Ls Maias/Libro I/III

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Ls Maias by Eça de Queirós
Libro I, Capítulo III

Mas esse anno passou, outros annos passórun.

Por ua manhana d'abril, nas besperas de Paschoa, Billaça chegaba de nuobo la Esta. Olabie.

Nun l sperában tan cedo; i cumo era l purmeiro die guapo d'essa primabera chubiosa ls senhores andában pa la quinta. L mardomo, l Teixeira, qu'iba yá ambranquecendo, mostrou-se to sastifeito de ber l sr. admenistrador cun quien ás bezes se correspondia, i cunduziu-lo á sala de jantar adonde la bielha gobernante, la Gertrudes, tomada de surpreza, deixou caer ua pilha de guardanapos i para le saltar al cachaço.

Las tres puortas ambidraçadas stában abiertas pa l terraço, que se stendia al sol, cula sue balustrada de marmore cubierta de trepadeiras: i Billaça, adiantando-se pa ls degraus que çcian al jardin, mal poude recoincer Affonso de la Maia m'aquelle bielho de barba de niebe, mas tan robusto i quelorado, que benie subindo la rue de romanzeiras cul sou nieto pula mano.

Carlos, al abistar ne l terraço un çconhecido, de chapéo alto, abafado m'un cache-neç de pelucia, correu a miral-lo, curjidoso — i achou-se arrebatado ne ls braços de l buono Billaça, que largara l guarda sol, l beisaba pul cabello, pula face, balbuciando:

— Oh miu nino, miu querido nino! Que guapo que stá! que crecido que stá...

— Anton, sin abisar, Billaça? sclamaba Affonso de la Maia, chegando de braços abiertos. Nós solo l sperabamos pa la sumana, creatura!

Ls dous bielhos abraçórun-se; depuis un momiento ls sous uolhos ancontrórun-se, bibos i houmidos, i tornórun a apertar-se commobidos.

Carlos al lado, mui serio, to sbelto, culas manos anterradas ne ls bolsos de las sues anchas bragas de flanella branca, l casquete de la mesma flanella posta de lado subre ls bellos anneis de l cabello negro — cuntinaba a mirar l Billaça, que cul beiço tremulo, tenendo tirado la luba, limpaba ls uolhos por baixo de ls oclos.

— I ninguen la speral-lo, nin un criado alhá ambaixo ne l riu! dezie Affonso. Emfin, acá l tenemos, ye l'eissencial... I cumo bocé stá rijo, Billaça!

— I b. s.ª miu senhor! balbuciou l'admenistrador, angulindo un soluço. Nin ua angúrria! Branco si, mas ua cara de moço... You nin l conhecie!... Quando me lembro, l'ultima beç que l bi... I acá esto! acá esta guapa flor!...

Iba abraçar Carlos outra beç enthusiasmado, mas l rapaç fugiu-le cun ua bella risada, saltou de l terraço, fui pendurar-se d'un trapesio armado antre las arbores, i quedou alhá, balançando-se an cadencia, fuorte i airoso, gritando: «tu sós l Billaça!»

L Billaça, de guarda sol ambaixo de l braço, cuntemplaba-lo ambebecido.

— Stá ua guapa creança! Faç gusto! I parece-se cul pae. Ls mesmo uolhos, uolhos de ls Maias, l cabello crespo... Mas ha de ser mui mais home!

— Ye son, ye rijo, dezie l bielho risonho, anediando las barbas. I cumo quedou l sou rapaç, l Manuel? Quando ye esse casamiento? Benga bocé acá para drento, Billaça, qu'ha mui que cumbersar...

Tenien entrado na sala de jantar, adonde un lume de lenha na chupon d'azuleijo smorecie na fina i ancha luç d'abril; porcelanas i pratas resplandecian ne ls aparadores de palo santo; ls canarios parecian doudos d'alegrie.

La Gertrudes, que ficára a ouserbar, acercou-se, culas manos cruzadas sob l mandil branco, fameliar, terna.

— Anton, miu senhor, eiqui stá un regalo, bér outra beç este angrato an Esta. Olabie!

I, cun un claran de sympathia na face, alba i redonda cumo ua bielha luna, ornada yá dun buço branco:

—Ah! sr. Billaça, esto agora ye outra cousa! Até ls canarios cantan! I tamben you cantaba, se inda podisse.

I fui saindo, subitamente commobida, yá cun buntade de chorar.

L Teixeira speraba, cun un riso superior i mudo que le iba d'ua á outra punta de ls sous altos collarinhos de mardomo.

— You creio que preparórun l quarto azul al sr. Billaça, hein? dixe Affonso. Ne l quarto an que bocé questumaba quedar drume agora la biscondessa...

Anton l Billaça apressou-se a preguntar pula sr.ª biscondessa. Era ua Runa, ua prima de a mulhier de Affonso, que, ne l tiempo an que ls poetas de Camina la cantában, casára cun un fidalgote gallego, l sr. bisconde de Urigo-de-la-Sierra, un borracho, un brutal que le batie: depuis, biuba i pobre, Affonso recolhera-a por deber de parentella, i para haber ua senhora an Esta. Olabie.

Ultimamente passara mal... Mas, mirando l relogio, Affonso anterrompeu la relaçon desses achaques.

— Billaça, baia-se arranjar, depriessa, que de laqui a pouco ye l jantar.

L'admenistrador surprehendido olhou tamben l relogio, depuis la mesa yá posta, ls seis talheres, l cesto de flores, las garrafas de Porto.

— Anton b. s.ª agora janta de manhana? You pensei qu'era l'almuorço...

— You le digo, l Carlos necessita tener un regimen. De madrugada stá yá na quinta; almuorça ás siete; i janta á ua hora. I you, emfin, para bigiar las maneiras de l rapaç...

— I l sr. Affonso de la Maia, sclamou Billaça, a mudar d'habitos, m'essa adade! L que ye ser abó, miu senhor!

— Tolice! nun ye esso... Ye que me faç bien. Olhe que me faç bien!... Mas abie-se, Billaça, abie-se que Carlos nun gusta d'asperar... Talbeç téngamos l'abbade.

— L Custodio? Rica cousa! Anton, se b. s.ª me dá licença...

Solo ne l corredor, l mardomo, ancioso por cumbersar cul sr. admenistrador, preguntou-le, zambaraçando-lo de l guarda sol i de l chale-manta:

— Cun franqueza, cumo ne ls acha por acá, pula quinta sr. Billaça?

— Stou cuntente, Teixeira, stou cuntente. Puode-se benir por gusto la Esta. Olabie.

I, pousando fameliarmente a mano ne l'hombro de l scudeiro, piscando l'uolho inda houmido:

— Todo esto ye l nino. Fizo rebibir l patron! L Teixeira riu respeitosamente. L nino rialmente era l'alegrie de la casa...

— Oulá! Quien toca por acá? sclamou Billaça, parando ne ls degraus de la scaleira, al oubir arriba un afinar gemente de rebeca.

— Ye l sr. Brown, l'angleç, l precetor de l nino... Mui halbelidoso, ye un regalo oubil-lo; toca ás bezes á nuite na sala, l sr. juiç de dreito acumpanha-lo na cuncertina... Eiqui, sr. Billaça, l quarto de b. s.ª...

— Mui guapo, si senhor!

L berniç de ls mobles nuobos brilhaba na luç de las dues janellas, subre l tapete albadio sembrado de florsinhas azues: i las bambinellas, ls reposteiros de cretóne, repetian las mesmas folhaiges azuladas subre fondo claro. Este cunfuorto fresco i campestre deleitou l buono Billaça.

Fui lougo ampalpar ls cretónes, sfregou l marmore de la commoda, probou la solideç de las cadeiras. Éran las mobelias cumpradas ne l Porto, hein? Pus, eilegantes. I, rialmente, nun tenien sido caras. Nin eille fazie idéa! Quedou inda an bicos de pies a eisaminar dues aguarellas anglezas repersentando bacas de luxo, deitadas na relba, á selombra de ruinas romanticas. L Teixeira, ouserbou-le, cul relogio na mano:

— Olhe que b. s.ª ten solo dieç minutos... L nino nun gusta d'asperar.

Anton l Billaça decidiu-se a zamrolar l cache-neç; depuis tirou l sou pesado collete de malha de lana; i pula camisa antreabierta bie-se inda ua flanella scarlate por causa de ls rheumatismos, i ls benticos de seda bordada. L Teixeira zapertaba las correias de la maleta; al fondo de l corredor, la rebeca atacara l Antruido de Beneza; i atrabeç de las janellas cerradas sentie-se l grande aire, la frescura, la paç de ls campos, to l berde de labril.

Billaça, sin oclos, un pouco arripiado, passaba la punta de a toalha molhada pul cachaço, por traç de l'oureilha, i iba dezindo:

— Anton, l nuosso Carlinhos nun gusta d'asperar, hein? Yá se sabe, ye eille quien goberna... Mimos i mais mimos, naturalmente...

