Lisa, Stina y Ujep di Gran Iacun

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Lisa, Stina y Ujep dl Gran Iacun  (1921)  by Leo Runggaldier
ladin Gherdeina
grafia moderna

Lisa, Stina y Ujep dl Gran Iacun.

Scrita da M. d. F.

Lisa, Stina y Ujep dl gran Iacun fova trëi fredesc, che stajova sa Sacun. Bele si pere y l'oma ova n cërt rujené, davia che i trajova ora la paroles tan n lonch, y pensova tan giut do pra uni rujeneda che chi che ne fova usei, messova se la rì sucrët a i audì. Ëi ova mé for chël tl cë, de messëi lauré y sparanië ma de se cumedé velch o de se njenië velch da guant o te cësa ne ulovi ëi mei n savëi. Ëi jiva for me furnii cun de vedl guant da zacan.

N iede fova Lisa te ciamp che la mundova. L fova n di drët ciaut y l surëdl menova n drët fiers permez. Dal gran ciaut se tira Lisa ora dut nfin pra la ciamëija. Ngali al metù man de jì l vënt y ti ventova la ciamëija for dossù. "E pu", se dijela, "chësc ne possi pa mpo no duré" y va a crì n puech n majer sas y se l taca via do japé dla ciamëija. "Śën per mé pol pa bën venté; l piec muessa pa bën sté ju." Ujep fova n iede sentà sun n ciuch dan stala. Ngali svëiel: "E pu Lisa, l ucel dala gialines ie tlo. Vie ora a l ciacé." Lisa lascia sté dut te cësadafuech y vën ora a paré demez l spurvel. "E pu," dij Lisa a Ujep, "macaron, ne possess tu l ciacé demez, a vester che t'ies dlongia"; "a sci sci," dijel, "sce ësse dl'aurela, po' l ciacëssi bën via, ma śën n iede muessi paussé."

Iust n di de l'enes da mont fova Ujep amalà. Seniëur caplan da Urtijëi fova jit su sa Sacun a liejer mëssa y ova audì, che Ujep ie amalà. L caplan va a l crì su y l urta drët amalà, ju sot tl liet. "Pu", dij Seniëur caplan a Lisa y Stina, "vester l à Ujep nia drët tan bona, messeré l pisté y ti dé i sacramënc." Seniëur caplan tol debota Jan Piere, l ujin de Ujep y va ju ja Urtijëi a tò Chël bel Die. Ne va via giut ruvi cun Chël bel Die. Seniëur caplan l pista, l urdeina y dij: "Vester m'ei pa tëut nce l santuele cun mé." Te chëla svëia via Lisa: "E e, mëtel mé via sun curona, sce la muessa vester ti l déi pa bën ie; śën ne n'an pa dl'aurela de dé ahta a santuelesc, śën muessun pa jì sa mont."

Lisa, Stina y Ujep ulova bën nce se maridé ma i fova duc trëi tan strambes che deguni ne ulova n savëi de ëi.

Ujep fova nce perauter massa fret, ël ne se cruziova pa nce no truep; pra Lisa y Stina univa mpo datrai n iede nce zachei a mutans, scebën che les fova n puech da strambes y feter pëigres cul rujené. Sc'che l ie la usanza te Gherdëina, ruva mefun ënghe n iede n valgun tei jëuni n di de san Ujep a apusté i ueves su dala mutans dl gran Iacun. Lisa y Stina dij: "Sce sëis unii a apusté i ueves, messëis'a nce mantenì la parola de unì n lunesc de Pasca a i tò." "A sci sci", dij i mutons y se n va. Pasca ie unida; l lunesc de Pasca sambën tol Lisa y Stina duc i ueves che les ova a cësa, n gran poz plën, y va a i ntënjer. Dut l domesdì oveles abù da lëur cun chisc ueves. Canche l ie stat sula sëira vales bën debota sun si majon y aspieta y aspieta, che vënie zachei a mutans; ma va via un'ëura, va via l'autra, deguni ne vën adalerch. Canche l ie stat la dodesc, sc'che dij Stina: "Tu Lisa, ie me maie i ueves, stajeré pa tlo tan giut a spité nchin che i vën. L ie miec a se i maië bel debota, śën onse aspità giut assé." "E," dij Lisa, "tu, i pudëssa pa mo for unì, ie ne me resiësse nia a i maië. Aspiton mo n puech." Nsci aspieteles y aspieta for, un'ëura y l'autra ëura, ma deguni ne vën adalerch. Ngali dij inó Stina: "Tu Lisa, ie i fruze ie, y me i maie." Lisa sun chësc: "Eh Stina, t'es propi rejon, śën pierdi nce ie la crëta, maionsi pa pu, śën ne n'iel plu n'ëura da partì ora ueves; lascia che i vënie y sce i ne uel unì, che i stebe." Śën scumënceles tramedoves a fruzé su chisc ueves y se n maia un ndolauter. Abui finei, audeles te n iede te viere tun tun. "Vëijes", dij Lisa a Stina se sperdan, "śën l es cun ti prëscia; n'ei pa dit, che l ie massa abenëura a i maië, śën onse me plu trëi croses tlo. Cie fajons'a śën Stina, śën pudonse se daudé." I mutons dedora da viere ova bel dut udù da prima da viere ite coche les fruzova su i ueves y se i maiova, y ti savova n bel termënt a les udëi y scuté su cie che les dijova. Te n iede svëi ite: "Ou Lisa, es'a njenià i ueves da Pasca, che te nes es mpermetù. N iede nëus on mantenì la parola, śën ulons che nce vo doves mantenieis." "E pu," svëia ora Lisa, "dassais unì dant, y no tan tert da na tel ëura. Śën se i an pu bel sce maiei, śën i an pu bel giavei ite, śën ne n'an plu nia."

