Le ingeniose hidalgo don Quixote de La Mancha, Libro 1, Capitulo I
Que tracta del condition e le exercitio del famose e valente hidalgo don Quixote de La Mancha.
In un parve village de La Mancha, de cuje nomine io non vole recordar me, il non ha multe tempore que viveva un hidalgo de illos qui ha picca in le portapicca, scuto antique, cavallastro magre e leporario cursor. Un olla de alque plus vacca que ariete, salata le majoritate del noctes, duelos e quebrantos1 le sabbatos, lenticulas le venerdis, alcun pipion de complemento le dominicas, consumeva illo le tres partes de su possessiones. Le resto de illos se terminava in mantello de velarte2, calceas de villuto pro le festas, con su pantofla del mesme [material], e le dies de interseptimana ille se honorava con su vellorí3 del [genere] plus fin . Ille habeva in su casa un domina qui passava del quaranta [annos] e un nepta que non arrivava al vinti, e un garson de campo e posto de mercato que assi insellava le cavallastro como prendeva le cisorios de putar. Vicinava le etate de nostre hidalgo le cinquanta annos. Ille era de natura robuste, sic de carnes, discarnate de facie, grande affectionato a levar se tosto e amico del chassa. Uno diceva que ille habeva le supernomine de Quixada, o Quesada, que in isto il ha alcun differentia in le autores qui de iste caso scribe, ben que per conjecturas verisimile se lassa intender que ille se appellava Quixana. Mais isto importa pauco a nostre conto: basta que in le narration de illo uno non se disvia un puncto del veritate. Es, alora, [question] de saper que iste supradicte hidalgo, le momentos que ille era otiose, que era le major parte del anno, se dedicava a leger libros de cavallerias, con tante affection e gusto, que negligeva quasi de tote puncto le exercitio del chassa e ancora le administration de su possessiones; e arrivava a tanto su curiositate e nonsenso in isto, que ille vendeva multe fanegas4 de terra de seminar pro comprar libros de cavallerias in que leger, e, assi, portava a su casa totes quantes ille poteva haber de illos; e, de totes, necuno le pareva tanto ben como illos que componeva le famose Feliciano de Silva, proque le claritate de su prosa e aquelle intricate argumentos sue le pareva de perlas, e plus quando arrivava a leger aquelle adulationes e litteras de defia, ubi in multe partes trovava scripte: Le ration del sinration que a mi ration se face, de tal maniera mi ration debilita, que con ration io querela contra vostre beltate. E anque quando legeva: Le alte celos que de vostre divinitate diviemente con le stellas vos fortifica e vos face meritatrice del meritamento que merita le vostre grandessa...5
Con iste rationes perdeva le povre cavallero le ration, e se disvelava pro intender los e eventrar de illos lor senso, [ben] que non los extraherea ni los intenderea Aristotele mesme, si ille haberea resuscitate pro solmente illo. Non era multo de acordo con le feritas que don Belianís dava e recipeva, proque ille imaginava que, mesmo si grande maestros le haberea curate, ille non evitarea haber le facie e tote le corpore plen de cicatrices e signales. Mais, con toto, ille laudava in su autor aquelle concluder su libro con le promissa de aquelle interminabile aventura, e multe vices veni le desiro de prender le pluma e dar le fin al pede de littera como ibi se promitte; e sin dubita nulle lo facerea, e ancora haberea persistite usque complir su proposito, si altere major e continue pensamentos non lo impedirea. Il habeva multe vices disputa con le curato de su loco — que era homine docte, graduate in Cigüenza — super qual habeva essite le melior cavallero: Palmerín de Anglaterra o Amadís de Gaula; ma maestro Nicolas, barbero del mesme village, diceva que necuno arrivava al Cavallero del Phebo, e que si alcuno se poteva comparar con ille era don Galaor, fratre de Amadis de Gaula, proque habeva multe commode condition pro toto, que non era cavallero affectate, ni tan plorante como su fratre, e que in question del valentia ille non le iva detra.