Mas l Teixeira mui grabe, mui serio, zeilludiu l sr. admenistrador. Mimos i mais mimos, dezie s. s.ª? Coitadinho d'eille, que tenie sido eiducado cun ua bara de fierro! Se eille fusse a cuntar al sr. Billaça! Nun tenie la creança cinco annos yá drumia m'un quarto solo, sin lamparina; i todas las manhanas, zás, para drento d'ua tina de lagua frie, ás bezes a gear alhá fóra... I outras barbaridades. Se nun se soubisse la grande peixon de l'abó pula creança, habie de se dezir que la querie muorta. Dius le perdoe, eille, Teixeira, chegara la pensal-lo... Mas nó, parece qu'era systema angleç! Deixaba-lo correr, caer, trepar ás arbores, molhar-se, apanhar soalheiras, cumo un filho de caseiro. I depuis l rigor culas comidas! Solo la ciertas horas i de ciertas cousas... I ás bezes la creancinha, culs uolhos abiertos, a aguar! Muita, muita dureza.

I l Teixeira acrecientou:

— Emfin era la buntade de Dius, saliu fuorte. Mas que nós approbassemos l'eiducaçon que ten liebado, esso nunca approbámos, nin you, nin la Gertrudes.

Olhou outra beç l relogio, preso por ua fita negra subre l collete branco, dou alguns passos lentos pul quarto: depuis, tomando de subre la cama la subrecasaca de l percurador, fui-le passando la scoba pula gola, de lebe i por amabelidade, an quanto dezie, junto al toucador adonde l Billaça acamaba las dues longas repas subre la calba:

— Sabe b. s.ª, solo beiu l mestre angleç, l que le ansinou? A remar! A remar, sr. Billaça, cumo un barqueiro! Sin cuntar l trapesio, i las halbelidades de palhaço; you m'esso nin gusto de fallar... Que you sou l purmeiro la dizel-lo: l Brown ye buona pessona, calhado, asseado, eicellente musico. Mas ye l que you tengo repetido á Gertrudes: póde ser mui buono para angleç, nun ye para ansinar un fidalgo pertueç... Nun ye. Baia b. s.ª fallar a esse respeito cula sr.ª D. Anna Silbeira...

Batírun de manso á puorta, l Teixeira emmudeciu. Un scudeiro antrou, fizo un signal al mardomo, tirou-le de l braço respeitosamente la subrecasaca, i quedou cun eilla junto de l toucador, adonde l Billaça, burmeilho i apressado, lutaba inda culas repas rebeldes.

L Teixeira, de la puorta, dixe cul relogio na mano:

— Ye l jantar. Ten b. s.ª dous minutos, sr. Billaça.

I l'admenistrador de lahi a un momiento abalaba tamben, abotoando inda l jiqueta pulas scaleiras.

Ls senhores yá stában todos na sala. Junto de l fogon, adonde las achas cunsumidas morrian na cinza branca, l Brown percorria l Eiquipas. Carlos, a cabalhlo ne ls zinolhos de l'abó, cuntaba-le ua grande storia de rapazes i de bulhas; i al pie l buono abbade Custodio, cul lenço de rapé squecido nas manos, scuitaba, de boca abierta, m'un riso paternal i terno.

— Olhe quien alli ben, abbade, dixe-le Affonso.

L'abbade boltou-se, i dou ua grande palmada na cóxa:

— Esta ye nuoba! Anton ye l nuosso Billaça? I nun me tenien dezido nada! Béngan d'alhá esses uossos, home!...

Carlos pulaba ne ls zinolhos de l'abó, mui dibertido cun aquelles longos abraços que juntában las dues cabeças de ls bielhos — ua culas repas achatadas subre la calba, outra cun ua grande coróa abierta m'ua matta de cabello branco. I cumo eilles, de manos dadas, cuntinában a admirar-se, la studáren un ne l'outro las angúrrias de ls annos, Affonso dixe:

— Billaça! a sr.ª biscondessa...

L'admenistrador mas percurou-la debalde, culs uolhos abiertos pula sala. Carlos ria, batendo las manos: — i Billaça çcubriu-l'emfin a un canto, antre l'aparador i la janella, sentada m'ua cadeirinha baixa, bestida de negro, timida i queda, culs braços rechonchudos pousados subre l'oubesidade de la cinta. L rostro anafado i molle, branco cumo papel, las roscas de l cachaço, cobriran-se-le subitamente de rubor; nun achou ua palabra para dezir al Billaça, i stendiu-le a mano papuda i pallida, cun un dedo ambrulhado m'un pedaço de seda negra. Depuis quedou a abanar-se cun un grande leque de lenteijoulas, l teta a arfar, ls uolhos ne l regaço, cumo shausta de laquelle sfuorço.

Dous scudeiros tenien ampeçado a serbir a caldo, l Teixeira speraba, perfilado por traç de l'alto espaldar de la cadeira de Affonso.

Mas Carlos cabalhgaba inda l'abó, querendo acabar outra storia. Era l Manuel, trazie ua piedra na mano... Eille purmeiro pensára ir ás buonas; mas ls dous rapazes ampeçórun a rir... De maneira que ls correu a todos...

— I maiores que tu?

— Tres rapagones, bóbó, póde preguntar á tie Piedra... Eilla biu, que staba na eiras. Un d'eilles trazie ua fouce...

— Stá buono, senhor, stá buono, quedamos anteirados... Baia, çmonte, que stá a caldo a sfriar. Upa! upa!

I l bielho, cul sou aspeto resplandecente de patriarcha feliç, beiu sentar-se al alto de la meza, sorrindo i dezindo:

— Yá se bae fazendo pesado, yá nun stá para collo...

Mas reparou anton ne l Brown, i tornando a arguer-se fizo l'apersentaçon de l percurador.

— L sr. Brown, l'amigo Billaça... Peço perdon, çcuidei-me, fui culpa de laquelle cabalheiro alhá al fondo de la meza, l sr. D. Carlos de mata- siete!

L percetor, solidamente abotonado na sue longa subrecasaca melitar, dou to la buolta á meza, rigido i teso, para benir sacudir l Billaça m'un tremendo shake-hands; depuis, sin ua palabra, reocupou l sou logar, çdobrou l guardanapo, cofiou ls formidables bigotes, i fui anton que dixe al Billaça, cul sou fuorte aciento angleç:

— Mui bello die... glorioso!

— Tiempo de rosas, respundiu l Billaça, cumprimentando, antimidado delantre de laquelle athleta.

Naturalmente, m'esse die, fallou-se de la jornada de Lisboua, de l buono serbício de la malla-posta, de l camino de fierro que se iba abrir... L Billaça yá benira ne l cumboyo até al Carregado.

— De causar horror, hein? preguntou l'abbade, suspendendo la cuchara qu'iba liebar á boca.

L'eicellente home nunca salira de Resende; i to l'ancho mundo, que quedaba para para alhá de la penumbra de la sue sachristia i de las arbores de l sou passal, le daba l terror d'ua Babel. Subre todo essa camino de fierro, de que tanto se fallaba...

— Faç arripiar un cacho, affirmou cun speriencia Billaça. Dígan l que dezíren, faç arripiar!

Mas l'abbade assustaba-se subre todo culas einebitables çgraças d'essas machinas!

L Billaça anton lembrou ls zastres de la mala-posta. Ne l de Alcobaça, quando todo se birou, quedórun smagadas dues armanas de caridade! Emfin de todos ls modos habie peligros. Podie-se quebrar ua pierna a passear ne l quarto...

L'abbade gustaba de l progresso... Achaba até necessario l progresso. Mas parecie-le que se querie fazer todo á lufa-lufa... L paiç nun staba para essas ambençones; l que percisaba éran buonas stradinhas...

— I eiquenomie! dixe l Billaça, puxando para si ls pimentones.

— Bucellas? murmurou-le subre l'hombro l scudeiro.

L'admenistrador argueu l copo, depuis de cheno, admirou-le á luç la cór rica, probou-lo cula punta de l labio, i piscando l'uolho para Affonso:

— Ye de l nuosso!

— De l bielho, dixe Affonso. Pregunte al Brown... Hein, Brown, un buono netar?

— Magnificente! sclamou l percetor cun ua einergie fogosa.

Anton Carlos, stendendo l braço por cima de la meza, reclamou tamben Bucellas. I la sue rezon era haber fiesta por tener chegado l Billaça. L'abó nun cunsentiu; l nino tenerie l sou calice de Collares, cumo de questume, i un solo. Carlos crusou ls braços subre l guardanapo que le pendia de l cachaço, spantado de tanta anjustiça! Anton nin para festeijar l Billaça poderie apanhar ua gotenie de Bucellas? Ahi staba ua guapa maneira de recebir ls hospedes na quinta... La Gertrudes dezira-le que cumo benira l sr. admenistrador, habie de poner á nuite pa l xá l fato nuobo de belludo. Agora ouserbában-le que nun era fiesta, nin causo para Bucellas... Anton nun antendia.

