La luschaina e la rosa

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
La luschaina e la rosa  (1888) 
by Oscar Wilde


«Ella ha ditg ch’ella sautia cun mai sche jau portia ad ella rosas cotschnas», ha clamà il giuven student; «ma en mes entir iert n’hai betg ina suletta rosa.»

Da ses gnieu en il ruver al ha udì la luschaina, ha guardà tras la feglia ed è sa smirvegliada.

«Betg ina suletta rosa en mes entir iert!», ha il giuven clamà e ses bels egls èn s’emplenids cun larmas. «Ah, da tge pitschnas chaussas che la fortuna dependa! Jau hai legì tut quai che glieud perderta ha scrit, tut ils misteris da la filosofia hai jau scuvert; ma uss che jau basegn ina suletta rosa cotschna, ma sent jau disfortunà.»

«Quai è finalmain in vair amant», ha ditg la luschaina. «Notg per notg al hai jau dechantà e pensà che jau n’al entaupia mai. Notg per notg raquint jau a las stailas si’istorgia e pir uss al emprend jau d’enconuscher. Ses chavels èn stgirs sco giacintas e ses levs èn cotschens sco la rosa ch’el desiderescha. Ma il desideri ha fatg vegnir sia fatscha alva sco ivur ed ils quitads han laschà enavos lur sigil sur sias survantscheglias.»

«Il prinzi dat damaun in bal», ha marmugnà il giuven student, «e mia chara vegn ad esser tranter la societad. Sche jau port ad ella ina rosa cotschna, vegn ella a sautar cun mai fin l’alva da la damaun. Sche jau port ad ella ina rosa cotschna, la poss jau tegnair en mia bratscha ed ella vegn a pusar ses chau cunter mes givè e ses maun vegn a giaschair en mes. Ma i na dat nagina rosa cotschna en mes entir iert, uschia che jau vegn a restar sulet ed ella vegn ad ir sper mai ora. Ella na vegn betg a sa stgaudar per mai e mes cor vegn a rumper.»

«Quai è propi il vair amant», ha ditg la luschaina. «Quai che jau dechant al fa patir, quai ch’è mes plaschair è ses quità. Segiramain è l’amur insatge mirveglius. Ella è pli preziusa che smaragds e pli custaivla che opals magnifics. Ni pedras ni mails granats la pon gudagnar ed ella na vegn er betg offerta sin il martgà. Da nagin martgadant na po ella vegnir acquistada ed er cun aur n’è ella betg da pajar.»

«Ils musicists vegnan a seser sin il podium», ha cuntinuà il giuven student, «e sunar sin lur instruments e mia chara vegn a sautar tar il tun da l’arpa e da la violina. Ella vegn a sautinar uschè liger che ses pes na tutgan betg il palantschieu ed ils admiraturs en lur vestgids glischants vegnan a sa fultschar enturn ella. Ma cun mai na vegn ella betg a sautar, damai che jau n’hai nagina rosa per la dar ad ella.» Ed el è sa bittà per terra, ha zuppà la fatscha tranter ils mauns ed ha bragì.

«Pertge bragia el pomai?», ha dumandà il pitschen luschard verd, cur ch’el è chaminà sper el vi cun la cua ad aut.

«Pertge pomai?», ha ditg il splerin che sgulatschava suenter in radi dal sulegl.

«Pertge pomai?», ha ditg cun vusch miaivla ina margaritta a sia vischina.

«El bragia pervi d’ina rosa cotschna», ha ditg la luschaina.

«Pervi d’ina rosa cotschna?», han els clamà, «quai è ridicul!» Ed il pitschen luschard ch’era insatge sc’in cinic ha ris tut dad aut.

Ma la luschaina ha chapì il misteri dals quitads dal student ed ella è sesida senza dir pled en il ruver ed ha pensà davart il misteri da l’amur.

Tuttenina ha ella rasà or sias alas brinas ed è sgulada si en l’aria. Ella è sgulada sc’ina sumbriva tras il guaudet e sc’ina sumbriva è ella ballantschada a travers il curtin.

