संवसारीक काँग्रेसीचेर ताची निवड जाली. 1936 त चीनान क्रांतीचो मार्गदर्शक म्हणून ताका धाडलो. थंय बोरोडीन आनी रॉय हांचेमदीं मतभेद दाले. चीनांत क्रांती फसली. रॉय मॉस्कोक परतलो तो वेळमेरेन राशियेंत स्टालीनान सत्तासर्त सुरु केल्ली. तेन्ना रॉय बुरवारिनाच्या आदारान बर्लिनाक गेलो आनी 1930 वर्सा गुपीतपणान भारतांत परतलो.
भारतांत सुरवेचो काळ ताणें अज्ञातवासांत डॉ. महमूद ह्या नांवान काडलो. कानपूर कटांत वांटेकार जाल्ल्याचो आरोप दवरुन ब्रिटीश सरकारान ताका बारा वर्सांची ख्यास्त फर्मायली. कादयेंतल्यान भायर सरल्या उपरांत तो काँग्रेस पक्षांत सामील जालो. पूण फुडाराक गांधीजीचे विचारसरणेकडेन रॉयाचे विचार जमना जाले. 1939 तल्या दुसऱ्या झुजाक भारतान तेंको दिवंक जाय अशें ताचें मत आशिल्लें. काँग्रेसींतल्यान ताणें भायर काडलो. 1942 त आपलें रॅडिकल डेमोक्रेटिक गटाक काँग्रेसींतल्यान ताणें भायर काडलो. 1942 चे चळवळी पसूनय तो पयस रावलो. 1948 त ताणें आपल्या पक्षाचें विसर्जन केलें. नवमानवतावादाचो विचार ताणें मांडलो. रॉय हाणें स्वातंत्र हें सगळ्यांत उंचेलें मुल्य मानलां. स्वातंत्र्याचो तो कट्टो विरोधक आशिल्लो. स्वातंत्र्य, बुध्दिप्रमाण्य आनी समाजिक सुसंवाद हांचेरुच क्रांतीची उबारी आसता. व्यक्ती ही समाज आनी राज्य हांचेरुच व्हड आनी म्हत्वाची. समाजीक संघटनेपरस व्यक्तिस्वातंत्र्य म्हत्वाचें अशे ताचे विचार आशिल्ले. आपल्या ह्या विचारांच्या आदारान स्वतंत्र भारताखातीर ताणें एक राज्य घटनाय तयार केल्ली. उपचारिक उंचेलें शिक्षण घेनासतना मानवेंद्रनाथ रॉयाची गणना आर्विल्ल्या भारतांतल्या व्हड विद्वानांमदीं जाता. ताणें तत्वज्ञान, राजकारण असल्या विशयांचेर 65 ग्रंथ तशेंच 37 पुस्तकां बरयल्यांत. इंडिपँडँट इंडिया ह्या सातोळ्यांतल्यान ताणें बरेंच लिखाण केलां. ताचो बरेचशें बरप अप्रकाशीत उरलां.
दहशतवाद, साम्यवाद, राश्ट्रवाद आनी निमाणे कडेन नममानवतावाद असो विचार प्रवास जालो. दर खेपे तर्कशुध्द विचारीक आलोकनां उपरांतूच ताच्या मतांत बदल जालो. दर खेपे तर्कशुध्द विचारीक आलोकना खूश करपाखातीर ताणें केन्नाच तडजोड केली ना. देखून ताका अज्ञातवासांत रावचें पडलें इतकेंच न्हय तर वेंचणूकेंत ताच्या पक्षाची हार जाली.
मसुरीक इ. स. 1952त एका अपघातांत ताका अपंगूळपण आयलें. तरी ताचो वावर आनी लिखाण, वाचन, चिंतून चालूच आशिल्लें. -कों. वि. सं. मं.
रॉय, राजा राममोहर : (जल्म: इ.स 1772; मरण: 1833).
राजा राममोहन रॉय हो भारतांतल्या आर्विल्ल्या विचारांचो आनी समाजीक सुदारणेचे चळवळीचो आद्य प्रवर्तक.
बंगालच्या बार्दान जिल्ह्यांतल्या राधानगर गांवांत एका गिरेस्त घराण्यांत रॉय हाचो जल्म जालो. ताचो बापूय हो सनातनी ब्राह्माण आशिल्लो. राममोहनाचे भोंवतणी मुसलमान लोक आशिल्ले. उर्दू आनी फारसी भाशांचो आनी तातुंतले तातूंत सुफी पंथीय शिकवणेचो ताच्या मनाचेर अदीक प्रभाव पडलो. कुराणाच्या अभ्यासान प्रभावीत जाल्ल्यान ताचो मुर्तीपुजेचेर विश्र्वास नाशिल्लो. हेचखातीर बापायकडेन मतभेद जाल्ल्यान ताणें घर सोडलें आनी तो रंगपूराक दिग्बी ह्या इंग्रज अधिकाऱ्यावांगडा रावूंक लागलो. किरिस्तांव धर्मियांकडेन ताचो लागशिल्लो संबंद आयलो. 1805 ते 1814 ह्या काळांत ताणें इस्ट इंडिया कंपनींत नोकरी केली. 1815 त नोकरी सोडून तो कलकत्याक रावंक लागलो. हांगा ताणें आत्मीय सभा ही संस्था स्थापली. हिंदू धर्माचें मूळ आशिल्ल्या वेदांचो अभ्यास करपाखातीर ताणें इ. स. 1825 त वेदान्त कॉलेजीची स्थापणूक केली. अस्तंती शिक्षणाचो प्रसार जावपाखातीर ताणें लोकशिक्षणाचेर भर दिलो. धर्मसुदारणेचें वा शिक्षणप्रचाराचें कार्य करतना ताचे मुखार लोक जागृतायेचें उद्दिश्टा आशिल्लें.
जो समाज धर्माचेर आदारिल्लो आसता ताचो उध्दार करपाचो जाल्यार पयलीं धर्मसुदारणा जावंक जाय, ह्या ध्येयान ताणें आपल्या वावराचीसुरवात धर्मसुदारणेन केली. मुर्तीपुजा, ल्हान व्हड देवदेवता ह्या वादांत तो केन्नाच घुसपून रावलो ना. समानताय आनी भावपणान मनीस जीण समुध्द जाता, तेखातीर धर्मांत सुदारणा करुंक जाय ही मोख नदरेमुखार दवरुन ताणें इ. स. 1828 त ब्राह्मो समाजाची स्थापना केली.
भुरग्यांचो बळी घेवप, घोव फाटल्यान बायलेन सती वचप तशेंच बायलांची समाजांतली स्थीती, तांचेर जावपी अन्याय पळोवंक नजो जावन ताणें ब्रिटीश सरकाराक हाचे आड कायदो करपाची विनवणी केली. ताच्या ह्या यत्नांक यश मेळ्ळें. इ. स. 1829 त सरकारान सतीची पद्दत बायलांच्या हक्कंखातीर पयलो आवाज काडलो तो राजा राममोहन रॉय हाणेंच, देखून स्त्री मुक्ती चळवळीचो आनी बायलांच्या शिक्षणाचो तें, आद्य प्रवर्तक थारता.