L'abó, que le bubia las palabras, enlebado, fizo subitamente un caran sebero.

— Parece-me que l senhor stá palrando de mais. Las pessonas grandes ye que palran á meza.

Carlos recolheu-se lougo al sou prato, murmurando mui mansamente:

— Stá buono, bóbó, nun te zangues. Asperarei para quando fur grande...

Houbo un sorriso an buolta de la meza. La propia biscondessa, deleitada, agitou preguiçosamente l leque: l'abbade, cula sue buona face banhada an stasi pa l nino, apertaba las manos cabelludas contra l peito, tanto aquillo le parecie angraçado: i Affonso tossia por traç de l guardanapo, cumo limpando las barbas — a sconder l riso, l'admiraçon que le brilhaba ne ls uolhos.

Tanta bibacidade surprehendiu tamben Billaça. Quiç oubir mais l nino, i pousando l sou talher:

— I diga-me, Carlinhos, yá bae adiantado ne ls sous studos?

L rapaç, sin l mirar, repoltreou-se, mergulhou las manos pul cós de las flanellas, i respundiu cun un ton superior:

— Yá fago ladear la Brigida.

Anton l'abó, sin se cunter, largou a rir, cahido pa l spaldar de la cadeira:

— Essa ye buona! Eh ! Eh! Yá faç ladear la Brigida! I ye berdade, Billaça, yá la faç ladear... Pregunte al Brown; nun ye berdade, Brown? I l'eiguasita ye ua piorrita, mas fina...

— Oh bóbó, gritou Carlos yá scitado, dize al Billaça, anda. Nun ye berdade que you era capaç de gobernar l dog-cart?

Affonso reassumio un aire sebero.

— Nun l nego... Talbeç l gobernasse, se lh'l cunsentissen. Mas faga-me fabor de se nun gabar de las sues façanhas, porque un bun cabalhleiro debe ser modesto... I subre todo nun anterrar assi las manos pula barriga ambaixo...

L buono Billaça, inda assi, dando stalinhos als dedos, preparaba ua ouserbaçon. Nun se podie de cierto tener melhor prenda que montar a cabalhlo culas regras... Mas eille querie dezir se l Carlinhos yá entraba cul sou Phedro, l sou Tito Libiosinho...

— Billaça, Billaça, adbertiu l'abbade, de garfo ne l'aire i un sorriso de santa malicia, nun se debe fallar an latin eiqui al nuosso nobre amigo... Nun admitte, acha que ye antigo... Eille, antigo ye...

— Oura sirba-se d'esse fricassé, ende abbade, dixe Affonso, que you sei que ye l sou fraco, i deixe alhá l latin...

L'abbade oubedeciu cun deleite; i scolhendo ne l molho rico ls buns pedaços d'abe, iba murmurando:

— Debe-se ampeçar pul latimsinho, debe-se ampeçar por alhá... Ye la base; ye la basesinha!

— Nó! latin mais tarde! sclamou l Brown, cun un géstio possante. Prrimeiro forrça! Forrça! Musclo...

I repetio, dues bezes, agitando ls formidables punhos:

— Prrimeiro musclo, musclo!...

Affonso appoiaba-lo, grabemente. L Brown staba na berdade. L latin era un luxo d'erudito... Nada mais absurdo qu'ampeçar a ansinar a ua creança m'ua lengua muorta quien fui Fabio, rei de ls Sabinos, l causo de ls Grachos, i outros negocios d'ua nacion stinta, deixando-lo al mesmo tiempo sin saber l l que ye la chuba que l molha, cumo se faç l pan que come, i todas las outras cousas de l Ouniberso an que bibe...

— Mas emfin ls classicos, arriscou timidamente l'abbade.

— Qual classicos! L purmeiro deber de l'home ye bibir. I para esso ye necessario ser son, i ser fuorte. To l'eiducaçon sensata cunsiste m'esto: crear la saude, la fuorça i ls sous habitos, zambolber sclusibamente l'animal, armal'l d'ua grande superioridade physica. Tal qual cumo se nun tubisse alma. L'alma ben depuis... L'alma ye outro luxo. Ye un luxo de giente grande...

L'abbade coçaba la cabeça, cul aire arripiado.

— L'anstruçãosinha ye necessarie, dixe eille. Bocé nun acha, Billaça? Que b. s.ª, sr. Affonso de la Maia, ten bisto mais mundo de l que you... Mas emfin l'anstruçãosinha...

— L'anstruçon para ua creança nun ye recitar Tityre, tu patulae recubanes... Ye saber fatos, noçones, cousas uteis, cousas praticas...

Mas suspendiu-se: i, cul uolho brilhante, m'un signal al Billaça, mostrou-le l nieto que palraba angleç cul Brown. Éran de cierto feitos de fuorça, ua storia de briga cun rapazes qu'eille le staba a cuntar, animado i jogando culs punhos. L percetor approbaba, retorcendo ls bigotes. I á mesa ls senhores culs garfos suspensos, por traç ls scudeiros de pie i guardanapo ne l braço, todos, m'un silencio reberente, admirában l nino a fallar angleç.

— Grande prenda, grande prenda, murmurou Billaça, anclinando-se pa la Biscondessa.

L'eicellente senhora córou, atrabeç d'un sorriso. Parecie assi mais gorda, to acaçapada na cadeira, silenciosa, comendo siempre; i, la cada bucho de Bucellas, diçscaba-se languidamente cul sou grande leque negro i lenteijoulado.

Quando l Teixeira serbiu l bino de l Porto, Affonso fizo ua saude al Billaça. Todos ls copos se arguírun m'un rumor d'amisade. Carlos quiç gritar Hurrah! L'abó, cun un géstio reprehensibo, eimmobelisou-lo; i na pausa sastifeita que se fizo, l pequeinho dixe cun ua grande cumbiçon:

— Oh abó, you gusto de l Billaça. L Billaça ye nuosso amigo.

— Muito, i ha muitos annos, miu senhor! sclamou l bielho percurador, tan commobido que mal podie arguer l calice na mano.

L jantar findaba. Fóra, l sol deixára l terrasso i la quinta berdeijaba na grande doçura de l'aire tranquillo, sob l'azul ferrete. Na chupon solo restaba ua cinza branca: ls lilazes de las jarras shalában un aroma bibo, la que se misturaba l de l creme queimado, tocado dun filo de limon: ls creados, de colletes brancos, mobian l serbício d'adonde se scapaba algun sonido argentino: i to l'alba toalha adamascada zapparecie sob la cunfuson de la subremesa adonde ls tones dourados de l bino de l Porto brilhában antre las cumpoteiras de crystal. La Biscondessa affogueada abanaba-se. Padre Custodio anrolaba debagar l guardanapo, la sue batina coçada luzia nas pregas de las mangas.

Anton Affonso, sorrindo ternamente, fizo l'ultima saude.

— Biba b. s.ª, snr. Carlos de Matta- siete!

— Sr. Bóbó! dezie l pequeinho scorropichando l copo. La cabeçinha de cabellos negros, la bielha face de barbas de niebe, saudában-se de las stremidades de la mesa — an quanto todos sorrian, ne l'enternecimiento de laquella cerimonia. Depuis l'abbade, de palito na boca, murmurou las grácias. La Biscondessa, cerrando ls uolhos, juntou tamben las manos. I Billaça que tenie fés relegiosas nun gustou de bér Carlos, sin se amportar culas grácias, saltar de la cadeira, benir atirar-se al cachaço de l'abó, fallar-le al oubido.

— Nun senhor! nun senhor! dezie l bielho.

Mas l rapaç, abraçando-lo mais fuorte, daba-le grandes rezones, m'un murmurio de mimo dóce cumo un beiso, qu'iba ponendo na face de l bielho ua fraqueza andulgente.

— Ye por ser fiesta, dixe eille emfin bencido. Mas beija alhá, beija alhá...

L rapaç pulou, batiu las palmas, agarrou Billaça puls braços, fél-lo redomoinhar, i fui cantando m'un rythmo sou:

— Faziste bien an benir, bien, bien, bien!... Bou buscar la Therezinha, anha, anha, anha!

— Ye la noiba, dixe l'abó, arguendo-se de la mesa. Yá ten amores, ye la pequeinha de las Silbeiras... L café pa l terraço, Teixeira.

L die fóra cumbidaba, adorable, d'un azul suabe, mui puro i mui alto, sin ua nubre. Defronte de l terraço ls geranios burmeilhos stában yá abiertos; las berduras de ls arbustos, mui tenras inda, d'ua delicadeza de renda, parecian tembrar al menor sopro; benie por bezes un bago oulor de bioletas, misturado al perfume adocicado de las flóres de l campo; l'alto repuxo cantaba; i nas rues de l jardin, bordadas de buxos baixos, l'arena fina faiscaba de lebe áquelle sol timido de primabera tardie, qu'al loinge ambolbia ls berdes de la quinta, drumida a essa hora de sesta m'ua luç fresca i loura.

