Le ingeniose hidalgo don Quixote de La Mancha, Libro 1, Capitulo II

Que tracta del prime sortita que de su patria faceva le ingeniose don Quixote.

---

Facite, alora, iste preventiones, ille non voleva arrestar plus tempore a poner in effecto¹ su pensamento, compellente le a illo le carentia que ille pensava que faceva in le mundo su demora², secundo era le gravamines que ille pensaba desfacer, tortes que rectificar³, sinrationes que emendar e abusos que meliorar e debitos que satisfacer. E assi, sin dar reporto a nulle persona de su intention e sin que necuno le videva, un matino, antea del die, que era un de illes calorose del mense de julio, ille armava se de tote su armas, montava super Rocinante, ponite su mal composite casco, inbraciava su scuto⁴, prendeva su picca e pro le porta false⁵ de un corte de ferma sorteva al campo, con grandissime gaudio e gaitate pro vider con quante facilitate habeva date principio a su bon desiro. Ma a pena ille se videva in le campo, quando le assaltava un pensamento terribile, tante, que illo pro pauco facerea le lassar le comenciate interprisa; e illo era que veni le al memoria que non era armate cavallero e que, conforme a lege de cavalleria, ni poteva ni debeva prender armas⁷ con necun cavallero, e in caso de esser lo, habeva de portar armas blanc, como novicio cavallero, sin interprisa in le scuto, usque per su effortio lo gania se. Istes pensamentos faceva le titubar in su proposito; ma, potente plus su follia que altere ration ulle, proponeva de facer se armar cavallero del prime que collideva, a imitation de altere multos que assi lo facevan, como ille habeva legite in le libros que de tal [maniera] le habeva. In lo del armas blanc, ille pensava brossar los de maniera, habente occasion, que lo esserea plus que un armenio; e con isto se quietava e prosequeva su cammino, sin sequer altere que aquelle que su cavallo voleva, credente que in aquello consisteva le fortia del aventuras.

Vadente ille, alora, camminante nostre flammante aventurero, vadeva parlante ipse mesme e dicente:

- Qui dubita de que in le proxime tempores, quando saldra al luce le veritate historia de mi famose factos, que le sagio que los scribera non ponera, quando arrivara a contar iste mi prime sortita tan de matino, de iste maniera?: "A pena habeva le rubicunde Apolo tendite pro le facie del large e spatiose terra le aurate filos de lor belle capillos, e a pena le parve e pinctate avellas con lor harmoniose linguas habeva salutate con dolce e suave harmonia le advenimento del rosate aurora, que, lassante le blande lecto del jelose marito¹⁰, pro le portas e balcones del manchego¹¹ horizonte a le mortales monstrava se, quando le famose cavallero don Quixote de La Mancha, lassante le pigre plumas, montava super su famose cavallo Rocinante e comenciava a camminar pro le antique e cognite campo de Montiel"¹³

E era le veritate que por illo camminava. E addeva dicente:

- Fortunate etate e seculo fortunate aquelle quo salira a luce le famose gestas mie, digne de taliar se in bronzos, sculper se in marmores e pinger se in tabulas, pro memoria in le futuro. Oh tu, sagio incantator, quicunque que sia vos, a qui ha de corresponder esser le chronista de iste bizarre historia! Preca te que non te oblidara de mi bon Rocinante, companion eternal mie in tote mi camminos e cursas.

Postea repetiva dicente, como si vermente esseva inamorate:

- Oh, princessa Dulcinea, seniora de iste captive corde! Multe offensa vos me ha facite in distantiar me e reprochar me con le rigorose urgentia de mandar me non apparer in presentia de vostre beltate. Ceda vos, seniora, a memorar se de iste vostre vassallo corde, que tante afflictiones pro vostre amor pati.

Con istes [pensamentos] ille vadeva infilante altere insensate commentarios, illos totes al modo del que su libros habeva le inseniate, imitante in quanto podeva su linguage.

Con isto, camminava tan lentemente, e le sol entrava tan in haste e con tante ardor, que esseva bastante in funder su cerebro, si alcuno ille haberea.

Quasi tote aquelle die ille camminava sin evinir le cosa que esseva de dicer¹⁴, de lo qual se desperava, proque ille voleva trovar se inmediatemente con alicuno que facer experientia del corage de su forte bracio. Il ha autores que dice que le prime aventura que le adveniva esseva lo del Puerto Lápice; alteres dice que lo del molinos de vento; ma lo que io ha potite discoperir in iste caso, e lo que io ha trovate scribite in le annales de La Mancha es que ille camminava tote aquelle die, e, al crepusculo, su cavallastro e ille trovava se fatigates e morte de fame, e que, reguardante a tote partes pro vider si discoperiva alcun castello o alicun majada ¹⁵ de pastores ubi proteger se e ubi on poterea remediar su multe fame e necessitate, ille videva, non longe del cammino per ubi ille vadeva, un albergo, que illo esseva como si ille viderea un stella que, non al portas, ma al plus alte fortalessas de su redemption le dirigeva. Ille hastava se in camminar e arrivava a illo al tempo que eveniva le nocte.

