थंय गोपींनी फेर धरलो. कृष्णान आपलीं जायतीं रुपां केलीं आनी दोन गोपींमदीं एक कृष्ण अशें महावर्तुळ निर्माण जालें. ह्या वर्तुळाच्या मदीं उबो रावन बासरी वाजोवपाक आनीक एक कृष्ण निर्माण जालो. अशे तरेन शरद ऋतुच्या पुनवेक चान्न्या राती कृष्णान गोपीं वांगडा रासोत्सव रचलो.
रासनाच : रासाचे नित्य रास, अवतरित रास आनी अनुकरणात्मक रास अशे तीन प्रकार मानिल्ले आसात. व्रजवृंदावनांत कृष्ण आपल्या आंनदप्रसरिणी मासतात. हिकाच नित्यरास म्हणटात. श्रीकृष्णसंप्रदायी मानतात. हिकाच नित्यरास म्हणटात. श्रीकृष्णान व्दापर युगांत आपले आनंद शक्तीवागंडा रसात्मक रुपांत अवतार घेतलो आनी जी रास क्रिडा केलो तिका अवतरित रास अशें म्हण्टात. व्रजांतले भक्त लोक कृष्णाचे रासलिलेचें जें अनुकरण करतात तीका अनुकरणात्नक रास अशें म्हण्टात.
रासलिलेंतलीं मुखेल पात्रां म्हळ्यार श्रीकृष्ण, राधा, श्रीदामा, आनी ललिता आदी व्रजांगना. कृष्ण आनी राधा हांचे सेवेखातीर जायत्यो सखीय आसतात. तातूंत ललीता, विशाखा, सुचित्रा, चंपकलता, रंगदेवी, सुदेवी, तुंगविद्या आनी इंदूरेखा ह्यो मुखेल आसात. हें दर एके सखीचो एक एक युथ म्हळ्यार संच आसता. आपआपल्यो युथ घेवन युथेश्र्वरी ह्या रासांत येतात.
नित्य रास : हातूंत नाचाचो आस्पाव जाता. रास सुरु जावचे आदीं श्रृंगार कक्षांत कृष्णाच्या माथ्यार मुकूट चडयतात आनी ताका दिवे आनी निवेद्य दाखोवन ताची पुजा करतात. उपरांत कृष्ण विडो खावन रंगमाचयेर येता आनी राधेवांगडा सिंहासनार बसता. गोपीय रंगमाचयेर येवन बसतात. उपरांत रास मंडळीचो स्वामी येवन सगळ्या पात्रांची पुजा करता. गोपी – राधा- कृष्णाची आरती करतात आनी नित्यरासाची वेळ जाल्ल्याचें सुचयतात. उपरांत कृष्ण आनी राधा एकामेकाची तुस्त करुन एकामेकांक रासमंडलांत उपरपाखातीर विनयतात. उपरांत सगळीं नाचाखातीर उबीं रावतात आनी स्वामी गीत गावंक सुरु करता. हें गीत अशें-
नाचता रास में रास- बिहारी नँचवत है ब्रजकी सब नारी
तादीम- तादीम तत- तत थेई- थई। थुंगन- थुंगन देत गति न्यार
तततता थेई तततता थेई तततता थेईष तिटक तिटक धिलांग
धिकतक, तोदीम धिलांग, तकतो
ता धिलांग, धिग धिलांग, धिकतक
तोदीम तोदीम, धेताम धेताम
धिलांग धिलांग धिलांग तक गदगिन थेई
तततता थेई, तततता थेई तततता थेई ।।
हें गीत सुरु जातकच ताका वाद्याची साथ दितात आनी कृष्ण, राधा, गोपी तालार नाच सुरु करतात. अशे तरेन स्वामी एक एक गीत गायत रावता आनी त्या त्या गीताच्या तालार कृष्णा, राधा आनी गोपी नाचतात. मदीं मदीं दोहे, कविता, सवैयो आदी गावप जाता. अशा वेळार नाचपी लोक सुशेग घेतात. ते उपरांत सामुहीक गायन आनी रासनृत्य जाता. ह्यावेळार केन्ना केन्नाय टिपऱ्यांचे वा केन्नाय गोफ गुंफापाचे नाच जातात.
व्रज वाठारांत गुजरिया, मयूर, ताली, उंडा, पद, चलकला आदी रासांची नामना आसा. रासाचो प्रसार गुजरात, राजस्थान आनी मणिपूर ह्या वाठारांतय जाल्लो आसा.
रासलीला : रासनाचाच्या उपरांत रासलीलेची सुरवात जाता. हातूंत श्रीकृष्णाचे जीणेंतल्या कांय खाशेल्या प्रसंगांक लीलांचें रुप दिल्ले आसा. कृष्णजल्म, पुतनाउध्दार, कालियादमन, गोवर्धमधारण, कंसवध, उध्दवसवांद आदी लिला भागवत पुराणाचेर आदारिल्ल्यो आसात. तशेंच अन्नप्राशन, चंद्राचे खेळप, श्याम सगाई आदी लिला सुरदास, नंददास ह्या सारक्या कवींच्या कवनांचेर रचिल्ल्यो आसा.
रासलिलेची रंगमाची उक्ती आसता. ल्हान ल्हान भुरगे कृष्णाचीं आनी गोपीची सवगां करतात. तांकां संस्कृतप्रचार ब्रज भाशेंतले व्हड व्हड संवाद, पदां रसिया पाठ आसतात. कृष्णाच्या माथ्याचेर मोराचो मुकूट, कपलाचेर चंदनाचो तिबो, गळ्यांत माळ्ळो आनी कानांत कुंडलां आसतात. राधेच्या आनी गोपींच्याय माथ्याचेर मुकूट आनी आंगार अलंकार आसतात.
समाजी म्हळ्यार वृंदवादन हें रासलिलेचें म्हत्वाचें आंग आसा. हार्मेनियलम, सारंगी, मृदंग, झांज, बासरी, तंबोरो हीं वाद्यं