Ls tres homes sentórun-se á mesa de l café. Defronte de l terraço, l Brown, de bonet scosseç puosto al lado i grande cachimbo na boca, puchaba al alto la barra de l trapezio para Carlos se balouçar. Anton l buono Billaça pedio para buoltar las cuostas. Nun gustaba de bér gymnasticas; bien sabie que nun habie peligro; mas mesmo ne ls cabalhlinhos, las cabriolas, ls arcos, atordoában-m'l; sahia siempre cul stomago ambrulhado...

— I parece-me amprudente, subre l jantar...

— Qual! ye solo balouçar-se... Olhe para aquillo!

Mas Billaça nun se mobiu, cula face subre la chabena.

L'abbade, esse, admiraba, de labios antreabiertos, i l pires cheno de café squecido na mano.

— Olhe para aquillo Billaça, repetio Affonso. Nun le faç mal, home!

L buono Billaça boltou-se, cun sfuorço. L pequeinho mui alto ne l'aire, culas piernas retesadas contra la barra de l trapezio, las manos ás cuordas, çcia subre l terraço, cabando l spácio largamente, culs cabellos al bento; depuis eilebaba-se, serenamente, crecendo an pleno sol; to eille sorria; la sue chambre, ls calçones anfunában-se á araige; i bie-se passar, fugir, l brilho de ls sous uolhos mui negros i mui abiertos.

— Nun stá mais na mie mano, nun gusto, dixe l Billaça. Acho amprudente!

Anton Affonso batiu las palmas, l'abbade gritou brabo, brabo. Billaça boltou-se para applaudir, mas Carlos tenie yá zapparecido; l trapezio paraba, an oscillaçones lentas; i l Brown, retomando l Eiquipas que pozera al lado subre l pedestal d'un busto, fui çcendo pa la quinta ambolbido m'ua nubre de fumo de l cachimbo.

— Bella cousa, la gymnastica! sclamou Affonso de la Maia, acendendo cun sastifaçon outro charuto.

Billaça yá oubira qu'anfraquecie muito l peito. I l'abbade, depuis de dar un sorbo al café, de lamber ls beiços, soltou la sue bella phrase, arranjada an maxima:

— Esta eiducaçon faç athletas mas nun faç christones. Yá l tengo dezido..

— Yá l ten dezido abbade, yá! sclamou Affonso alegremente. Diç-m'l todas las sumanas... Quier bocé saber, Billaça? L nuosso Custodio matta-me l bicho de l'oubido para que you ansine la cartilha al rapaç. La cartilha!...

Custodio quedou un momiento a mirar Affonso, cun ua face çcunsolada i la caixa de rapé abierta na mano; l'eirreligion de laquelle bielho fidalgo, senhor de quasi to la freguezia, era ua de las sues dóres:

— La cartilha, si miu senhor, inda que b. s.ª l diga assi cun esse modo scarnica... La cartilha. Mas yá nun quiero fallar na cartilha... Ha outras cousas. I se l digo tantas bezes, sr. Affonso de la Maia, ye pul amor que tengo al nino.

I recomeçou la çcusson, que buoltaba siempre al café, quando Custodio jantaba na quinta.

L buono home achaba horroroso que m'aquella adade un tan guapo moço, heirdeiro d'ua casa tan grande, cun feturas respunsabelidades na sociadade, nun soubisse la sue doutrina. I narrou lougo al Billaça la storia de la D. Cecelia Macedo: esta birtuosa senhora, mulhier de l scribon, tenendo passado deante de l porton de la quinta, abistara l Carlinhos, chamara-lo, carinhosa i amiga de creanças cumo era, i pedira-le que le dezisse l'ato de cuntriçon. I que respundiu l nino? Que nunca an tal oubira fallar! Estas cousas antristecian. I l sr. Affonso de la Maia achaba-le grácia, ria-se! Oura alli staba l'amigo Billaça que podie dezir se era causo para jubilar. Nó, l sr. Affonso de la Maia tenie mui saber, i correra mui mundo; mas d'ua cousa nun l podie cumbencer, l'eille pobre padre que nin mesmo l Porto bira inda, ye qu'houbisse felicidade i bun cumportamiento na bida sin la moral de l cathecismo.

I Affonso de la Maia respundia cun buono humor:

— Anton que le ansinaba bocé, abbade, se you le antregasse l rapaç? Que se nun debe roubar l denheiro de las bolsos, nin mentir, nin maltratar ls anferiores, por qu'esso ye contra ls mandamientos de la lei de Dius, i lieba al anfierno, hein? Ye esso?...

— Ha mais algua cousa...

— Bien sei. Mas todo esso que bocé le ansinarie que se nun debe fazer, por ser un pecado qu'ouffende la Dius, yá eille sabe que se nun debe praticar, por que ye andigno d'un cabalheiro i d'un home de bien...

— Mas, miu senhor...

— Ouça abbade. To la differença ye essa. You quiero que l rapaç seia birtuoso por amor de la birtude i honrado por amor de l'honra; mas nun por medo ás

caldeiras de Cermeinho Botelho, nin cul angodo d'ir pa l reino de l cielo...

I acrecientou, arguendo-se i sorrindo:

— Mas l berdadeiro deber d'homes de bien, abbade, ye quando ben, depuis de sumanas de chuba, un die d'estes, ir respirar puls campos i nun star eiqui la çcutir moral. Antoce arriba! i se l Billaça nun stá mui cançado, bamos dar ahi un giro pulas fazendas...

L'abbade suspirou cumo un santo que bé la negra ampiadade de ls tiempos i Belzebut arrebatando las melhores rezes de l ganado; depuis olhou la chabena i sorbeu cun delicias l resto de l sou café.

Quando Affonso de la Maia, Billaça i l'abbade recolhírun de l sou passeio pula freguezia, scurecera, habie luzes pulas salas, i tenien chegado yá las Silbeiras, senhoras ricas de la quinta de la Lagoaça.

D. Anna Silbeira, la solteira i mais bielha, passaba pula talentosa de la famelia, i era an puntos de doutrina i d'etiqueta ua grande autoridade an Resende. La biuba, D. Eugenia, lemitaba-se a ser ua eicellente i pachorrenta senhora, d'agradable nutriçon, trigueirota i pestanuda; tenie dous filhos, la Theresinha, la noiba de Carlos, ua rapariguinha magra i biba cun cabellos negros cumo tinta, i l morgadinho, l Eusebiosinho, ua marabilha mui fallada m'aquelles sitios.

Quasi zde l brício este notable nino rebelara un eidificante amor por alfarrabios i por todas las cousas de l saber. Inda gatinhaba i yá la sue alegrie era star a un canto, subre ua steira, ambrulhado m'un cobertor, folheando in-folios, cul craneosinho calbo de sabio curbado subre las lettras garrafaes de buona doutrina: depuis de crecidinho tenie tal proposito que permanecie horas eimmoble m'ua cadeira, de perninhas bambas, sfuracando l nariç: nunca appetecera un tambor ó ua arma: mas cosian-le cadernos de papel, adonde l precoce letrado, antre l pasmo de la mamana i de a titi, passaba dies la traçar algarismos, cula lingoasinha de fura.

Assi na famelia tenie la sue carreira çtinada: era rico, habie de ser purmeiro bacharel, i depuis zambargador. Quando benie la Santa Olabie, a tie Annica anstallaba-lo lougo á mesa, al pie de l candieiro, a admirar las pinturas d'un einorme i rico belume, ls Questumes de todos ls pobos de l Ouniberso. Yá alhá staba essa nuite, bestido cumo siempre de scosseç, cul plaid de flameijante xadreç burmeilho i negro puosto a tiracollo i preso al hombro por ua dragona; para que cunserbasse l'aire nobre d'un Stuart, d'un baloroso cabalhleiro de Walter Scott, nunca le tirában l bonet adonde se arqueaba cun heiroismo ua rutilante penna de gallo; i nada habie mais melancolico que la sue facesinha trombuda, la que l scesso

de lombrigas daba ua molleza i ua amarellidon de manteiga, ls sous olhinhos bagos i azulados, sin ceilhas cumo se la sciencia lh'las tubisse yá cunsummido, pasmando cun sisudeç pa las camposinas de la Sicelia, i pa ls guerreiros ferozes de l Montenegro appoiados la scupetas, an pincaros de serranias.

Deante de l canapé de las senhoras alhá se achaba tamben l fiel amigo, l dr. delegado, grabe i dino home, qu'habie cinco annos andaba ponderando i meditando l casamiento cula Silbeira biuba, sin se decidir — cuntentando-se an cumprar todos ls annos mais meia duzia de lençoes, ó ua peça mais de bretanha, para arredondar l bragal. Estas cumpras éran çcutidas an casa de las Silbeiras, á brazeira: i las allusones recatadas, mas einebitables, ás dues fronhasinhas, al tamanho de ls lençoes, als cobertores de papa pa ls cunchegos de janeiro — an logar d'anflammar l magistrado, anquietában-m'l. Ne ls dies seguintes apparecie preocupado — cumo se la perspetiba de la santa cunsummaçon de l matrimonio le désse l'arrepio dua façanha a amprehender,l tener d'agarrar un touro, ó nadar ne ls cachones de l Douro. Anton, por qualquiera rason speciosa, adiaba-se l casamiento até al S. Miguel seguinte. I allebiado, tranquillo, l respeitable Dr. cuntinaba a acumpanhar las Silbeiras la xás, fiestas d'eigreija ó pezames, bestido de negro, affable, serbiçal, sorrindo la D. Eugenia, nun zeiando mais prazeres que ls d'essa cumbibencia paternal.

