Přaza

nadpis	Přaza
awtor	Jan Dobrucki
lěto	1908
žórło	http://texty.citanka.cz/
licenca	public domain
nota	stary prawopis,J. Dobrucki, Handrij, serbski kěbětař, Łužica 1908.

Pomałku běše zyma cyły kraj zwupřimała. Jeje zymny dych je tež našich njesprócnych a dźěławych Serbow z honow zaćěrił do ćopłych jstwow - zo bychu so nětko bóle domjaceho dźěła přimali.

Měšćenjo to mjenuja lěnje burske časy. To pak wěrno njeje, dokelž runje w zymje čaka na našich serbskich hospodarjow a hospozy wjele wšelkeho dźěła.

Nimale přez cyłu zymu, wosebje w rańšich hodźinach a to hižo zahe, maja nuzne w bróžnjach z młóćenjom. Dale pak namaka kóždy swěrny hospodař dosć dźěła doma. - W lěće při pótnym dźěle su wšitke hospodařske a rólniske graty šłe do kruchow abo su so wobškodźiłe. A kaž wsitkim wědome, kóždy wěrny, serbski bur, kaž naš Handrij bě, porjedźi tajke wobškodźene graty ze swojej ruku, abo sebi dźěła nowe.

Młody hólc, kiž je swojej holcy dobry a so z woženjenjom nosy, ma nětko čas, swojej přichodnej hospozy a mandźelskej rjanu kudźel wurězać. Ja sam sym tajke rjane wurězane kudźele widźał, kiž swědca wo wulkej rězbařskej wustojnosći našich serbskich młodźencow, kiž su dokonjeli bjez wšitkeho wumjełskeho nawjedowanja a rězbařskeje wučby. Dołhi kudźeliny stołpik bě rjenje z wurězanymi róžowymi rankami wudebjeny. Róžowe lisće bě ze zelenym, róže pak z čeřwjenym twjerdym wósskom wulate, tak rjenje wšo wudebjene, zo móžeše kaž narodnoserbske wumjełske rězbařske dźěło w kóždym museju być. wustajene.

Žony pak a holcy maja pódla swojeho wšědneho domjaceho dźěła cyłu zymu dosć dźěła z předźenjom. Kóždu prózdnu hodźinku k tomu nałožuja, wosebje pak dołhe zymske wječory. Nětko wjedźe "přaza" swoje knježstwo. Wjesne holcy zhromadźuja so w jednej khěži, kiž ma wulku jstwu, k přazy. Kaž elektriscy ćěrjene wjerći so kołwrota kolesko pod nohomaj našich Serbowkow. Při tym pak dźěła jich huba sobu na přemo. Jow su Jěwine dźowki wšitke na cyłym swěće jedna druhej rune. Wšitke sej derje rozumja, hač runjež jich na dobo 12-16 powěda. W tym so my mužojo z nimi podarmo budźemy měrić!

Na přazy pak naše serbske holcy nic jenož, zo swěru a pilnje přadu a sebi powědaju, ale tež rady spěwaju. W lěće pytnješ, zo samčk ze swojim spěwom wabi k sebi swoju lubu; jow pak je cyle hinak. Holčacy spěw wabi młodźencow na přazu, kiž tež rady tam khodźa, ale nic, zo bychu přadli abo pilnym holcam pomhali, ale čim bóle, zo bychu jim zadźěwali a wšelko k łubu činili. Na tym pak so naše holcy njehórša. Zyma je dołha, a štož so jow pódla skomdźi, domach zaso nakhwataju. Wyše toho to klubučinjenje a žortowanje dyrbi we swojich mjezach wóstać, hewak by "ćeta" ze swojej cyłej autoritu postanyła a kažaceho škaraka won ćisła.

W prjedawšich zastarskich časach, jako naši Serbjo hišće žanych spěwařskich njemějachu, běše runje přaza město, hdźež młode holcy kěrluše z hłowy wuknychu a při tym tež spěwać. Haj tež nětko hišće wuknu tam kěrluše, kiž za wjesne spěwanje trjebaju.

