Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/161

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

सगळो प्रदेश हातासलो. त्याच काळांत रशियेन ऑरर्थोडॉक्स इगर्जेनूय धर्मीक पुस्तकांनी आनी विधींत कांय बदल केले. 1582 त पिटर पयलो आनी इवान पांचवो ह्या दोगां सवती भावांमधल्या कोणाक झार करचो हाचेर वाद सुरू जालो. निमाणेकडेन दोगांकूय झार करपाचें मान्य जालें. पूण ते दिनूय नेण्टे आशिल्ल्यान इवानाची भयण सोफिया तांची प्रतिनिधी म्हणून राज्यकारभार चलोवपाक लागली. पूण 1689त पिटरच्या सांगात्यांनी सोफियाक बळजबरेन निवृत्त केली. 1696 त इवानाक मरण आयले उपरांत सगळी सत्ता पिटराच्या हातांत गेली. पिटर हो एक कुशळ राज्यकर्तो आशिल्लो. ताणें राजकारभारांत थिराय हाडून रशियेचो वेपारूय वाडयलो. ताणें भोंवतणच्या कांय प्रदेशांचेर जैत मेळोवन रशियेचो विस्तार वाडयलो. 1703 त ताणें बाल्टीक दर्यादेगेर सेंट पिटर्सबर्ग नगर उबारून, उपरांत 1712त आपली राजधानी थंय व्हेली. प्रबोधन काळांत अस्तंत युरोपांत जाल्ली उदरगत मतींत घेवन ताणें त्याच प्रकारच्यो उद्देगीक, संस्कृतीक, शिक्षणीक आनी राजकीय पद्दती रशियेंत आपणायल्यो. ह्या पद्दतींक विरोध करतल्यांक तो कडक खास्त दितालो. तशेंच उमारावशाय आनी इगर्जेचेरूय ताणें आपलो शेक बसयलो. 1725 त पिटरच्या मरणा उपरांत रोमानोव घराण्यांत सत्तेर येवपा खातीर सर्त सुरू जाली.

अठराव्या शेंकड्यात रशियेंत अस्तंती प्रभावाखाला उत्सव, कलाकुसर, शिक्षण हांची खूब वाड जाली. पूण तांचो लाभ मुखेलपणान गिरेस्त लोकांकूच मेळ्ळो. रशियन इम्पेरीयल बॅलेट स्कूल आनी इटालीयन ऑपेराचीय स्थापणूक अठराव्या शेंकड्यांतूच जाली. अठराव्या शेंकड्याच्या दुसऱ्या अर्दांत एम्प्रॅस कॅथरीन दुसरी हिच्या शेकातळा रशियेंत अस्तंती कल्पनांची आनिकूय वाड जाली. तिणें कायद्याच्या मळारूय कांय सुदारणा घडोवन हाडिल्ल्यो. पूण त्या तेंपार चडशे रशियन लोक दळिद्र रेशखालाच आशिल्ले. रोमानोव घराण्यान तांचे जीणेंत सुदारणा घडोवन हाडचे खातीर कामयच पावलां उबारूंक नाशिल्ली. हाचो परिणाम म्हळ्यार 1773 आनी 1774 त एमेलीयन पोगोशेव हाच्या फुडारपणाखाला शेतकामत्यांनी राजघराण्याआड उठाव केलो. तो सबंद रशियेंत पातळिल्लो. पूण 1775 चे सुरवेक सरकारी सैन्यान तो मोडून उडयलो. कॅथरीनाच्या तेंपार रशियेचो मुखेल राश्ट्रांभितर आस्पाव जातालो. त्या काळांत रशियन पोलंडाकडच्यान बॅलारूस, लिथुआनीया आनी युक्रेन राज्यां आपल्या शेकातळा हाडलीं. ऑटोमन साम्राज्याचेर घुरी घालून क्रिमीया आनी हेर प्रदेश रशियेक जोडले. 1796 त कॅथरीनाक मरण आयले उपरांत तिचो पूत पावल हो झार जालो. पूण 1801 त पावलाची हत्या जाली. उपरांत ताचो चलो आलेक्झाण्डर पयलो झार जालो. ताणें रशियेंत साबार शाळा उबारून तशेंच राकजीय विरोधकांची सुटका करून रशियेंत खूब सुदारणा हाडली. पर्शिया, स्विडन आनी ऑटोमन साम्राज्याचेर घुरयो घालून साबार प्रदेश रशियेक जोडले.