Solo Affonso antrou na sala dórun-le lougo noticia de l cuntratempo: l dr. juiç de dreito i la senhora nun podien benir, por que l magistrado tubira la dór; i las Brancos tenien mandado recado la çculpar-se, coitadas, qu'era die de tristeza an casa, por fazer zesete annos que morrera l mano Manuel...

— Bien, dixe Affonso, bien. La dór, la tristeza, l mano Manuel... Fazemos nós un buoltaretesinho de quatro. Que diç l nuosso dr. delegado?

L'eicellente home dobrou la sue frunte calba, murmurando que «staba ás ordes.»

— Anton al deber, al deber! sclamou lougo l'abbade, sfregando las manos, ne l'ardor yá de la partida.

Ls parceiros dirigiran-se á saleta de l jogo — qu'un reposteiro de damasco separaba de la sala, franzido agora, deixando ber la mesa berde, i ne ls circlos de luç que cahian de ls abat-jour ls baralhos abiertos an leque. De lahi a un momiento l dr. delegado boltou, risonho, dezindo que «ls deixara para un roquesinho de tres»; i retomou l sou logar al lado de D. Eugenia, cruzando ls pies ambaixo de la cadeira i las manos arriba de l bentre. Las senhoras stában fallando de la dór de l dr. juiç de dreito. Questumaba dar-le todos ls tres mezes: i era cundemnable la sue teima an nun querer cunsultar medicos. Quanto mais qu'eille andaba acabado, ressequindo, amarellando — i la D. Augusta, a mulhier, a nutrir á ancha, a ganhar córes!... La Biscondessa, anterrada an to la sue gordura al canto de l canapé, cul leque abierto subre l peito, cuntou qu'an Heispanha bira un causo eigual: l'home chegara a parecer un squeleto, i a mulhier ua pipa; i al principio fóra l cuntrario; até subre esso se tenien feito uns bersos...

— Humores, dixe cun melancolia l dr. delegado.

Depuis fallou-se nas Brancos; recordou-se la muorte de Manuel Branco, coitadinho, na flor d'eidade! I que perfeiçon de rapaç! I que rapaç de juizo! D. Anna Silbeira nun se squecera, cumo todos ls annos, de le acender ua lamparina por alma, i de le resar tres padre-nuossos. La biscondessa pareciu to afflita por se nun tener lembrado... I eilla que tenie l proposito feito!

— Pus stube para t'l mandar dezir! sclamou D. Anna. I las Brancos que tanto l'agradecen, filha!

— Inda stá a tiempo, ouserbou l magistrado.

D. Eugenia dou ua malha andolente ne l crochet de que nunca se separaba, i murmurou cun un suspiro:

— Cada un ten ls sous muortos.

I ne l silencio que se fizo, saliu de l canto de l canapé outro suspiro, l de la biscondessa, que de cierto se recordára de l fidalgo d'Urigo de la Sierra, i murmuraba:

— Cada un ten ls sous muortos...

I l dino dr. delegado treminou por dezir eigualmente, depuis de passar refletidamente a mano pula calba:

— Cada un ten ls sous muortos!

Ua somnolencia iba pesando. Nas serpentinas douradas, subre las cunsules, las chammas de las belas arguian-se altas i tristes. Eusebiosinho buoltaba cun coutella i arte las stampas de ls Questumes de todos ls Pobos. I na saleta de jogo, atrabeç de l reposteiro abierto, sentie-se la boç yá arrenegada de l'abbade, rosnando cun un rancor tranquillo, «passo, que ye l que tengo feito to la santa nuite!»

N'esse momiento Carlos arremettie pula sala drento arrastrando la sue noiba, la Theresinha, to ne l'aire i burmeilha de brincar; i lougo la grulhada de las sues bozes reanimou l canapé drumente.

Ls noibos tenien chegado d'ua pittoresca i peligrosa biaige, i Carlos parecie çcuntente de sue mulhier; cumportara-se d'ua maneira atroç; quando eille iba gobernando la mala-posta, eilla quizera ampoleirar-se al pie d'eille na almofada... Oura senhoras nun biajan na almofada.

— I eille atirou-me al suolo, titi!

— Nun ye berdade! De mais la mais ye mentirosa! Fui cumo quando chegámos á stalaige... Eilla quiç-se deitar, i you nun quiç... La giente, quando se apeia de biaige, la purmeira cousa que faç ye tratar de l ganado... I ls cabalhlos benien a scorrer...

La boç de D. Anna anterrompeu, mui sebera:

— Stá buono, stá buono, basta de tolices! Yá caballórun bastante. Senta-t'ahi al pie de a sr.ª Biscondessa, Thereza... Olhe essa trabiessa de l cabello... Que çproposito!

Siempre detestára ber la sobrina, ua nina delicada de dieç annos, brincar assi cul Carlinhos. Aquelle bello i ampetuoso rapaç, sin doutrina i sin proposito, aterraba-la; i pula sue eimaginaçon de solteirona passában sin cessar idéas, suspeitas d'ultrages qu'eille poderie fazer á nina. An casa, al agasalhal-a antes de benir para Esta. Olabie, recommendaba-le cun fuorça que nun fusse cul Carlos pa ls recantos scuros! que l nó deixasse mecher-le ne ls bestidos!... La nina, que tenie ls uolhos mui langorosos, dezie: «Si, titi.» Mas, solo na quinta, gustaba d'abraçar l sou maridinho. Se éran casados, por que nun habien de fazer néné, ó tener ua loija i ganháren la sue bida als beisinhos? Mas l biolento rapaç solo querie guerras, quatro cadeiras lançadas la galope, biaiges a tierras de nomes barbaros que l Brown le ansinaba. Eilla, çpeitada, bendo l sou coraçon mal cumprehendido, chamaba-le arrieiro; eille amenaçaba boxal-la, á angleza; — i separában-se siempre arrenegados.

Mas quando eilla se acomodou al lado de la Biscondessa, grabesinha i culas manos ne l regaço — Carlos beiu lougo stirar-se al pie d'eilla, meio deitado pa las cuostas de l canapé, bamboleando las piernas.

— Bamos, filho, ten maneiras, rosnou-le mui seca D. Anna.

— Stou cançado, gobernei quatro cabalhlos, replicou eille, ansolente i sin a mirar.

De repente mas, d'un salto, precipitou-se subre l Eusebiosinho. Querie-lo liebar á Africa, a cumbatter ls salbaiges: i puchaba-lo yá pul sou bello plaid de cabalhleiro d'Scossia, quando la mamana acudiu atterrada.

— Nó, cul Eusebiosinho nó, filho! Nun ten saude para essas cabalhladas... Carlinhos, olhe que you chamo l'abó!

Mas l Eusebiosinho, a un repellon mais fuorte, rolara ne l suolo, soltando gritos medonhos. Fui un alboroço, un liebantamiento. La mai, tremula, amarrada junto d'eille, punie-lo de pie subre las perninhas molles, limpando-le las gruossas lagrimas, yá cul lenço, yá cun beisos, quasi a chorar tamben. L delegado, custernado, apanhara l bonet scosseç, i cofiaba melancolicamente la bella pena de gallo. I la Biscondessa apertaba ás manos ambas l'einorme teta, cumo se las palpitaçones la suffocassen.

L Eusebiosinho fui anton preciosamente collocado al lado de a titi; i la sebera senhora, cun un fulgór de colera na face magra, apertando l leque cerrado cumo ua arma, preparaba-se a repellir l Carlinhos que, de manos atraç de las cuostas i als pulos an ruoda de l canapé, ria, arreganhando pa l Eusebiosinho un labio feroç. Mas m'esse momiento dában nuobe horas, i la zampenada figura de l Brown appareciu á puorta.

Solo l'abistou, Carlos correu a refugiar-se por detraç de la Biscondessa, gritando:

— Inda ye mui cedo, Brown, hoije ye fiesta, nun me bou deitar!

Anton Affonso de la Maia, que se nun mobera als uibos lacinantes de l Silbeirinha, dixe de drento, de la mesa de l buoltarete, cun seberidade:

— Carlos, tenga la bondade de marchar yá pa la cama.

— Oh bóbó, ye fiesta, que stá acá l Billaça!

Affonso de la Maia pousou las cartas, atrabessou la sala sin ua palabra, agarrou l rapaç pul braço, i arrastrou-lo pul corredor — an quanto eille, de carcanhales fincados ne l sobrado, resistia, protestando cun zespero:

— Ye fiesta, bóbó... Ye ua maldade!... L Billaça póde-se scandalisar... Oh bobó, you nun tengo somno!

