दोगांय शेंवटून कपीतिर्थांत पडल्यो. तेवरवीं दोगांयचो उध्दार जालो (स्कंद. पु.३.१.३९). शुकदेवाकडेन रंभेचो जो संवाद जाल्लो तो शुकरंभासंवाद ह्या नांवान उजवाडायल्लो आसा.
रः देवनागरी वर्णमाळेंतलें सत्ताविसावें व्यंजन. ह्या वर्णाक सद्याचें स्वरुप मेळचे आदीं चार अवस्थांतल्यान वचचें पडलां. ताची पयली अवस्था अशोकाच्या गिरनारच्या शिलालेखांत, दुसरी राजा यशोधरम्याच्या काळांतल्या (इ.स.५३२) मंदसोरच्या लेखांत, तिसरी अवस्था मेवाडच्या गुहिलवंशी राजा अपराजित हाच्या वेळावयल्या (इ.स.६६१) कुंडेश्र्वराच्या लेखांत आनी चवथी प्रतीहार बाडकच्या जोधपूरच्या लेखांत (इ.स.८३७) मेळटा.
वर्णोध्दारतंत्रांत ह्या वर्णाचें ध्यान सांगलां तें अशें:
ललज्जिहां महारौद्रीं रक्तास्यां रक्तलोचनाम
रक्तवर्णामष्टभुजां रक्तष्टष्पोपशोभिताम्।।
रक्तमाल्याम्बरधरां रक्तालङकार भुषिताम्
महामोक्षप्रदां नित्यामष्ट सिध्दिप्रदायिकाम्।।
एवं ध्यात्वा ब्रह्मरुपां तन्मन्त्रं दशधा जपेत्।।
अर्थः जीब भायर काडिल्ल्या, महाघोर, रगताचें तोंड, रगताचे दोळे, रगताळ वर्ण, आठभुजां, रगताळ फुलांनी विभुशीत, रगताच्या फुलांची माळ आनी रगताचें वस्त्र धारण करपी तांबडया अलंकारांनी सुशोभीत, महामोक्षदायी, नित्य, अश्टसिध्दी दिवपी आनी ब्रह्मरूप अशा रकाराचें ध्यान करून मंत्राचो धा खेपो जप करचो.
मूर्धा हें हाचें उच्चारणस्थान.
रक्तचंदनः (पळेयात चंदन).
रक्तलोकेश्र्वरः बौध्दांचो एक देव. ताचो रंग तांबडो आशिल्ल्या कारणान ताका रक्तलोकेश्र्वर म्हण्टात. ताचीं वस्त्रांय तांबडी आसतात. हो चार हातांचो आसून ताच्या हातांनी धोणू, बाण, पाश आनी अंकूश हीं आयुधा आसात. ताचो राबितो अशोक झाडासकयल आसता. ताचे उजवे वटेन तारो आनी दावे वटेन भृकुटी ह्यो देवता आसतात. रक्तलोकेश्र्वराच्यो मूर्ती सामक्यो तुरळक अशो आसात. तातुंतल्यो कांय नेपाळाक पळोवंक मेळटात.
साधनमाला ग्रंथांत ताच्या ध्यानाचें वर्णन मेळटा. रक्तवर्ण, द्विभुज, मस्तकाचेर जटांचो मुकूट तातूंत अमिताभाची प्रतिमा. तशेंच वेगवेगळ्या वस्त्रांनी आनी अलंकारांनी भुशीत आसून, ताच्या दाव्या हातांत रक्तकमळ आसा.
रखुमाई (रुक्मीण): एक देवता आनी विठ्ठलाची बायल. लोकमानसांतलो विठ्ठल म्हणजेच कृष्ण. रखुमाईक रुक्मिणी अशेंय म्हण्टात. पदमपुराणाच्या आनी स्कंद पुराणाच्या उत्तर खंडांत तिची कथा दिल्ली आसा. ती अशी-
गोकुळांत आसतना कृष्ण आनी राधा हांची इश्टागत आशिल्ली. गोकूळ सोडून गेले उपरांत कृष्णान द्वारका नगरी वसयली आनी तो द्वारकेचो राजा जालो. तेन्ना राधा एक खेपे द्वारकेक गेली. श्रीकृष्णाच्या देवळांत वचून तीट ताचे मांडयेर बसली. तेन्नाच श्रीकृष्णाची बायल रुक्मिणी थंय आयली. तिका पळोवन राधा ताचे मांडयेवयल्यान उठलिना वा कृष्णानूय तिका उठयलिना. ताका लागून रुक्मिणीक आपलो अपमान दिसलो आनी तिका तिडक आयली. परत कृष्णाचें तोंड पळोवप ना अशें थरोवन ती द्वारका सोडून गेली. जायतीं तिर्थां भोंवन ती दिंडीरवनांत आयली. तपश्र्चर्येक हें थळ तिका मानवलें आनी थंयच ती तपश्र्चर्या करपाक लागली.
रूक्मिणी सोडून गेली म्हणून कृष्णाक खूब दुख्ख जालें. गोकुळांतल्या गोपाळांक घेवन तो तिका सोदपाक गेलो. तिका सोदीत तो दिंडीरवनांत पावलो. ताचे वांगडा आशिल्ल्या गोपाळांक ताणें सांप्रतच्या गोपाळपुरांत दवरले आनी आपूण, रुक्मिणी तप करताली थंय गेलो. कृष्णान तिची खूब मनधरणी केली आनी तिका आपले वांगडा घरा येवपाचो आग्रो केलो. पूण रुक्मिणीची तिडक न्हिवलिना. तिणें ताका वळखूंक नाशिल्लेवरी केलें आनी खूब दुशणां दिलीं. तिचे उलोवणें आयकून कृष्ण निराश जालो आनी तिका पळयत उबो रावलो.