Přaza přestawa póstnicy. Hdyž je kermuša za našich Serbow w nazymje wulki wosadny swjedźeń, su póstnicy ćim wjetši. Toho dla dyrbi póstnicy kóždy rejować, kiž ma nozy. Hdy by runje wowka štó wě kak stara była a wot staroby a dźěła skhilena, póstnicy dyrbi tola hrónčko porejować, a hdyž hinak njeńdźe, z najmjeńša mały kusk so powjerćeć po jstwje. Hewak so, hdyž to skomdźi, len njeporadźi. - Póstnicy je korčma połna, a to wjaćy dnjow, tež dźěći su pódla. Tele pak, wosebje małe holčki, rejuja před korčmu, na nawsy, hdźež so pak same, pak jedna z druhej wjerća, kaž hercy hraja, -- a tak za přichod z časom bjez wšitkoho nawjedowanja rejować wuknu.

Hdyž će zynki hercow tak mócnje wabja, zo do rejowanskeje łubje pohladaš, tam něšto njewšědneho pytnješ. Naše serbske rejowaŕki bosy rejuja. Praja, zo so jich nóžki tak wjele lóžšo zběhaju. Je-li njewěriš, zo je tomu tak, spytaj sam!

So samo wot so wě, zo póstnicy w žanym domje plincy njesmědźa pobrachować. Su staroserbska narodna jědź, kotruž naše lube serbske hospozy, nic pak jeno wone, ale tež jich mužojo, jara derje přihotować a pjec wědźa, - a kaž so słuša tež rady ke kofejej z butru derje pomazane a z cokorom posypane rady jědźa. Z krótka: to njeby z cyła dobry Serb był, kiž njeby plincy rady jědł. Mi tež pódla, hdyž wo nich tute slowa pisam, derje słodźa -.

Póstnicy, zo byšće wšitcy wědźeli, so pola našich holanskich Serbow z "camporom" započinaju. Młodźency zababjeni hromadźa we wšěch domach při wšelakich žortach a tryskach wšelke wěcy k jědźi a pjenjezy. Pjenjezy so nałožeju k zapłaćenju hercow, za napoje, piwo, palenc, - - wosebje za słódki; štož pak je so k jědźi nahromadźiło, jejka, kołbasy, połč, sušene mjaso so přihotuje k hosćinje.

Hudźba bě zastarska w našich holanskich wsach ryzy narodna: kozoł a dwoje husle, jedne ze železnymi trunami. Kak je so jeno po tajkej hudźbje rejowało? Strowy, wjesoły lud njetrjeba k swojim rejam orchestra. Wón so zabawja wjele lěpje bjeze wšěch rejowanskich programow, bjez parketa, rukajcow a běłych a lakowych črijow a kak hišće wšo to rěka, štož na knježskich rejach njesmě pobrachować, a jemu to tež wjele lěpje tyje a jón wokřewja hač wšitke nowoswětne wumyslenja do kopicy.

Nětko zaso pak z rejow k našej přazy!- Što so z tym w zymje napředźenym lenom stawa? Tón njeńdźe něhdźe do města ke tkalcam, ale so doma tkaje. To je tola za kóždu serbsku hospozu wulka česć a wjeselo, bórzy po póstnicach so za krosna, kaž na trón sydnyć, hač tež poslědnja cywka w płaće sedźi. W domje so tola přeco wjele płatu trjeba. Čeledź - słužobne holcy a wotročcy dóstawaju tak a tak wjele łohćow płatu sobu jako wučinjenu mzdu. A dale, kak wjele płatu je nuzne w słowje k šatam, k łožam, k domjacym potrěbam, a te módre šórcuchi a płachćički a šanta, bjez kotrychž naši Serbja a Serbowki njemóža być, z wotkel bychu tola, prošu was, je brali, njebychu-li dosć płatu naše hospozy natkałe?