Ua puorta fechando-se abafou-le l clamor. Las senhoras censurórun lougo aquella rigideç: ahi staba ua cousa ancumprehensible; l'abó deixaba-le fazer todos ls horrores, i recusaba-le anton l cachico de la soirée...

— Oh sr. Affonso de la Maia, por que nun deixou star la creança?

— Ye necessario methodo, ye necessario methodo, balbuciou eille, entrando, to pallido de l sou rigor.

I á mesa de l buoltarete, apanhando las cartas culas manos tremulas, repetie inda:

— Ye necessario methodo. Creanças á nuite drumen.

D. Anna Silbeira buoltando-se pa l Billaça — que cedera l sou lugar al dr. delegado i benie palestrar culas senhoras — tubo aquelle sorriso mudo que le franzia ls labios, siempre que Affonso de la Maia fallaba an «methodos.»

Depuis, reclinando-se pa las cuostas de la cadeira i abrindo l leque, declarou, a trasbordar d'ironia, que, talbeç por tener l'antelligencia cúrtie, nunca cumprehendera la bantaige de ls «methodos»... Era á angleza, segundo dezien: talbeç probassen bien an Anglaterra; mas ó eilla staba anganhada, ó Esta. Olabie era ne l reino de Pertual...

I cumo Billaça anclinaba timidamente la cabeça, cula sue pitada ne ls dedos, la sperta senhora, baixo para que Affonso drento nun oubisse, zabafou. L sr. Billaça naturalmente nun sabie, mas aquella eiducaçon de l Carlinhos nunca fóra approbada puls amigos de la casa. Yá la persença de l Brown, un heiretico, un protestante, cumo percetor na famelia de ls Maias, causara çgosto an Resende. Subretodo quando l sr. Affonso tenie aquelle santo de l'abbade Custodio, tan stimado, home de tanto saber... Nun ansinarie á creança halbelidades d'acrobata; mas habie de le dar ua eiducaçon de fidalgo, preparal-lo para fazer buona figura an Coimbra.

N'esse momiento, l'abbade, suspeitando ua corriente de lar, arguera-se de la mesa de jogo a ancerrar l reposteiro: anton, cumo Affonso yá nun podie oubir, D. Anna argueu la boç:

— I olhe que l Custodio tubo çgosto, sr. Billaça. Que l Carlinhos, coitadinho, nin ua palabra sabe de doutrina... Siempre le quiero cuntar l que sucediu cula Macedo.

Billaça yá sabie.

— Ah yá sabe? Lembras-te biscondessa? Cula Macedo, de l'ato de cuntriçon...

La biscondessa suspirou, arguendo un mirar mudo al ceu atrabeç de l teto.

— Horroroso! cuntinou D. Anna. La pobre mulhier chegou alhá la nuossa casa ambuchada... I you fizo-me ampresson. Até sonhei cun aquillo tres nuites a filo...

Calou-se un momiento. Billaça, ambaraçado, acanhado, fazie girar la caixa de rapé ne ls dedos, culs uolhos postos ne l tapete. Outro langor de somnolencia passou na sala; D. Eugenia, culas palpebras pesadas, fazie de beç an quando ua malha molle ne l crochet; i la noiba de Carlos, stirada pa l canto de l sophá, yá drumia, cula boquinha abierta, ls sous guapos cabellos negros caindo-le pul cachaço.

D. Anna, depuis de boceijar de lebe, retomou la sue idéa:

— Sin cuntar que l pequeinho stá mui atrazado. La nun ser un cacho d'angleç, nun sabe nada... Nin ten prenda nanhue!

— Mas ye mui sperto, mie rica senhora! acudiu Billaça.

— Ye possible, respundiu secamente l'antelligente Silbeira.

I, buoltando-se para Euzebiosinho, que se cunserbaba al lado d'eilla, queto cumo se fusse de gesso:

— Oh filho, dize tu eiqui al sr. Billaça aquelles guapos bersos que sabes... Nun seias atado, anda!... Baia, Euzebio, filho, sei guapo...

Mas l nino, mollengon i tristonho, nun se çcollaba de las saias de a titi: tubo eilla de l poner de pie, amparal-lo, para que l tenro prodigio nun alluisse subre las perninhas flacidas; i la mamana promettiu-le que, se dezisse ls bersinhos, drumia essa nuite cun eilla...

Esto decidio-lo: abrio la boca, i cumo d'ua torneira lassa bieno d'alhá scorrendo, m'un filo de boç, un recitatibo lento i babujado:

Ye nuite, l'astro saudoso Rompe a custo un plumbeo cielo, Tolda-le l rostro formoso Albaciento, houmido béo...

Dixe-a to — sin se mexer, culas mãosinhas pendentes, ls uolhos mortiços pregados na titi. La mamana fazie l cumpasso cula agulha de l crochet; i la biscondessa, pouco a pouco, cun un sorriso de quebranto, banhada ne l langor de la melopea, iba cerrando las palpebras.

— Mui bien, mui bien! sclamou l Billaça, ampressionado, quando l Euzebiosinho findou cubierto de suor. Que memoria! Que memoria! Ye un prodigio!...

Ls creados entrában cul xá. Ls parceiros tenien findado la partida; i l buono Custodio, de pie, cula sue chabena na mano, queixaba-se amargamente de la maneira porque aquelles senhores l tenien sfolado.

Cumo al outro die era demingo, i habie missa cedo, las senhoras retirórun-se ás nuobe i meia. L serbiçal dr. delegado daba l braço la D. Eugenia; un creado de la quinta allumiaba adelantre cul lampeon; i l moço de las Silbeiras liebaba al collo l Eusebiosinho que parecie un fardo scuro, abafado an mantas, cun un chale amarrado na cabeça.


Depuis de la cena Billaça acumpanhou inda un momiento Affonso de la Maia á librarie, adonde, antes de recolher, eille tomaba siempre á angleza l sou cognac i soda.

L'aposento, la que las bielhas stantes de palo negro dában un aire sebero, staba drumido tepidamente, na penumbra suabe, culas cortinas bien cerradas, un resto de lume na chupon, i l globo de l candieiro ponendo la sue claridade serena na mesa cubierta de libros. Ambaixo, ls repuchos cantában alto ne l silencio de la nuite.

Emquanto l scudeiro rolaba pa l pie de la poltrona de Affonso, m'ua mesa baixa, ls crystaes i las garrafas de soda, Billaça, culas manos ne ls bolsos, de pie i pensatibo, miraba la braza de l'acha que morria na cinza branca. Depuis argueu la cabeça, para murmurar, cumo al acauso:

— Aquelle rapazito ye sperto...

— Quien? L Euzebiosinho? dixe Affonso, que se acomodaba junto al fogon, anchendo alegremente l cachimbo. You tremo de l ber acá, Billaça! L Carlos nun gusta d'eille, i tubimos ahi un çgosto horroroso... Fui yá ha mezes. Habie ua procisson i l Eusebiosinho iba d'anjo... Las Silbeiras, eicellentes mulhieres, coitadas, mandórun-m'l'acá pa l'amostrar á biscondessa, yá bestido d'anjo. Pus senhores, çtrahimo-mos, i l Carlos que l'andaba a rondar apodera-se d'eille, lieba-lo pa l soton, i, miu caro Billaça... An purmeiro logar iba-lo matando porque ambirra cun anjos... Mas l peior nun fui esso. Eimagine bocé l nuosso terror, quando ne ls apparece l Eusebiosinho als berros pula titi, to çfrizado, sin ua aza, cula outra a bater-le ls carcanhales dependurada dun barbante, la coróa de rosas anterrada até al cachaço, i ls galones d'ouro, ls tulles, las lenteijoulas, to la bestimenta celhestre an frangalhos!... Emfin, un anjo depennado i sobado... You iba dando cabo de l Carlos.

Bebiu metade de la sue soda, i passando a mano pulas barbas, acrecientou, cun ua sastifaçon perfunda:

— Ye liebado de l diabo, Billaça!

L'admenistrador, sentado agora á borda dua cadeira, rabiscou ua risadinha muda; depuis quedou calhado, mirando Affonso, culas manos ne ls zinolhos, cumo squecido i bago. Iba abrir ls labios, heisitou inda, tossio de lebe; i cuntinou a seguir pensatibamente las faiscas qu'errában subre las achas.

Affonso de la Maia, inda assi, culas piernas stiradas pa l lume, recomeçara a fallar de l Silbeirinha. Tenie tres ó quatro mezes mais que Carlos, mas staba anfesado, stiolado, por ua eiducaçon á pertueza: de laquella adade inda drumia ne l chóco culas criadas, nunca l labában pa l nun custipáren, andaba couraçado de rolos de flanellas! Passaba ls dies nas saias de a titi a decorar bersos, paginas anteiras de l Cathecismo de Perseberança. Eille por curjidade un die abrira este libreco i bira alhá, «que l sol ye qu'anda an buolta de a tierra (cumo antes de Galileu), i que Nuosso Senhor todas las manhanas dá las ordes al sol, para adonde ha d'ir i adonde ha de parar etc., etc.» I assi le stában arranjando ua almasinha de bacharel...

