La guerra dals munds

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
La guerra dals munds  (1898) 
by H.G. Wells


«Tgi però vegn bain a viver en lezs munds, per cas ch’els duessan esser abitads?…
Essan nus u els ils signurs da l’univers?…
Ed è tut quai fatg per l’uman?»

Kepler, cità en ‹The Anatomy of Melancholy› da Burton, 1621


EMPRIM CUDESCH:
LA VEGNIDA DALS MARSIANS
[edit]

1. La vigilgia da la guerra
[edit]

Nagin n’avess cret quests ultims onns dal 19avel tschientaner ch’ils fatgs da l’uman vegnian observads; che autras creatiras intelligentas, pli grondas che las umanas, ma tuttina mortalas sco quellas, ans pudessan spiar e perscrutar tar nossas fatschentas quotidianas bunamain a moda tuttina ferventa sco ch’insatgi explorescha cun il microscop lezzas creatiras da curta vita che nodan en in gut aua e sa multiplitgeschan en quel. Cun ina cuntentientscha infinita palandrava l’umanitad cun ses pitschens quitads en crusch ed en travers per il mund enturn, sa fidond en tutta quietezza da ses domini sur la materia. Igl è pussaivel che las creatiras microscopicas sut la lenta focala fan il medem. Nagin na pensava als vegls pleds davart l’univers sco funtauna da privel per la vita umana. Mintg’imaginaziun ch’i pudess exister vita sin auters planets vegniva sbittada sco pauc probabla u nunpussaivla. Igl è curius da sa regurdar oz da las imaginaziuns umanas da lezs dis passads. I capitava tut il pli ch’abitants da la Terra sa figuravan ch’i pudessan viver creatiras sin il Mars, inferiuras en il meglier cas, ma per franc talas che beneventassan cun plaschair in’expediziun terrestra. Ma da l’autra vart da l’ocean da l’univers vid guardavan spierts, uschè superiurs a nus sco nus als animals, spierts monstrus, fraids e suls cun egls scuidus sin nossa Terra, e plaun ma segir han els fatg lur plans cunter nus. Ed a l’entschatta dal 20avel tschientaner hai alura dà la gronda dischillusiun.

Jau na vegn bain strusch a stuair regurdar il lectur al fatg ch’il Mars gira enturn il sulegl en ina distanza media da 140 000 000 miglias. Ed el survegn da quel betg mez uschè bler glisch e chalur sco nus. Il Mars sto, sche l’ipotesa vaga cuntegna be in minz vardad, esser pli vegl che nossa Terra, e ditg avant che noss planet ha gì chalà da luar, sto gia avair cumenzà la vita sin sia surfatscha. Damai ch’el cumpiglia strusch in settavel dal volum da nossa Terra, sto esser s’accelerada sia sfradentada fin la temperatura, tar la quala ha pudì cumenzar vita. El posseda aria ed aua e tut quai ch’è necessari per il mantegniment da creatiras.

Ma l’umanitad è tant loscha ed uschè tschorventada tras sia luschezza che betg in sulet scriptur ha exprimì insacura fin la fin dal 19avel tschientaner il patratg che vita spiertala pudess insumma sa sviluppar là u schizunt lunsch sur la mesira terrestra or. Dal fatg ch’il Mars è pli vegl che nossa Terra, ch’el posseda be in quart da sia surfatscha e ch’el è pli lunsch davent dal sulegl n’han ins er mai tratg la consequenza logica ch’el n’è betg be pli lunsch davent dal cumenzament da la vita, mabain er pli datiers da la fin da quella.

La sfradentada successiva che spetga er noss planet, è gia pli avanzada tar noss planet vischin. Sia consistenza fisicala è per gronda part anc in misteri. Ma nus savain uss che la temperatura da mezdi na cuntanscha schizunt en sias regiuns equatorialas strusch quella da noss pli fraids envierns. Si’atmosfera è bler pli satiglia che quella da la Terra, sias mars èn sa retratgas uschè lunsch ch’ellas na cuvran strusch pli in terz da sia surfatscha, e durant la plauna midada da sias stagiuns sa furman immensas cuvertas da naiv che lieuan vi da mintga pol ed inundeschan periodicamain sias zonas tempradas. Quest ultim stadi da spussada ch’è per nus anc immens lunsch davent, è daventà in problem quotidian per ils abitants dal Mars. L’oppressiun imminenta da la miseria als ha fatg vegnir pli perspicazis, ha augmentà lur forzas ed endirì lur cors. Ed entant ch’els survesevan l’univers, han els vis, munids cun instruments ed abilitads spiertalas che nus ans pudain strusch imaginar, en proxima vischinanza, be 35 000 000 miglias en direcziun dal sulegl, ina staila da la speranza: noss agen planet, pli chaud, verd cun vegetaziun, grisch cun aua, cun in’atmosfera nivlusa ch’inditgescha fritgaivladad e che dat liber da buna vista l’egliada sin strivlas ladas da terra populada e sin lais graschels, fitg frequentads.

E nus umans ch’abitain sin questa staila, stuain cumparair als auters almain tuttina esters ed inferiurs sco las schimgias ed ils lemurs a nus. La part intellectuala da l’umanitad conceda gia che la vita è in cumbat infinit per l’existenza, ed i para ch’er ils abitants dal Mars sajan da quest avis. Sin lur staila è la sfradentada gia avanzada fermamain. Quest mund qua è anc plain vita, ma en lur egls èsi be vita inferiura, animalica. Da purtar la guerra en direcziun dal sulegl è propi lur sulet salvament da l’extirpaziun, la quala s’avischina ad els da generaziun tar generaziun adina dapli.

Ed avant che nus als giuditgain a moda memia severa, ans stuain nus clamar en memoria, cun tge extirpaziun senza resguard e crudaivla che noss’atgna spezia ha furià betg be cunter animals sco il bison ed il dodo ch’è svanì, mabain cunter nossas atgnas razzas indigenas. Ils Tasmans èn, malgrà lur sumeglientscha umana, vegnids extirpads dal tuttafatg entaifer 50 onns en ina guerra d’extirpaziun manada d’immigrants europeics. Essan nus tals apostel da la misericordia che nus dastgain ans lamentar, sche la glieud dal Mars fa cunter nus guerra en il medem spiert?

Ils Marsians paran d’avair calculà lur attatgas cun precisiun surprendenta – lur enconuschientschas da la matematica surpassan evidentamain per lunschor las nossas – e lur preparativas han els fatg cun unanimitad quasi cumpletta. Avessan noss instruments lubì quai, sche avessan nus pudì observar il privel smanatschant gia baud il 19avel tschientaner. Umens sco Schiaparelli observavan il planet cotschen – dal reminent: n’èsi betg remartgabel ch’il Mars ha furmà dapi blers tschientaners la staila da la guerra? – ma els n’eran betg abels d’explitgar las apparientschas instablas ch’els registravan uschè precisamain sin lur chartas. Durant tut quest temp ston ils abitants dal Mars avair fatg lur preparativas.

Dal temp da l’opposiziun l’onn 1894 han ins observà sin la vart illuminada da la rudella dal Mars ina gronda glisch, l’emprim en l’Observatori Lick, alura da Perrotin a Nizza, pli tard er d’ulteriurs observaturs. Lecturs englais han udì da quai l’emprima giada en il numer da la revista ‹Nature› dals 2 d’avust. Jau suppon che l’apparientscha haja furmà la reflexiun da l’artigliaria installada en in’immensa profunditad da lur planet, da la quala lur projectils vegnivan sajettads sin nus. Segns remartgabels, anc betg sclerids, han ins observà en vischinanza da quest’erupziun en il decurs da las proximas duas opposiziuns.

Avant sis onns è il stemprà rut or sur nus. S’avischinond il Mars a l’opposiziun, ha Lavelle a Java derasà sur ils cabels da telegraf da la staziun da communicaziun astronomica la novitad curiusa d’in’immensa irrupziun da gas buglient sin il planet. Quai aveva gì lieu ils 12 vers mesanotg. Il spectroscop, tar il qual el è dalunga sa rendì, ha mussà ina massa da gas flommegiants, surtut idrogen, che sa muveva cun immensa spertadad vers la Terra. Quest radi da fieu era vegnì invisibel ca. a las dudesch ed in quart. El al ha cumpareglià cun in immens fol flommegiant ch’ha sajettà andetgamain e cun tutta forza or dal planet «sco gas flommegiant or d’in chanun».

Quai dueva sa massar sco expressiun ordvart concisa. L’auter di na steva però nagut da quai en las gasettas, cun excepziun d’ina pitschna notizia en il ‹Daily Telegraph›. Il mund è restà ignorant areguard in dals pli gronds privels ch’ha insacura smanatschà la razza umana. Jau n’avess udì insumma nagut da l’erupziun, sche jau n’avess betg entupà ad Ottershaw l’enconuschent astronom Ogilvy. El aveva la novitad excità nunditg, e surprendì da ses sentiments m’ha el envidà lezza notg d’examinar cun el ensemen il planet cotschen.

Malgrà tut quai che jau hai fatg tras dapi lura, ma regord jau anc precis da lezza guardia da notg; l’observatori nair e quiet, la laterna stgirentada che bittava ina splendur fustga sin il fund en il chantun, il tictac nuninterrut dal mecanissem da l’ura vi dal telescop, la sfessa lunghenta en il tetg che deva liber l’egliada sin la mar da stailas. Ogilvy gieva si e giu, betg visibel, ma udibel. Guardav’ins tras il telescop, alura vesev’ins in rudè blau stgir ed en quel a nudond il pitschen planet radund.

I pareva ina chaussa uschè nunsignifitganta, uschè glischanta e pitschna e quieta, munida a moda indistincta cun strivlas orizontalas e levamain plat envers il radund perfetg. Ma igl era uschè pitschen, d’ina glischur argientina, in punct da glisch da la grondezza dal chau d’ina gluva. El pareva da tremblar, ma en vardad eri il telescop che vibrava, entant che ses mecanissem da l’ura tegneva en egl il planet.

Sco che jau observava, pareva il planet da vegnir pli grond e puspè pli pitschen, da s’avischinar e puspè da s’allontanar, ma quai era simplamain d’attribuir al fatg che mes egls eran memia stanclentads. Var quaranta milliuns miglias davent da nus, dapli che quaranta milliuns miglias videzza. Be paucs umans realisavan l’immensa videzza, en la quala noda la pulvra da l’univers.

Gist daspera en vista, ma regord jau, sa chattavan trais pitschens puncts da glisch, trais stailas telescopicas, en ina distanza infinita, ed enturn quels sa derasava la stgirezza misteriusa da l’univers vid. Ins sa co che sa preschenta questa stgirezza en ina fraida, clera notg. Observà tras il telescop para ella anc bler pli profunda. Ed invisibel per mai, perquai ch’igl era uschè lontan e pitschen, percurriva lezza chaussa in’immensa distanza; svelt e cuntinuadamain sgulavi vers mai, s’avischinava mintga minuta bleras milli miglias – lezza chaussa ch’els ans tramettevan e che dueva purtar sin nossa Terra uschè bler cumbat e disgrazia e mort. Spiond jau en questa moda, n’avess jau gnanc siemia da quai; nagin uman sin Terra na siemiava lezza giada da quest projectil infallibel.

Lezza notg ha però gì lieu ina segunda erupziun da gas sin il planet lontan. Jau l’hai vis. In chametg cotschnent a l’ur, las conturas strusch perceptiblas, gist en quel mument ch’il cronometer deva las dudesch. Jau hai ditg quai ad Ogilvy ed el ha prendì en mes plaz. La notg era chauda ed jau aveva said. Cun chommas stendidas a moda maladestra hai jau palpà la via tar la pitschna maisa, sin la quala steva la buttiglia da sifon. En il fratemp deva Ogilvy sbratgs d’excitaziun pervi da las flommas che s’avischinavan a nus.

Lezza notg è partì in ulteriur projectil invisibel sin sia via dal Mars vers la Terra, fin sin ina u duas secundas precis ventgaquatter uras suenter l’emprim. Jau ma regord co che jau seseva là a maisa; rudels verds e cotschens sbrinzlavan davant mes egls. Jau ma grittentava che jau n’aveva nagins zulprins per pudair fimar e pensava pauc davart la muntada da la pitschna glisch che jau aveva vis e tge che quella ma vegnia bainprest a purtar. Nus avain envidà la laterna ed essan ids vi tar sia chasa. Sutvart en la stgiradetgna giaschevan Ottershaw e Chertsey cun lur blers tschient umans che durmivan paschaivlamain.

Ogilvy ha exprimì lezza notg speculaziuns areguard la consistenza dal planet Mars, ed el è sa divertì davart l’opiniun currenta ch’el possia avair abitants ch’ans dettian segns. El crajeva ch’in uradi da meteorits sa distgargia sur il planet ubain ch’igl haja lieu in’immensa erupziun vulcanica. El m’ha er rendì attent quant pauc probabel ch’i saja ch’il svilup organic sin dus planets vischins haja prendì il medem decurs.

«Las schanzas cunter insatge sumegliant sco l’uman sin il Mars muntan in milliun cunter in», ha el ditg.

Tschients observaturs han vis lezza notg la flomma, e la proxima notg, da mesanotg, e puspè la notg suenter, ed uschia vinavant, diesch notgs, ina flomma mintga notg. Pertge ch’ils sajets han chalà suenter la dieschavla notg, n’ha nagin empruvà da sclerir. Forsa èn ils gas che sa furmavan cun sajettar daventads malempernaivels per ils Marsians. Nivels spess da fim u vapur, visibels sin la Terra tras in immens telescop sco pitschens flatgs fluctuants, èn sa derasads en la clera atmosfera dal planet ed han stgirentà sias lingias pli enconuschentas.

Schizunt las gasettas dal di han la finala prendì enconuschientscha da quests disturbis. Igl èn cumparids artitgels populars davart ils vulcans sin il Mars; l’emprim qua e là, alura dapertut. Jau ma regord co ch’il magazin satiric ‹Punch› ha fatg diever dad els a moda originala en in’illustraziun politica. Ma nunpercurschibel avanzavan ils projectils ch’ils Marsians avevan sajettà sin nus vers la Terra e filavan uss cun ina sveltezza da bleras miglias tras l’univers vid, ura per ura e di per di, pli e pli datiers. I ma para oz nunditg curius che nus, smanatschads da quest privel furibund, pudevan ans deditgar a nossas faschentettas, sco quai che nus avain fatg lezza giada. Jau ma regord anc co che Markham ha giubilà cur ch’el ha gì segirà per l’illustrada ch’el ediva lezs dis ina nova fotografia dal planet. Umans d’ozendi na pon strusch s’imaginar il plaschair d’interprender che regiva en la pressa dal 19avel tschientaner. Quai che pertutgava mai, era jau occupà fitg ferm lezza giada d’emprender d’ir cun velo; ultra da quai era jau activ per in dumber da revistas, en las qualas jau publitgava studis davart il svilup probabel d’ideas moralas en cas da civilisaziun progredinta.

Ina notg (l’emprim projectil na pudeva lezza giada strusch esser pli lunsch davent che 10 000 000 miglias) hai jau fatg cun mia dunna ina spassegiada. Igl era cler stailì ed jau l’hai explitgà ils segns zodiacs; jau l’hai mussà il Mars, in pitschen punct da glisch che sa muveva vers il zenit e sin il qual eran drizzads uschè blers telescops.

La notg era chauda. Returnond a chasa, è ina gruppa d’excursiunists da Chertsey u Isleworth passada a chantond e faschond musica sper nus vi. Las fanestras en las auzadas superiuras da las chasas sa sclerivan, cur che la glieud gieva a letg. Da la staziun lontana udiv’ins la ramur da trens che vegnivan manevrads, in sclingir e ramplunar bunamain moderà da la distanza ad ina melodia. Mia dunna m’ha rendì attent al splendurar da las glischs da signal cotschnas, verdas e melnas che pendevan sco en ina rait cunter l’orizont. Uschè segir pareva tut, uschè ruassaivel.


2. La staila crudanta
[edit]

Alura è arrivada la notg da l’emprima staila crudanta. Quella era vegnida observada baud la damaun co ch’ella è filada sur Winchester vi vers ost, ina lingia da fieu si ad aut en l’atmosfera. Tschients la ston avair vis e tegnì per in meteor ordinari. Albin ha rendì attent ad in stritg verdent davos ella, il qual haja glischà intginas secundas. Denning, nossa pli gronda autoritad per stailas crudantas, ha constatà che l’autezza da si’emprima apparientscha haja muntà radund 90 fin 100 miglias. El era da l’avis che quella saja crudada radund 100 miglias pli lunsch vers ost.

Jau era lezz’ura a chasa e scriveva en mia stanza da lavur. E malgrà che mias fanestras a duas alas guardavan vers Ottershaw e ch’ils sumbrivals eran averts (jau amava da lez temp da contemplar il tschiel nocturn), n’hai jau vis nagut da tut quai. E tuttina sto questa pli curiusa chaussa ch’è insacura crudada or da sferas estras sin la Terra, esser dada giu precis cur che jau seseva là. Ed avess jau be guardà si, l’avess jau pudì vesair a sgular sperasvi. Intgins che l’han vis, han pretendì che ses sgol saja stà accumpagnà d’ina ramur tschivlanta. Jau mez n’hai remartgà nagut. Blera glieud a Berkshire, Surrey e Middlesex la ston avair vis a crudar e vegnan eventualmain ad esser stads da l’avis ch’i sa tractia d’in meteorit. Nagin na para d’esser sa sfadià lezza notg da tschertgar la massa crudada.

Fitg baud la damaun da l’auter di è però stà si il pover Ogilvy ch’aveva vis la staila crudanta. El era persvas ch’i stoppia sa chattar insanua sin la pastgira da vischnanca tranter Horsell, Ottershaw e Woking in meteorit e m’ha bandunà cun l’intenziun d’al tschertgar. E propi al ha el chattà cun l’alva dal di betg lunsch davent da las chavas da sablun. Tras la culpida dal projectil era sa furmada in’enorma fora. Sablun e crappels eran vegnids bittads cun gronda forza en tuttas direcziuns sur la prada, furmond mantuns ch’eran da vesair en ina distanza d’ina miglia e mez. En l’ost brischava il brutg, ed in fim satigl, blau s’auzava tranter cler e stgir.