In resolution, ille absorbeva se tanto in su lectura, que ille passava le noctes legente de claro in claro, e le dies de turbido in turbido, e assi, [a causa] del poco dormir e del multo leger, se le ruina le cerebro de maniera que veni a perder le ration. Se plenava le phantasia sue de tote aquello que ille legeva in le libros, assi de incantamentos como de querelas, battalias, defias, feritas, flatterias, amores, tempestas e nonsensos impossibile; e illo se sedeva in su imagination de tal modo que era veritate tote aquelle machina de aquelle soniate inventiones que ille legeva, que pro ille non habeva altere historia plus certe in le mundo. Diceva ille que le Cid Ruy Díaz habeva essite multo bon cavallero, ma que ille habeva nihil a facer con le Cavallero del Ardente Spada, que de solo un colpo reverse habeva fissite al medio duo brute e enorme gigantes. Era plus de accordo con Bernardo del Carpio, proque in Roncesvalles habeva occidite Roldán, le incantato, usante le dexteritate de Hercules, quando ille suffocava Antheo, le filio del Terra, inter le bracios. Diceva multo ben del gigante Morgante, proque, con esser de aquelle generation gigantesc, que tote illes son superbe e discommensurate, ille solo era affabile e ben create. Ma, super totos, ille era de accordo con Reinaldos de Montalbán, e plus quando ille le videva exir de su castello e robar tote le personas que ille trovava, e plus quando ille robava aquelle idolo de Mahoma que era tote de auro, secundo dice su historia. Darea ille, pro dar un lot de colpos de pede al traitor de Galalón, al domina que habeva, e ancora a su nepta de addition.
In efecto, finite jam su ration, ille veni a dar super le plus extranee pensamento que jammais dava folle in le mundo, e illo era que le pareva convenibile e necessari, assi pro le accrescimento de su honor como pro le servicio de su republica, facer se cavallero errante e ir per tote le mundo con su armas e cavallo a cercar le aventuras e a exercitiar se in tote aquello que ille habeva legite que le cavalleros errante exercitiava se, desfacente tote genere de gravamine e ponente se ille in occasiones e periculos ubi, executante los, attingeva ille eterne nomine e fama. Le paupere de ille imaginava se jam coronate pro le valor de su bracio, al minus del imperio de Trapisonda; e assi, con istos tan agradabile pensamentos, portate ille del extranee gusto que in illos senteva, ille se dava haste a poner in efecto lo que ille desirava. E lo prime que ille faceva era nettar un armas que habeva essite de su bisgranpatre, que, coperite illos de ferrugine e plenes de mucor, longe seculos habeva que illos era ponite e oblidate in un angulo. Ille nettava e preparava a illos lo melior que poteva; ma ille videva que illos habeva un grande falta, e era que illos non habeva casco de incassate, ma anque morrion simple; ma isto lo remediava su astutia, proque de cartones faceva uno simile a medie casco que, incassate con le morrion, illos faceva un apparentia de casco integre. Es veritate que, pro probar si era forte e poteva esser al risco de un pugnalate, ille extraheva su spada e le dava due colpos, e con le prime e in un momento desfaceva lo que habeva facite in un septimane; e ille non lassava de apparer le a ille mal le facilitate con que lo habeva facite peciettas, e, pro ille assecurar se de iste periculo, ille tornava lo a facer de nove, ponente le a illo un barras de ferro intra illo, de tal maniera, que ille restava satisfacte de su fortalessa e, sin voler facer nove experientia de illo, destinava lo e habeva per casco finissime de dentella.