Billaça tubo outra risadinha silenciosa. Depuis, cumo subitamente decidido, argueu-se, fizo stalar ls dedos, dixe estas palabras:

— B. S.ª sabe qu'appareciu la Monforte?

Affonso, sin mober la cabeça, reclinado pa las cuostas de la poltrona, preguntou tranquillamente, ambolbido ne l fumo de l cachimbo:

— An Lisboua?

— Nun senhor, an Paris. Biu-l'alhá l Alencar, esse rapaç que scribe, i qu'era mui de Arroios... Stubo até an casa d'eilla.

I quedórun calhados. Habie annos qu'antre eilles se nun pronunciara l nome de Marie Monforte. Al principio, quando se retirara para Santa Olabie, la preocupaçon ardiente de Affonso de la Maia fóra tirar-le la filha qu'eilla liebara. Mas a esse tiempo ninguen sabie adonde Marie se refugiara cul sou principe: nin pula anfluencia de las legaçones, nin pagando regiamente la policia secreta de Paris, de Londres, de Madrid, se poude çcubrir la «toca de la fera» cumo çia anton l Billaça. Ambos decerto tenien mudado de nome; i, dadas essas naturezas bohemias, quien sabe se nun errarian agora pula America, pula Andia, an regiones mais eisoticas? Depuis, pouco a pouco, Affonso de la Maia çcorçoado cun aquelles sfuorços bones, to ocupado de l nieto que crecie bello i fuorte al sou lado, ne l'enternecimiento cuntino qu'eille le daba fui squecendo la Monforte i la sue outra nieta, tan loinge, tan baga, la quien eignoraba las feiçones, de quien mal sabie l nome. I agora de repente la Monforte apparecie outra beç an Paris! i l sou pobre Pedro staba muorto! i aquella creança que drumia al fondo de l corredor nunca bira sue mai...

Arguera-se, passeiaba na librarie, pesado i lento, cula cabeça baixa. Junto á mesa, al pie de l candieiro, l Billaça iba percorrendo un a un ls papeis de la sue carteira.

— I stá an Paris cul eitaliano? preguntou Affonso de l fondo sombrio de l'aposento.

L Billaça argueu la cabeça de subre la carteira, i dixe:

— Nun senhor, stá cun quien le paga.

I cumo Affonso se aprossimaba de la mesa, sin ua palabra, Billaça, dando-le un papel dobrado, acrecientou:

— Todas estas cousas son mui grabes, sr. Affonso de la Maia, i you nun quiç filar-me solo na mie memoria. Por esso pedi al Allencar, que ye un eicellente rapaç, que me screbisse m'ua carta todo l que me cuntou. Assi tenemos un decumiento. You nun sei mais de l qu'ahi stá scrito. Póde B. S.ª ler...

Affonso çdobrou las dues fuolhas de papel. Era ua storia simples, que l Alencar, l poeta de las Bozes d'Aurora, l stylista de Eilbira, ornára de flores i de galones dourados cumo ua capella an die de fiesta.

Ua nuite, al sahir de la Maison d'Or, eille bira la Monforte saltar d'un coupé cun dous homes de grabata branca; tenien-se lougo reconhecido: i un momiento quedórun heisitando, un defronte de l'outro, ambaixo de l candieiro de l gaç, ne l trottoir. Fui eilla que, mui decidida, rindo, stendiu a mano al Alencar, pediu-le que la bejitasse, dou-le l'adrisse, l nome por que debie preguntar: Mme. de l'Storade. I ne l sou boudoir, na manhana seguinte la Monforte fallou largamente de si: bibira tres annos an Bienna d'Austria cun Tancredo, i cul papá que se les fóra reunir — i qu'alhá cuntinaba de cierto , cumo an Arroios, refugiando-se puls cantos de las salas, pagando las toilettes de la filha, i dando palmadinhas ternas ne l'hombro de l'amante cumo outr'oura ne l'hombro de l marido. Depuis tenien stado an Monaco; i ahi, dezie l Alencar, «m'un drama sombrio de peixon qu'eilla me fizo antreber» l napolitano fura muorto an duello. L papá morrera tamben m'esse anno, deixando solo de la sue fertuna uns magros cuntos de réis, i la mobelia de la casa an Bienna: l bielho arruinara-se cul luxo de la filha, culas biaiges, culas perdas de Tancredo al bacarat. Passára anton un tiempo an Londres: i de lahi benira habitar Paris, cun Mr. de l'Storade, un jogador, un spadachin, qu'acabou d'a arrasar, i que l'abandonou legando-le esse nome de l'Storade, que le era l'eille d'oura an delantre inutil porque passaba a aporfilhar outro mais sonoro de Bicomte de Manderbille. Emfin, pobre, formosa, doida, scessiba, lançara-se na eisistencia de laquellas mulhieres de quien, dezie l Alencar, «la pallida Margarida Gautier, la gentil Dama de las Camelias ye l typo sublime, l symbolo poetico, la quien mui será perdoado porque mui amórun.» I l poeta treminaba: «eilla stá inda ne l splendor de la belleza, mas las angúrrias beneran, i anton qu'abistará an redror de si? Las rosas secas i ansanguentadas de la sue corona de mulhier. Sahi de laquelle boudoir perfumado, cula alma dilacerada, miu Billaça! Pensaba ne l miu pobre Pedro, qu'alhá jaç sob l centeilha de luar, antre las raizes de ls cypristes. I, zeilludido d'esta cruel bida, bin pedir al absintho, ne l boulebard, ua hora de squecimiento.»

Affonso de la Maia dou un repellon á carta, menos enojado de las torpezas de la storia, que de laquelles lyrismos relambidos.

I recomeçou a passear, emquanto l Billaça recolhia religiosamente l decumiento que tenie relido muitas bezes, na admiraçon de l sentimiento, de l stylo, de l'eideal de laquella pagina.

— I la pequeinha? preguntou Affonso.

— Esso nun sei. L Alencar nun le fallarie na filha, nin eille mesmo sabe qu'eilla la lebou. Ninguen l sabe an Lisboua. Fui un detalhe que passou zapercebido ne l grande scandalo. Mas emquanto a mi, la pequeinha morriu. Senó, siga B. S.ª l miu raciocenio... Se la nina fusse biba, la mai podie reclamar la legitima que cabe á creança... Eilla sabe la casa que B. S.ª ten; ha d'haber dies, i son frequentes na bida d'essas mulhieres, an que le falte ua libra... Cul pretesto de l'eiducaçon de la nina, ó d'alimientos, yá ne ls tenie amportunado... Scrupulos nun ten eilla. Se l nun faç ye que la filha morriu. Nun le parece la B. S.ª?

— Talbeç, dixe Affonso.

I acrecientou, parando deante de Billaça — que miraba outra beç la braza muorta tirando stalinhos de ls dedos:

— Talbeç... Sopónhamos que morrírun ambas, i nun se falle mais m'esso.

Staba dando meia nuite, ls dous homes recolhírun-se. I durante ls dies que Billaça passou an Esta. Olabie nun se proferiu mais l nome de Marie Monforte.

Mas, na bespera de la partida de l'admenistrador para Lisboua, Affonso subio al quarto d'eille, a antregar-le las almendras de la Paschoa que Carlos mandaba la Billaça Junior, un alfinete de peito cun ua magnifica saphira — i dixe-le an quanto l'outro, sensibelisado, balbuciaba ls agradecimientos:

— Agora outra cousa, Billaça. Tengo stado a pensar. Bou screbir a miu primo Noronha, al André que bibe an Paris cumo bocé sabe, pedir-le que percure essa creatura, i que le ouffereça dieç ó quinze cuntos de réis, se eilla me quizer antregar la filha... Ne l causo, stá claro, que steia biba... I quiero que bocé saba d'esse Alencar la morada de a mulhier an Paris.

L Billaça nun respundiu, ocupado a metter antre las camisas, bien ne l fondo de la maleta, la caixinha cul alfinete. Depuis, arguendo-se, quedou deante d'Affonso, la coçar refletidamente l queixo.

— Anton que le parece, Billaça?

— Parece-me arriscado.

I dou las sues rezones. La nina debie ir ne ls sous treze annos. Staba ua mulhier, cul sou temperamiento formado, l carater feito, talbeç ls sous habitos... Nin fallarie l pertueç. Las suidades de la mai habien de ser terribles... Emfin, l sr. Affonso de la Maia trazie ua stranha para casa...

— Bocé ten rason, Billaça. Mas a mulhier ye ua prostituta, i la pequeinha ye de l miu sangre.

