Le ingeniose hidalgo don Quixote de La Mancha, Libro 1, Capitulo III
Ubi se conta le divertente maniera que habeva don Quixote in armar se cavallero
E, assi, fatigate de iste pensamento, abbreviava su albergeril e limitate cena; finite le qual, appellava al albergero e, recludeva se con ille in le stabulo, geniculava se ante ille, e le diceva:
- Non me levara io jammais ubi io sta, valerose cavallero, usque le vostre cortesia me concedera un dono que io vole peter le, lo qual devenira in elogio vostre e in pro del genere human.
Le albergero, que videva su hospite a sus pedes e audiva tal rationes, esseva confuse e le mirava, sin saper que facer se ni dicer le, e altercava con ille pro levar se, e ille jammais voleva facer lo, usque [le albergero] habeva le dicte que ille le concedeva le dono que ille peteva.
- Non sperava io minus del grande magnificentia vostre, senior mie -respondeva don Quixote-, e assi io vos dice que le dono que a vos ha petite e de vostre liberalitate me ha essite concedite, es que in le die deman me habera de armar cavallero, e iste nocte in le cappella de iste vostre castello io veliara le armas, e deman, como io ha dicte, se complera lo que tanto io desira, pro poter como se debe vader per tote le quatro partes del mundo cercante le aventuras, in pro del mendicantes, como il sta al carga del cavalleria e del cavalleros errante, como io lo es, cuje desiro a tal gestas io es propense.
Le albergero, que, como es dicte, era un poco derisori e jam habeva alcun suspiciones del manco de judicio de su hospite, finiva de creder lo quando ille finiva de audir le tales rationes e, per haber que rider aquelle nocte, decideva sequer le humor; e, assi, le diceva que esseva multe correcte in lo que ille desirava e peteva e que tal proposito era propie e natural del cavalleros tante principales como ille pareva e como su elegante apparentia monstrava; e que ipse mesme, in le annos de su garsonitate, habeva se dedicate a aquelle honorabile exercitio, ambulante per diverse partes del mundo, cercante lor aventuras, sin que habeva lassate le Percheles de Málaga, Insulas de Riarán, Compás de Sevilla, Azoguejo de Segovia, le Olivera de Valencia, Rondilla de Granada, Plagia de Sanlúcar, Potro de Córdoba e le Ventillas de Toledo [1] e altere diverse partes, ubi ille habeva exercitate le legieressa de su pedes, finessa de su manos, facente multe offensas, caressante multe viduas, disfaciente alcun virgines e deludente a alcun pupillos e, finalmente, passante per tote le cortes de justitia e tribunales que il ha in quasi tote Espania; e que, al fin, se habeva venite a retirar in aquelle su castello, ubi viveva con su proprietate e con les de altere, colligente in illo a tote le cavalleros ambulante, de qualque qualitate e condition que illes sia, solmente per le multe affection que les teneva e proque compartirea con ille lor haberes, in pagamento de su ben desiro.
Diceva le tamben que in aquelle su castello non habeva nulle capella ubi poter veliar le armas, proque esseva abattite pro facer lo de novo, mais que in caso de necessitate ille sabeva que se poteva veliar ubique e que aquelle nocte poterea veliar los in un patio del castello, que al matino, essente Deo servite, se facerea le debite ceremonias de maniera que ille resta se armate cavallero, e tan cavallero, que non poterea esser plus in le mondo.
Demandava le si apportava monetas; respodeva don Quixote que ille non apportava blanca [2] , proque ille jammais habeva legite in le historias del cavalleros ambulante que necuno de illos los haberea apportate. A isto le albergero diceva le que se deludeva, que, benque in le historias non se scribeva, per haber les parite al autores de illes que non habeva necessitate scriber un cosa tan clar e tan necessari de apportar se como esseva monetas e camisas munde, non per esso se habeva de creder que non los apportava, e assi, se tenerea per certo e assecurate que tote le cavalleros ambulante, del quales tante libros sta plen e reimplite, illes portava ben fornite le bursas, pro lo que poterea occurrer les, e que assi mesmo illes portava camisas e un coffretto parve plen de unguentos pro curar le ferimentos que illes recipeva, proque non tote le vices in le campos e desertos ubi se combatteva e deveniva ferites habeva qui les cura se, a non esser que illes haberea alcun sage mago per amico, que tosto les succurreva, facente venir in le aere super un nube alcun virgine o nano con alcun carrafa de aqua de virtute, que al gustar alcun gutta de illo immediatemente illes resultava sanate de su ulceres e feritas, como si nulle mal haberea habite; mais in caso que isto non occurreva, le antiquate cavalleros habeva per cosa correcte que su scuteros esseva proviste de monetas e de altere cosas necessari, como esseva gazas e unguentos pro curar se; e quando occurreva que los tal cavalleros non habeva scuteros – que esseva pauc e rar vices – illes mesmos lo portava toto in cingulate saccos multe ingeniose, que quasi non se lassava vider los in le hancas del cavallo, como si esseva altere cosa de plus importantia, proque, non essente de tal maniera, isto de portar saccos cingulate [3] non esseva ben acceptate inter le cavalleros ambulantes; e per isto le albelgero dava le consilio, ben que se lo poteva mandar como filiolo sue, que tan tosto lo habeva de esser, que ille non debeva ambular depost ora sin monetas e sin le preventiones relatate, e que viderea quante ben esseva con illes, quando ille minus lo poterea pensar.