Entamez il pastget sa chattava in bellezza roser e cur ch’ella al ha vis, è ella sgulada sur el ed è sa platgada sin in rom.

«Ma regala ina rosa», ha ella clamà, «ed jau ta vegn a chantar mia pli bella chanzun.»

Ma il roser ha scurlattà ses chau.

«Mias rosas èn alvas», ha el respundì. «Alv sco la stgima da la mar e pli alv che la naiv sin las muntognas. Va pia tar mes frar che crescha vi da la veglia ura da sulegl, forsa ta po el dar quai che ti giavischas.»

Uschia è la luschaina sgulada tar il roser che creschiva vi da la veglia ura da sulegl.

«Ma regala ina rosa», ha ella clamà, «ed jau ta vegn a chantar mia pli bella chanzun.»

Ma il roser ha scurlattà ses chau.

«Mias rosas èn melnas», ha el respundì. «Melnas sco ils chavels da la nixa che sesa sin il tron d’ambra e pli melnas schizunt che la narcissa che flurescha sin il prà avant ch’il prader arriva cun la fautsch. Ma va tar mes frar che crescha sut la fanestra dal student, forsa ta po el dar quai che ti giavischas.»

Pia è la luschaina sgulada tar il roser che creschiva sut la fanestra dal student.

«Ma regala ina rosa», ha ella clamà, «ed jau ta vegn a chantar mia pli bella chanzun.»

Ma il roser ha scurlattà ses chau.

«Mias rosas èn cotschnas», ha el respundì, «cotschnas sco ils pes d’ina columba e pli cotschnas ch’ils vasts grips da curals che undegian en la profunditad da las mars. Ma l’enviern ha schelà mias avainas, la schelira ha stenschentà mes brumbels ed il stemprà ha rut mia roma; jau na vegn tgunschamain a purtar quest onn naginas rosas.»

«Ina rosa cotschna è tut quai che jau vi», ha ditg la luschaina, «be ina rosa cotschna! Na datti nagina via da survegnir ina?»

«Bain, i dat ina via», ha ditg il roser, «ma quella è uschè snuaivla che jau na ristg betg da la far palais.»

«Raquinta», ha ditg la luschaina, «jau n’hai nagina tema.»

«Sche ti vuls ina rosa», ha ditg il roser, «la stos ti furmar da clerglina or da musica e la colurar cun l’agen sang da tes cor. Ti stos chantar per mai cun il pèz vi da mia spina. L’entira notg duais ti chantar e la spina vegn a perfurar tes cor; tes sang da la vita duaja cular en mias avainas e daventar mes.»

«La mort è in aut pretsch per ina rosa», ha ditg la luschaina, «e mintgin tegna char sia vita. I fa uschè bain da seser en guauds verds, da contemplar la navetta dal sulegl e la glina en sia navetta da pierlas. Dultscha è la savur dal chagliastretg, dultschas èn las flurs-brunsina che sa zuppan en la val ed il brutg che flurescha sin las collinas. Ma l’amur è dapli che la vita e tge è il cor d’in utschè cumpareglia cun il cor d’in um?»

Ed uschia ha ella avert sias alas brinas ed è s’auzada en l’aria. Ella è sgulada sur il curtin sc’ina sumbriva e sc’ina sumbriva è ella planegiada tras il guaudet.

Il giuven student giascheva anc adina en il pastg nua ch’ella al aveva laschà enavos e sias larmas n’eran anc adina betg sientadas en ses bellezza egls.

«Sajas da buna luna», ha ditg la luschaina, «ti vegns a survegnir tia rosa cotschna. Da clerglina la vegn jau a furmar or da musica e colurar cun sang da mes cor. Il sulet che ti stos far persuenter, è da restar in vair amant, pertge che l’amur è pli sabia che la filosofia, cumbain che quella è sabia, e pli pussanta che la pussanza, cumbain che quella è pussanta. Sias alas han la colur da flommas e colurada sc’ina flomma è ses corp. Ses levs èn dultschs sco mel e ses flad è sco intschains.»