I mutons dedora les ova mo giut tramentedes ma ëiles se n fova jites te liet dal gran sënn y dala gran mueia.

N auter iede fajovi pan, po' fova iust ënghe ruvei chëi da de nuet. Ma dala gran varizia oveles tëma de messëi ti dé n puc y śera la porta. Chisc da de nuet tol na salieria y ëuta l'ega da droch ca y da viere ite te majon dla mutans. La majon fova sëura la stua ite y l sussot mët prësc man de guté. "E pu tu Stina, t'es mpo sciaudà massa la stua; cëla sc'che la gota." ‒ "E pu no no, chësc ne po' pa vester, chësc ie pa mpo zeche d'auter." Ngali scumëncel a unì ju for plu y plu. "E pu n tel spavënt, tlo muessel pa vester zeche d'auter; muessa vester che l plueve." – "Pu no no, cëla mé ora, l ie dut n stëila." ‒ "E pu, tlo vala de jì a cialé do. Ujep, va ma sun de sëura a udëi." Ujep va bën su bel plan su per scela cula mans sul spinel y vëiga la majon plëina d'ega y na gran funtana che univa da viere ite. "E, Lisa, Stina! Unide ma su nstësses; ie ne n'é pa vueia de m'arnaghé." Canche les ie ruvedes su sce ales bën udù cie che fova.

"Pu, pu ce maladëc, nfin la massaria da de nuet no à plu si gheneda."

Śën vales bën a crì condles y cëria ora l'ega. Ntant chëi da de nuet ie jic ju y ti à rubà la vedla de fëur. Canche les fova inó unides ju à messù Ujep jì a tré a bocia y scué l fëur.

"E pu Lisa, ulà ie pa la vedla de fëur?" Ëi les chier y chier y inió ne giateles chësta vedla. L auter di fovela sun la colm de tublà.

N di ti conta l ujin dl gran Iacun a Śepl da Festil: "Tu Śepl, la plu da rì. Inier ntëur la undesc danmesdì fovi che cunciove su da nëus l tët. Po' me pënsi: Muesse propi cialé ju per l ciamin da dla a udëi cie che les à sul fum. Vede via y cële ju. Ou ce da rì. Stina fova lajù pra fudlé n ciamëija cun na gran pasta sota l brac y n zarova via n tòch al iede y l burdelova ju per na cuessa desnuda y ite te fana." ‒ "A diauc", dij Śepl, "chësc ne crëi pa mpo no. A diauc, mpo massa na gran sfuleda." "Bën, sce ne te crëies, fajonse nsci. Ie vede uni di da mesdì sun tët y cële ju per ciamin; po' canche la ie inò che la fej nsci, te dei n sëni cul ciapel." Śepl cëla bën uni di via y bel mpont, do n valgun dis vëighel menan l ciapel; sun chësc val bën via dut curiëus sun tët y cëla ju per ciamin. Ël mët menedrë man de rì sc'che n mat y dij: "Chësc ne ëssi cherdù! Ma śën muessi."