Na łakańcy
Potajnje ćicho, mjelkno bě w lěsach, kotrež běchu hišće do šěreje ćmy zawalene. Ptačatka spachu hišće měrnje w hałužkach a słónčko běše hišće daloko za lěsami skhowane. Njebjo běše jasne, módre, a njeličomnje wjele hwěžkow zyboleše so na nim. Z powětra sapaše pak lodźane dychanje, kotrež so w podobje drobneje, běłeje mucki na hałuzy a moch sadźeše. Ćmowozelene šmrěki počinachu so tak na spodźiwne wašnje pomału wobswětlować, žiwe mikotanje wukhadźeše z drobnych jehlinow a na moše zaswěćachu so zybolate hwěžki. Wšitko běše za krótki čas pokryte z běłym moškom a tak wuzběhowaše so kóždy kerjašk, kóžda hałužka, haj sama kóžda jehlina we mhłowinje.
Spodźiwajo wobkedźbowach tute kuzłapołne plećenje we stwórbje a běch při tym skoro zapomnił na jelenje, kotrychž dla běch so tu dźensa tak zahe wustupił. Dołhó běch hižo za nimi khodźil, tola dotal njeběch hišće zboža poměł, jednoho tutych rohatych wobydlerjow našich lěsow z kulku potřělić. Z nowej nadźiju běch so dźensa na swoje stare městno, za hałuzaty šmrěk, stupił, přetož derje wědźach, zo ma tu blizko přez lěsny puć statny jeleń swoju sćežku, po kotrejž wón rady při rańšim směrkanju do husćiny kroči. Dotal běše so mi jeleń kóždy króć zbožownje zminyć wědźał a tohodla běch dźensa ćim bóle njedočakliwy a wćipny, kak budźe mi tón króć zbože přikhilene.
Stojach hižo tójhdy na městno přikowany kaž socha a ničo so hišće njepokaza. Za to počinaše zyma čim bóle šćipać a rězać. Drasta běše z běłej, lodźanej rosu cyła posypana a błyskotate krystalki swěćachu so na třělbinej tarči. Wšudźom běše bělina a žiwe mikotanje a tež w powětře počinaše so jasnić. Słónčko spaše drje hišće za lěsami, tola na njebju wupřesćěrachu so pomału swětłe, žołte kolesa, kotrež po času čeŕwjenu barbu naběrachu. W husćinje nastawaše pomału žiwjenje. Čorne kosy a žołte sknadźiki wulětowachu po rjadu ze swojich skhowanych łóžkow a ze spěšnym ćikotanjom a wjesołym pjeřchotanjom woznamjenjachu swoje spodźiwanje nad spěšnym přetworjenjom stwórby. Čorne čarše a spěšne sykorki dypachu hižo w trawje a na hałužkach pytajo za wačkami a bručkami, kotrež pak běchu so přez zymu hłuboko do zemje zakhowałe. Zwěrjatka běchu tak skludne, zo mohł je druhdy z ruku popadnyć; wone mje zawěsće njerozeznawachu wot kóždeho bližšeho šmrěka, přetož wšitko běse so přeměniło a wšitko zdaše so jenak běłe.
Tola što to? Njezasłyšach na dobo daloke ruće, njeběše to ryčenje jelenjowe? Haj, njeběch so mylił, słyšach je jasnje a zrozumliwje k druhemu razej. Běše to wone rycenje, kotrež jelenje wustorkuja w času družčenja, w času, hdyž je jich wutroba napjemjena z lubosću a njenasytliwej požadliwosću. A tuto ryčenje je tak jimace, tak wobkuzłace, zo ludźo husto daloke puće njelutuja, jenož zo móhli na krótke wokomiki tutón pralěsny hłós do so srěbać. Hižo při wjecornym směrkanju započina jeleń swój hrimaty hłós zanošować, z tym swojeho přećiwnika namołwjejo, jemu polo wostajić, abo so z nim na móc měrić. A husto přińdźe tak mjez tutymi mócnymi wojownikami k bitwje, kotraž najčasćišo z poraženjom słabšeho kónci.
Spodźiwajo připosłuchach tutomu pózdnemu ryčenju jelenja. K třećemu, k štwórtemu razej wón mócnje zaryča a to kóždy króć jasnišo a bliže. Kóžde tajke ryčenje słuchaše so kaž daloke, błuke hrimanje, kotrež so mócnje přibliža. Po zdaću nastaješe so jeleń w runej merje na mnje. Wutroba wša rozhorjena žiwje we mni dupotaše a rucy přimaštej so krućišo třělby, kotraž měješe traš bórzy wulke dźěło dokonjeć.