Il student ha guardà si or dal pastg ed ha gizzà las ureglias, ma el na chapiva betg tge che la luschaina al vuleva dir, pertge ch’el enconuscheva be quai ch’era scrit en cudeschs.

Ma il ruver ha chapì ed è vegnì trist, damai ch’el aveva survegnì fitg gugent la luschaina ch’aveva bajegià in gnieu en sia roma.

«Ma chanta ina davosa chanzun», ha el scutinà. «Jau ma vegn a sentir fitg bandunà cur che ti es davent.»

Pia ha la luschaina chanta per il ruver e sia vusch sburflava sco aua or d’ina funtauna d’argient.

Cur ch’ella ha gì finì sia chanzun, è il student stà en pe ed ha prendì or da sia tastga in cudesch da notizias ed in rispli.

«Ella ha format», ha el ditg a sasez cur ch’el è s’allontanà dal guaudet, «quai na sa lascha betg contestar; ma ha ella er sentiments? Jau tem betg. Atgnamain è ella sco tut ils artists; ella ha be stil senza nagina seriusadad. Ella na s’unfriss betg per auters. Ella pensa be a la musica e mintgin sa ch’ils arts èn interessads be a sasezs. Tuttina stoss jau conceder ch’ella ha intgins tuns da bellezza en sia vusch. Donn che quels n’han nagina muntada u in senn pratic.» Ed el è ì en sia chombra, è sa mess sin ses letg da strom ed ha cumenzà a pensar a sia chara; e suenter in mument è el sa durmentà.

Cur che la glina è cumparida al tschiel, è la luschaina sgulada tar il roser ed ha smatgà ses pèz cunter ina spina. L’entira notg ha ella chantà cun smatgar ses pèz cunter la spina e la fraida glina, clera sco cristal, è sa sgobada ed ha tadlà. Ella ha chantà tut la notg e la spina è penetrada pli e pli profund en ses pèz ed il sang da la vita è tschessentà.

L’emprim ha ella chantà da l’amur naschinta en il cor d’in giuven e d’ina giuvna. E vi dal rom il pli aut dal roser è flurida ina bellezza rosa, in fegl da la flur chatschava l’auter sco quai ch’ina chanzun suandava l’autra. L’emprim era la rosa pallida sco ina leva tschajera che giascha sur il flum. Pallida sco pizs dal pe da la damaun e d’argient sco las alas dal di naschint. Sco il maletg d’ina rosa en in spievel d’argient, sco il maletg d’ina rosa en in bassin d’aua, uschia era la rosa che fluriva sisum il pli aut rom dal roser.

Ma il roser ha ditg a la luschaina da sa pressegiar pli ferm cunter la spina. «Anc pli ferm», ha clamà il roser, «u ch’il di leva avant che la rosa è a fin.»

Sinaquai è la luschaina sa pressada pli ferm cunter la spina e ses chant è daventà pli e pli dad aut, cur ch’ella chantava da la naschientscha da la passiun en l’olma d’in um e d’ina matta.

Uschia è sa derasà in fin tun rosa sur ils fegls da la flur sco la fatscha dal spus sa colurescha cur ch’el bitscha ils levs da la spusa. Ma la spina n’aveva anc betg cuntanschì ses cor, uschia ch’il cor da la rosa è restà alv, pertge che be il sang dal cor da la luschaina è bun da colurar cotschen il cor d’ina rosa.

Ed il roser ha ditg a la luschaina da sa pressegiar anc pli ferm cunter la spina. «Anc pli ferm», ha clamà il roser, «u ch’il di leva avant che la rosa è a fin.»

Ed uschia è la luschaina sa pressada pli ferm cunter la spina, la spina ha tutgà ses cor ed ina terribla dolur è passada tras ella sc’in chametg. Ferm ed ardent era il mal ed il chant vegniva adina pli selvadi cur ch’ella chantava da l’amur che vegn accumplida tras la mort, da l’amur che na mora gnanc en fossa.

E la magnifica rosa è vegnida cotschen viv, sco la rosa al tschiel oriental. Cotschen viv era il rintg da la feglia da la flur e cotschen viv sc’in rubin era il cor.