Prometteva le don Quixote al albergero facer lo que se le consiliava, con tote punctualitate; e assi, se dava tosto ordine de como veliar le armas in un patio grande que a un latere del albergo campestre esseva, e colligente don Quixote tote le armas, poneva illes super un alveo que esseva proxime a un puteo e, imbraciante su scuto de corio, sasiva su lancea e con gentil manieras, comenciava a promenar se ante le alveo; e quando comenciava le promenada comenciava cader le nocte. Contava le albergero a tote quantos esseva in le albergo campestre le follia de su hospite, le velia del armas e su sperantia in esser armate cavallero.
Admirava se illes de tan estranie genere de follia e vadeva a mirar le desde longe, e videva que [don Quixote] con tranquille gesto un vices se promenava; altere, appoiate super su lancea, poneva le oculos in le armas, sin appartar los per un bon spatio de tempore. Finiva de cader le nocte, mais con tante lumine del luna, que illo poteva competir con ille que se lo prestava, de maniera que quanto le novicio de cavallero faceva ill esseva ben vidite per totos. Occurreva se le in isto a un del bestialeros que esseva in le albergo vader a dar aqua a su gruppo de bestias, e ille necessitava quitar le armas de don Quixote, que esseva super le alveo; le qual, vidente le arrivar, in alte voce le diceva:
-- Oh, tu quicunque sia, osate cavallero, que tu arriva a toccar le armas del plus valerose [cavallero] ambulante que jammais se cigneva spada! Guarda lo que tu face, e non tocca tu illos, si tu non vole lassar le vita in recompensa de tu insolentia.
Non prestava attention de iste rationes le bestialero (e ille haberea facite melior prestar lo, si ille voleva curar su salute), al contrario, ille prendeva [le armas per] le corregias, jectante los a grande distantia de ille. Lo qual vidite per don Quixote, altiava le oculos al celo e, ponite le pensamento –al parer– in su seniora Dulcinea, diceva:
—Succurre me, seniora mie, in iste prime affronto que a iste vostre vasallo pectore se le offere; que non me debe mancar in iste prime trance vostre favor e asylo.
Intertanto ille diceva istes e altere simile rationes, lassava le scuto de corio, altiava le lancea con le due manos e dava con illo tan grande colpo al bestialero in le capite, que le abatteva al solo tan maltractate, que si ille habeva repetite con altere, le bestialero non habeva necessitate de chirurgo pro curar le.
Facite isto, recolligeva su armas e promenava se de novo con le mesme calma que antea. In pauc, sin saper lo que habeva passate —proque le bestialero esseva ancora esturdite— arrivava un altere con le mesme intention de dar aqua a su mulos e, quando ille removeva le armas pro disoccupar le alveo, sin parlar don Quixote parola e sin peter adjuta a necuno, lassava altere vice le scuto de corio e altiava altere vice le lancea e, sin facer lo pecias, faceva in plus de tres le capite del secunde bestialero, jam que se lo aperiva in quatro. Al strepito accurreva tote le gente del albergo, e inter illes le albergero. Al vider isto don Quixote, imbraciava su scuto de corio e, ponite le mano in su spada, diceva: — Oh, seniora del beltate, effortio e vigor del debilitate corde mie! Ora es tempore que tu torna le oculos de tu magnanimitate a iste tu captive cavallero, que tan grande aventura spera. Con isto ille acquireva, al sue parer, tante valentia, que si le attaccava tote le bestialeros del mundo, non retornarea le pede retro. Le companiones del feritos, que les videva de tal maniera, comenciava de longe a pluver petras super don Quixote, le qual lo melio que ille poteva se protegeva con su scuto de corio e non osava appartar se del alveo, per non derelinquer le armas. Le albergero diceva in alte voces que se le debeva lassar jam que como les habeva dicte [don Quixote] esseva folle, e como folle se liberarea de pena benque les occideva totes. Tamben don Quixote dava voces plus grande e appellava les de falsos e traitores, e que le senior del castello esseva un pigre e mal nascite cavallero, proque de tal maniera consentiva como se attendeva le ambulante cavalleros; e que si ille haberea recipite le ordine de cavalleria, le explicarea su disloyalitate: - Mais de vos, grossier e basse canalia, al qual io non presta attention alcun: jecta, arriba, veni e offende me in quanto vos pote, que vos videra le pagamento que vos recipera per vostre stupiditate e insolentia. Diceva isto con tante brio e corage, que infundeva un terribile timor in los que le agredeva; e assi per isto como per le persuasiones del albergero, illes lassava de lancear le petras, e ille permitteva retirar le feritos e tornava a veliar su armas con le mesme quietude e calma que antea.