La chaussa sezza giascheva quasi cuverta dal tuttafatg en il sablun tranter la tocca sparpagliada d’in pign, il qual quella aveva smardeglià cun crudar per terra. La part che giascheva en il liber veseva or sco in immens cilinder, il qual era cuvert dal tuttafatg d’ina crusta grossa, stgagliusa da colur brin stgira che rendeva sias conturas nunenconuschaivlas. Quel aveva in diameter da radund trenta jards. Ogilvy è s’avischinà a la massa, surprais da sia grondezza ed anc dapli da sia furma, essend che la gronda part dals meteorits èn pli u main radunds. Da ses sgol tras l’aria era il corp però anc uschè chaud ch’i n’era betg pussaivel da s’avischinar dal tut. Ina ramur schuschuranta a l’intern dal cilinder ha el attribuì a la sfradentada irregulara da la surfatscha; pertge ch’el n’era anc betg vegnì sin l’idea ch’il cilinder pudess esser chavortg.

El è restà a l’ur dal crater, il qual il corp aveva sa chavà, ed ha fixà l’apparientscha curiusa, surstà surtut da la furma e coluraziun nunusitada. Plaunsieu è sa furmà en el il patratg che quest’apparientscha na saja forsa nagina casualitad. La damaun marvegl era d’ina ruassaivladad miraculusa ed il sulegl che glischava gist sin ils pigns da Weybridge era gia chaud. El n’è betg sa regurdà d’avair udì lezza damaun utschels. I na gieva gnanc in ventin. Il sulet tun vegniva dals flaivels moviments or da l’intern dal cilinder brasclant. El era tut persul sin la pastgira.

Qua ha el cun ina giada e faschond instinctivamain in pass enavos remartgà co ch’ina boffa da la crusta grischa sco tschendra che cuvriva il meteorit è sa distatgada da l’ur radund. Sco flocs crudava quella davent e culava en il sablun. Tuttenina è in grond toc dà giu e crudà per terra cun in tun uschè giz ch’il cor al è bunamain stà airi.

Durant ina minuta n’è el strusch stà abel da tschiffar, tge che quai aveva da muntar. E malgrà la terribla chalur è el raivì en il crater, datiers dal toc rut giu, per al contemplar pli damanaivel. Anc lura ha el cret che er quai sa laschia declerar cun la sfradentada successiva dal corp. Ma cun questa supposiziun na sa laschava betg declerar daco che la tschendra sa distatgava be da la fin dal cilinder.

Qua ha el remartga che la finiziun radunda dal cilinder sa vulveva plaunsieu enturn si’axa. Il moviment era uschè plaun ch’el al ha be remartgà perquai ch’in stritg nair ch’era anc stà visibel avant tschintg minutas en sia vischinanza, sa chattava uss da l’autra vart da la rudella. Er uss n’ha el strusch chapì tge che quai aveva da muntar, fin ch’el ha udì in tun mit, sgarant ed ha vis a medem temp co ch’il stritg nair è sa muvì enavant per var in polesch. Qua èsi ì tras el sco in chametg. Il cilinder era artifizial – chavortg – cun ina finiziun che sa struvegiava giu! Insatge a l’intern dal cilinder allontanava la part davos!

«Per l’amur da Dieu», ha Ogilvy clamà, «en là è in uman, – en là èn umans! Brassads mez a mort! Ch’emprovan da mitschar!»

E cun ina giada, cun ina cumbinaziun da patratgs andetga, ha el collià l’apparientscha cun il chametg da glisch sin il Mars.

Il patratg vi da la creatira serrada en è stada per el uschè terribla ch’el n’ha betg pensà a la chalur ed è sa precipità vers il cilinder per accelerar la vieuta. Per fortuna al ha però l’irradiaziun successiva retegnì da sa brischar ils mauns vi dal metal buglient. In mument è el stà là indecis, alura è el sa vieut, è raivì or dal crater ed è currì en tutta prescha vers Woking.

I pudeva esser stà lezza giada vers las sis. El è fruntà sin in viturin ed ha empruvà d’al dar da chapir quai ch’el aveva vis. Ma quai ch’el rapportava, e vitiers sia cumparsa – ses chapè aveva el pers en il crater –, era tut uschè confus che l’um al ha ignorà ed è simplamain charrà vinavant. Precis il medem nunsuccess ha el gì tar in ustier en vischinanza da la punt sur il Horsell, il qual avriva gist l’isch da si’ustria. L’um al ha tegnì per in nar ch’era fugì ed ha empruvà adumbatten d’al serrar en. Quai al ha dischillusiunà in pau, e cur ch’el ha vis Henderson, il schurnalist da Londra, en ses curtin, al ha el clamà tar la saiv da l’iert ed ha empruvà uss da sa far chapir.

«Henderson», ha el clamà, «Vus avais bain vis la staila crudanta la notg passada?»

«E lura?», ha ditg Henderson.

«Quella giascha uss qua or sin la pastgira da Horsell.»

«Sapperlot!», ha Henderson clamà. «In meteorit ch’è crudà! Betg mal!»

«Ma igl è insatge dapli ch’in meteorit. Igl è in cilinder – in cilinder artifizial, pelvaira. Ed igl ha insatge dadens en il cilinder.»

Henderson, cun la pala enta maun, è s’enclinà in pau enavant.

«Tge schais Vus qua?», ha el dumandà. El era surd sin in’ureglia.

Ogilvy al ha uss raquintà tut quai ch’el aveva vis. Henderson ha duvrà radund ina minuta per chapir tut. Alura ha el laschà crudar sia pala, ha tschiffà ses tschop ed è vegnì or sin via. Immediat èn omadus ids enavos sin la prada ed han chattà il cilinder anc en la medema posiziun. La ramur en ses intern aveva però chalà, ed in tschertgel graschel da metal traglischant è sa mussà tranter la finiziun ed il corp dal cilinder. En quest lieu penetrava l’aria cun in tun levamain tschivlant ubain anen ni anora.

Ils umens han tadlà, alura han els pitgà cun in fist sin la crusta. Survegnind nagina resposta, han omadus concludì che l’uman u las persunas a l’intern stoppian esser senza schientscha u morts.

Omadus n’èn sa chapescha betg stads abels da far insatge. Els han clamà als enserrads intgins pleds da confiert ed empermischuns ed èn returnads tar la citad a clamar per agid. Ins po s’imaginar co ch’els vesevan or, cuverts cun pulvra, disturbads e sdratschlids, co ch’els currivan en la clera glisch dal sulegl per lung da la pitschna via, gist cur ch’ils possessurs dals negozis avrivan lur ischs e la glieud las fanestras da lur chombras da durmir. Henderson è immediat currì en l’edifizi da la staziun a telegrafar la novitad a Londra. Ils artitgels da gasetta avevan gia preparà la glieud ed als rendì disposts per talas novitads.

A las otg era gia in dumber da giuvens e da glieud senz’occupaziun sa messa sin via vers la pastgira a guardar «ils umens morts dal Mars». Quai era la furma, en la quala la novitad sa derasava. Jau hai udì da quai l’emprima giada d’in mattatsch da gasettas cur che jau sun ì a prender mes ‹Daily Chronicle›. Jau sun natiralmain stà dal tuttafatg surprais e n’hai pers nagin mument da ma render sur la punt dad Ottershaw tar la collina da sablun.


3. Sin la pastgira da Horsell
[edit]

Jau sun fruntà sin ina pitschna fulla da var 20 persunas ch’era sa radunada enturn il crater, en il qual sa chattava il cilinder. La furma da l’immens corp sepulì en la terra hai jau gia descrit. La terra e las quantitads da sablun enturn quel eran arsas sco tras in’explosiun andetga. Senza dubi aveva la culpida dal corp chaschunà ina flammada. Henderson ed Ogilvy n’eran betg là. Jau hai supponì ch’els sappian ch’i na sa laschia far nagut il mument e ch’els sajan ids tar Henderson ad ensolver.

Quatter u tschintg giuvens eran sa tschentads a l’ur dal crater, ballantschavan cun las chommas e sa divertivan cun bittar crappa sin l’immens object, fin che jau als hai mess a pantun. Suenter che jau hai gì discurrì cun els da quai, han els cumenzà a far enturn la gruppa da persunas in gieu da tschiffar.

Tranter la glieud hai jau registrà dus velocipedists, in ortulan che jau engaschava magari, il mazler Gregg e ses pitschen figl, ina mattatscha che purtava in uffant e dus u trais mitschafadias che stevan per ordinari enturn en vischinanza da la staziun. I vegniva discurrì fitg pauc. En las classas inferiuras da l’Engalterra avevan da lez temp be paucs umans dapli che enconuschientschas astronomicas fitg mudestas. La gronda part dad els fixava be senza dir pled la gronda finiziun dal cilinder en furma da maisa che veseva anc or precis tuttina sco che Henderson ed Ogilvy l’avevan bandunà. Jau crai che l’aspectativa generala da la glieud da chattar in mantun baras arsas saja vegnida trumpada contemplond questa massa senza vita. Intginas persunas han bandunà il lieu durant che jau era là, autras èn vegnidas. Jau sun raivì en il foss ed hai gì l’impressiun d’udir sut mes pes in lev moviment. La serradira aveva en tutta cas chalà da sa volver.

Pir cur che jau era m’avischinà uschè fitg al corp, m’è dà en egl quant ester che quel era. A prima vista n’aveva quel propi nagut pli remartgabel vi da sai ch’in auto bittà enturn u ina planta ch’era sa cupitgada e bloccava la via. Però betg precis uschia: Dapli che tut l’auter sumegliava el in bischen da gas da ruina mez sepulì. I duvrava pelvaira ina tscherta furmaziun scientifica per remartgar che la crusta grischa vi dal corp n’era nagin oxid ordinari e ch’il metal alv melnent che traglischava sin la sfessa tranter il viertgel ed il cilinder aveva in colorit ester. Il term «extraterrester» era per la gronda part dals aspectaturs senza nagina muntada.

Lezza giada era jau gia quasi persvas che l’object derivia dal planet Mars. Ma i ma pareva pauc probabel ch’el cuntegnia creatiras viventas. Il moviment da struva hai jau considerà sco automatic. Malgrà la tenuta dad Ogilvy crajeva jau però anc adina ch’i dettia essers vivents sin il Mars. Gia m’è vegnì il patratg ch’il corp pudess cuntegnair manuscrits; jau m’imaginava las difficultads che resultassan d’als vulair translatar, jau sperava sin munaidas e models ed uschia vinavant. Ma l’object era tuttina in pau memia grond per ma pudair garantir che mias imaginaziuns sajan correctas. Jau hai resentì in viv malruaus d’al vesair avert. Vers las indesch, cur che n’è daventà nagut auter, sun jau, plain da tals quitads, returnà tar mia chasa a Maybury. Ma i ma fascheva fadia d’avanzar cun mias retschertgas abstractas.

Il suentermezdi era la parita da la pastgira sa midada fitg. Las emprimas ediziuns da las gasettas da la saira avevan spaventà l’entira citad da Londra cun letras grassas sco «In messadi dal Mars» u «Rapport remartgabel da Woking». Vitiers èn vegnids ils telegrams dad Ogilvy a la staziun da communicaziun astronomica ch’han mess en alteraziun ils observatoris en ils trais reginavels.

Sis u set fiys (pitschnas charrotschas da locuziun d’in chaval) da la staziun da Woking stevan sin la via sper las collinas da sablun, vitiers in char da cuditschas da Chobham ed ina charrotscha privata che fascheva ina parita vaira nobla. Plinavant vesev’ins grondas quantitads da velos. Ina gronda fulla da glieud stueva ultra da quai, malgrà la chalur da lez di, esser chaminada a pe nà da Woking e Chertsey. Tut en tut ina fulla respectabla – tranter la quala sa chattavan er intginas damas en vestgids clers.

Igl era ina chalira narra, nagin nivel al tschiel, nagin ventin, be intgins pigns che devan sumbriva. Il brutg ch’aveva ars era vegnì stizzà, ma la cuntrada fin Ottershaw era tut naira e colonnas da fim verticalas s’auzavan anc adina ad aut. In commerziant da puma cun spiert d’interprendider aveva tramess ses figl nà da la Chobham Road cun in char plain maila verda e biera da schentsch.

Cur che jau sun arrivà a l’ur dal foss, era quel occupà d’ina gruppa da var in mez tozzel umens – Henderson, Ogilvy ed in um grond cun chavels blonds (sco che jau sun vegnì a savair pli tard sa tractavi da Mr. Stent da la Societad astronomica roiala) sco er d’intgins lavurants che smanavan palas e maneras. Stent deva ses cumonds cun vusch clera, auta. El steva sin il cilinder, il qual era uss apparentamain bundant pli fraid. Sia fatscha era cotschen stgira e tut en in suaditsch. El pareva d’esser irrità pervi d’insatge.

Ina gronda part dal cilinder era uss fatga libra, cumbain che la fin giudim era anc sutterrada. Apaina che Ogilvy m’ha remartgà tranter la massa mirvegliusa a l’ur dal foss, m’ha el clamà da vegnir enagiu e m’ha dumandà sche jau veglia ir vi tar Lord Hilton, il patrun dal bain.

La fulla da glieud creschenta, ha el ditg, saja in impediment serius che s’opponia a lur exchavaziuns, surtut ils mattatschs. I stoppia vegnir tschentà si ina simpla saiv per chatschar enavos la glieud. El m’ha raquintà ch’i saja mintgatant anc d’udir a l’intern dal corp in lev moviment, ma ch’i na saja betg reussì als lavurants da struvegiar giu la part finala, damai ch’i na saja avant maun nagina manetscha. Il corp pareva d’avair paraids immens grossas ed igl era pussaivel ch’ils flaivels tuns che nus udivan derivavan d’ina gronda canera a l’intern.

Jau era gugent pront da dar suatientscha a ses giavisch e da daventar tras quai in dals aspectaturs privilegiads a l’intern da la saiv. Deplorablamain na sun jau betg fruntà sin Lord Hilton en sia chasa, ma ins m’ha communitgà ch’ins al spetgia cun il tren da las sis or da Londra. Damai ch’igl era pir enturn in quart passà las tschintg, sun jau anc ì a chasa, hai bavì té e sun alura ì vers la staziun per al tegnair si sin via.


4. Il cilinder s’avra
[edit]

Cur che jau sun returnà sin la prada, gieva il sulegl gist da rendì. Gruppas sparpagliadas da mirveglius s’avischinavan en prescha nà da Woking, ed intgina glieud returnava. La massa enturn il foss era creschida e sa distatgava en nair dal mellen citrona dal tschiel. Igl eran radund 200 persunas. Intginas vuschs fermas eran d’udir ed ina sort cumbat pareva d’esser prorut tar il foss. Las pli curiusas imaginaziuns sa cruschavan en mes chau. M’avischinond, hai jau udì la vusch da Stent:

«Enavos! Enavos!»

In giuven è currì vers mai.

«I sa mova!», m’ha el ditg filond sperasvi, «i sa mova e s’avra. Quai na ma plascha betg. Jau vom pli gugent a chasa!»

Jau sun m’avischinà a la massa. I pudevan pelvaira esser duatschient fin traitschient persunas che devan bintgunadas e stumplavan in l’auter. Mintgin ch’empruvava da sa stuschar enavant e da chatschar enavos ils auters. Las paucas damas ch’eran preschentas na stevan betg enavos il pli pauc.

«El è crudà en il foss», ha in clamà.

«Enavos!», han sbragì auters.

La massa ha undegià in pau vi e nà ed jau sun ma lavurà tras cun ils cumbels. Tuts che parevan d’esser en la pli grond’agitaziun. Or dal foss udiv’ins in sumsumar singular.

«Jau As supplitgesch!», ha clamà Ogilvy, «ma gidai da chatschar enavos quests nars. Nus na savain gea betg anc, tge che sa chatta en quest object striunà!»

Jau hai vis in um giuven (jau crai ch’igl era in cumiss da Woking) a star sin il cilinder ed ad empruvar da pudair puspè or dal foss. La massa al aveva stumplà en quel.

La part finala dal cilinder vegniva struvegiada si da dadens anora. Gia eran visibels bunamain dus pes da la struva glischanta. Insatgi m’ha stumplà nunspetgadamain da davos ed jau sun be mitschà per pauc al grond privel da crudar sin la finiziun da la struva. Jau sun ma vieut, ed en quest mument sto la struva esser sa schliada. Il viertgel dal cilinder è crudà cun grond fracass sin il fund da crappels. Jau hai pitgà cun mes cumbels cunter insatgi davos mai, e sun puspè ma vieut vers il coloss. In mument ha l’avertura radunda fatg l’impressiun d’esser dal tuttafatg naira. La glischur dal sulegl che gieva da rendì tschorventava mes egls.

Jau crai che mintgin spetgava da vesair a cumparair in uman – in che vegniva bain a vesair or in pau auter che nus umans terresters, ma la finala tuttina in uman. Jau en tutta cas spetgava quai. Ma guardond pli exact, hai jau remartgà tuttenina co ch’insatge sa muveva en la sumbriva, grisch, cun moviments undegiants, plunà in sin l’auter. Ed alura hai jau vis duas rudellas glischantas sco egls. Sinaquai è insatge che sumegliava ina pitschna serp grischa, circa gross sco ina channa, sa schlià da la massa stortiglianta ed è sa sturschì tras l’aria vers mai – suandà d’in segund da quests members.

Jau hai cun ina giada gì sfradurs. Davos mai hai jau udì ina dunna a sbragir tut dad aut. Jau sun ma vieut a mesas, mi’egliada drizzada vinavant sin il cilinder, or dal qual sa fultschavan adina novs tentaculs. Alura hai jau cumenzà a ma fullar via da l’ur dal foss enavos. Jau hai vis co ch’il smirvegl en las fatschas da la glieud sa midava en sgarschur. Da tuttas varts hai jau udì sbratgs selvadis e cloms. Igl ha cumenzà in chatschar enavos general. Jau hai vis co ch’il cumiss empruvava anc adina da vegnir or dal foss. Alura ma chattava jau persul ed hai remartgà co che la glieud fugiva da l’autra vart dal foss, tranter els Mr. Stent. Jau sun puspè ma vieut vers il cilinder ed in’anguscha senza paregl m’ha tschiffà. Sco petrifitgà steva jau là e guardava.

In corp grond, grisch e bratg, circa da la grondezza d’in urs, è sortì plaunsieu dal cilinder. Cur ch’el è sa drizzà si ed è vegnì illuminà da la glisch, traglischava el sco tgirom bletsch. Cun ses dus gronds egls stgirs ma guardava questa creatira pitgiv. Ella aveva sut ses egls ina bucca, da la quala l’ur tremblava d’in cuntin ed or da la quala daguttava spida. Il corp s’auzava e sa sbassava buffond fitg ferm. In tentacul satigl, en furma d’antenna, brancava l’ur dal cilinder, in auter sa stortigliava tras l’aria.