Il esseva per casualitate al porta del albergo due feminas juvene, de istas que on appella del districto ¹⁶, le quales vadeva a Sevilla con un bestialeros que in le albergo aquelle nocte per casualitate illes faceva reposo; e como a nostre aventurero tote quanto ille pensava, videva o imaginava le pareva esser evenite e facite al modo que ille lo habeva legite, inmediatemente que ille videva le albergo se le imaginava que illo esseva un castello con su quatro turres e pinnaculos de brillante argento, sin mancar le su ponte levatori e fossato, con tote aquelle effectos que simile castellos se describe. Approximante se al albergo que a ille le pareva castello, e a pauco distantia de illo cessava le redina a Rocinante, attendente ille que alicun nano se ponerea inter le almenas ¹⁷ a dar signal con alcun trompetta que arrivava cavallero al castello. Ma como ille videva que illo tardava e que Rocinante dava se haste in arrivar al stabulo, se aprochava al porta del albergo e videva al due distrahite feminas juvene que illac esseva, que a ille le pareva due belle damisellas o due gratiose damas que in fronte del porta del castello se divertiva ¹⁸. In isto eveniva per casualitate que un porchero que recolligeva de unes stupulas un grege de porcos (que sin excusa assi illos se appella) sonava un corno, a cuje signal illos se collige, e al instante se le appareva a don Quixote lo que ille desirava, que illo era que alicun nano faceva signal de su arrivata; e, assi, con extraordinari contente arrivava al albergo e al damas, le quales, como illas videva venir un homine de aquelle maniera armate, e con lancea e scuto, illas plena de spavento vadeva entrar al albergo; ma don Quixote, deducente pro su fugita su spavento, altiante le visiera de carton e discoperente su sic e pulverose facie, con gentil disposition e voce tranquille les diceva:

-Non fugi vostre mercedes, ni time ulle gravamine , pois que al ordine de cavalleria que io professa non corresponde ni concerne facer le [gravamine] a, necuno, etiam plus a tan nobile damisellas como vostre aspectos demonstra.

Mirava le las femina juvene e con le oculos cercava le su facie, que le mal visiera celava; mais como illas se audiva appellar damisellas, cosa tan longe de su profession, non poteva detener le riso e faceva que don Quixote arrivava a irritar se e a dicer las:

- Ben conveni le moderation in le bellas; e es in plus multe nonsenso le riso que de leve causa proveni; ma io non vos lo dice proque vos vos afligi ni vos monstra mal humor, que le mie non es altere que vos servi.

Le language, non intendite per le senioras, e le mal figura de nostre cavallero augmentava in illas le riso, e in ille le exasperation, e haberea augmentate ultra si in aquelle momento non haberea salite le albergero, homine que, per esser multe grasse, esseva multe pacifico, le qual, vidente aquelle figura contrafacte, armate de armas tanto inequales como era le brida, picca, scuto e coselete ¹⁹ esseva ille in nihil in accompaniar al damisellas in le manifestation de su contento. Mais, timiente ille le multitude e abundantia de tante armas, determinava parlar le cortesemente e, assi, le diceva:

- Si vostre mercede, senior cavallero, cerca albergo, excepte el lecto, porque in iste albergo non ha alcuno, tote le resto se trovara in illo in multe abundantia.

Vidente don Quixote le humilitate del alcaide del fortalessa, que tal le pereva a ille le albergero e le albergo, respondeva:

- Pro me, senior castellano, qualque cosa basta, proque mi vestimentos son le armas, mi reposo combatter, etc.

Imaginava le hospite que haber le appellate castellano habeva essite per haber le semblate del sanos de Castilia ²⁰, benque ille era andalucian,e de La Plagia de Sanlúcar, non minus fur que Caco, ni minus delinquente que experimentate page e, assi, le respondeva:

- Secundo isto, le lectos de vostre mercede sera dur petras, e su dormir, sempre veliar; e essente assi ben se pote dismontar, con securitate de trovar in iste cabana occasion e occasiones pro non dormir in tote un anno, quanto plus in un nocte.

E dicente isto vadeva a attachar le staffa a don Quixote, le qual descendeva con multe difficultate e travalio, como aquelle que in tote le die non se habeva jentate.