Non le pareva ben al albergero le burlas a su hospite, e determinava abbreviar e dar a ille le nigre ordine de cavalleria tosto, antea que altere disgratia occurreva. E, assi, approchava se a ille, se excusava del insolentia que aquelle gente basse con ille habeva usate, sin saper ille cosa alcun, mais que ben castigate illes resultava per su audatia. Diceva le como jam le habeva dicte que in aquelle castello non habeva capella, e per lo que restava facer tampoco esseva necessari, que le puncto essential pro esser armate cavallero consisteva in le colpo de collo e un gentil colpo sur le spatula con le spada, secundo ille habeva notitia del ceremonial del ordine, e que illo in medie de un campo se poteva facer, e que jam habeva complite con lo que correspondeva al veliar le armas, que con solo due horas de velia se compleva, tanto plus que ille habeva state plus de quatro. Toto se lo credeva don Quixote, e diceva al albergero que ille esseva prompte pro obedir le e que concludeva con le plus grande brevitate que poteva, proque, si ille esseva altere vice aggredite e se videva armate cavallero, non pensava lassar persona vive in le castello, excepte aquelle que ille le mandava, a qui per su respecto lassarea.
Advertite e territe de isto el castiliano, apportava tosto un libro ubi ille notava le palea e le hordeo que dava al bestialeros, e con un extremitate de un candela que portava un garson, e con le due jam dicte dominicellas, veniva se ille ubi don Quixote esseva, a le qual mandava genicular se; e, legeva in su manual, como que diceva alcun devote oration, in medie del lectura altiava ille le mano e dava le sur le collo un robuste colpo, e post illo, con su mesme spada, un gentil colpo sur le spatula, semper murmurante inter dentes, assi como que precava. Facite ille isto, mandava a un de aquelle damas que le cingeva le spada, la qual lo facite con multe disinvoltura e discretion, proque non esseva necessari pauc [discretion] pro non exploder de riso in cata puncto del ceremonias; mais le gestas que illes habeva vidite del novicio cavallero les contineva le riso intra limites. A le cinger le espada diceva la bon seniora:
-Deo volera facer a vostre mercede multe venturose cavallero e le dara fortuna in le defias.
Don Quixote demandava la como se appellava, pro saper de ibi in avante a qui restava obligate per le mercede recipite, proque ille pensava dar la alcun parte del fama que attingerea per le valor de su brachio. Illa replicava con multe humilitate que se appellava “la Tolosa”, e que illa esseva filia de un sartorastro nascite in Toledo, que viveva in le stallos [del placia] de Sancho Bienaya, e ubique illa esserea le servirea e le haberea pro senior. Don Quixote le replicava que, pro su amor, le facerea favor de que ibi in avante se ponerea e se appellarea “seniora Tolosa”. Illa se lo promitteva, e le altere [dominicella] le sporonava, con lo qual occurreva quasi le mesme colloquio que con la del spada. Demandava la su nomine, e illa diceva que se appellava “la Molinera” e que era filia de un honeste molinero de Antequera [4]; a la qual tamben rogava don Quixote que se ponerea e se appellarea “seniora Molinera”, offerente a illa nove servicios e mercedes. Facite, pois, con haste e celeritate le usque al presente jammais vidite ceremonias, non videva le hora don Quixote de vider se a cavallo e partir pro cercar le aventuras, e insellante depois a Rocinante, montava super ille, accollava su hospite e le diceva cosas tan extranee, regratiante le mercede de facer le armar cavallero, que non es possibile referer con certitude. Le albergero, per vider le jam foras del albergo campestre, con non minus rhetoricas ma con plus breve parolas, respondeva al sue e, sin peter a ille le costo del albergo, le lassava vader in bon hora.
Notas:
[1] Son le vicinitates de mal vita in le Espania de finales del seculo XVI.
[2] Moneta de cupro de pauco valor, medie maravedí.
[3] Saccos per portar mercantias que se applica al cavallos.
[4] Esseva un burla, jam que in aquelle epocha le molineros habeva fama de fur.