Literat vönädik Volapüka
Reidan küpälik gaseda at elogon ya ömna se yegeds smalik e nunods dö kobikams‚ das mödiks Volapükans e slopans sitas votik jäfons me konletam literata Vpik. Fümos bo, das ze tumats konletanas somik dabinons speariko in dils valik taleda. Konletans at jäfons me vob no fasilik‚ ibä balido Vpaliterat vönädik binon dagetovik te nog vemo fikuliko‚ e telido lised Vpaliterata valodik jünu ädefon, in kel sevidigädikon valik äbinon tuvovik. Plä liseds no vemo gretiks bukabüsidas difik‚ sa literatanotets in „Vpabled lezenodik“ de ‚Schleyer‛ e „Zi vol lölik“ de ‚Lederer‛‚ äkanoy te dagetön eli „Yelabuk“ de ‚Kerckhoffs‛ ed eli „Die Literatur Vpa“ de ‚Kausch‛. Bofiks, ya dub pub sunik oksik, no binons lölöfiks; zuo lebuk de ‚Kausch‛ jinon pepakön te nebundaniko. Somo statis jünuik valik dö Vpaliterat‚ kels pos nebenikam Vpamufa balid pilautons zuo fa slopans sitas votik‚ ze te pästabons su lebuk de ‚Kerckhoffs‛. Suno pos dönulifikam Vpa Vpans anik äprimons ad lautön lisedi literata Vpik valodik: bligäd, kel, pos suk e xam dü lunüp yelas, nu kanon pacedön asä peledunöl. Stok valodik Vpaliterata pelasumon in liseds bükablümik tel. Lised balid ninädon tiadis gasedas 91, lised telid tiädis penädas retik 752: buks, pämods e lebuks gretikum. Klubaliterat (statuds klubas) no pälasumon demü leigöf okas.
Konletans anik ya ebegons ad pübön lisedis at in bukafom. Lüjinos lü ob as frutik, ad pübön balido lisedi gasedas, kel olabon-la bo padis 12 fomäta gaseda at‚ as läükot ela „Vpagased pro Nedänapükans“. Täno dil veütik Vpaliterata poregistraronöv me fräds pülik, kelis sogods nitedälik sio ojafidonsöv; somo liseds et okömonsöv leigüpo ini nams ömikas konletanas e nitedälanas, ab omutonsöv i binön sivoviks balatiko.
Se lised gasedas nitedikos sököl pamäniotonös! de „Vpabled lezenodik“ de ‚Schleyer‛ ünü yels 28 epubons: nüms 336‚ täno ön fagot gretik el „Volapükaklubs“ de ‚Fieweger‛ sökon me yelods 9 labü nüms 108‚ e „Zi vol lölik“ de ‚Lederer‛ me yelods 5 labü nüms 96. Nu el „Nuns blefik se Vpavol“ sökon me yelods 18 labü nüms 85. El „Nünots“ de klub: ‚Linz-Urfahr‛ elabon nümis 84 ün yelods 11. Te nemödikans bo sevons-la, das pos yels anik pos volakrig dönu gased dilo labü vödem Vpik epubon.
Gaseds 91 dutülons lü taledadils so: Yurop: gaseds 77, Merop: 9, Siyop: 4 e Stralop: 1. Peleodükölo ma läns (labü mieds büvolakrigik) dagetoy sökaleodi sököl: Deutän: gaseds 18, Litaliyän e Lösterän, al: 12, Lamerikän e Nedän, al: 7, Danän: 6, Jveizän e Spanyän, al: 4‚ Linglän, Fransän e Belgän, al: 3, Cinän, Rusän, Yapän, Brasilän e Svedän, al: 2, e fino Rumän e Portugän, al: 1.
Tefü lised Vpaliterata votik bo binos-la frutik, ad zögön nog boso lovegivi ona bükapedöme‚ bi ga nog mögos, das num penädas at mödikumon nog boso. Samo nog mutos paklülükön va de ‚Gsell‛ se Laljerän jenöfo Vpalebuks anik dabinons. Mögos i, das pö dabüköp: ‚Ch. Beale‛ in ‚Boston‛ (Lamerikän) nog penäds anik bo epubons-la. Fovo omutosöv pavätälön, va sits su stab Vpa pelebumöls, kels labons pluunep‚lu Vpavödis in vödastok oksik‚ mögädo omutonsöv palasumön ko literat oksik ini poläot liseda penädas. El „Dil oma“ de ‚Fieweger‛ ed el „Spelin“ de ‚Bauer‛ dutons gitodo lü lised valemik. Sits säkädik binons: el „Dilpok“ de ‚Marchand‛ labü penäds 5‚ el „Le Balta“ de ‚Dormoy‛ (buk 1), el ‚Langue universelle‛ de ‚Menet‛ (buk 1), el „Le Bopal“ de ‚St. de Max‛ (‚Streiff‛) (buk 1)‚ ed el „Algemeine Verkehrssprache Tal“ de ‚Hoessrich‛, püka lätik kelik gasedanüms 4 epubons ün yels: 1903 e 1904.