Tgi che n’ha mai vis in abitant dal Mars vivent, na vegn strusch a pudair s’imaginar quant terriblamain trida che sia cumparsa era. La bucca curiusa en furma da V cun ses lef sura a piz. La mancanza da las survantscheglias e dal mintun sut il lef sut en furma da cugn, il tremblar d’in cuntin da la bucca, la gruppa d’antennas da Gorgona, il fladar ramurant dals pulmuns en l’atmosfera estra, ils moviments maladesters e stentus (senza dubi ina consequenza da la pli gronda gravitaziun da la Terra), surtut però l’intensitad extraordinaria da lur immens egls – tut quai ensemen chaschunava in malesser sco sch’ins survegniss il mal da mar. Lur pel brina, dad ieli, fascheva ina parita muflida, e lur moviments plauns e pesants spaventavan ins terriblamain. Gia tar quest emprim inscunter, tar quest emprim sguard, sun jau vegnì surprais da disgust e sgarschur.

Tuttenina è il monster svanì. El era ballantscha sur l’ur dal cilinder or e crudà en il foss, nua ch’igl ha dà ina pluntanada sco sch’in grond mantun tgirom fiss crudà per terra. Jau al hai udì a dar in curius sbratg mit, ed en il medem mument è cumparida ina segunda da questas creatiras or da la profunditad da l’avertura.

En quel mument m’ha bandunà la marvezza chaschunada tras l’emprima snavur. Jau sun ma vieut e currì a tut pudair fin tar la proxima gruppa da plantas che sa chattava en ina distanza da circa tschient jards. Ma jau gieva vi e nà e stgarpitschava l’entir temp, pertge che jau n’era betg bun da volver davent l’egliada da lezs eveniments.

Tranter intgins pigns e chaglias da ginestra sun jau ma fermà tut ord flad, spetgond l’ulteriur svilup da las chaussas. La prada enturn enturn la collina da sablun era cuverta cun glieud che, malgrà l’orrur, steva sco jau là fascinada e guardava pitgiv sin lezzas creatiras u plitost sin ils mantuns da crappa a l’ur dal crater. Alura hai jau vis cun nova sgarschur ina chaussa radunda, naira che cumpareva baud a lez ur e svaniva baud puspè. Igl era il chau da lez cumiss ch’era crudà en il foss; el sa distatgava sco in pitschen object nair dal tschiel da la saira ardent. Uss ha el dumagnà si givels e schanuglia e puspè hai parì ch’el crodia enavos, fin che be ses chau era anc visibel. Tuttenina è er quel svanì ed jau hai gì l’impressiun d’avair udì in flaivel sbratg.

In mument hai jau ponderà d’ir enavos a gidar el. Ma mia tema è stada pli ferma. Uss na pudev’ins vesair nagut pli, damai che tut era cuvert tras il foss profund ed ils mantuns da sablun ch’il cilinder aveva furmà cun sa chavar en la terra. Tgi che fiss vegnì uss per lung da la via da Chobham u Woking fiss stà surstà dal spectacul che sa purscheva: ina fulla sparpagliada da tschient u dapli persunas che steva en in rudè irregular en foppas, davos chaglias, davos saivs e saivs vivas, na discurriva strusch in cun l’auter, e sche gea, lura be en furma da curtas exclamaziuns, e che guardava senza interrupziun sin intginas collinas da sablun. Il char cun la biera da schentsch, ina restanza singulara, sa distingueva nair dal tschiel da la saira ardent. Sper ils foss da sablun steva ina retscha da charrotschas abandunadas, da las qualas ils chavals mangiavan da satgs d’avaina u stgavavan malruassaivels la terra.


5. Il radi da chalur
[edit]

Suenter avair observà co che la glieud dal Mars era sortida dal cilinder, en il qual els eran vegnids da lur planet sin la Terra, era jau sco paralisà d’in striegn. Jau sun restà fin schanuglia en il brutg ed hai guardà pitgiv sin las collinas da sablun che sa zuppavan davosvart. En mai furiava in cumbat tranter tema e mirveglia.

Jau n’hai betg ristgà da returnar tar il foss; ma jau avess giavischà ferventamain da pudair guardar en quel. Jau hai perquai cumenzà a far ina gronda storta enturn quel, en tschertga d’in punct da survista adattà. D’in cuntin hai jau però tegnì en egl ils mantuns da sablun che prendevan davent a mai l’egliada sin lezzas creatiras curiusas ch’eran arrivadas sin nossa Terra. Cun ina giada ha tremblà davant la rendida dal sulegl in smugl da giaischlas satiglias, nairas, sco bratscha d’in polip, per immediat puspè svanir. Alura è cumparì in pau a la giada in fist satigl, al piz dal qual sa chattava ina rudella che sa girava plaunsieu. Tge pudeva bain succeder là?

La gronda part dals aspectaturs eran sa rimnads en duas gruppas – ina pitschna fulla steva en direcziun da Woking ed ina rotscha da glieud en direcziun da Chobham. Apparentamain era la glieud en il medem dilemma da l’olma sco jau. Be paucs sa trategnevan directamain en mia vischinanza. En in dals umens hai jau enconuschì in da mes vischins, cumbain che jau na saveva betg co ch’el haja num. Jau sun m’avischinà ad el ed al hai pledentà. I n’era però strusch in mument adattà per manar ina conversaziun raschunaivla.

«Tge animals terribels!», ha el ditg. «Per l’amur da Dieu! Tge animals terribels!» El ha repetì quai ad in repeter.

«Avais Vus vis in um en il foss», al hai jau dumandà; ma el na m’ha dà nagina resposta. Nus avain taschì ed essan stads in mument in sper l’auter observond ed avain, crai jau, retschet ina tscherta consolaziun or da nossa cumpagnia. Alura hai jau spustà mes punct da survista sin ina pitschna collina levamain elevada. Ma vulvend en direcziun da mes vischin, al hai jau gia vis a returnar a Woking. La rendida dal sulegl è plaunsieu sblatgida a mesa glisch, ed anc adina na capitava nagut. La fulla en il lontan a sanestra, en direcziun da Woking, pareva da crescher ed jau udiva in flaivel murmurim. La pitschna rotscha da glieud davant Chobham è sa schliada. Tar il foss na pudev’ins strusch pertschaiver in indizi da moviment.

Dapli che tut l’auter ha quai dà enavos a la glieud lur curaschi. Ed jau crai che er ils novarrivads da Woking hajan contribuì a svegliar puspè in’atmosfera pli positiva.

En tutta cas è sa mussà enten far stgir in moviment plaun, magari interrut en direcziun dal mantun da sablun, il qual pareva da gudagnar tant pli forza en vista al fatg ch’il ruaus da la saira enturn enturn il cilinder ha cuntinuà. Figuras nairas che gievan dretg si en gruppas da dus e da trais han ristgà d’avanzar, èn sa fermadas, han guardà enturn precautamain ed èn puspè avanzadas. En furma d’in mez rudè irregular, fermamain sclerì, ha la glieud empruvà da circumdar il crater. Er jau hai cumenzà a m’avischinar plaunsieu a quel.

Alura hai jau vis co ch’intgins viturins ed auters han ristgà d’avanzar a moda decidida en ils foss da sablun. Jau hai udì a rebatter ils chalzers-chaval ed a sgriziar las rodas. Jau hai vis co ch’in giuven tirava davent il char cun ils mails. Ed alura hai jau remartgà en ina distanza da ca. 30 jards dal foss a vegnir nà da la direcziun da Horsell ina gruppa dad umens pitschna, naira, da la quala quel che sa chattava il pli davant smanava ina bandiera alva.

Quai era la deputaziun. Ins era sa cusseglià en tutta prescha; e damai che la glieud dal Mars pareva, malgrà lur cumparsa disgustusa, d’esser creatiras intelligentas, avev’ins decidì da mussar ad els tras segns che er nus sajan intelligents.

Jau hai vis a sgulatschar vi e nà la bandiera, l’emprim a dretga, alura a sanestra. Jau ma chattava memia lunsch davent per pudair enconuscher insatgi. Ma pli tard sun jau vegnì a savair che tranter auter Ogilvy, Stent e Henderson avevan vulì far quest’emprova da sa cunvegnir vicendaivlamain. Questa pitschna gruppa aveva transfurmà il rudè da glieud ch’era uss pli u main sa serrà dal tuttafatg en ina lingia undegiada quasi sc’in bindel. In dumber da figuras satiglias, nairas la suandava en ina distanza commensurada.

Cun ina giada ha flommegià in radi da glisch, ed ina quantitad d’in fim glischant, verdent è sajettà en trais culps bain visibels or dal foss; ina pitga da fim suenter l’autra è sajettada guliv sc’ina chandaila en l’aria calma.

Quest fim – flomma fiss forsa la designaziun pli commensurada – traglischava uschè cler ch’il tschiel blauischem ed ils tschancuns diffus da cuntrada da brutg brina davant Chertsey, ch’eran emplantads cun pigns nairs, parevan da daventar tuttenina pli sombers cur ch’ils culps han cumenzà, ed èn be anc vegnids pli stgirs cur ch’il fim è svanì. A medem temp han ins udì in flaivel tun tschivlant.

Da l’autra vart dal foss è la pitschna gruppa da glieud cun la bandiera alva ordavant sa fermada vesend quai – in pitschen chanè da figuras nairas che stevan sidretg sin terren nair. Cur ch’il fim verd è s’auzà han lur fatschas flommegià en in verd fustg ch’è sa pers apaina che quel è svanì. Qua è il tschivlar sa transfurmà in pau a la giada en in sumsumar, en ina ramur lunghenta, dad aut e schuschuranta. Plaunsieu è s’auzada ina figura sproporziunada or dal foss ed in pitschen radi da glisch pareva da flommegiar or da quella.

Tuttenina èn dretgas flommas sortidas da la gruppa da glieud sparpagliada. Sco panuglias traglischantas siglivi d’in a l’auter. Igl era sco sch’in radi da fieu invisibel fiss penetrà en els e rumpess or uss en ina flomma alva. I pareva sco sche mintga singul fiss tuttenina vegnì transfurmà en fieu. Alura hai jau vis en la glischur da lur atgna destrucziun co ch’els han pers l’equiliber ed èn crudads e co che quels ch’als sustegnevan han prendì la fugia.

Jau steva là e guardava pitgiv e na realisava anc betg che quai era en lezza gruppa d’umans lontana la mort che curriva dad um tar um. Ch’i capitava là insatge curius era tut quai che jau resentiva. In chametg quasi mit e tschorventant – ed in um è crudà per lung ed è restà per terra senza sa mover. Sco ch’il projectil da chalur invisibel als ha tutgà, èn ils pigns ids si en flommas, e mintga chaglia da ginestra setga è sa transfurmada schluppegiant en ina fuaina flommegianta. En gronda distanza vers Knaphill hai jau vis plantas e saivs vivas en flommas e remartgà co che edifizis da lain eran tuttenina en fieu e flomma.

Ella sa muveva svelt sc’ina frizza ed adina enturn enturn, questa mort flommegianta, questa spada da fieu invisibla e senza misericordia. Vi da las chaglias ardentas l’hai jau er vis a s’avischinar a mai; ma jau era memia confus e marventà per ma muventar. Jau hai udì a schluppegiar il fieu en las chavas da sablun ed il sbratg andetg d’in chaval ch’è però tschessà tuttina andetg. Alura hai jau gì l’impressiun sco sch’in det invisibel, ma ardent tirass tranter mai e la glieud dal Mars ina lingia en il brutg; dapertut en lingia storta enturn las chavas da sablun fimava e schluppegiava il terren nair sco charvun. En il lontan, nua che la via maina davent da la staziun Woking a sanestra en il brutg, è insatge crudà ensemen cun grond fracass. Immediat è il tschivlar e sumsumar stulì, e l’object nair en furma d’avnaun è sfundrà plaunsieu en la chava e svanì or dals egls.

Tut quai era capità cun ina tala sveltezza che jau era restà senza ma mover, marventà e tschorventà dals chametgs da flommas. Avess la mort fatg la runda en si’entira extensiun, jau fiss indubitablamain vegnì mazzà amez mia marvezza. Ma ella è ida sperasvi e m’ha schanegià, ma laschond enavos d’in mument sin l’auter en la notg stgira e sombra.

La cuntrada era cun ina giada dal tuttafatg abandunada. Sur mes chau èn cumparidas in pau a la giada las stailas ed a l’orizont occidental sa mussava anc ina strivla fustga, glischanta, bunamain blau verdenta. Ils spitgs dals pigns ed ils tetgs da Horsell resortivan fermamain en la glischur al vest. La glieud dal Mars e lur apparaturas eran dal tuttafatg invisibels. Be la pitga satiglia, al chau da la quala sa muveva la rudella cun spievel, è restada sidretg. In pèr chaglias e plantas solitarias brasclavan e fimavan anc adina. E da las chasas da Woking s’auzavan anc pitgas da fieu en la quietezza da l’aria da la saira.

Uschiglio n’era sa midà nagut. Be questa terribla squassada! La pitschna gruppa da puncts nairs cun la bandiera alva era sco scuada davent, e la quietezza da la saira, uschia ma parevi, n’era strusch vegnida rutta. Qua m’è tuttenina vegnì a dies che jau ma chattava sin questa pastgira sombra senz’agid e bandunà. E cun ina giada, sco ina creatira che m’ha attatgà d’ordaifer, è arrivada – la tema. Cun fadia sun jau ma vieut ed hai cumenzà a currer, stgarpitschond tras il brutg.

La tema che m’aveva tschiffà n’era nagina tema raschunaivla, mabain in’anguscha panica betg be dals Marsians, mabain dal stgir e dal ruaus enturn enturn. Quai m’ha prendì talmain il curaschi che jau gieva bragind da bass sco in uffant. Ed uss, suenter che jau era ma vieut, na ristgava jau betg pli da guardar enavos.

Jau ma regord che jau era fermamain persvas ch’ins gioghia cun mai, che questa mort misteriusa pudess mintga mument, gia che jau era bunamain en segirezza, vegnir svelt sco la glisch or dal crater e ma mazzar.


6. Il radi da chalur en la Chobham Road
[edit]

Igl è in misteri anc adina betg schlià, co ch’ils Marsians èn en il cas da mazzar glieud uschè svelt e silenzius. Blers manegian ch’els sajan abels da generar in’immensa chalur en in recipient ch’è cumplettamain nunconductiv. Questa chalur transmettan els en radis parallels sin mintga object giavischà cun agid d’in spievel parabolic da constituziun nunenconuschenta – sumegliant ad in radi da glisch che vegn transmess dal spievel parabolic d’in far. Ma anc a nagin n’èsi reussì da cumprovar quests detagls. Saja sco ch’i veglia, tschert è en tut cas ch’in radi da chalur fitg ferm furma la part essenziala. Chalur e glisch invisibla enstagl da visibla. Tut quai ch’è insaco inflammabel va si en flommas, apaina ch’igl è vegnì en contact cun quest radi; plum lieua sco aua; el fa vegnir lom fier, rumpa e fa luar vaider; e croda il radi sin aua, daventa questa dalunga vapur.

Lezza notg èn bain quaranta umans restads sut la glisch da las stailas enturn il crater, ars e sfigurads da betg enconuscher. L’entira notg è la pastgira da Horsell fin Maybury restada deserta. Be plaunsieu èn ils fieus sa stizzads.

La novitad da la mazzacrada ha probablamain cuntanschì Chobham, Woking ed Ottershaw a medem temp. A Woking eran ils negozis gia serrads cur che la disgrazia ha gì lieu, e blers umans, umens da fatschenta ed auters, gievan incitads da las istorgias ch’els avevan udì sur la punt da Horsell per lung da la via tranter las saivs vivas che manavan vers la prada. Ins po sa figurar co ch’il pievel giuven curriva ensemen suenter la lavur dal di e profitava da la novitad, sco da mintg’autra, per spassegiadas communablas e las amurettas usitadas. Ed ins po s’imaginar da quantas vuschs che la via da la saira era emplenida.

Fin uss savevan senza dubi be paucs umans a Woking ch’il cilinder era gia avert, cumbain ch’il pover Henderson aveva tramess in mess sin in velo a l’uffizi da posta per spedir in rapport spezial ad ina gasetta da la saira. Cur che lezza glieud è vegnida en gruppas da dus e trais sin il champ avert, èn els fruntads sin rotschas d’umans en conversaziun animada. Tuts guardavan sin il spievel che fascheva turnigls sur las chavas da sablun. E bainbaud eran er ils novarrivads tschiffads da la medem’agitaziun.

A las otg e mesa, cur che la deputaziun è vegnida destruida, sa chattava en lez lieu in dumber da var traitschient persunas, ultra da quels ch’avevan bandunà las vias per sa schluitar pli datiers als Marsians. Er trais policists, tranter quels in a chaval, eran preschents, ils quals, suandond las instrucziuns da Mr. Stent, faschevan lur pussaivel da chatschar enavos la glieud e da la retegnair da s’avischinar al cilinder. Ins ha udì tschivels e risadas plain beffas. Quai derivava da lezs nunponderads ed agitads, als quals mintga fulla dat chaschun a caneras e narradads.

Stent ed Ogilvy, ch’avevan omadus sminà la pussaivladad d’ina confruntaziun, avevan telefonà davent da Horsell en la caserna, cur che las creatiras dal Mars èn cumparidas. Els avevan supplitgà per il sustegn d’ina cumpagnia schuldads che duevan proteger lezzas creatiras estras d’acts violents. Alura erran els immediat puspè returnads a manar lezz’intervenziun disgraziada. La descripziun da lur mazzament, sco ch’el era vegnì observà da la massa, sa cuvriva precis cun mias atgnas impressiuns: ils trais culps da fim verd, la ramur profunda, sumsumanta ed ils chametgs flommegiants.

Ma il privel, en il qual lezza fulla da glieud sa chattava, era anc pli grond che mes. Be il fatg ch’ina collina da sablun ha retegnì la part inferiura dal radi da chalur als ha salvà. Fiss la pitga cun il spievel parabolic be stada intgins jards pli auta, sche na fiss restà enavos nagin ch’avess pudì rapportar davart il succedì. Els han vis ils chametgs, han observà co ch’ils umens èn crudads per terra, co che quasi in maun invisibel ha dà fieu a las chaglias, co che la flomma è filada en il mez stgir vers els. Alura è, cun in tun tschivlant ch’ha surtunà il sumsumar en la chava, il radi filà pauc sur lur chaus vi, ha envidà ils spitgs dals faus che flancavan la via, ha fatg ir en tocca ils quadrels, sfratgà en las fanestras, brischà ils roms da las fanestras e destruì ina part da la culmaina d’ina chasa da chantun.