Zaso běše wšitko z měrom, jenož ptačatka ćikotachu dale a wohrěwachu so w złoćanych pruhach skhadźaceho słónčka, kolebajo so na próšnych hałužkach. Wysoko w powětře ćahachu wulke črjódy wrónow, wótře harowajo do połodnych krajow. Powětr běše ćeńki, přewidny, zo móžeše wóčko do njesměrnych dalokosćow sahać a by zawěsće hač do njebjes pohladać mohło, hdyž je na tym fijałkowy zawěšk zadźěwał njeby. Lohki wětřik pozběhny so hdys a hdys we wjeŕškach šmrěkow a saješe błyskotatu rosu we hrajatych trubjelach z hałužkow. Běše to wobkuzłace plećenje w božej stwórbje, tu w napohladźe sameje krasy čuješe so wutroba tak zbožowna a swobodna, zo njeby so z kubłami a česćemi swěta měnjała. -
Tola njeběše to łamanje hałuzow přede mnu w zdónkatym drjewnišću, njebližł so tu traš hižo mócny jeleń? Haj woprawdźe, tamle khwata něšto w runej měrje na mnje. Khětře złožich třělbu k łicu a měrjach - tola wohańbjeny wotstajich ju zaso. Njewinowata sorna to běše, kotraž chcyše so do husćiny skhować. Za starej sornu krosnowaše pak so małe sornjatko, kotrež zpłačitym hłosom swojej maćeri přiwołaše, zo njeby tak khwatała. Mje njespóznajo skočištej wobej pódla mje do husćiny. Jej běše něšto zatrašiło, přetož zdaše so, kaž chcyłoj so bližacemu njewjedru wukhować.
Tak tu zaso stojach w nadźěji zjebany, zo jelenja hišće wuhladam, přetož ničo njebě wjacy wo nim słyšeć. Haj, tež tutón króć běše mje hońtwjeŕske zbožo zapomniło, lesny jelen běše tež dźensa přeliščił. Mjerzacy chcych hižo swoje městno opušćić, tola kaž wot błyska zraženy zjědźech za Šmrěk. - Smědźach swojim wočam wěrić? Njestoješe tu přede mnu w khójnach jeleń? Běše móžno, zo móhł so tu wón tak z ćicha přibližić? Haj woprawdźe! Hlej! nětkole zběha wón hłowu a łóji powětr, ach, nětko mje wón pytnje a khětře so zaso wróći! Ně, město toho zaryča wón ze slěbrojasnym, ale mócnym, hłubokim hłosom. Jeho šijne hriwy so při tym wupjerachu a jeho wóčcy so błyskotaštej kaž worjowołej, hdyž pyta sebi wopor.
Cyle poraženy wobkedźbowach tutoho lěsneho hobra, kotryž tak zmužiće swojim njepřećelam swój přikhad wozjewješe. Jeleń čuješe so zawěsće najmócniši a běše kóždy wokomik hotowy, kóždemu přećiwnikej, kotryž chcył sebi zwažić, jednu z jeho swójbnych wotwjesć, swoje dwanaćekrónate rohizna na čoło stajić. Hordźe a samopašnje kročeše jeleń runje won, na mnje sebi ani njenadźějo, zo tu hišće mócniši přećiwnik steji, kotryž móže jeho z jednym pohibom porazyć. Haj a nětko běše čas! Jeleń stoješe njekryty srjedź dweju khójnow kusk wot boka a tu mějach dobre měrišćo. Wutroba z rozhorjenitosću mócnje we mni biješe, tola wóčko měrješe wěsće a ruka njetřepotaše. Mócny wrjesk! Přede mnu mróčel kura a přez tutón kur widźach, kak so jeleń zaběraše a kak wón z prědkownymaj běhomaj wysoko do powětra zarubny. Potom skoči hišće něšto kročeli na bok, hdźež so wjerćo k zemi sypny.
Khětře přiskočich k jelenjej. Wón běše hižo wudychał. Kulka běše so jemu přez wutrobu přeryła, wona běše požadliwu wutrobu na wěčne změrowała. Za znamjo jeho zmužitosće swědčeše pak na jeho wutrobnje poslědnja česć - wulke barbne koło.
- Author: Jakub Lorenc-Zalěski (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-112.html
- Note: Stary prawopis