Lised at penädas, kel olabon bükapadis pu 130, ninädon mäniotidigädikosi mödik Lebuks 2 labons bükapadis 1000 e plu 1000. Buk bal binon dabükot 11id vödabuka de ‚Schleyer‛, kel no pelölöfüköl finikom me pad: 1056; buk votik laböl kuratiko padis 1000 binon gramat sa vödabuk fa ‚Tommasi‛ in ‚Milano‛. Buk balido sököl in gretot binon dabükot 4id vödabuka fa ‚Schleyer‛, kel labon padis 646. Buks votik tel labons padis plu 500, buks 4 padis plu 400, du buks 5 labons padis plu 300. Buks 12 labons padis plu 200. (Pö atos mutoy demön, das lä penäds 300 liseda at num alseimik dö padanum nog defon.) Veldil bal penädas valik (108) labon datuvali: ‚J. M. Schleyer‛ as lautan. (Pö penäds 12 lautan defon.) Täno sökons in sökaleod ‚E. Kerckhoffs‛ e ‚Kausch‛, alan me penäds 12‚ ‚Lederer‛ e ‚Hansen‛, alan me penäds 10, ‚Tommasi‛ e ‚Kniele‛, alan me penäds 8‚ ‚Dr. Winkler‛ e ‚Peerbolte‛, alan me penäds 7, ‚Bernhaupt‛, Óbhlidal‛ e ‚Kirchhoff‛, alan me penäds, 6. As penäd balid ün 1880 äpubon: „Volapük. Die Weltsprache. Entwurf einer Universalsprache für alle Gebildete der ganzen Erde.“ fa ‚Johann Martin Schleyer‛. Buk lätik Vpamufa balid fa lautan no penemöl äpubon ün 1916 in dabüköp di ‚Dresden‛ ko tiäd: „Die Weltsprache. Ein Ruf an die Gesamtmenschheit“. Labon padis 33. Nums gretikün pübotas dutülons lü yels: 1886 jüesa 1890; ga ün yels: 1891 jüesa 1899 penäds nog 126 e de 1900 jü 1916 penäds nog 33 epubons. Pö atos mutos dönu paküpetön‚ das nog pö penäds veräto 136 yelanotets defons, kelas penäds pu 100 epubons pos 1891. Peleodükölo ma taledadils gianadil fe dutülon lü Yurop mö penäds 478‚ penäds 32 dutülons lü Merop, 12 lü Siyop, 1 lü Stralop. Frikop no nog jonon Vpapenädis. (Logolös ye peneti tefü ‚Gsell‛!) Notets 233 dö dabüköps nog binons leodükabiks; ojonülons bo dadilädi sümiki. Penäds 21 lü diläd gudiko pekomulöl: „poed“ dutülöls peblimons me noats; binons teike noateds Vpe e datuvale pededietöls. As noatädans sevädik tuvobs is eli ‚Komzak‛, eli ‚Lange‛ ed eli ‚Gänsehals‛. Me penäds 168 literat prosadik: konots, tradutods, penots‚... pekomulon‚ bevü kels mödot semik bukas rigik dabinon. Penäds 73 atas no nog pedadilons ini grups.
Binos stimadin Vpana alik ad kevobön ma fäg lölik oka pö vestig Vpaliterata. U medü atos, das givonös sakrifoti monik smalik pro püb lisedas bofik‚ u das on, if dalabonsöv stoki ze gretiki literata, begonös dü tim brefik loeni lisedas bofik, e steifonös ad läfulükön onis! Pösods ciföl sitas votik labons nitedäli gretikün in liseds at. No vilobs-li obs it fölön stimabligi kol Vp? O Volapükans! kodolsös, das töbs peduinöl pö laut penädema no pedunons-la vaniko!
Jöto nog pamäniotosös, das plä vob lönik oba it e kevob zilik Vpana nenfenik: ‚J. G. M. Reynders‛‚ i no-Volapükans söl: ‚Tarnow‛ ekeyufom in kevob flenik so mödiko pö vestig e leodükam penädema Vpik‚ das om legitodo kanom pacedön as kevoban.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1938, Nüm: 5, Pads: 38-41.