Tar quest culp andetg, il tschivlar e la glisch tschorventanta da las plantas ch’ardevan, ha la fullà fatg in mument l’impressiun da betg savair sa decider sin tge vart sa volver. Sbrinzlas e roma ardenta e singuls fegls crudavan sco projectils flommegiants sin la via. Chapels e vestgids han tschiffà fieu. Nà da la pastgira udiv’ins cloms tementads. Sbratgs gizs resunavan da tuttas varts. Tuttenina è in policist a chaval galoppà vers la massa. El ha dà dals mauns e sbragì tge ch’el ha pudì.

«I vegnan!», ha givlà ina dunna, ed immediat èn tuts sa vieuts ed han chatschà enavos quels che sa chattavan davos els per far libra la via vers Woking. Sco ina muntanera nursas spaventadas è la fulla ida nunponderadamain in ord l’auter. Tranter las autas scarpas, nua che la via vegniva stretga e stgira, è la massa vegnida retegnida ed igl ha cumenzà in cumbat desperà. Betg tuts han pudì sa spendrar; trais persunas, duas dunnas ed in mattatsch, èn vegnids smatgads per terra e zappitschads. Ins als ha laschà enavos murind en la sgarschur da la stgiradetgna.


7. Co che jau sun vegnì a chasa
[edit]

Quai che pertutga mai, na ma regord jau da nagins detagls da mia fugia, danor che jau sun siglì cunter bists da plantas e sun stgarpitschà en il brutg. Tut enturn mai era suttamess a la pussanza invisibla dals Marsians; lezza spada da fieu senza remischun pareva da filar si e giu, a traglischar sur mes chau avant che crudar e ma prender la via. Jau hai cuntanschì la via tranter Horsell e las cruschadas e sun chaminà sin quella fin tar las cruschadas.

La finala n’hai jau betg pudì ir vinavant; jau era spussà da l’intensitad da mi’irritaziun e da mia fugia. Jau hai pers l’equiliber e sun dà enturn. Quai era datiers da la punt, la quala cruscha tar ils implants da gas il chanal. Jau sun crudà e restà quiet per terra. Jau stoss avair giaschì là in detg mument.

Confus ed embruglià sun jau finalmain ma drizzà si. In mument forsa na m’era betg cler co che jau era vegnì nà qua. Sco in toc vestgadira era mes spavent crudà da mai. Mes chapè era svanì e mes culier era stgarpà davent dal nuf da la chamischa. Intginas minutas avant stevan be trais chaussas concret davant mai – l’immensitad da la notg, dal spazi e da la natira, mi’atgna flaivlezza e tema ed il s’avischinar da la mort. Uss però hai jau gì l’impressiun sco sche tut fiss sa midà, e dalunga è sa spustà mes puntg da vista. Jau n’hai betg pudì percepir ina midada sapientiva d’in stadi d’anim en l’auter. Andetgamain era jau puspè mes agen jau da mintgadi, in burgais ordinari, undraivel. La pastgira che tascheva, mia fugia precipitada, las flommas che sajettavan ad aut, tut quai ma pareva uss sco in siemi. Jau sun ma dumandà, schebain tut questas chaussas hajan propi gì lieu. Jau n’era betg bun da crair quai.

Jau sun stà si e raivì malsegir da la punt taissa siador. En mai n’era nagut auter ch’ina gronda perplexadad. Ils musculs e la gnerva parevan d’avair pers tutta forza. Jau poss bain dir che jau gieva vi e nà sco in aiver. Sur l’artg da la punt è sa mussà in chau, e la figura d’in lavurant che purtava in chanaster è cumparida. In mattatsch gieva sper el. El è passà sper mai vi giavischond ina buna notg. Jau vuleva discurrer cun el, na sun però betg stà bun da far quai. Jau hai respundì ses salids cun in marmugnim senza muntada e sun ì vinavant sur la punt.

Sur il viaduct da Maybury è filà in tren vers sid, in undegiar da fim alv traglischant, ina lunga rasulauna da fanestras illuminadas, in ramplunar e sclingir e davent è el stà. Ina pitschna gruppa da glieud steva baterlond en il suler d’ina bella chasa cun culmaina. Quai tut era uschè real e famigliar. E tut quai che giascheva davos mai, era irreal e fantastic! Talas chaussas, hai jau ditg a mai, na pudevi gnanc dar.

Jau sun forsa in um da lunas tut spezialas. Jau na sai betg, quant enavant che mias experientschas èn da natira generala. Jau hai temps che jau vegn persequità dals pli curius sentiments, sco sche jau fiss schlià da mamez e da mes ambient. Jau hai alura l’impressiun d’observar tut d’ordaifer, d’ina distanza incrediblamain gronda, ordaifer il temp, ordaifer il spazi, da l’autra vart da tut quai che turmenta e renda trist. Lez sentiment è stà fitg ferm quella notg. Quest qua era in’autra vart da mes siemi.

Ma quai che m’irritava, era l’extrema discrepanza tranter l’ilaritad che mes egls vesevan e la mort svelta sc’ina frizza che furiava vi là, en ina distanza da gnanc duas miglias. Nà dals implants da gas udiv’ins in vaira travasch, e las lampas electricas traglischavan cler. Cur che jau sun arrivà tar la gruppa da glieud che baterlava, sun jau ma fermà.

«Tge datti da nov sin la pastgira?», hai jau dumandà.

Dus umens ed ina dunna stevan sper la porta.

«Tge?», ha clamà in dals umens sa vulvend vers mai.

«Tge ch’i dettia da nov sin la pastgira?», hai jau repetì.

«Ma n’essas betg gist stà là?», han dumandà ils umens.

«La glieud para d’esser dal tuttafatg or da senn pervi da la pastgira», è uss sa fatg udir la dunna nà dal suler. «Tge èsi atgnamain?»

«N’avais pia udì nagut da glieud dal Mars?», hai jau dumandà. «Da las creatiras dal Mars?»

«Pli che avunda», ha ditg la dunna. «Grazia», e tuts trais han ris.

Jau sun ma sentì umilià ed er grittentà. Jau hai empruvà d’als communitgar tge che jau aveva vis, ma i na vuleva betg reussir. Els rievan adina be davart mias frasas interruttas.

«Vus vegnis anc ad udir dapli da quai», hai jau ditg e sun ì davent vers mia chasa.

Gia en il suler hai jau fatg tema a mia dunna cun mes tratgs scrudads. Jau sun ì en stanza da mangiar, sun sesì, hai bavì in pau vin, ed apaina che jau m’era concentrà in pau, hai jau raquintà ad ella, quai che jau aveva vis. La tschavera che consistiva da tratgas fraidas era gia sin maisa, è però restada nuntutgada durant che jau hai raquintà tut.

«En in punct ta poss jau quietar», hai jau ditg, per puspè mitigiar la tema che jau aveva sveglià en ella. «I sa tracta da las creatiras las pli maladestras che jau hai insumma vis a ruschnar insacura. Ellas pon bain tegnair occupà il foss e mazzar tut la glieud che s’avischina memia fitg; ma ellas na pon betg sortir da quel… Ma orriblas èn ellas!»

«Betg, jau ta supplitgesch!», ha ditg mia dunna. Ella ha tratg ensemen sias survantscheglias ed ha mes ses maun sin il mes.

«Il pover Ogilvy!», hai jau ditg. «Da pensar ch’el giascha là or mort!»

Mia dunna almain na considerava quai che jau aveva fatg tras betg sco nunvardaivel. Vesend però ch’ella era daventada en fatscha alva sco la mort, hai jau cun ina giada interrut mes discurs.

«Els pudessan vegni nà qua», ha ella ditg adina puspè.

Jau l’hai supplitgà da baiver vin e sun ma stentà da la quietar.

«Els na pon gea strusch sa mover», hai jau ditg.

Jau hai uss cumenzà a calmar ella e mai cun repeter tut quai che Ogilvy m’aveva raquintà davart la nunpussaivladad d’ina dimora permanenta dals Marsians sin Terra. Paisa speziala hai jau dà als problems da la gravitaziun. Sin la surfatscha da la Terra è quella trais giadas uschè ferma sco sin il Mars. In Marsian pasass pia qua trais giadas tant, sia forza musculara restass però la medema. Ses agen corp al smatgass oramai sco plum. Propi era quai l’opiniun generala. Tant la ‹Times› sco er il ‹Daily Telegraph› ed auters fegls han survesì, gist tuttina sco jau, dus aspects che cupitgan apparentamain quests fatgs.

Sco che nus savain en il fratemp, cuntegna l’atmosfera da la Terra bundant dapli oxigen u, ditg autramain, bundant damain argon che quella dal Mars. L’influenza fortifitganta da tant oxigen sin ils Marsians ha attribuì indubitablamain a tegnair en l’equiliber il pais supplementar da lur corps. E sco segund punct avain nus survesì il fatg che l’intelligenza tecnica dals Marsians als rendess abels da sa gidar en cas da basegn dal tuttafatg senza forza musculara.

Da lez temp n’hai jau però betg tratg en consideraziun quests puncts ed hai uschia survesì las pussaivladads privlusas da lezs invasurs. Tras vin e spaisa e la necessitad da calmar mia dunna, sun jau mez vegnì in pau a la giada pli curaschus e da levsenn.

«Els han fatg ina gronda tuppadad», hai jau ditg, prendend mes magiel da vin en maun; «els èn senza dubi privlus perquai ch’els èn, ord spir tema, sezs vegnids mez balurds. Forsa n’han els betg spetgà da chattar qua creatiras viventas, en mintga cas però betg creatiras intelligentas. En il mender cas bumbardesch’ins il foss. Tras quai vegnan tuts a murir.»

L’immensa agitaziun en connex cun ils ultims eveniments aveva senza dubi activà fitg ferm mia forza perceptiva. Jau ma regord da lezza tschavera anc cun tutta clerezza. La fatscha charina da mia dunna sut il chapè da la lampa rosa, co ch’ella ma guardava plain tema, la cuverta da maisa alva cun ils objects d’argient e da vaider – pertge che da lez temp sa lubivan schizunt scripturs filosofics in u l’auter pitschen luxus –, il vin purpur en mes magiel, tut quai ves jau davant mai cun ina precisiun fotografica. Jau mez seseva a la fin da la maisa, giugava cun mia cigaretta, hai deplorà la premura exagerada dad Ogilvy e smaladì la temelitgadad pauc perspicazia dals Marsians. Jau n’hai betg sminà che quai dueva esser l’ultima tschavera normala avant blers dis bizars e terribels.


8. Venderdi notg
[edit]

Da tut las chaussas insolitas e remartgablas ch’èn succedidas lez venderdi, è stà per mai il pli curius la relaziun tranter las disas da mintgadi da noss urden social ed ils emprims segns da lezs eveniments che duevan bittar sutsura lez urden social. Avess ins tratg il venderdi notg cun in circul in rudè cun in radius da tschintg miglias enturn las chavas da sablun da Woking, sche n’avess ins tenor mes giuditgar – cun excepziun dals confamigliars da Mr. Stent e d’insaquants velocipedists da Londra che giaschevan morts sin la prada – chattà nagina creatira umana ordaifer quest rudè, da la quala ils sentiments u las disas fissan stads pertutgads il minim dals novarrivads. Blera glieud aveva sa chapescha udì dal cilinder; cur ch’els avevan temp, discurrivan els bain er lasura; ma segiramain na fascheva l’istorgia per lunschor betg la sensaziun ch’in ultimatum a la Germania avess fatg.

A Londra vegniva il telegram dal pover Henderson, en il qual el descriveva il s’avrir successiv dal projectil, tegnì en general per ina sfifla, e la gasetta da la saira al ha telegrafà per retschaiver conferma e scleriment. Damai che n’è però arrivada nagina resposta dad el – l’um era gea mort – han ins decidì da realisar nagin’ediziun speziala.

Schizunt a l’intern dal rudè da tschintg miglias è la gronda part da la glieud restada indifferenta. Il cumportament dals umens e da las dunnas cun ils quals jau hai discurrì, hai jau gia descrit. En l’entir conturn è la glieud ida da mezdi e la saira a maisa; lavurants tgiravan suenter la lavur dal di lur curtins, uffants vegnivan mess a letg; glieud giuvna e pèrs inamurads gievan a spass sin las vias flancadas da saivs vivas; scienziads sesevan sur lur cudeschs.

Po esser ch’i circulavan en las vias dals vitgs famas e che cumpareva en las ustarias ina nova materia da discussiun, ch’in currier u schizunt ina perditga dals eveniments ils pli novs chaschunava qua e là grond’agitaziun, sbratgs selvadis ed in currer ensemen tementà. Ma tut en tut gieva il trot da mintgadi – lavurar, mangiar, baiver, durmir – vinavant sco dapi nundumbraivels onns – sco sch’i na dess nagin planet Mars al tschiel. Schizunt a la staziun da viafier da Woking, a Horsell ed a Chobham era quai il cas.

A la cruschada da viafier da Woking vesev’ins anc tard la notg a sa fermar e partir trens, auters vegnivan spustads, viagiaturs sortivan e spetgavan e tut sa splegava a moda usitada. In vendagasettas da la citad offriva, senza s’occupar dal monopol da Mr. Smith, las gasettas cun las novitads dal suentermezdi. Il sclingir e stuschar dals chars ed ils tschivels gizs da las locomotivas sa maschadavan cun ses sbragir: «Umans dal Mars!» Vers las nov èn intginas persunas agitadas vegnidas a la staziun cun rapports nunvardaivels, chaschunond però betg pli gronda agitaziun che per exempel sturns. Umans che viagiavan vers Londra e s’enclinavan en la stgirezza or da la fanestra dal char, vesevan be a sbrinzlar davant Horsell ina curiusa glisch che sa stizzava e cumpareva adina puspè da nov, contemplavan a s’auzar vers tschiel ina brastgida cotschna ed in fim satigl; ed els pensavan tut il pli che quai saja in incendi en il brutg. Be a la fin da la pastgira pudev’ins percorscher in pau agitaziun. Al cunfin da la vischnanca da Woking brischavan radund sis chasas da champagna. En tut las chasas dals trais vitgs da vart da la pastgira ardeva glisch e la glieud ha veglià fin l’alva.

Gruppas da persunas mirvegliusas èn restadas stinadamain sin las punts a Chobham ed a Horsell; glieud vegniva e gieva, ma la massa restava. Intgins cumpogns temeraris èn, sco ch’ins ha udì pli tard, sa schluitads viador en il stgir e sa ruschnads fitg datiers dals Marsians, ma els n’èn mai pli turnads enavos. Pertge che da temp en temp stritgava in radi da glisch sco il reflectur d’ina nav da guerra sur la pastgira, ed il radi da chalur suandava mintgamai dalunga. Abstrahà da questas interrupziuns pareva lezza gronda surfatscha mitta e bandunada; e las baras arsas èn giaschidas qua l’entria notg sut las stailas e restadas er l’auter di. Ina ramur pitganta or dal crater è vegnida udida da blera glieud.

Quai era la situaziun il venderdi notg. Entamez il cilinder, fitgà en la crusta da noss planet sco ina lantscha tissientada. Ma il tissi n’aveva fin qua strusch gì effect. En las ulteriuras parts dal mund culava il flum da la vita vinavant sco gia dapi onns ed annorums. La fevra da la guerra che dueva bainbaud laschar enquagliar il sang en las avainas, daventar cotschna la gnerva e destruir il tscharvè, stueva pir anc sa sviluppar.

In’entira notg senza sien han ils Marsians apparentamain pitgà senza paus vi da maschinas ch’els han mess en urden. Adina puspè è ina massa da fim alv verdent s’auzada vers il tschiel serrain.

Circa vers las indesch è arrivada ina colonna schuldada tras Horsell ed è sa repartida a l’ur da la prada per furmar ina chadaina. Pli tard è marschada ina segunda colonna tras Chobham per sa metter en posiziun da la vart settentriunala. Intgins uffiziers da la caserna dad Inkerman eran gia arrivads baud la damaun sin la pastgira ed in, maior Eden, era vegnì annunzià sco sparì. Il colonel dal regiment è arrivà vers mesanotg tar la punt da Chobham ed ha interrogà la massa. Las instanzas militaras eran senza dubi dal tuttafatg conscientas quant seriusa che la situaziun saja. L’autra damaun han las gasettas pudì annunziar ch’in squadrun husars, duas mitraglias da Maxim e radund 400 umens dal regiment da Cardigan sa mettian sin via a las indesch.


9. Il cumbat cumenza
[edit]

La sonda resta en mia memoria sco temp da grazia. Igl era er in di da sa recrear, chaud e chamitsch; sco ch’ins m’ha communitgà, ha il barometer midà d’in cuntin. A mia dunna èsi reussì da sa durmentar svelt; jau però aveva chattà be pauca sien e sun gia stà si baud. Avant l’ensolver sun jau ì en curtin e sun ma fermà là tadlond. Ma en direcziun da la pastgira n’era d’udir nagut auter ch’ina lodola.

Il vendalatg è vegnì sco usità. Jau hai udì a ramplunar ses char e sun ì enturn chasa tar la porta laterala a tadlar sias ultimas novitads. El m’ha raquintà ch’ils Marsians sajan vegnids circumdads la notg dals schuldads e che l’artigliaria duaja arrivar mintga mument. Jau hai udì ad ir in tren vers Woking – ina ramur enconuschenta, quietanta.

«Ins n’als vul betg mazzar», ha ditg il vendalatg, «sche quai sa lascha be evitar insaco.»

Jau hai vis in vischin a lavurar en ses curtin, hai discurrì in mument cun el e sun returnà plaunsieu en chasa ad ensolver. Igl era ina damaun sco mintg’autra. Mes vischin era da l’avis ch’i vegnia a reussir a las truppas en il decurs dal di da metter a ferm ils Marsians ubain d’als destruir.

«Igl è propi deplorabel ch’els sa mussan uschè nunaccessibels», ha el ditg. «I fiss bain interessant da vegnir a savair co ch’ins viva sin in auter planet; e nus pudessan emprender dad els l’ina u l’autra chaussa.»

El è vegnì vi tar la saiv e m’ha tegnì nà in maun plain frajas; pertge ch’el era in ortulan gist uschè generus sco passiunà. Entant m’ha el fatg a savair ch’il guaudet da pigns sper ils Byfleet Golf Links saja en flommas.

«I vegn ditg», ha el raquintà, «ch’i saja anc crudà là in da quests objects – numer dus. Ma in fiss propi gia avunda. Questa surpraisa vegn a custar la glieud da las assicuranzas ina bella summa, fin che tut è puspè mess en urden.» Schend quai ha el ris cun l’expressiun d’in um ch’è propi da buna luna. Il guaudet da pigns, ha el cuntinuà, ardia anc adina, ed el ha mussà vers in nivel da fim turbel. «Els vegnan anc ad avair dis a la lunga chaud sut ils pes, pervi da la turba e la spessa stresa da guglias da pign ardenta», ha el ditg. Alura è el vegnì serius ed ha discurrì dal pover Ogilvy.

