हेडगेवार (1989-1940) हाणें नागपुरांत 1925 वर्सा दसऱ्याच्या म्हुर्तार केली. तेन्नाच्यान नागपूर हें राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचें केंद्रस्थान आसा. संघाच्या सगळ्यांत ऊंच पदावयल्या नेत्याक सरसंघाचालक म्हणटात. आतांमरेन डॉ. हेडगेवार, माधव सदाशिव गोळवलकर (गुरुजी), मधुकर दत्तात्रय देवरस (बाळासाहेब), प्रा. राजेन्द्रसिंग (रज्जभैया) अशे चार सरसंघचालक जाले. संघाच्या गांवांतल्या विकेंद्रीत घटकांक शाखा म्हण्टात.
राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघ वर्सांतले स दीस उत्सव मनयता. तातूंत संवसार पाडवो, हिंदू साम्राज्य दिनोत्सव (ज्येष्ठ शु. त्रयोदस), गुरुपौर्णिमा, राखी पुनव, दसरो, मकर संक्रांत हांचो आस्पाव जाता.
राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचो संस्कृतीक राश्ट्रवादाचेर खऱ विश्र्वास आसा. भारताची संस्कृती ही हिंदू संस्कृती आसून ह्या देशांत हिंदू चड आशिल्ल्यान भारत हिंदूराश्ट्र आसा अशी हे संघटनेची विचारप्रणाली आसा. तशेंच हिंदूत्व हें पंथवाचक नासून तें राश्ट्रवाचक आसा म्हणून वैदिक, सनातनी वांगडाच बौध्द, जैन, शीख वा हेर भारतांत स्थापणूक जाल्ल्या पंथाचे लोक हिंदूच अशें राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघ मानता. भारतातले मुसलमान आनी किरिस्तांव हे लेगीत वंशान हिंदूच आसात अशें संघाच्या नेत्यांनी जायते फावटी म्हळआं. अखंड भारताचे संकल्पनेचेर राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघानी विश्र्वास आसा.
राश्ट्रीय स्वयंसेवर संघटनेच्या स्वयंसेवकांनी जम्मू काश्मीरचें भारतांतलें विलिनीकरण, हैद्राबाद सत्याग्रहक, गोंयचे स्वतंत्रतायेचो सत्याग्रह तशेंच दाद्रा नगरहवेलीच्या स्वतंत्रतायेच्या सशस्त्र लढायेंत वांटो घेतला. चिनी आनी पाकिस्तानी घुरयांवेळार भारतीय सेनेक म्हत्वाचो पालक दिला. 1963 वर्साच्या प्रजासत्ताक दिसाच्या संचलनांत राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या स्वयंसेवकाक सरकारान वांटो घेवपाची संद दिल्ली.
ह्या संघानी सेवकांनी दुकळ, भूंयकांप सारकिल्ल्या सैमीक संकटांवेळार लोकांक पालव दिला. तशेंच देशाची वांटणी जाली तेन्ना निर्वासितांक राखण दिवन तांकां स्वतंत्र भारतांत पावसर तांची जबाबदारी घेतल्या आनी वसणूक करपाचें काम केलां. 1955 ते 1977 ह्या काळांत आणिबाणीविरोधी संघर्शांतय हे संघटनेन वांटो घेतला.
राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे प्रेरणेन अखिल भारतीय विद्यार्थी परिशद, भारतीय जन संघ, भारतीय जनता पार्टी, विश्र्व हिंदू परिशद, कुश्ट निवारक संघ, भारतीय मजदूर संघ, भारतीय किसान संघ, वनवासी कल्याण आश्रय, समाजीक समरसता मंच, अ. भा. ग्राहक पंचायत, राश्ट्रीय शीख संगत सारकिल्ल्या संघटनांची स्थापणूक जाल्या.
ब्रटिशांचे फोडा आनी राज्य करा हे पद्दतीन चलिल्लें राजकारण, खिलाफत चळवळींतल्यान हिंदू मिसलमान एकचार जावंचो सोडून सुरु जाल्ल्यो दंगली हीं राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या उदयाचीं त्या वेळावयलीं कारणां आसलीं तरी देश स्वतंत्र जालो तरी हिंदू संघटीत जाल्याबगर देशामुखावयले प्रश्र सुटचे नात ह्या विश्र्वासान डॉ. हेडगेवार आनी ताच्या इश्टांनी ह्या संघाची स्थापना केल्ली. दिनदयाल उपाध्याय, एकनाथाजी रानडे, हो. वे. शेषाद्री, दत्तोपंत ठेंगडी, नानाजी देशमुख, अटल बिहारी वाजपेयी सारकिल्ल् विचारवंत हेच संघटनेंतल्यान मुखार सरल्यात.
हिंदूची संघटना करता म्हणून राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे जायते विरोधक हे संघटनेक जातीवादी आनी फॅसीस्ट अशींय विशेशणां लायतात. ह्या संघाचेर 1948, 1975 आनी 1992 वर्सा अशी तीन खेपे त्या त्या वेळच्या सरकारान बंदी घातिल्ली. पूण ती बंदी दोन वर्सांवयर उरुंक ना.
राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे स्वयंसेवक व्यायाम आनी कवायत करपाखातीर एक वरभर मैदानार जमतात. हाकाच शाखा म्हणटात. शाखेर सगळ्यो आज्ञा संस्कृत भाशेंत दितात. राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचो गणवेश म्हळ्यार खाकी मोटवी पँट, धवो शर्ट, तांबडो पटो, काळी तोपी आनी काळे बूट. ह्या गणवेशांत दंड म्हळ्यार लाठयेचोय आस्पाव जाता. भगवो झेंडो हो संघाचो ध्वज आसा. राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचें काम भारताच्या सगळ्या जिल्ह्यांनी पावलां. त्या भायर आशिया, आफ्रिका आनी युरोपांतल्या देशांनीय हे संघटनेचें भारतीय स्वयंसेवक संघ वा हिंदू स्वयंसेवक संघ ह्या नांवान काम चलता.
गोंय मेकळें जावचे पयलीं कांय लोकांनी राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचें काम गोंयांत केल्लें आशी म्हयती मेळटा. पूण गोंय मेकळें जाल्याउपरांत 1962 वर्सासावन गोंयांत ह्या संघाचें काम उक्त्या मळार सुरु जालां आनी तें गोंयच्या इकराय तालुकेयांनी पावलां. -दत्ता भि. नाईक
राश्ट्रीय सागरविज्ञान संस्था (National institute of oceanography – NIO) : दर्यांतले सजीव आनी निर्जीव साधनसंपत्तीचो अभ्यास करपी राश्ट्रीय पांवड्यावयली संस्था. ही संस्था 1966 वर्सा दोनापावल, गोंय हांगा स्थापन जाली. हे संस्थेवरवीं दर्यांतलें खासकरुन भारत भोंवतणच्या दर्यांतले साधनसंपत्तीचें संशोधन, विकास आननी समुपयोग करप जाता.तशेंच अंटार्क्टिक महासागर आनी तातुंतले साधनसंपत्तीविशीं महासागर विज्ञानीक अभ्यास करपाखातीर अंटार्क्टिक संशोधनाच्या राश्ट्रीय कार्यक्रमांत आनी दर्यांतल्या खनिजांविशींच्या कार्यक्रमांत ही संस्था सक्रिय वांटो घेता.
ही संस्था दर्याचे अन्ननिर्मितीचे नदरेन दर्यांतले सजीव