Ma la vusch da la luschaina è vegnida pli e pli brausla, ella ha cumenzà a batter sias pitschnas alas ed ina tschajera è sa messa sur ses egls. Pli e pli flaivel è daventà ses chant ed ella ha sentì co che la gula sa serrava adina pli fitg.

Alura ha ella stuschà ora ina davosa undada da musica. La glina alva ha udì quai ed ha manchentà l’alva da la damaun ed è restada al firmament. La rosa cotschna ha udì quai ed ella tut vibrava dal daletg ed ha avert ils fegls da sia flur en la fraida aria da la damaun. L’eco ha purtà quai tar las taunas purpuras en la muntogna ed ha sveglià ils durmiders or da lur siemis. Igl è glischnà tras la channa sper il flum e quel ha dà vinavant la novitad a la mar.

«Guarda be, guarda!», ha clamà il roser, «la rosa è uss a fin.» Ma la luschaina n’ha betg dà resposta, perquai ch’ella giascheva morta en il pastg aut cun ina spina en ses cor.

E cur ch’igl è stà mezdi, ha il student avert sia fanestra ed ha guardà viadora.

«Tge gronda fortuna!», ha el clamà, «qua è ina rosa cotschna! En mi’entira vita n’hai jau mai vis ina rosa sco quella. Ella è d’ina bellezza uschè mirvegliusa che jau sun segir ch’ella ha in lung num latin.» Ed el è sa pusà or da fanestra ed ha rut giu ella.

Alura ha el mess si ses chapè ed è currì tar la chasa dal professer cun la rosa en ses maun.

La figlia dal professer plegava gist in chanè da saida blaua, entant ch’ella seseva en l’entrada cun ses pitschen chaun a ses pes.

«Vus avais ditg», ha clamà il student, «che Vus sautias cun mai, sche jau As portia ina rosa cotschna. Qua hai jau la rosa la pli cotschna en tut il mund. Vus la pudais purtar questa saira vi da Voss cor e cur che nus sautain vegn ella ad As regurdar, quant fitg che jau As charez.»

Ma la matta ha mess il frunt en faudas.

«Jau tem ch’ella na giaja betg a prà cun mes vestgì», ha ella respundì. «E detg be a l’ur, m’ha il nevs dal camerari tramess vairs giuvels e mintgin sa bain che giuvels èn bler pli chars che flurs.»

«Cartai a mai, Vus essas fitg malengraziaivla», ha ditg il student tut grit. Ed el ha bittà la rosa sin via, nua ch’ella è crudada en la chinetta ed è vegnida sut las rodas d’in char.

«Malengraziaivla!», ha clamà la matta. «Jau As stoss dir che Vus essas propi impertinent! Ed insumma, tgi essas Vus schont? Be in student. Jau na crai betg che Vus hajas fivlas d’argient vi da Voss chalzers sco quai ch’il nevs dal camerari ha.» Ed ella è stada si da sia sutga ed è ida en chasa.

«Tge tgutga rauba che l’amur è!», ha ditg il student ed è ì davent. «Ella n’è betg mez uschè nizzaivla sco la logica, damai ch’ins na po cumprovar nagut cun ella. Ed ella raquinta adina da chaussas che na vegnan mai a capitar ed ans fa crair chaussas che n’èn betg vairas. Propi, ella è fitg malpratica ed ozendi sto tut esser pratic; jau pens che jau duess turnar enavos tar la filosofia e studegiar metafisica.»

Pia è el returnà en sia stanza, ha prendì nanavant in gross cudesch plain pulvra ed ha cumenzà a leger.


Indicaziuns bibliograficas[edit]

Oscar Wilde. The Nightingale and the Rose. Cuntegnì en: The Happy Prince and Other Tales. Londra 1888.


Licenza[edit]

Public domain
This work is in the public domain in countries where the copyright term is the author's life plus 70 years or less. See Copyright.


Translaziun:[edit]

I, the copyright holder of this work, hereby release it into the public domain. This applies worldwide.
In case this is not legally possible:
I grant anyone the right to use this work for any purpose, without any conditions, unless such conditions are required by law.

Public domainPublic domainfalsefalse