Suenter l’ensolver sun jau ma decidì da ma render sin la pastgira enstagl da lavurar. Sut la punt da viafier sun jau fruntà sin ina gruppa da schuldads – piuniers, crai jau, glieud cun pitschens chapels radunds, giaccas cotschnas tschuffas, avertas, sut las qualas ins veseva lur chamischas blauas, en chautschas stgiras e stivals che tanschevan fin ils ventrigls. Els m’han ditg che nagin na dastgia ir sur il chanal; e drizzond mi’egliada per lung da la via vers la punt, hai jau vis la in um dal regiment da Cardigan a far guardia. Cun quests schuldads hai jau discurrì in mument; jau als hai raquintà da mes inscunter cun ils Marsians la saira avant. Nagin dad els n’aveva vis ils Marsians ed els avevan be imaginaziuns fitg diffusas da quels. Uschia m’han els turmentà cun dumondas. Els han ditg ch’i na sappian betg tgi ch’haja procurà per l’intervenziun da las truppas; els supponivan ch’i haja gì lieu ina cuntraversa tar la garda a chaval. Il pionier ordinari è per lunschor pli scolà ch’il schuldà cumin, ed els han discutà cun vaira bler chapientscha las cundiziuns extraordinarias dal cumbat presumtiv. Jau als hai descrit il radi da chalur ed els han cumenzà a sa dispitar surlonder.

«Ruschnar natiers camuflads e sa bittar pir lura sin els, di jau», ha in manegià.

«Tascha tuttina!», al ha cuntraditg in auter, «pertge sa camuflar en questa chalur? Tut il pli per ta brassar meglier. Na, nus stuain avanzar uschè lunsch sco ch’il terren lubescha ed alura chavar in foss.»

«Va al diavel cun tes foss! Ti dovras adina foss. Ti avessas duì vegnir sin il mund sco cunigl, Snippy.»

«N’han els pia propi nagina tatona?», m’ha tuttenina dumandà in terz, in pitschen um stgir, pensiv che fimava ina pipa.

Jau hai repetì mia descripziun.

«Octopods», ha el ditg, «èn quai per mai. Ins discurra da pestgaders d’umans – questa giada hai num da cumbatter peschs!»

«I n’è nagin assassinat da mazzar talas bestias», ha ditg l’emprim pledader.

«Pertge betg sajettar en tocca quests smaladids objects e far ina fin cun els?», ha manegià il pitschen cun chavels stgirs. «Vus na pudais betg savair, tge ch’els pon uschiglio anc far tut.»

«Nua èn pia las bumbas?», ha beffegià l’emprim. «Nus n’avain betg pli temp per quai. Faschai in assagl, quai è mes plan, ed al faschai immediat.»

En questa moda han els discurrì davart il cas. Suenter in mument als hai jau bandunà e sun ì a la staziun a ma procurar uschè bleras gasettas da la damaun sco pussaivel.

Ma jau na vi betg stanclentar il lectur cun ina descripziun da questa lunga damaun e dal suentermezdi anc pli lung. I na m’è betg reussì da bittar er be in’egliada sin la pastgira, pertge che schizunt las turs-baselgia da Horsell e Chobham eran en ils mauns dal militar. Ils schuldads, als quals jau sun ma drizzà, na savevan nagut dal tut. Ils uffiziers eran tuttina misterius sco occupads. La glieud en la citad sa sentiva dal tuttafatg segira en vista a la preschientscha dal militar, hai jau gì l’impressiun. Pir lezza giada sun jau vegnì a savair da Marshall, il cromer da tubac, che ses figl sa chattava tranter ils morts sin la pastgira. Ils abitants a l’ur da Horsell eran vegnids obligads da la schuldada da serrar lur chasas e da bandunar quellas.

Fitg stanchel sun jau returnà vers las duas a chasa a gentar, pertge che sco gia menziunà era il di fitg stitg; e per ma refrestgentar in pau, hai jau fatg il suentermezdi in bogn fraid. A las quatter e mesa sun jau ì a la staziun a ma cumprar ina gasetta da la saira, pertge che las gasettas da la damaun avevan be cuntegnì rapports fitg maghers davart la mort da Stent, Henderson, Ogilvy ed ils auters. Er uschiglio cuntegnevan quellas pauc che jau na saveva betg gia. Ils Marsians n’han laschà vesair betg il minim da sasezs. Els parevan d’esser fermamain occupads en lur foss; ins udiva a pitgar d’in cuntin e veseva a s’auzar pitgas da fim. Els sa preparavan apparentamain sin in cumbat. «Ins ha fatg novas emprovas da sa metter en contact cun els, ma senza success», quai era ina formulaziun stereotipa en las gasettas. In piunier m’ha raquintà che l’emprova da s’avischinar ad els haja consistì en quai ch’in um haja bittà en il foss ina bandiera vi d’ina lunga pitga. Ils Marsians han fatg stim da quai gist tuttina sco nus al migir d’ina vatga.

Jau stoss admetter ch’i m’ha incità fitg da persequitar tut quests armaments e questas preparativas. Mi’imaginaziun è daventada guerrila ed ha victorisà ils invasurs numerusas giadas a moda excellenta. Ina restanza da mias fantasias dals onns da scola davart battaglias ed eroissem è puspè sa svegliada en mai. Questa giada na ma parevi però betg d’esser in cumbat sincer. Uschè pers ma parevan quels en lur foss.

Vers las trais han ins udì davent da Chertsey u Addlestone en intervals fixs las emprimas chanunadas. Jau sun vegnì a savair ch’ins bumbardava là in guaudet en flommas, en il qual era crudà il segund cilinder; ins sperava da destruir tras quai il bischen avant che quel s’avria. Percunter hai durà fin vers las tschintg, avant ch’in dals chanuns da champagna haja gì cuntanschì Chobham e pudì vegnir drizzà cunter l’emprima partiziun da Marsians.

Vers las sis da la saira, cur che jau seseva cun mia dunna en il pavigliun vi dal té e discurriva ferventamain davart il cumbat che steva per cumenzar, hai jau udì a tunar mit nà da la pastgira, e gist silsuenter in fieu da chanun ordvart ferm. En successiun andetga è stà d’udir in terribel fracassar che fascheva tremblar il terren. Jau sun currì ora sin il pastget ed hai vis co ch’ils spitgs dals pigns sper l’Oriental College eran flommas cotschnas fimantas e co che la tur da la pitschna baselgia vischina è dada ensemen. La cupla da la moschea era svanida e la tetgaglia da la scola vesev’or sco sch’in chanun da tschient glivras l’avess bumbardà. In dals chamins da nossa chasa è ì en tocs sco tutgà d’ina bumba; sia massa principala è ramplunada sur las tievlas giu, furmond sin l’era da flurs davant la fanestra da mia stanza da studi in mantun da tocca cotschna.

Jau e mia dunna essan stads sco petrifitgads. Jau hai realisà che la collina dal Maybury Hill stoppia sa chattar en distanza d’acziun dal radi da chalur dals Marsians, uss che la scola era rumida ord via.

Qua hai jau tschiffà mia dunna per il bratsch, e senza ponderar pli ditg sun jau currì or sin via. Alura sun jau ì a prender la servienta ed hai empermess ad ella da manar mez giuador la valisch suenter la quala ella planscheva.

«Nus na pudain nunpussaivel star qua», hai jau ditg, e durant che jau discurriva, han ins danovamain udì chanunadas nà da la pastgira.

«Ma nua lain pomai ir?», ha mia dunna dumandà tut consternada. Jau hai ponderà en embarass. Alura sun jau ma regurdà da ses parents a Leatherhead.

«Leatherhead!», hai jau sbragì, surtunond la canera.

Ella ha guardà da la collina giuador. La glieud curriva plain tema or da lur chasas.

«Co duain nus arrivar a Leatherhead?»

Al pe da la collina hai jau vis a chavaltgar in triep husars sut la punt da la viafier or; els èn galoppads tras las portas avertas da l’Oriental College. Dus èn descendids dals chavals e currids da chasa tar chasa.

Il sulegl traglischava tras il fim che s’auzava da las tschimas da las plantas. El pareva cotschen sanguin e bittava sin tut ina traglischur nunusitada, sombra.

«Resta qua», hai jau ditg, «qua es ti segira»; alura sun jau dalunga currì tar il ‹Chaun taclà›, pertge che jau saveva che l’ustier possedeva in chaval ed in dogcart. Jau hai fatg prescha, prevesend ch’en curt temp vegnia mintgin a bandunar questa vart da la collina.

Jau hai chattà il patrun-chasa en si’ustaria, n’avend nagin’idea da quai che curriva e passava davos sia chasa. In um che ma vulveva il dies, discurriva cun el.

«Jau vi ina glivra», ha ditg l’ustier, «ed ultra da quai n’hai jau nagin viturin.»

«Jau As dun duas glivras», hai jau ditg sur il givè da l’ester vi.

«Per tge?»

«Ed jau As main enavos il char da mesanotg», hai jau ditg.

«Anguscha da Dieu!», ha clamà l’ustier, «pertge questa prescha? Quai n’è gea betg da crair. Duas glivras, e Vus al vulais manar enavos? Tge èsi pomai?»

Jau al hai raquintà curtamain che jau stoppia bandunar mia chasa e m’hai segirà uschia il vehichel. I na ma pareva lezza giada per lunschor betg uschè urgent che er l’ustier stoppia bandunar sia chasa. Jau hai guardà da survegnir dalunga il char, sun ì cun quel da la via giu ed al hai affidà a mia dunna ed a la fantschella. Alura sun jau currì enavos en chasa ed hai raffà ensemen intginas chaussas da valur.

Ils faus sut chasa eran en flommas ed il giatter vers la via glischava cotschen. Anc durant che jau pachetava mias chaussas, è currì natiers in dals husars. El gieva da chasa tar chasa ad admonir la glieud da fugir. El era gia per ir vinavant, cur che jau sun vegnì sin isch-chasa, runond cun mai mes stgazis enzugliads en ina cuverta da maisa. Jau al hai sbragì suenter: «Tge datti da nov?»

El è sa vieut, ha fixà mai ed ha sbragì insatge da «sa ruschnar viador en in object che vesa or sco il viertgel d’ina stgadella». Cun quai è el ì vinavant fin tar la porta da la chasa sisum la collina. In turnigl andetg da fim nair ch’è sa muvì per lung da la via al ha zuppentà in mument. Jau sun currì tar l’isch da mes vischin, hai spluntà e sun ma persvas da quai che jau saveva gia: el era sa rendì cun sia dunna a Londra ed aveva serrà sia chasa. Jau sun, tenor mi’empermischun, returnà en chasa, hai prendì la valisch da mia fantschella, l’hai runà viador e fermà sper ella sin il sez davos dal char. Alura hai jau tschiffà las mastrinas e sun raivì sin il sez davant sper mia dunna. Il proxim mument eran nus mitschads da fim e canera e festinavan da la spunda visavi Maybury Hill giuador vers Old Woking.

Davant nus sa chattava ina cuntrada quieta, sulegliva. Nus essan passads sper champs da graun che muntavan dad omaduas varts da la via e l’ustaria da Maybury cun sia tavla che ballantschava vi e nà. Davant nus hai jau vis il vehichel dal medi. Al pe da la collina sun jau ma vieut per anc survesair ina giada la vart da la collina che nus stevan per bandunar. Pitgas spessas da fim nair, tras las qualas passavan lieungas da fieu cotschen, tanschevan siador en l’aria quieta e bittavan sumbrivas stgiras sin las tschimas verdas en l’ost. Il fim sa derasava gia vastamain, vers il guaudet da pigns da Byfleet en l’ost e vers Woking en il vest. La via era plaina da glieud ch’ans curriva encunter. Ed uss han ins udì fitg da bass, ma cler e bain tras l’aria chauda, quieta il fracassar d’ina mitraglia, la quala è però svelt puspè stulida, e tranteren il schluppegiar d’armas. Ils Marsians mettevan apparentamain en flomma tut quai che vegniva en vischinanza da lur radi da chalur.

Jau na sun betg in charrotschier rutinà ed hai dalunga puspè stuì drizzar mi’attenziun sin il chaval. Ma vulvend puspè, aveva la segunda collina zuppentà il fim nair. Jau hai dà cun la giaischla sin il chaval ed hai tegnì luc las mastrinas, fin che Woking e Send sa chattavan tranter nus e lez tumult sfranà. Il medi hai jau surpassà tranter Woking e Send.


10. En il stemprà
[edit]

Leatherhead sa chatta radund dudesch miglias davent da Maybury Hill. Ina savur d’erva frestga era en l’aria, cur che nus essan arrivads tar las ritgas pastgiras da l’autra vart da Pyrford, e rosas selvadias ornavan las saivs vivas dad omaduas varts da la via. Il ferm sajettar ch’aveva cumenzà cur che nus charravan dal Maybury Hill giuador, ha chalà tuttina spert sco quai ch’el aveva cumenzà. La saira era puspè paschaivla e quieta. Nus avain cuntanschì Leatherhead senza nagin incap circa vers las nov. Il chaval è sa ruassà in’ura, entant che jau hai tschanà cun mes parents ed affidà mia dunna a lur tgira.

Mia dunna n’aveva strusch ditg pled durant il viadi ed er uss l’inquietavan apparentamain nauschs presentiments. Jau hai empruvà en mintga moda pussaivla da far ad ella in pau buna luna, l’hai cumprovà ch’ils Marsians eran liads tras lur inerzia vi dal foss e ch’els possian tut il pli ruschnar in pau or da quel. Ma ella m’ha be respundì cun paucs pleds. N’avess betg l’empermischun che jau aveva fatg a l’ustier retegnì ella, avess ella bain insistì che jau passentia la notg a Leatherhead. Avess Dieu be vulì che jau avess fatg quai! Jau ma regord anc quant alva che sia fatscha era, cur che nus avain prendì cumià.

Jau mez era stà l’entir di en in’agitaziun ferventa. Insatge da la fevra da guerra che tschiffa da temp en temp mintga cuminanza civilisada era penetrà en mes sang. Ed en mes cor n’era jau betg fitg contristà d’anc stuair returnar lezza notg a Maybury. Jau temeva schizunt che lez fieu d’arma che jau aveva udì haja muntà ch’ils invasurs dal Mars sajan vegnids eliminads. Ditg pli precis vuleva jau esser preschent tar lur mort.

Igl era quasi las indesch cur che jau sun ma mess en viadi da return. La notg era nunspetgadamain stgira. Sortind dal suler illuminà da la chasa, m’ha quella quasi parì dad esser naira; ed igl era chaud e chamitsch sco durant il di. Sur noss chaus sa chatschavan ils nivels, cumbain che nagin vent na muventava las chaglias enturn nus. Il servient ha envidà omaduas chazzolas dal char. Per fortuna enconuscheva jau fitg bain la via. Mia dunna steva en la glisch da l’entrada e m’ha guardà tiers, fin che jau sun raivì sin il char. Alura è ella cun ina giada sa vieuta ed ida en chasa. Ella ha surlaschà a noss parents da ma giavischar in bun viadi.

L’emprim era jau in pau deprimì, perquai ch’il stadi d’anim plain tema da mia dunna era ì vi sin mai. Ma bainspert èn mes patratgs puspè returnads tar ils Marsians. Jau era en lez mument anc cumplettamain en il stgir, co ch’il cumbat era sa splegà la saira. Jau n’enconuscheva gnanc las circumstanzas ch’avevan accelerà la confruntaziun. Cur che jau sun vegnì tras Ochham (pertge che enavos na sun jau betg puspè ì tras Send e Woking), hai jau vis en l’occident ina glischur d’in cotschen viv che, vegnind jau pli datiers, s’auzava plaunsieu vi dal tschiel. Ils nivels chatschants d’in uradi smanatschant sa maschadavan cun fim nair e cotschen.

La Ripley Street era abandunada e cun excepziun d’intginas fanestras illuminadas na devi nagins segns da vita en il vitg. Ma jau sun mo mitschà per pauc in accident al cunfin da la via che maina vers Pyrford. Là steva ina gruppa da glieud che ma vulvevan tuts il dies. Els na m’han ditg nagut cur che jau sun ì sperasvi. Jau na sai betg, quant ch’els savevan dals eveniments che succedivan da l’autra vart da la collina. Jau na sai er betg sche las chasas mittas, sper las qualas jau sun vegnì sperasvi, eran approfundadas en profund sien, eran abandunadas e desertas ubain devastadas e spetgond las orrurs che la notg dueva anc purtar.

Da Ripley fin Pyrford sun jau charrà tras la val dal Wey e la glischur da fieu cotschen è restada invisibla fin che jau sun charrà la pitschna collina da l’autra vart da la via siador. Las plantas enturn enturn tremblavan sut las emprimas ensainas dal stemprà che sa furmava sur mai. Alura hai jau udì nà da la baselgia da Pyrford davos mai a batter mesanotg, ed alura è resortida la siluetta dal Maybury Hill cun sias tschimas da plantas e ses tetgs che sa distinguevan nair e cler dal cotschen. En quel mument ha ina glischur verda, mitta sclerì la via davant mai ed illuminà il guaud lontan dad Addlestone. Jau hai sentì in strair vi da las mastrinas. Jau hai vis co ch’ils nivels chatschants èn vegnids penetrads sco d’ina lantscha da fieu verda ch’ha sclerì sias conturas selvadias ed è crudada sin il funs sanester da mai. Igl era quai la terza ‹staila crudanta›.

Gist suenter ses cumparair ha traglischà in chametg, ch’era pervi dal cuntrast d’in violet tschorventant, ed in tun è suandà sco il sfratg d’ina racheta. Il chaval è sa mors en la chavazzina ed è sa spaventà.

Nus essan galoppads per lung dal pe dal Maybury Hill, sin ina via che muntava levamain. Uss ch’il stemprà aveva cumenzà, han ils chametgs straglischà da tuttas varts sco che jau n’aveva strusch vis insacura. Las tunadas che suandavan ina l’autra, fitg spess ed accumpagnadas da curiusas ramurs fracassantas, sumegliavan plitost las explosiuns d’in’immensa maschina electronica che al rebatter ordinari da detunaziuns. La glisch tremblanta aveva in effect tschorventant ed irritava mai, ed ina fina granella giaschlava mia fatscha, giond jau en ina furia da la collina giuador.