Ille vadeva depost a vider su cavallastro, e anque ille habeva plus quartos que un real e plus defectos que le cavallo de Gonela, que, tantum pellis et ossa fuit, pareva le que ni le Bucephalo de Alexandro6 ni Babieca del Cid con ille se equalava. Quatro dies se le passava in imaginar qual nomine le ponerea; proque, secundo diceva se ille a se mesme, non era ration que cavallo de cavallero tan famose, e tan bon ille per se, esserea sin nomine cognite; e assi arrangiava accommodar se le, de maniera que declara se qui habeva essite ante que era de cavallero errante e lo que era alora; assi era muy poste in ration que, alterante su senior stato, altera se ille equalmente le nomine, e le ganiava se famose e de pompa, como conveniva a le nove ordine e al nove exercitio que jam professava, e assi, depost de multe nomines que formava, radeva e quitava, appendeva, disfaceva e tornava a facer in su memoria e imagination, al fin le veniva a appellar Rocinante: nomine, a su opinion, alte, sonor e significative de lo que habeva essite quando era cavallastro, ante de lo que ora era, que era anterior e prime de tote le cavallastros del mundo.
Ponite ille nomine, e tan a su gusto, al sue cavallo, voleva ille poner se le a se mesme, e in iste pensamento durava altere octo dies, e post toto veni se a appellar don Quixote; de ubi, como ha essite dicte, prendeva occasión los autores de iste tan ver historia, que sin dubite, se debeva de appellar Quixada, e non Quesada, como altere illes vole dicer. Ma recordante se ille que le valorose Amadis non solo se habeva contentate con appellar se Amadis simplemente, sino que appendeva le nomine de su regno e patria, pro facer lo famose, e ille se appellava Amadis de Gaula, assi voleva, como bon cavallero, appender al sue nomine le nomine del sue patria e appellar se don Quixote de La Mancha, con que a su opinion declarava muy al vivide su lineage e patria, e le honorava con prender le supernomine de illo.
Nette, alora, le sue armas, facte del morrion casco, ponite nomine a su cavallastro e confirmante se a se mesme, comprendeva que non le faltava altere cosa salvo cercar un dama de qui inamorar se, proque le cavallero errante sin amores era arbore sin folias e sin fructo e corpore sin anima. Diceva se ille:
— Si io, pro culpa de mi peccatos, o pro mi bon sorte, me incontra per alla con alcun gigante, como de ordinario eveniva les a le cavalleros errante, e le abatte de un collision, o le finde pro medie del corpore, o, finalmente, le vince e le rende, ¿non sera bene haber a qui inviar le presentator, e que entrarea e genicularea se de genu ante mi dulce seniora, e dicerea con voce humile e rendite: "Io, seniora, es le gigante Caraculiambro, senior del insula Malindrania, qui esseva vincite in singular battalia per le nunquam debitemente laudate cavallero don Quixote de La Mancha, le qual me mandava que me presentava ante vostre mercede, pro que vostre grandessa disponerea de me a su bon voluntate"?.
Oh, como se diverteva nostre bon cavallero quando habeva facite iste discurso, e plus quando trovava a qui dar nomine de su dama! E era, a lo que se crede, que in un loco proxime al sue il habeva un puera fermera de multo bon parer, de qui ille un tempore era inamorate, ben que, secundo se cognosce, illa jammais lo sapeva ni dava prova de illo. Illa se appellava Aldonza Lorenzo, e a ista le pareva esser ben dar le titulo de seniora de su pensamentos; e, cercante le nomine que non disaccorda se multo del sue e que tendeva se e conduceva se al de princessa e grande seniora, veni a appellar la Dulcinea del Toboso, proque era native del Toboso: nomine, a su parer, musical e insolite e significative, como tote le alteres que a ille e a su cosas habeva ponite.
Notas[edit]
- [1] duelos y quebrantos = es un repasto de ovos miscite con lardo.
- [2] mantello de velarte = esseva un habito de homine con gonnella, jam antique pro quando scribeva se le Quixote, facite con un panno de bone qualitate.
- [3] vellorí = panno interfin de color gris cinere.
- [4] fanega = Esseva un mensura de superficie que conforme a le Royal Ordine del 9 de decembre de 1852 in Ciudad Real equivaleva a 6.439,5617 metros quadrate.
- [5] Hic, Cervantes in le anterior phrases, face burla del maniera intrincate de scriber in le libros de cavallerias
- [6] Alexandro le Grande