाचें भारतांत विलनीकरण हेसारकिल्यो इतिहासीक घटना घडल्यो. ह्याच वेळार जाल्ल्या पाकिस्तान – भारत झुजांत (1947 – 49) पाकिस्तानान लडाखाचो वायव्य भाग व्यापलो आनी तेन्नापसून हो भाग वादग्रस्त थरलो. भारत आनी पाकिस्तान हांचेमदीं 1972 त जाल्ल्या शिमला कराराप्रमाण हो शिमेवाद सोडोवचो अशी भुमिका भारतान घेतिल्ली, जाल्यार संयुक्त राश्ट्रांचे मध्यस्थीन जम्मू आनी काश्मीर राज्यांत सार्वमताचो कौल घेवन निर्णय घेवंचो अशें पाकिस्तानाक दिसता.
लडाखाचे ईशान्य शिमेवयल्या भारत – चीन संघर्शाक चीनाचे तिबेटावयले घुरयेन 1958 त सुखात जाली. तिबेटावयलें वर्चस्व तिगोवपाक चीनाक आक्साय चीनाची गरज दिसली. ब्रिटीश काळापसून तिबेट चीन आनी भारत हांचे मदीं दोन आयोग नेमुनूय शिमेरेशांविशीं केन्नाच एकमत जालें ना आनी चीनान आपल्या नकाशांप्रमाण 38,000 चौ. किमी. लडाखाचो प्रदेश चीनाचो आसा असो दावो केलो. तशेंच, भारत – चीन झुजांत (1962) लडाखांतलीं चांगचेन्मो, पगाँग ह्या प्रदेशांवांगडा कांय म्हत्वाचीं ठाणीं घेतलीं.
कोलबां येवजणे प्रमाण चीनान हेविशीं उलोवणीं करपाक मान्यताय दिली आनी 1976 त दोनूय देशांमदी वाटाघाटी सुरू जाल्यो. तातुंतल्यान दूतावास, मंचाचें यो ˜ वच वाडलें. कांय प्रमाणांत वेपारूय सुरू जालो आनी आतां कैलास, मानसरोवर ह्या जाग्यांनी भारतीय यात्रेकारांचें यो – वच सुरू जालां. पूण आक्साय चीनाचो प्रस्न अजून सुटूंक ना.
शेती हो हांगाच्या लोकांचो मुखेल उददेग. लडाखाच्या देगणांनी गंव, जव, बाजारी, वाटाणे घेवडो हे सारकिलीं धान्यां आनी सफरचंद, जरदाळू, अक्रोड हीं फळां पिकतात. गिमांत हांगा दोटटी पिकां घेवपाक मेळटात. तशेंच कांय लडाखी लोक ऊंच दोंगराळ प्रदेशांत रावन मेंढरां आनी संकरीत याक हीं जनावरां पोसपाचो वेवसाय करतात.
लडाखाचे वटट लोकसंख्येंत अर्दे मुसलमान आसून तांची अस्तंत भागांत चड वसती आसा. जाल्यार उदेंत भागांत बौध्द, हिंदू, शीख आनी तिबेटी लोकांची वसती आसा. बरेचशे मुसलमान मूळचे हिंदू आसून तांचेमदीं पोरण्यो हिंदू चालीरिती दिश्टी पडटात. जातकर्म, मूज आनी लग्न ह्या संस्कारांनी धर्म वेगळे आसले तरीय कांय रुढी सारक्यो आसात. कांय हिंदू कार्यावळींनी मुसलमान बायलोय वांटो घेतात. लडाखांतल्या मुसलमानांमदीं साटेलोटे, लग्नाची पददत रुढ आसून अजुनूय बौध्दांमदीं बहुपतित्वाची चाल आसा. तशेंच