A l’entschatta hai jau be fatg attenziun da la via; tuttenina è mi’attenziun però vegnida svegliada d’insatge che sa muveva cun immensa spertadad da la spunda visavi il Maybury Hill giuador. L’emprim hai jau pensà ch’i sa tractia dal tetg bletsch d’ina chasa; ma ils chametgs ch’èn suandads in l’auter m’han mussà ch’igl era in object en in svelt moviment rudlant. Igl era stà ina curta apparientscha, in mument da stgiradetgna irritanta, suandà d’in chametg fitg cler; alura èn resortids cler e glischant ils mirs cotschens da la chasa d’orfens datiers da la collina, las tschimas verdas dals pigns – e quest object curius.

Ed jau al hai propi vis! Co al duai jau descriver? In immens traipe, pli aut che la gronda part da las chasas, è furià sur giuvens pigns vi, als bittond en sia cursa per terra; ina maschina movibla, fatga da metal glischant, sa muveva uss sur la pastgira; sugas d’atschal segmentadas pendevan giu dad ella, e la canera scrollanta da sia cursa sa maschadava cun il ramplunar dal tun. In chametg, ed ella è resortida cleramain, co ch’ella è, cun dus pes en l’aria, passada sur ina via vi per svanir e – uschia hai fatg l’impressiun – cumparair puspè tar il proxim chametg radund tschient jards pli datiers. Ins po per exempel s’imaginar ina sutga da mulscher tschentada guersch e bittada cun forza dal plaun vi. Quai era l’impressiun che lezs curts chametgs lubivan da gudagnar. Ma enstagl d’ina sutga da mulscher duai ins s’imaginar l’immens corp d’ina maschina sin in piedestal a trais pes.

Qua èn cun ina giada sa spartidas las plantas dal guaudet da pigns sin l’autezza davant mai, tuttina sco che channa rumpaivla sa sparta cur ch’in um rumpa tras. Ellas rumpevan simplamain giu, crudavan per lung, ed in segund immens traipe è cumparì, il qual, sco che jau hai gì l’impressiun, filava directamain vers mai. Ed jau al charrava encunter en tutta prescha! Vesend però il segund monster, hai jau pers il chau. Senza ponderar ditg, hai jau tratg enturn il chaval, ed il proxim mument sa chattava il char sur l’animal ch’era crudà; il timun è rut fracassond, jau sun vegnì bittà sin la vart e sun crudà cun tutta forza en in paltaun pauc profund.

Immediat sun jau ruschnà viador e stà a garnugl davos ina ginestra, ils pes anc adina en l’aua. L’animal giascheva là senza sa mover (il pover animal aveva rut il culiez) e cur ch’ils chametgs flommegiavan, veseva jau la massa naira dal char cupitgà e las conturas da la roda che sa vulveva anc plaunsieu. Il proxim mument è la maschina vegnida sper mai or ed è sa vieuta amunt vers Pyrford.

Da datiers veseva l’object or fitg remartgabel, pertge ch’i na sa tractava betg simplamain d’ina maschina senza senn. Ina maschina eri tuttavia, cun pass che tunavan metallic e lungs tentaculs movibels e glischants (dals quals in ha tschiffà in giuven pign), ils quals pendevan ballantschant e sclingind giu dal corp singular. Quest object sa fullava via cun lungs pass, e la capsla da metal suravi, en furma da chapitsch, sa muveva vi e nà e svegliava inevitablamain l’impressiun ch’i sa tractia d’in chau che guardia enturn. Davos la part principala da la maschina sa chattava in immens object or da metal alv, sco in grond chanaster da peschs.

Quantitads da fim verd èn sortidas en squassadas or dals scharniers da sias giugadiras, cur ch’il monster è filà sper mai vi. Ed en in batterdegl è el puspè stà davent. Tant hai jau vis lezza giada, sche er a moda nunclera en il flommegiar dal chametg.

Cur ch’el è vegnì sper mai vi, al è mitschà in tschivlar giubilant che surtunava il tun e fascheva vegnir ins mez balurd: «Mu-u, Alu-u!» La proxima minuta era el s’unì cun ses cumpogn e sa sgobava, en ina distanza d’ina mesa miglia, sur in object che sa chattava sin il champ. Jau n’aveva nagin dubi ch’i sa tractia tar quest object dal terz dals diesch cilinders ch’eran vegnids sajettads dal Mars sin nus.

Intginas minutas sun jau giaschì là ed hai, malgrà plievgia e stgiradetgna, observà en la glischur da singuls chametgs lezzas immensas creatiras da metal che sa muvevan si e giu en il stgir. Ina fina plievgia da granella crudava, e sco ch’ils chametgs vegnivan e gievan, daventavan las figuras pli diffusas u cumparevan puspè en clera glischur. Qua e là devi ina pausa pli lunga ed alura tragutteva la notg tut.

Jau era bletsch tras e tras, sisum da la granella, giudim da l’aua dals paltauns. Pir suenter intgin temp m’ha mia perplexadad schirentanta lubì da ma far via en in lieu pli sitg e d’insumma reflectar davart il privel che ma smanatschava.

Betg lunsch davent da mai steva la pitschna chamona da lain d’in pur da guaud che consistiva d’ina chombra ed era circumdada d’in pitschen curtin da tartuffels. Jau sun finalmain puspè vegnì en pe e sun currì vers la chamona, a garnugl e profitond da mintga chaschun da ma zuppar. Jau hai pitgà vi da l’isch, ma nagin n’è sa fatg sentir (per cas ch’igl aveva là glieud). Suenter in mument hai jau capitulà e sun, senza vegnir observà da lezzas maschinas monstrusas, arrivà en il guaud da pigns da Maybury, e quai ruschnond sur in lung tschancun tras in foss umid.

Sut la protecziun da las plantas sun jau, bletsch e mez schelà, ma palpà fin tar mia chasa. Jau hai empruvà da chattar la senda en il guaud. Igl era dal tuttafatg stgir, ils chametgs laschavan suenter e la granella crudava en colonnas tras las largias dal chagliom spess.

Avess jau tschiffà a moda clera la muntada da tut questas experientschas che jau aveva fatg, avess jau bain prendì dalunga la via sur Byleeet a Street Cobham, e fiss returnà en questa moda per scuntrar puspè mia dunna a Leatherhead. Ma lezza notg m’han ils curius eveniments e mes miserabel stadi corporal impedì da far quai; pertge che jau era spussà, bletsch tras e tras e mez balurd dal stemprà.

Il sulet patratg che m’empleniva era il plan indecis d’arrivar tar mai a chasa. Jau sun stgarpitschà sur cuscha, sun dà en in paltaun, hai blessà mia schanuglia vi d’in’aissa e sun il davos guatà sin la via che manava giu da l’ustaria ‹Vopna dal college›. Jau di guatà, pertge che l’aua dal stemprà schlavazzava il sablun en dutgs tschufs da la collina giuador. En questa stgiraglia è tuttenina in um dà cunter mai e m’ha bunamain bittà per terra.

El ha dà in sbratg d’anguscha, è siglì sin la vart ed è currì davent sco malspiertà, avant che jau vegnia da rimnar uschè lunsch mes patratgs per discurrer cun el. Ma la gritta dal stemprà era gist en quest lieu uschè gronda che jau sun be avanzà la via dal munt siador cun duvrar tut mias forzas. Jau gieva datiers da la spunda da la vart sanestra e ma palpava vinavant per lung da las aissas.

Datiers da la tschima da la collina sun jau stgarpitschà sur insatge lom, ed en la zaccudida d’ina glisch hai jau vis davant mes pes ina massa da taila naira ed in pèr stivals. Avant che jau possia enconuscher endretg, en tge stadi che l’um giaschia là, era il tremblar da la glisch puspè svanì. Jau sun stà davant giu sur el ed hai spetgà sin il proxim chametg. Cur che quel è vegnì, hai jau vis ch’igl era in um ferm, vestgì simpel, ma betg sdratschlì; ses chau era zuppà sut ses corp ed el giascheva embratgà datiers da la spunda, sco sch’el fiss vegnì bittà cun tutta forza cunter la saiv.

Jau hai surmuntà mi’aversiun ch’è natirala tar in uman che n’ha anc mai tutgà avant in corp mort, sun stà davant giu sur el ed al hai vieut enturn, per palpar ses cor. El era mort. Probablamain aveva el rut il culiez. In terz chametg ha zaccudì e la fatscha da l’um ha traglischà. Jau sun siglì si. Igl era l’ustier dal ‹Chaun taclà›, dal qual jau aveva emprestà il char.

Cun quità sun jau raivì sur el or ed hai cuntinuà en prescha mes viadi da la collina siador. Jau sun ì sper il post da polizia e la ‹Vopna dal college› vi vers mia chasa. Da la vart da la collina n’ardeva nagut, ma sin la prada vesev’ins ina glischur cotschna, ed ina fimera selvadia mellen cotschna batteva cun la granella che crudava giuador. Tant sco che jau hai pudì differenziar en la glisch dals chametgs, era la gronda part da las chasas en mes conturn intactas. Davant l’ustaria giascheva ina massa stgira sin via.

Nà da la via, giu vers la punt da Maybury, hai jau udì vuschs e canera da pes. Ma jau n’hai betg gì il curaschi da clamar u dad ir vi. Jau hai avert l’isch cun mia clav-chasa, sun entrà, hai serrà e fermà l’isch cun il schlegn, sun stgarpitschà fin il pe da la stgala e sun stà giu. Mi’imaginaziun era emplenida da lez monster metallic schuschurant e dal corp mort ch’era vegnì bittà cunter la spunda.

Jau sun stà giu al pe da la stgala, il dies cunter il mir, tremblond sc’ina chaglia.


11. A la fanestra
[edit]

Jau hai gia menziunà che mi’agitaziun è insaco sa calmada da sez. In pau pli tard hai jau scuvert che jau era fraid e tut bletsch, ed jau hai remartgà intgins pitschens paltauns ch’eran sa furmads sin il tarpun da stgalas. Jau sun stà si a moda quasi mecanica, sun ì en stanza da mangiar ed hai bavì in pau whisky. Alura ha insatge muventà mai da midar mia vestgadira.

Suenter avair fatg quai, sun jau ì da stgala si en mia stanza da studi – pertge na sai jau betg. La fanestra da mia stanza da studi guardava sur las plantas e la viafier vi vers la pastgira da Horsell.

En la prescha da nossa partenza era questa fanestra restada averta. La via era stgira, e cuntrari al maletg ch’il rom da la fanestra enserrava, pareva questa vart da la chombra d’esser d’ina stgirezza nunpenetrabla. Jau sun ma fermà sin la sava da l’isch.

Il stemprà aveva laschà suenter. Las turs da l’Oriental College ed ils pigns ch’avevan circumdà quellas, eran svanidas. Lunsch davent, sclerì d’ina viva glischur cotschna, vesev’ins la pastgira enturn il foss da sablun. Da l’autra vart da la glisch sa muvevan immensas figuras nairas, grotesc e plaun, giond vi e nà plain activitad.

I pareva propi sco sche l’entir pajais sa chattass en flommas. Ina vart lada da la collina era surtratga cun pitschnas lieungas da fieu che sa vulvevan en ils bufs dal stemprà che gieva a fin, bittond in reflex cotschen sin ils nivels sur els. Da temp en temp chatschava davant la fanestra vi in nivellatsch da fim ch’arrivava d’in incendi situà pli datiers, zuppond uschia las figuras dals Marsians. Jau na veseva betg tge ch’i faschevan e na pudeva er betg distinguer cleramain lur furmas; il pli pauc dal tut era jau abel d’enconuscher ils objects nairs, cun ils quals els s’occupavan a moda uschè lavurusa.

Er n’hai jau betg pudì scuvrir il fieu ch’ardeva pli datiers, cumbain che ses reflex sautava vi da las paraids da mia stanza da studi. Ina savur da fieu ferma, da rascha era en l’aria. Bufatg hai jau serrà l’isch e sun ma schluità vers la fanestra. Pli datiers che jau sun vegnì e pli fitg ch’è s’averta mia vista, fin che quella cumpigliava d’ina vart las chasas sper la staziun da Woking e da l’autra vart ils pigns ars e stgarvunads da Byfleet. Al pe da la collina, tar la viafier datiers dal viaduct, sa laschava distinguer ina glisch e pliras chasas per lung da la via vers Maybury, ed en las giassas sper la viafier eran be pli ruinas ardentas. La glisch sin il traject da la viafier m’ha l’emprim fatg surstar; jau hai vis ina massa naira ed ina glischur viva ed a dretga ina retscha da rectanguls mellens. Qua hai jau remartgà ch’i sa tractava d’in tren destruì, las parts davant smardegliadas ed en flommas, ils vaguns davos anc sin ils binaris.

Tranter quests trais fieus principals, las chasas, il tren ed il terren sper Chobham ch’ardeva, sa chatschavan tschancuns irregulars da terren stgir, interruts qua e là da sdrimas da terra levamain brasclantas e fimantas. Igl era pelvaira ina scenaria singulara, questa surfatscha extendida, cuverta cun flatgs da fieu. Glieud n’hai jau l’emprim scuvert nagina, cumbain che jau hai spià sin tuttas varts. Pli tard hai jau vis en direcziun da la glisch a la staziun da Woking in dumber da figuras nairas che currivan ina suenter l’autra sur la lingia da la glisch.

E quai era il pitschen mund, en il qual jau aveva vivì sur onns senza nagins quitads – quest caos ardent! Jau na saveva anc adina betg tge ch’era propi capità las ultimas set uras. Jau n’aveva anc betg realisà il connex tranter lezs monsters mecanics ed ils utschacs maladesters ch’il cilinder aveva spidà or, cumbain che jau al cumenzava plaunsieu a sminar. En in sentiment singular d’interess nunpersunal hai jau stuschà la sutga da mia maisa da scriver a la fanestra, sun sesì giu ed hai guardà viador en la cuntrada stgarvunada e surtut sin lezs trais immens objects nairs che gievan si e giu en la glisch sper ils foss da sablun.

Els parevan surprendentamain occupads. Jau hai cumenzà a ma dumandar, tge ch’els pudevan bain esser. Eran els mecanissems raschunaivels? Ma jau sentiva ch’insatge uschia na pudeva betg esser pussaivel. U seseva en mintgin in Marsian ch’al dominava, muventava e dirigiva, uschia sco ch’il tscharvè da l’uman sesa en ses corp ed al dominescha? Jau hai cumenzà a cumparegliar quests objects cun maschinas fatgas da l’uman, a ma dumandar l’emprima giada en mia vita, tge ch’ina creatira raschunaivla, ma pli bassa pudess bain pensar d’ina nav cuirassada, d’ina maschina a vapur.

Il stemprà aveva sclerì il tschiel, e sur il fim da la terra ardenta gieva da rendì en il vest il pitschen, sblatg chau da gluva dal planet Mars. En quel mument è in schuldà vegnì tar mes curtin. Tar la saiv dal curtin hai jau udì in lev sgarar. Jau hai scurlà giu mia marvezza ed hai vis cleramain co ch’el è raivì sur las aissas. Chattond adagur in’autra creatira viventa, ha mia schirada dalunga bandunà mai, ed jau sun ma pusà en tutta prescha or da fanestra.

«Pst!», hai jau clamà da bass. Esitond è el sa fermà a chaval sin la saiv. Alura ha el surmuntà quella ed è vegnì sur il pastget tar il chantun da la chasa. El gieva davant giu e passava be quiet.

«Tgi è là?», ha el clamà tuttina da bass. El steva sut la fanestra e guardava siador.

«Nua giais Vus?», hai jau dumandà.

«Sappia Dieu.»

«Vulais Vus As zuppar?»

«Geabain.»

«Vegnì en chasa», hai jau ditg.

Jau sun ì giu, al hai avert l’isch ed al hai laschà entrar. Silsuenter hai jau puspè serrà l’isch. Sia fatscha n’hai jau betg pudì vesair. El era senza chapè e ses tschop era avert.

«Per l’amur da Dieu!», ha el ditg cur che jau al hai stratg viaden.

«Tge è pomai capità?», hai jau dumandà.

«Tge n’è betg capità?» Schizunt en la stgirezza hai jau pudì vesair co ch’el ha fatg in gest da desperaziun. «Els ans han sfruschà davent – simplamain sfruschà davent», ha el adina puspè repetì.

Quasi a moda mecanica m’è el suandà en stanza da mangiar.

«Prendai in pau whisky», hai jau ditg ed al hai emplenì in brav magiel.

El ha svidà quel. Alura è el cun ina giada sa mess a maisa, ha tschentà ses chau sin sia bratscha ed ha cumenzà a bragir ed a singluttar sco in pitschen uffant, en in’agitaziun vairamain passiunada. Jau sun stà là en in’emblidanza remartgabla per mi’atgna desperaziun gist resentida ed al hai observà.

Suenter in temp ha el dumagnà tant enavant sia gnerva per pudair respunder mias dumondas, ma er lura pudeva el be discurrer confus e rut. El era charrotschier en l’artigliaria ed era pir vegnì a las set en il cumbat. Da lez temp era il fieu d’artigliaria sin la pastgira gia en plaina acziun. Igl ha gì num che l’emprima partiziun da Marsians saja ruschnada plaunsieu vi tar il segund cilinder, sut la protecziun d’in scut da metal.

Pli tard è quest scut s’auzà sin in support a trais pes, daventond uschia l’emprima da lezzas maschinas da cumbat che jau aveva vis. Il chanun ch’el guidava era vegnì mess en posiziun sper Horsell ed aveva survegnì il cumond da sajettar sin ils foss da sablun, e si’arrivada aveva accelerà il cumbat. Cur ch’ils charrotschiers da l’artigliaria èn sa rendids tar la retroguardia, è ses chaval passà en ina fora da cunigl, è crudà ed al ha sdermanà en in fop. Il medem mument è explodì il chanun davos el, la muniziun è siglida en l’aria, tut enturn steva en flommas ed el è restà per terra tranter in mantun baras arsas e chavals crappads.

«Jau giascheva tut quiet», ha el raquintà, «or da senn da la snavur, la part davant d’in chaval sin mai. Nus eran vegnids sfruschads davent. E l’odur – bun Dieu! Da charn brischada! Mes entir dies era scurtgà da la crudada dal chaval ed jau hai stuì restar là per terra fin ch’i m’è ì in pau meglier. Ina minuta pli baud eri anc stà sco tar ina parada – alura in stgarpitschar, in sfratgar, in tschivlar!»

«Sfruschads davent», ha el ditg.

Lung temp è el restà zuppà sut il chaval mort; be dascus ha el guardà viador sin la pastgira. La glieud da Cardigan aveva empruvà en urden da cumbat in assagl vers il foss, ed era simplamain vegnida sfruschada or da la vita. Alura era il monster s’auzà sin ses pes e gieva plaunsieu si e giu per lung da la pastgira tranter ils paucs fugitivs. Ses tetg en furma da chau sa vulveva sin tut las varts, precis sco il chau d’in uman vestgì cun ina capuza. Ina sort bratsch purtava in recipient metallic cumplitgà, or dal qual sbrinzlavan chametgs verds, ed or d’in dratguir fermà vidlonder sigliva il radi da chalur.