N'esse momiento Carlos, cuja boç gritaba ne l corredor pul bóbó, precipitou-se ne l quarto, sguedelhado, escarlate cumo ua romana. — L Brown tenie achado ua corujasinha pequeinha! Querie que l bóbó benisse ber, andara la buscal-lo por to la casa... Era de morrer a rir... Mui pequeinha, mui feia, to pellada, i cun dous uolhos de giente grande! I sabien adonde habie l niu...

— Ben depriessa, ó bóbó! Depriessa, que ye necessario ir pol-la ne l niu, por causa de la coruja bielha que se póde affligir... L Brown stá-le a dar azeite. Oh Billaça ben ber! Ó bóbó, pul amor de Dius! Ten ua cara tan angraçada! Mas depriessa, depriessa, que la coruja bielha póde dar pula falta!...

I ampaciente cula lentidon risonha de l bóbó, tanta andifferença pula anquietaçon de la coruja bielha, abalou atirando cula puorta.

— Que buono coraçon! sclamou l Billaça commobido. A pensar nas suidades de la coruja... La mai d'eille ye que nun ten suidades! Siempre l dixe, ye ua fera!

Affonso ancolheu tristemente ls hombros. Iban yá ne l corredor quando eille, parando un momiento, baixando la boç:

— Ten-me squecido de le cuntar, Billaça, l Carlos sabe que l pae que se matou...

Billaça arredondou ls uolhos d'spanto. Era berdade. Ua manhana entrara-le pula librarie, i dezira-le: — ó bóbó, l papá matou-se cun ua pistola! — Naturalmente algun creado que lh'l cuntara...

— I buossa eicellencia?

— You... Qu'habie de fazer? Dixe-le que si. An todo tengo oubedecido al que Pedro me pediu, m'essas quatro ó cinco linhas de la carta que me deixou. Quiç ser anterrado an Esta. Olabie, ahi stá. Nun querie que l filho jámales soubisse de la fuga de la mai; i por mi, de cierto , nunca l saberá. Quiç que dous retratos qu'habie d'eilla an Arroios fússen çtruidos; cumo bocé sabe, oubtibírun-se i çtruiran-se. Mas nun me pedio qu'ocultasse al rapaç l sou fin. I por esso, dixe al pequeinho la berdade: dixe-le que m'un momiento de loucura, l papá tenie dado un tiro an si...

— I eille?

— I eille, replicou Affonso sorrindo, preguntou-me quien le tenie dado la pistola, i torturou-me to ua manhana para le dar tamben ua pistola... I ahi stá l resultado d'essa rebelaçon: ye que tube de mandar benir de l Porto ua pistola de bento...

Mas, sentindo Carlos ambaixo, als berros inda pul abó, ls dous apressórun-se a ir admirar la corujazinha.

Billaça al outro die partiu para Lisboua.

Passadas dues sumanas, Affonso recebie ua carta de l'admenistrador, trasendo-le, cula adrisse de la Monforte, ua rebelaçon amprebista. Tenie buoltado la casa de l Alencar; i l poeta, recordando outros ancidentes de la sue bejita la Mme. de l'Storade, cuntara-le que ne l boudoir d'eilla habie un adorable retrato de creança, d'uolhos negros, cabello de lazebiche, i ua pallideç de nacar. Esta pintura ferira-lo, nun solo por ser d'un grande pintor angleç, mas por tener, pendente sob l queixilho cumo un boto funerario, ua guapa corona de flores de cera brancas i roixas. Nun habie outro quadro ne l boudoir: i eille preguntara á Monforte se era un retrato ó ua phantasia. Eilla respundera qu'era l retrato de la filha que le morrera an Londres. «Stan assi dissipadas todas las dubidas, acrecentaba l Billaça. L pobre anjinho stá m'ua patria melhor. I para eilla, bien melhor!»

Affonso, todabie, screbiu la André de Noronha. La repuosta tardou. Quando l primo André percurara Mme.de l'Storade, habie sumanas qu'eilla partira para Allemanha, depuis de bender mobelia i cabalhlos. I ne l Club Amperial, la qu'eille pertencia, un amigo que conhecie bien Mme. de l'Storade i la bida galante de Paris, cuntara-le que la doida fugira cun un cierto Catanni, acrobata de l Circo d'Ambierno ne ls campos Eilyseos, home de fórmas magnificas, un Appolo de feira, que todas las cocottes se çputában i que la Monforte ampolgára. Naturalmente corria agora la Allemanha cula cumpanha de cabalhlinhos.

Affonso de la Maia, enojado, remettiu esta carta al Billaça sin un commentario. I l'honrado home respundiu: «Ten B. S.ª rason, ye atroç: i mais bal suppor que todos morrírun, i nun gastar mais cera cun tan ruines defuntos...» I depuis m'un post-scritun acrecentaba: «Parece cierto abrir-se an brebe l camino de fierro até al Porto: an tal causo, cun permisson de B. S.ª, ahi eirei i l miu rapaç a pedirmos-le alguns dies d'spitalidade.»

Esta carta fui recebida an Esta. Olabie un demingo, al jantar. Affonso lera alto l P.S. Todos se alegrórun,na sperança de ber l buono Billaça an brebe

na quinta; i fallou-se mesmo an arranjar un grande pic-nic, riu arriba.

Mas, terça feira á nuite, chegaba un telegramma de Manuel Billaça annunciando que l pae morrera, m'essa manhana, d'ua apoplexia: dous dies depuis benien mais longos i tristes pormenores. Fura depuis de l'almuorço que, de repente, Billaça se sentira mui suffocado i cun tonturas: inda tubira fuorças d'ir al quarto respirar un pouco d'ether: mas al buoltar á sala cambaleaba, queixaba-se de bér todo amarello, i caiu de bruços, cumo un fardo, subre l canapé. L sou pensamiento, que se stinguia para siempre, inda m'esse momiento se ocupou de la casa qu'ha trinta annos admenistraba: balbuciou, a respeito d'ua benda de corcha, recomendaçones que l filho yá nun poude perceber: depuis dou un grande ai; i solo tornou a abrir ls uolhos, para murmurar ne l derradeiro sopro estas derradeiras palabras: Suidades al patron!

Affonso de la Maia quedou perfundamente affetado, i an Esta. Olabie, mesmo antre ls creados, la muorte de Billaça fui cumo un luto domestico. Ua d'essas tardes, l bielho, mui melancolico, staba na librarie cun un jornal squecido nas manos, ls uolhos cerrados — quando Carlos, qu'al lado rabiscaba carantonhas nun papel, bieno passar-le un braço pul cachaço, i cumo cumprehendendo ls sous pensamientos preguntou-le se l Billaça nun buoltarie la bel-los á quinta.

— Nun filho, nunca mais. Nunca mais l tornamos la bér.

L pequeinho, antre ls zinolhos i ls braços de l bielho, miraba l tapete, i, cumo recordando-se, murmurou tristemente:

— L Billaça, coitado... Daba stalinhos culs dedos... Oh bóbó, para adonde l liebórun?

— Pa l cemiterio, filho, para ambaixo de a tierra.

Anton Carlos çprendiu-se debagar de l'abraço de l'abó, i mui sério, culs uolhos m'eille:

— Ó bóbó! porque nun le mandas fazer ua capellinha guapa, to de piedra, cun ua figura, cumo ten l papá?

L bielho achegou-lo al peito, beisou-lo, commobido:

— Tens rezon, filho. Tenes mais coraçon que you!

Assi l buono Billaça tubo ne l cemiterio de ls Prazeres l sou jazigo — que fóra l'alta ambiçon de la sue eisistencia modesta.


Outros annos tranquillos passórun subre Santa Olabie.

Depuis ua manhana de júlio, an Coimbra, Manuel Billaça (agora admenistrador de la casa) trepaba las scaleiras de l Hotel Mondego, adonde Affonso se hospedára cul nieto, i entraba-le pula sala, burmeilho, suando, berrando:

— Neminè! Neminè!

Fazira Carlos l sou purmeiro eisame! I qu'eisame! Teixeira que tenie acumpanhado ls senhores de Santa Olabie correu á puorta, abraçou-se quasi chorando ne l nino, agora mais alto qu'eille, i mui formoso na sue batina nuoba.

Arriba ne l quarto, Manuel Billaça, soprando inda, limpando las bagas de suor, sclamaba:

— Quedou todo spantado, snr. Affonso de la Maia! Ls lentes até stában commobidos. Ih Jasus! que talento! Ben a ser un grande home, ye l que to l mundo dixe... I que faculdade bai eille seguir, miu senhor?

Affonso, que passeaba, to tremulo, respundiu cun un sorriso:

— Nun sei, Billaça... Talbeç ne ls formemos ambos an Dreito.

Carlos assomou á puorta, radiante, seguido de l Teixeira i de l'outro scudeiro — que trazie xampanhe m'ua salba.

— Anton benga acá, sou maroto, dixe Affonso mui branco, culs braços abiertos. Buono eisame, hein?... You...

Mas nun pudo proseguir: las lagrimas, dues la dues, corrian-le pula barba branca.