22
yonon. Tapus na an nangongorog na kabtang kan pa- manggi asin kadikit akong maginom asin pahanga akong tumimtim nin mga maisog na alak. !Mga ginoo, mabuhay an Espania asin an Filipinas!”
Asin itinangad an sarong copita na sagkod kan mga hidaleng ito dai nahihiro. Ominarog saiya su gurang na teniente, alagad dai nin ano man na isinabi.
“Dai ka maghalé!” an sabi saiya ni Capitan Tiago sa hababang tingog. Maabot na si Maria Clara; pigkoa ni Isabel. Madigdi su bagong cura sa saimong ban- waan, sarong tawong may kabanalan.”
“Madigdi ako sa aga bago ako humalé. Ngunyan may dudumanon ako na orog na gayo kamahalaga.”
Asin kanayon hominalé. Nakaginhawa su francis- cano.
“Nakita mo na? an sabi kan hagbayon na bulaw su buhok kaibang pinagpapalabadlabad su cutchillo na pangohit. “!Iyan huli sa kaabhawan! Dai magpaka- tios na tuyawon sinda kan cura! Nangaghonahona ga- yod na mga mabansay na sindang mga tawo. !Sukat kutang ipangalad kan pamahalaan.”
“Asin su teniente?” an olay ni Dofia Victorina na sominabay sa franciscano; “sa bilog na magdamlag nahayag kun ano siya; marhay an saiyang ginibo sa pagbaya satuya! !Gurangon nang marhay, teniente pa giraray!”
Dai mangyaring malingawaén kan seniora su mapa- dapit sa saiyang korong, asin su pagkatongtongi kan gayad kan saiyang enaguas.
Kan bangging ito isinosurat kan hagbayon na bulaw su bihok, kabilang sa iba pang mga bagay, an minasu- nod na kabtang kan saiyang Estudios Coloniales: “Kun paano na an sarong liog asin pakpak nin manok sa pinggan na may tinola nin sarong fraile makaribaraw kan kaogmahan sa sarong dulaan.” Asin sa saiyang mga pagmasid kabilang iniho; “Sa Filipinas an tawong pinakadaing halaga sa sarong pamanggi iyo an kagan- yaya kaiyan; an kagharong mangyaring isobol sa lan- sangan asin an gabos magpapadagos na tiwasay. Sa kamugtakan ngunyan kan mga bagay haros paggibo sainda nin karahayan an dai pagtogot sa mga filipino na magluwas sa saindang bansa, siring man an dai sa- inda pagtokdo nin pagbasa. . .”