Uschè lunsch sco ch’il schuldà pudeva vesair, na sa chattava sin la prada suenter paucas minutas nagina creatira viventa pli, e mintga chaglia, mintga planta che n’era betg gia in cusch nair, steva en flommas. Da l’autra vart da l’elevaziun dal terren eran sa trategnids ils husars, ma el na veseva nagin fastiz pli dad els. El ha anc udì in temp a fracassar las mitraglias da Maxim, ma alura è tut vegnì quiet. Il monster ha schanegià fin la fin la staziun da Woking e la gruppa da chasas enturn quella; alura è però tuttenina vegnì manà nà là il radi da chalur, e la citad è daventada ina muschna da ruinas ardentas. Sinaquai ha la maschina serrà il radi da chalur e cumenzà, vulvend il dies als artigliarists, a sa mover vers il guaud da pigns ardent che zuppava il segund cilinder. Il medem mument è s’auzà in segund titan glischant or dal foss.

Il segund monster è suandà l’emprim, e pir lura ha l’artigliarist cumenzà a sa ruschnar fitg precaut sur la chauda tschendra dal brutg vers Horsell. El è stà bun d’arrivar viv en ina chinetta umida ed uschia è el mitschà a Woking. Da qua davent ha ses rapport be pli consistì d’exclamaziuns confusas. Igl era nunpussaivel d’arrivar tras il lieu. Be pauca glieud pareva anc da viver, la gronda part da quella era narra, blers cun arsentadas u mez sbuglientads. El è guntgì il fieu ed è sa zuppà sut intginas restanzas fitg chaudas da mirs sfratgads. Qua è in dals monsters dal Mars returnà. El ha vis co che quel ha persequità in uman, al ha tschiffà cun in da ses tentaculs dad aur ed ha sdermanà ses chau cunter il bist d’in pign. Finalmain, sin far notg, è l’artigliarist chaminà en prescha tar il rempar da la viafier ed è arrivà fortunadamain da l’autra vart.

Dapi lura era el sa schluità vinavant vers Maybury, sperond da mitschar ulteriurs privels, sch’el sa volvia vers Londra. La glieud sa tegneva zuppada en foss e tschalers, e blers dals survivents eran sa fatgs davent vers Woking Village e Send. L’um era bunamain mort da la said, fin ch’el ha finalmain scuvert en vischinanza da l’artg da la punt da viafier in bischen d’aua rut, or dal qual l’aua culava sin via sco or d’ina funtauna.

Quai è stà il rapport che jau hai rabitschà or dad el toc per toc. Durant raquintar, è el vegnì pli ruassaivel ed ha empruvà da ma render las chaussas uschè chapiblas sco quai ch’el las aveva vis. Dapi mezdi, m’ha el ditg gia a l’entschatta, n’aveva el mangià nagut pli. Jau hai chattà en chaminada in pau charn da tschancs e paun ed al hai purtà quai en chombra. Nus n’avain envidà nagina lampa per tema da manar tras quai sin nus l’attenziun dals Marsians. Ed adina puspè èn noss mauns fruntads in cunter l’auter cur che nus tschiffavan paun u charn. Durant ch’el discurriva, èn ils objects enturn nus resortids in pau da la stgiradetgna, e dadora èn vegnids visibels las chaglias ed ils rosers zappitschads. I fascheva l’impressiun sco sch’in triep umans u animals avess zappitschà il pastget. Plaunsieu hai jau er percepì la fatscha da mes giast; quella era stgarvunada e scrudada sco la mia senza dubi er.

Suenter avair terminà nossa tschavera, essan nus ans schluitads bufatgamain si en mia stanza da studi, ed jau hai puspè guardà tras la fanestra averta. En ina suletta notg era daventà da la val in lieu da tschendra. Ils fieus eran uss ars giu. Nua ch’eran stadas flommas vesev’ins uss be pli pitgas da fim. Ma las nundumbraivlas ruinas da chasas sballunadas e devastadas, las plantas idas en tocca e stgarvunadas che la notg aveva zuppentà, s’auzavan uss a moda sula e terribla en la glischur nunmisericordaivla da l’alva da la damaun. Qua e là era in object però mitschà fortunadamain da la perdiziun – qua in signal da viafier alv, là la fin d’ina chasa da vaider, alv ed entir amez la devastaziun. Mai avant en l’istorgia da la strategia da guerra aveva ina destrucziun gì lieu a moda uschè arbitraria e generala. Ed illuminads da la glisch che s’auzava en l’ost, stevan trais da lezs gigants metallics sper la chava. Lur chapitschs gievan en rudè, sco sch’els survesessan la devastaziun ch’els chaschunavan.

A mai parevi sco sch’il crater fiss sa schlargià. Ed adina puspè s’auzavan bufs d’in vapur verd viv vers il tschiel che sa scleriva, sa vulvevan en turnigls, sa derasavan e svanivan.

Da l’autra vart vesev’ins las pitgas da fieu da Chobham. Cun l’emprim radi dal di èn ellas daventadas pitgas da fim d’in cotschen viv.


12. Tge che jau hai vis da la destrucziun da Weybridge e Shepperton
[edit]

Cur ch’igl è vegnì pli cler, essan nus ans retratgs da la fanestra ed essan ids bufatg da stgala giu.

L’artigliarist era er da mes avis che la chasa na saja betg il lieu adattà da restar pli ditg. El m’ha ditg ch’el veglia ir en direcziun da Londra per s’unir là cun sia battaria, la nr. 12 da l’artigliaria a chaval. Mi’intenziun era da returnar immediat a Leatherhead; talmain m’aveva la forza dals Marsians impressiunà che jau era fermamain decis da manar mia dunna a Newhaven per bandunar là immediat il pajais. Pertge che jau aveva chapì cleramain che la regiun enturn Londra vegnia a daventar indubitablamain il lieu d’acziun da cumbats fatals, avant che creatiras sco quellas possian vegnir destruidas.

Tranter nus e Leatherhead, tar ils gigants attents, sa chattava però il terz cilinder. Fiss jau stà persul, fiss jau probablamain m’enfuttà da tut e fiss ì a travers ils prads. Ma l’artigliarist m’ha scusseglià da far quai: «Ad ina buna dunna», ha el ditg a mai, «na fan ins nagin plaschair sch’ins la fa daventar vaiva.» E la finala m’ha el surmanà d’ir cun el sut la protecziun dals guauds vers nord fin Street Cobham. Là vulevan nus ans sparter. Silsuenter vuleva jau far in grond detur sur Epsom per cuntanscher Leatherhead.

Jau fiss partì dalunga, ma mes cumpogn era stà en il servetsch activ ed era pli versà. El m’ha intimà da tschertgar en l’entira chasa ina buttiglia, la quala el ha fatg plaina cun whisky; e mintga tastga pussaivla avain nus emplenì cun biscotg e talgias da charn. Alura essan nus schluitads or da chasa ed essan currids uschè svelt sco che nus avain pudì la nauscha via giuador, sin la quala jau era vegnì la notg avant. Las chasas parevan dad esser bandunadas. Sin via giaschevan ina sper l’autra trais baras ch’eran vegnidas tutgadas dal radi da chalur; qua e là vesev’ins objects che la glieud aveva pers sin lur fugia – in’ura, ina pantofla, in tschadun d’argient ed autras da questas povras custaivladads. Al chantun davant la posta steva in pitschen char, emplenì cun valischs ed utensils da chasa, senza chaval, mez cupitgà, cun ina roda rutta. Ina chaschaforta era vegnida rutta si en tutta prescha e bittada enavos en il virivari.

Cun excepziun da la chasetta da portaner sper la chasa d’orfens, che steva anc adina en flommas, n’aveva nagina da las chasas patì qua grond donn. Il radi da chalur aveva pitgà giu ils chamins ed era sa muvì vinavant. Tuttina na parevi da dar al Maybury Hill nagin’autra olma viventa che nus. La maioritad dals abitants aveva tschertgà ses salit en la fugia sin la via vers Old Woking – la medema via, sin la quala jau era charrà a Leatherhead – ubain sa tegneva zuppada.

Nus essan ids da la pitschna via champestra giuador, sperasvi la bara da l’um vestgì en nair, la quala era uss tut bletscha tras la granella da la notg passada, ed essan passads al pe da la muntogna en la bostgaglia. Nus essan avanzads fin tar la viafier senza entupar in’olma viventa. Il guaud da l’autra vart dal rempar da la viafier era be anc ina ruina schluppentada ed arsa; per gronda part eran las plantas cupitgadas, ma in dumber pli pitschen steva anc qua, bists suls grischs cun guglias brin stgiras enstagl verdas.

Da nossa vart aveva il fieu be arsentà intginas da las plantas situadas pli datiers; ma betg avunda per metter ad ir in incendi. En in lieu avevan ils taglialaina anc lavurà la sonda; bists terrads e tagliads da frestg giaschevan cun entirs mantuns da resgim sper la maschina da resgiar e ses motor en in cleragl. Gist daspera steva ina chamona erigida be per diever temporar ch’era abandunada. I na gieva gnanc in ventin lezza damaun e tut era insolitamain quiet. Schizunt ils utschels taschevan e giond nus da là vi, scutinavan l’artigliarist ed jau be, guardond da temp en temp enavos sur il givè. Ina u duas giadas essan nus ans fermads per tadlar.

Intgin temp pli tard essan nus ans avischinads a la via, e cur che nus essan stads fitg datiers da quella, avain nus udì a rebatter chalzers-chaval ed avain scuvert tras ils bists da las plantas trais chavallarists che chavaltgavan plaunsieu vers Woking. Nus als avain clamà ed els èn sa fermada, entant che nus als essan avischinads. I sa tractava d’in litinent e da dus umens dals otgavels husars. Els purtavan ina construcziun che sumegliava in teodolit, ma la quala l’artigliarist ha explitgà sco heliograf.

«Vus essas ils emprims umans che jau hai vis oz en damaun sin questa via», ha ditg il litinent; «tge èsi atgnamain?»

Sia vusch e sia fatscha eran emplenids da l’arsaja da savair. Er ils schuldads davos el ans han fixà plain mirveglias. L’artigliarist è siglì sur il foss giu sin via ed ha salutà.

«Ils chanuns èn vegnids destruids la notg vargada, signur litinent. Jau sun ma zuppà ed emprov da returnar tar la battaria, signur litinent. Vus vegnis, sche Vus chavaltgais anc ina mesa miglia sin questa via, a vesair ils Marsians, crai jau.»

«Co per il trenta vesan quels or?», ha dumandà il litinent.

«Gigants en armadira! Signur litinent. Tschient pes auts. Trais pes ed in corp sco aluminium, cun in immens chau en in chapitsch, signur litinent.»

«Chalai tuttina!», ha clamà il litinent. «Tge terriblas narradads!»

«Vus vegnis a vesair, signur litinent. Els mainan cun sai ina sort chascha che spida fieu ed As mazza.»

«Tge manegiais Vus propi – in chanun?»

«Na, signur litinent», e l’artigliarist ha uss fatg ina viva descripziun dal radi da chalur. Amez sia descripziun al ha interrut il litinent ed ha guardà sin mai. Jau steva anc adina sin il rempar sper la via.

«Avais Vus vis quai?», ha dumandà il litinent.

«Igl è dal tuttafatg vair», hai jau respundì.

«Schia», ha ditg il litinent, «alura crai jau ch’i saja bain er mia obligaziun, d’ir a guardar quai. Faschai attenziun» – el è sa drizzà a l’artigliarist – «nus essan repartids qua per manar la glieud or da lur chasas. Vus faschais il meglier sche Vus As annunziais tar il general da brigada Marvin e rapportais tut quai che Vus savais. El è a Weybridge. Enconuschais Vus la via?»

«Jau l’enconusch», hai jau ditg. El ha puspè vieut ses chaval vers sid.

«Ina mesa miglia, schais Vus?», ha el dumandà.

«Tut il pli», hai jau replitgà mussond sur las tschimas da las plantas vers sid.

El m’ha engrazià ed è chavaltgà vinavant. Nus n’ans avain mai pli vis.

In pau pli lunsch avain nus entupà ina gruppa da trais dunnas e dus uffants. Els eran occupads cun svidar la chamona d’in schurnalier. Els avevan sa procurà in charret ed emplenivan quel cun faschs che parevan malnets e cun utensils da tegnairchasa isads. Els lavuravan bler memia ferventamain per ans pledentar, cur che nus essan passads sper els vi.

A la staziun da Byfleet essan nus sortids dal guaud da pigns ed avain chattà il pajais en il sulegl da la damaun quiet e paschaivel. Nus ans chattavan uss lunsch dador la distanza d’acziun dal radi da chalur; na fissan intginas chasas betg stadas uschè quietas ed abandunadas ed en autras in tal travaschar e pachetar, e n’avessan nus betg vis la pitschna gruppa da schuldads che steva sper la punt da viafier e guardava d’in cuntin vers Woking – alura fiss quest di stà fitg sumegliant a mintg’autra dumengia.

Intgins chars da purs e charrettas sa muvevan sgriztgond sin la via che manava vers Oddlestone. Tuttenina avain nus remartgà tras la porta d’ina saiv a l’ur d’in champ, da l’autra vart d’ina strivla da prada planiva, sis chanuns a dudesch glivras, tschentads si en distanzas gulivas e drizzads cunter Woking. Ils chanuniers stevan en prontezza sper ils chanuns, ed ils chars da muniziun sa chattavan en proxima vischinanza. La glieud steva là sco sch’ella spetgass sin in cumond immediat.

«Fitg bun!», hai jau ditg. «In culp vegnan els en mintga cas a survegnir.»

L’artigliarist ha targlinà a l’isch da la saiv. «Jau vom vinavant!», ha el ditg.

Pli lunsch cunter Weybridge, gist sper la punt, steva in dumber da schuldads en tschops da lavur alvs ed erigiva ina lunga dustanza. Davos quella sa chattavan intgins ulteriurs chanuns.

«Igl è tuttina sco frizza ed artg cunter chametg», ha ditg l’artigliarist. «Quels n’han betg anc vis il radi da chalur.»

Ils uffiziers che n’eran betg occupads, stevan là e guardavan pitgiv sur las tschimas da las plantas en direcziun sidvest. E la squadra chalava adina puspè da chavar, per medemamain guardar en lezza direcziun.

Byfleet era en gronda alteraziun. La glieud era londervi da pachetar ed in triep husars, intgins a pe, puspè auters a chaval, als chatschavan in tranter l’auter. Trais u quatter chanuns nairs cun la crusch sin fund alv ed ina veglia manadira vegnivan chargiads sper auters vehichels en la via dal vitg. Rotschas da glieud eran en la via, la gronda part dad els en luna da dumengia suffizienta per esser vestgids cun lur meglra vestgadira. La schuldada aveva las pli grondas difficultads d’als far chapir quant seriusa che la situaziun saja. Nus avain vis in vegl lavurer rubaglià cun in’immensa chista e radund ventg u dapli vaschs da flurs cun orchideas, sco ch’el ha sbragì si per in corporal che vuleva laschar enavos las flurs. Jau sun stà airi ed al hai tschiffà per il bratsch.

«Savais Vus tge che sa chatta vi là?», al hai jau dumandà, mussond vers las tschimas dals pigns che zuppentavan ils Marsians.

«Tge?», ha el ditg ed è sa vieut. «Jau hai gist declerà quant custaivlas che questas flurs èn.»

«La mort!», hai jau sbragì. «La mort vegn! La mort!» E surlaschond ad el da magunar quai il meglier pussaivel, sun jau currì suenter a l’artigliarist. A la chantunada hai jau guardà enavos. Il schuldà al aveva laschà cumbain; el però steva anc tar sia chista ed ils vaschs d’orchideas e guardava senza chapir sur las plantas vi.

Nagin uman a Weybridge n’ans ha pudì dir nua che sa chattia il quartier principal. L’entir lieu era en in stadi d’irritaziun tumultusa sco che jau na l’aveva anc vis en nagina citad. Dapertut chars e charrotschas, las pli curiusas constellaziuns da pussaivladads da viagiar e chavals da trair. Ils abitants respectads dal lieu, umens en vestgids da golf e da remblar, dunnas vestgidas a moda cultivada, tuts sa gidavan, sustegnids cun tutta forza da quels che spassegiavan per lung dal flum. Ils uffants eran agitads e per gronda part fascinads da questa vieuta surprendenta en lur experientschas da dumengia. Ed amez quest caos steva l’onuraivel predicatur, faschond cun ludaivel curaschi ina messa marveglia. Ses scalin penetrava viaden en l’agitaziun.

L’artigliarist ed jau sesevan sin il stgalim davant il bigl e consumavan las mangiativas che nus avevan prendì cun nus – ina tschavera passabla. Patruglias da schuldada, en quest cas betg husars, mabain grenadiers alvs, admonivan la glieud da betg targlinar, mabain da fugir ubain da tschertgar refugi en lur tschalers, apaina ch’il sajettim cumenzia. Traversond la punt da viafier, avain nus vis ch’ina fulla da glieud che creschiva d’in cuntin era sa rimnada a la staziun e davant quella, e ch’il perrun era surchargià cun valischs e pachets.

Nus ans essan trategnids in mument a Weybridge. Da mezdi ans chattavan nus datiers da la sclusa da Shepperton, nua che Wey e Temsa s’uneschan. Il Wey ha ina sbuccada spartida en trais parts ed en quest lieu pon ins prender a fit bartgas, ubain ch’ins sa serva da la navetta che traversa il flum. Da la vart da Shepperton sa chattava in’ustaria cun in pastget e davosvart s’auzava la tur da la baselgia da Shepperton sur las plantas.

Qua essan nus fruntads sin ina rotscha da fugitivs agitada e canerusa. Fin qua n’era la fugia betg anc sa transfurmada en panica; ma gia uss era qua bler dapli glieud che quai che las navs che gievan vi e nà eran bunas da prender si. Igl arrivava adina dapli glieud che buffava sut lur grev burdi. In um ed ina dunna manavan schizunt cun sai in pitschen isch-chasa, sin il qual els avevan mantunà lur utensils. In um ha ditg ch’el veglia empruvar da pudair partir a la staziun da Shepperton.