Ille diceva postea al hoste haber multe attention del sue cavallo, proque illo esseva le melior pecia que mangiava pan in le mundo. Mirava lo le albergero, e non le pareva tan bon como don Quixote diceva, ni etiam le medietate; e, accomondante le in le stabulo, volveva pro vider lo que su hospite mandava, al qual disarmava le damisellas, que jam se habeva reconciliate con ille; le quales, etiam si le habeva removite le armatura pectoral e le posterior, jammais illas sapeva ni poteva liberar le del armatura del gorga, ni remover le contrafacte casco, que esseva attachate con un bandas verde, e esseva necessari secar las, per non poter remover le nodos; ma ille non lo voleva consentir en nulle maniera e, assi, restava tote aquelle nocte con le casco ponite, que esseva le plus comic e extranee figura que poterea se pensar; e al disarmar le, como ille se imaginava que aquelle [damisellas] usate e suffrite que le disarmava esseva alicun principal senioras e damas de aquelle castello, diceva les con multe charme:

- “Nunquan esseva cavallero de damas tan ben servite como lo era don Quixote quando de su village veniva: dominicellas curava de ille; princessas, de su cavallastro“

o Rocinante, que iste es le nomine, senioras mie, de mi cavallo, e don Quixote de la Mancha le mie; que, pois que non volerea descoperir me usque le gestas facite in vostre servicio e profito me discoperea a vos, le proposito de acomodar al momento presente iste vetule novella de Lanzarote ha essite le causa per le qual vos sape mi nomine antea de tote occasion; ma tempore evenira in que le vostre seniorias me ordinara e io obedira, e le corage de mi bracio revelara le desiro que io ha de Vos servir.

Le feminas juvene, que non esseva accostumate a audir tal rethoricas, non respondeva [nulle] palabras; solmente le demandava si volerea mangiar alcun cosa.

- Ulle [cosa] mangiarea io -respondeva don Quixote-, proque, a lo que io crede, illo me facerea multe ben.

Casualmente, esseva juste vernedi aquelle die, e non habeva in tote le albergo salvo alicun rationes de un pisce que in Castilia appella abadejo [gado], e in Andalucia bacallao, e in altere locos curadillo, e in altere [loco] tructetta. Illas inquireva le si forsan mangiarea su mercede tructetta, que non habeva altere pisce que dar le a mangiar.

- Como il ha multe tructettas -respondeva don Quixote-, vos potera servir un tructa, proque me es pauco importante que uno me da octo reales in parve moneta que un pecia de octo [reales]. Etiam plus, que poterea esser que istes tructettas esseva como le vitello, que es melior que le bove, e le capretto que le capro. Mais, sia lo que sia, que veni illo ora, que le labor e peso del armas non se pote portar sin le nutrimento del ventre.

On poneva le tabula al porta del albergo, pro le fresco, e le albergero apportava le un portion del mal baniate e pejor cocite bacallao e un pan tan nigre e inmunde como su armas; mais esseva motivo de grande riso vider le mangiar, proque, como ille teneva poste le casco e levate le visiera, non poteva poner nihil in le bucca con su manos si un altere non se lo dava e poneva, e, assi, un de aquelle senioras serviva de iste mestiero. Mais al dar le de biber, non esseva possibile, ni lo esserea si le albergero non perforarea un canna, e ponite un latere in le bucca, per le altere le jectava le vino; e toto isto lo recipeva ille con patientia, in excambio de non rumper le bandas del casco. On esseva in isto, quando arrivava al albergo un castrator de porcos, e assi como ille arrivava, sonava su sibilo de cannas quatro o cinque vices, con lo qual finiva de confirmar don Quixote que esseva in alcun famose castello e que illes le serviva con musica e que le gado esseva tructettas, le pan blanco e le prostituras damas e le albergero castiliano del castello, e con isto dava per ben usate su determination e sortita.

Mais lo que plus le angustiava esseva non vider se armate cavallero, per semblar le que non se poterea poner legitimemente in aventura qualque sin reciper le ordine de cavalleria.

Notas

[1] poner in effecto  : executar lo que ille habeva pensate.

[2] compellente le a illo le carentia que ille pensava que faceva in le mundo su demora  : Ille pensava que le mundo necessitava su presentia inmediatemente.

[3] tortes que rectificar : injustitias que corriger.

[4] inbraciava su scuto : meteva le brachio pro le ansa de su scuto.

[5] porta false : porta de un corral de un casa pro le qual pote se exir a un allee o al campo. Corral = Sito clausurate e sin copertura, annexo a le casas o in le campo, principalmente destinate pro le animales.

[7] prender armas : combatter.

[10] jelose marito : illo refere se a Titon, marito de Aurora, personages mythologic

[11] manchego : pertinente a La Mancha. Forsan "manchese": in orthodoxe Interlingua

[13] Tote le paragrapho es un ironia super le modo de scriber, complexe e confuse, del autores de novellas de cavalleria. In illo se describe le leva del sol de forma methaphoric.

[14] cosa que esseva de dicer : cosa digne de mention

[15] majada: Loco ubi se collige per le nocte le bestial e se alberga le pastores.

[16] del districto: forma polite de appellar al prostitutas.

[17] almena: cubos de petra que corona le muro de un fortification.

[18] In iste paragrapho Cervantes joca con le due senso que in espaniol ha le parolas distraida, moza, solazarse. Distraida: distrahite / persona de vita litentiose o disordinate. Moza: femina juvene / prostituta. Solazarse: divertir se / fornicar

[19] coselete: curiasse legier, generalmente de corio.