जून 1812 त प्रसिद्द फ्रेंच सम्राट नेपोलियन बॉनापार्त हाणें रशियेचेर घुरी घाली. सुरवेक फ्रेंच सैन्याक रशियेच्या कांय प्रांतांचेर जैत मेळयल्लें. पूण उपरांत रशियन सैन्याक आपणायल्ल्या आपनाशक (scorchearth policy) झुज पद्दतीक लागून तशेंच रशियेंतल्या कडक शिंयाळ्याक लागून नेपोलियनाक फाटीं सरचें पडलें. त्या झजांत सुमार पांच लाख फ्रेंच सैनिकांक मरण आयलें अशें म्हण्टात. श्रेश्ठ नेपोलियनाचेर हार घाल्ल्यान, देशांतल्या श्रेश्ठ राश्ट्रांभितर रशियेन आपली सुवात घट्ट केली.

आलेक्झाण्डरान सुरवेच्या काळांत रशियेंत कांय सुदारणा घडोवन हाडिल्ल्यो. पूण झाराची निश्ठूर सत्ता चालूच उरली. हाका लागून ताच्या तेंपार कांय उठाव जाल्ले. 1825 आलेक्झाण्डराक मरण आयले उपरांत, ताचो चलो निकोलास पयलो झार जालो. ताच्या तेंपार वरिश्ठ घराण्यांतल्या कांय तरणाट्यांनी भूंयगत पंगड करून झार सत्तेआड सँड पेर्सबर्ग शारांत उठाव केलो. झार सैन्याक तो मोडून उडयलो. पूण निकोलसान त्या उठावाचो खूब धाक घेवन, ताणें सरकारी वरिश्ठ पदांचेर आशिल्ल्या उमराव लोकांक काडून उडोवन तांचे सुवातेर लश्करी अधिकाऱ्यांक नेमले. शिक्षण आनी पत्रकार वेवसायाचेर आपलो ताबो दवरलो. तशेंच, वेगवेगळ्या संस्थांचेर आनी संघटणांचेरूय बंदी घाली. ताणें खाशेलीं स सरकारी क्षेत्रां उबारून अर्थीक आनी राजकीय वेवस्थांचेर कडक नियंत्रण दवरलें. सादारणपणान निकोलसान निश्ठूरपणान सत्ता चलयली. पूण ताच्या तेंपार साहित्यिक मळार खूब उदरगत जाली. तशेंच अर्थीक क्षेऊंतूय थोडीभोव उदरगत जाली.

1856 त रशिया आनी ऑटोमन साम्राज्याक ब्रिटन आनी फ्रांसांचो तेंको आशिल्लो. हाका लागून 1856 त रशियेचेर हार पडली. क्रिमीयन झुज चालू आसतनाच निकोलस हाका मरण आयलें. उपरांत ताचो चलो आलेक्झाण्डर दुसरो जार जालो. क्रिमीयन झुजा उपरांत रशियेन आपली मोख उदेंत आशियेंत दवरली. आलेक्झाण्डर दुसरोझार जाले उपरांत ताणें आर्थीक वेवस्थेंत आनी भौशीक जिणेंत उदरगत घडोवन हाडचे खातीर कांय येवजणो आंखल्यो. ताणें जमीनदारांच्या चपक्यांतल्यान शेतकामत्यांची सुटका करून जमनीचें वांटप केलें. तशेंच, रेल्वे आनी बँकींग क्षेत्रांत उदरगत घडोवन हाडचे खातीर खर पावलां उखललीं. पूण ताणें आंखिल्ल्या येवजण्यांचो प्रबाव मर्यादितूच उरलो. हाका लागून ताच्या तेंपार देसांत साबार संघटणां तयार जाल्यो. तांणी झाराआड साबार उठाव केले. निमाणेकडेन 1881 त एका क्रांतीकारी पंगडान केल्ल्या बाँब हल्ल्यांत सेंट पिटर्सबर्ग शारांत ताका मरण आयलें. उपरांत ताचो चलो आलेक्झाण्डर तिसरो ह्या नांवान रशियेचो झार जालो. पूण ताचे सत्तेचो उमराव चड लाब मेळ्ळो. जाल्यार शेतकामती आनी कामगारांची स्थिती