I vegniva sbragì bler vi e nà ed insatgi fascheva schizunt sgnoccas. La glieud s’imaginava apparentamain ch’ils Marsians sajan simplamain terriblas creatiras umanas che possian bain attatgar e sblundregiar ina citad, ma ils quals ins vegnia la finala a destruir cun tutta segirtad. Tut il temp guardava la glieud sur la via vi en direcziun da las pradas da Chertsey. Ma uss era tut calm. Da l’autra vart da la Temsa, danor là nua che las bartgas gievan a riva, era tut quiet, e quai furmond in grond cuntrast tar la vart da Surrey. Ils umans che sbartgavan là, gievan tuts da la via da champagna giuador. La gronda nav-fera aveva gist fatg in viadi. Trais u quatter schuldads stevan sin il pastget da l’ustaria, guardavan sco pivs e faschevan beffas dals fugitivs, senza parair da vulair gidar els. L’ustaria era serrada tenor las prescripziuns.

«Tge è quai?», ha clamà in bartgariel, e «Tascha, ti nar!», ha sbragì in um si per ses chaun che giappava. Qua era il tun puspè, questa giada or da la regiun da Chertsey, in culp fustg – il sajettar d’in chanun.

La battaglia aveva cumenzà. Curt temp suenter èn battarias invisiblas – invisiblas pervi da las plantas –, staziunadas da l’autra vart dal flum da vart dretga da nus, s’unidas cun il chor, cun fermas chanunadas, ina suenter l’autra. Ina dunna ha sbragì. Mintgin steva qua sco paralisà en vista al cumenzament da la battaglia; ella furiava sper nus ed era tuttina nunvisibla. Nagut n’era da vesair danor pradas planivas e vatgas che magliavan vinavant senza quitads e saleschs alvs tagliads che stevan en la glisch chauda dal sulegl senza sa mover.

«Ils schuldads als vegnan bain a franar», ha ina dunna sper mai ditg in pau malsegir. In fin fim è s’auzà sur las curunas da las plantas.

Tuttenina avain nus vis in nivel da fim plinensi sper il flum, in stausch da fim ch’è sajettà en l’aria ed è restà pendì là. Il medem mument è s’auzà il terren sut noss pes ed ina ferma explosiun ha fatg stremblir l’aria; intginas fanestras en las chasas situadas il pli datiers èn ruttas. Sco schirads essan nus stads airi.

«Là èn els!», ha sbragì in um en tricot blau. «Vi là! Na vesais betg? Vi là!»

Sco il chametg èn cumparids in, dus, trais, quatter Marsians cuirassads en gronda distanza sper las pitschnas plantas da l’autra vart da las pradas planivas che s’extendan vers Chertsey. Els èn s’avischinads en tutta prescha al flum. Sco pitschens chaputschins parevan els l’emprim, che sa movan sin rodas, svelt sco utschels sgulants.

Alura è s’approximà a nus in tschintgavel en direcziun diagonala. Lur corps cuirassads traglischavan en la glisch dal sulegl, cur ch’els s’avischinavan als chanuns, e vegnind pli datiers creschivan els cun gronda sveltezza. Quel ch’era il pli lunsch davent, il pli a sanestra, ha smanà in immens recipient en l’aria. Ed il radi da chalur misterius, terribel, il qual jau aveva gia vis venderdi notg, è sa drizzà vers Chertsey ed ha tutgà la citad.

Vesend questas creatiras curiusas, sveltas, terriblas, pareva la fulla da glieud a la riva d’esser paralisada da la tema. Ins n’ha udì ni a cridar ni a schemair. Tut è restà quiet. Alura in murmurim rauc, in moviment da pes – il sprizzar d’aua. In um, ch’era memia spaventà per laschar crudar dal givè sia tastga da viadi, è sa bittà enturn e m’ha bunamain stratg per terra cun ses pais. Ina dunna ha stuschà cun in maun cunter mai ed è siglida sper mai vi. A medem temp sco la fulla sun er jau ma vieut; ma mia sgarschur n’era betg ferma avunda per m’impedir da pensar. Il terribel radi da chalur occupava mes patratgs. Fugir sut l’aua! Quai era il dretg!

«Sut l’aua!», hai jau sbragì, senza vegnir udì.

Jau sun puspè ma vieut e sun ma precipità vers il Marsian che s’approximava – sun currì directamain da la scarpa da glera giu e sun ma bittà cun il chau ordavant en l’aua. Auters m’èn suandads. Ina bartga era vegnida enavos e la glieud sigliva or da quella cur che jau sun currì sper els vi. La crappa sut mes pes era d’arschiglia e glischa ed il flum era uschè pauc profund che jau sun probablamain currì ventg pes e l’aua ma tanscheva tuttina be fin ils chaluns. Alura, cur ch’il Marsian è cumpari strusch duatschient jards davent da mai, sun jau ma bittà per lung e sfunsà. Mintga giada cur che la glieud sigliva or da las bartgas en il flum, resunavi en mias ureglias sco culps da tun. Dad omaduas varts dal flum gievan umans a riva.

Ma la maschina dal Mars na fascheva betg dapli stim da questa fulla da glieud che curriva vi e nà che quai ch’in uman dal qual il pe ha destruì in furmicler fa stim da questa confusiun. Cur che jau, mez stenschì, hai auzà mes chau sur l’aua, era la cupla dal Marsian drizzada cunter la battaria che sajettava anc adina sur il flum; e cur ch’el è s’avischinà, muveva el libramain en l’aria lezza part che stueva esser il generatur dal radi da chalur.

Il proxim mument ha la maschina cuntanschì la riva ed è passada cun gronds pass tras il flum. Ils schanugls da las chommas davant eran gia da l’autra vart e dalunga è ella s’auzada a si’entira grondezza, gist dasper Shepperton. Immediat han ils sis chanuns, ils quals eran, invisibel per tuts, zuppads a la riva dretga davos las ultimas chasas dal vitg, cumenzà a sajettar tuts a medem temp. La vischinanza nunspetgada da las stremblidas, la sveltezza, cun la quala l’ultima chanunada è suandada a l’emprima, ha fatg currer mes puls. Il monster auzava gia il generatur dal radi da chalur, cur che l’emprima bumba è detunada sis jards sur la cupla.

Jau hai dà in sbratg da la surpraisa. Jau na veseva ni udiva nagut dals quatter auters monsters dal Mars, mi’attenziun valeva sulettamain a l’eveniment il pli datiers. A medem temp èn explodidas duas ulteriuras bumbas en l’aria datiers dal corp dal gigant; el ha manà la cupla, gist il dretg mument per retschaiver la quarta bumba, ma betg svelt avunda per guntgir quella.

La bumba è ida amez la fatscha dal monster dal Mars. La cupla è sa scuflada, ha glischà ed è sfratgada en ina dunsaina tocs da charn criva e da metal traglischant.

«Tutgà!», hai jau sbragì; mia vusch tunava mez tschivlant, mez giubilant. Jau hai udì ils sbratgs da resposta da la glieud che steva enturn mai en l’aua. En il plaschair mumentan avess jau pudì siglir or da l’aua.

Il coloss decapità balluccava vi e nà sco in gigant sturn. Ma el n’è betg crudà. Sco tras in miracul ha el puspè gudagnà l’equiliber. Nagut n’era pli qua che franava sia cursa, ed il generatur che sajettava il radi da chalur è restà en posiziun. Uschia è el sa precipità cun gronda canera vers Shepperton. L’intelligenza viventa dals Marsians en la cupla era smardegliada e sias restanzas eran sparpagliadas en ils quatter vents; l’object furmava uss be pli in virivari da metal che curriva vers sia destrucziun. Senza nagina direcziun è el ì vinavant a dretg or. El ha tutgà la tur da la baselgia da Shepperton, ha sfratgà quella, è la fina crudà cun in grond fracass en il flum ed è svanì da mi’egliada.

Ina grond’explosiun ha fatg stremblir l’aria. In radi d’aua, vapur, merda e metal en tocs è siglì ad aut. Cur ch’il generatur cun il radi da chalur ha tutgà l’aua, è quella dalunga sa transfurmada en vapur. Il proxim mument è in’immens’unda, sco in’unda da mar auta belmusa, ma bunamain buglienta, sa rudlada per lung da la part superiura storta dal flum. Jau hai vis co che glieud ha empruvà da cuntanscher la riva, ed hai udì lur sbratgs schemends be a moda nunclera sper il tschivlar e sbragir ch’ha accumpagnà il dar ensemen dal monster dal Mars.

Per il mument n’hai jau betg fatg attenziun da la chalur, emblidond uschia il cumond urgent da conservar mamez. Jau sun guatà tras l’aua ramuranta, hai stuschà da la vart in um vestgì en nair per vegnir enavant, fin che jau hai finalmain pudì vesair enturn la storta dal flum. In mez tozzel da bartgas bandunadas nudava senza mira sin il virivari dad undas. In pau plinengiu hai jau vis a giaschair il monster marsian cupitgà a travers il flum; la gronda part dad el sa chattava sut l’aua.

Nivels da vapur spess sortivan dal vrac, e tras las undas che faschevan milli turnigls hai jau pudì vesair la membra giganta, co ch’ella muventava l’aua e leventava ina plievgiada da belma e stgima. Ils tentaculs tschiffavan e pitgavan sco bratscha viventa, ed abstrahà dal fatg che quests moviments eran dal tuttafatg invans, fascheva quai l’impressiun sco sch’ina creatira blessada manass cun las undas in cumbat desperà per sia vita. Immensas quantitads d’in liquid brin cotschen sortivan tschivlant da la maschina.

Mi’attenziun è vegnida disturbada en quest mument tras in urlar penetrant, sco ch’ins al enconuscha en nossas citads da fabricas da sirenas. In um che steva fin schanuglia en l’aua sper la via da runar m’ha clamà scutinond dad aut e faschond segns. Guardond enavos hai jau vis ils auters monsters dal Mars a giond, nà da la direcziun da Chertsey, cun pass gigants la riva dal flum giu. Questa giada han ils chanuns da Shepperton discurrì adumbatten.

Jau sun immediat sfunsà, hai tegnì il flad fin che mintga moviment en mai è stà schirà e sun ma muvì vinavant sut l’aua, torturà da la dolur, uschè ditg che quai m’è stà pussaivel. L’aua enturn mai era en grond’agitaziun e vegniva cuntinuadamain pli chauda. Cur che jau hai chatschà in mument mes chau or da l’aua a trair flad e per sfruschar chavels ed aua or dals egls, s’auzava la vapur sco ina tschajera alva leventada, la quala ha l’emprim rendì impussibel da vesair ils Marsians.

I fascheva ina canera infernala. Alura als hai jau però vis, immensas creatiras grischas che parevan anc pli grondas tras la tschajera. Els eran gia passadas sper mai vi, e dus dad els s’enclinavan gist sur las restanzas stgimantas e ramplunantas da lur camarat.

Il terz ed il quart stevan sper els en l’aua, in forsa 200 jards davent da mai, l’auter guardond vers Laleham. Els tegnevan aut en l’aria ils generaturs dals radis da chalur ed ils radis tschivlants gievan en tuttas direcziuns.

L’aria era emplenida da canera, d’ina maschaida da ramurs ch’irritava e fascheva vegnir mez sturn, dal fracass sclingint da las maschinas dal Mars, dal ramplunar da chasas che sbalunan, dal crudar per terra mit da plantas, saivs ed uigls en flommas e dal fracassar e schluppegiar dal fieu che furiava. In spess fim nair s’auzava e sa maschadava cun la vapur da l’aua da flum; e nua ch’il radi da chalur passava sur Weybridge vi, flommegiava ina glisch alva che sa transfurmava dalunga en in saut plain fim da flommas melnentas. Las chasas situadas pli datiers eran anc intactas; sumbrivadas, nuncleras e sombras spetgavan ellas lur destin, entant ch’il fieu furiava davos ellas si e giu.

Be in mument sun jau stà en l’aua quasi buglienta che tanscheva fin al pez. Schirentà da mia situaziun, senza speranza da mitschar. Tras il fim pudeva jau vesair ils umans ch’eran stads cun mai al flum; sco pitschnas raunas che scappan tras il pastg cur ch’in uman las spaventa, sa lavuravan els vi da la channa or da l’aua u currivan en tutta desperaziun da la via da runar si e giu.

Tuttenina èn ils chametgs alvs dal radi da sulegl sajettads cunter mai. Las chasas che vegnivan en contact cun quel crudavan ensemen, laschond sortir flommas; las plantas sa transfurmavan fracassant en pitgas da fieu. Ils chametgs traglischavan da la via da runar si e giu consumond la glieud che curriva là vi e nà senza plan. Alura èn els s’avischinads a l’ur da l’aua, betg 50 jards davent dal lieu nua che jau steva. Uss è il radi ì sur il flum vi a Shepperton, e nua ch’el tutgava l’aua, sa scuflava quella ad in ballun buglient, emplenì cun vapur. Jau sun ma vieut vers la riva.

Il proxim mument era l’immensa unda quasi buglienta sa derschida sur mai. Jau hai sbragì dad aut, e mez sbuglientà, mez schirentà sun jau ballantschà, mez or da senn da la dolur, tras l’aua creschenta, tschivlanta vers la riva. Fiss mes pe sa glischnà, avess quai muntà la fin. Tut pers sun jau crudà davant ils egls dals Marsians sin il banc da sablun lad, niv, plain crappels, il qual s’extenda là tar la confluenza da Wey e Temsa. Jau na spetgava nagut auter che la mort.

Jau ma regord vag co ch’in Marsian ha mess giu il pe da sia maschina circa ventg jards davent da mes chau, co che quel è sfundrà profundamain en il sablun grop, co che quel è siglì sin tuttas varts cur che lez pe è puspè vegnì auzà. Jau ma regord dals muments da spetga anguschusa ed alura co ch’ils quatter han manà davent las restanzas da lur camarat, l’emprim bain visibel, pauc pli tard diffus en ina fimera, la finala, sco ch’i m’ha parì, svanind dal tuttafatg sin in’immensa surfatscha da flum e prada en ina distanza infinita. Ed uss sun jau plaunsieu m’accurschì che jau era mitschà sco per miracla.


13. Co che jau sun fruntà sin il curat
[edit]

Suenter quest’instrucziun andetga davart las abilitads er da las armas terrestras, èn ils Marsians puspè sa retratgs en lur quartier general oriund sin la pastgira da Horsell. En lur prescha ed ultra da quai chargiads cun las restanzas da lur cumpogn smardeglià, han els senza dubi survesì bleras da questas unfrendas sparpagliadas e nunnecessarias sco quai che jau era. Avessan els laschà a mesa via lur cumpogn e fissan els dalunga sa mess sin via, n’avessi lezza giada dà nagut tranter els e Londra che battarias da chanuns da mesas glivras; e senza dubi avessan els cuntanschì la chapitala pli spert che la nova da lur avischinar. Lur arrivada fiss stada tuttina andetga, starmentusa ed extinctiva sco il terratrembel ch’aveva, in tschientaner avant, destruì Lissabon dal tuttafatg.

Ma els n’avevan nagina prescha. In cilinder suandava l’auter sin ses traject da planet tar planet; mintga 24 uras survegnivan els rinforz. En il fratemp èn las instanzas militaras e marinas, ch’eran uss dal tuttafatg conscientas da l’immensa forza da lur adversaris, sa messas ferventamain vi da la lavur. Mintga minuta è vegnì tschentà si in nov chanun; anc avant ch’i fetschia stgir, zuppava mintga guaudet, mintga retscha da chasas da champagna suburbanas vi da la spunda collinusa enturn Kingston e Richmond ina sbuccada naira pronta per il cumbat. Tras la surfatscha stgarvunada – en ina dimensiun da var ventg miglias quadrat – che circumdava il champ militar dals Marsians sin la prada da Horsell, tras ils vitgs ars or ed en muschna cun lur plantas verdas, tras las colonnadas nairas e fimantas ch’eran anc stadas il di avant plantaziuns da pigns, sa ruschnavan ils exploraturs fidaivels cun ils heliografs che duevan annunziar als chanuniers ch’ils Marsians s’avischinian. Ma ils Marsians eran uss instruids davart la muntada da noss’artigliaria, els enconuschevan ils privels da la vischinanza d’umans, e betg in dad els ha ristgà da s’allontanar dapli ch’ina miglia da mintga cilinder, danor per il pretsch da sia vita.

Igl ha fatg l’impressiun che quests gigants sajan s’occupads l’avantmezdi cun ir vi e nà e da manar l’entir cuntegn dal segund e dal terz cilinder – l’in sa chattava tar ils Addlestone Golf Links, l’auter sper Pyrford – en lur chava oriunda sin la prada da Horsell. Plinenvi, tar il brutg stgarvunà ed ils edifizis devastads che s’extendevan sin tuttas varts, steva in sco guardia, entant ch’ils auters han bandunà lur immensas maschinas da guerra ed èn descendids en il foss. Els han lavurà fin tard la notg a tut pudair, e l’auta colonna da fim verd spess che s’auzava or dal foss, pudeva vegnir vesida da las collinas sper Merrow e duai schizunt esser vegnir remartgada davent da Banstead ed Epsom Downes.

Entant ch’ils Marsians davos mai sa semtgavan en questa moda per lur proxim’attatga, entant che l’umanitad davant mai sa preparava per il cumbat, hai jau, sut immensas dolurs e cun gronda fadia, ma fatg via tras il fieu ed il fim da Weybridge che steva en flommas, vers Londra.

En gronda distanza hai jau vis ina fitg pitschna bartga abandunada ad ir dal flum giu. E suenter avair tratg or la gronda part da mia vestgadira tut bletscha, sun jau ì suenter a quella, l’hai cuntanschì e sun uschia mitschà da la devastaziun. I n’aveva nagins rembels en la bartga, ma jau hai remblà cun mes mauns sbuglientads, uschè lunsch sco che quai è stà pussaivel. Uschia sun jau, navigond cun gronda fadia dal flum giuador, arrivà fin a Halliford e Walton; durant far quai sun jau l’entir temp ma vieut enturn, quai ch’ins vegn bain a chapir. Jau sun suandà il flum, ma schend che l’aua ma porschia la meglra chaschun da mitschar sche lezs gigants returnian.

L’aua fimanta ch’era sa furmada cur che lez Marsian era cupitgà, curriva cun mai dal flum giuador, e bunamain durant in’entira miglia hai jau uschia pudì scuvrir be pauc dad omaduas rivas. Ina giada però hai jau vis ina retscha da figuras nairas che currivan nà da la direcziun da Weybridge sur ils prads. Halliford pareva d’esser abandunà dal tuttafatg ed intginas chasas sper il flum stevan en flommas. I m’ha tutgà en ina tscherta moda da vesair a giaschair l’abitadi a moda uschè paschaivla, uschè abandunà sut il chaud tschiel blau, entant ch’il fim e pitschnas flommas s’auzavan dretg si sco ina chandaila en l’aria stitga dal suentermezdi. Jau n’aveva anc mai vis avant a brischar chasas senza il disturbi d’ina fulla da glieud che curra natiers. In pau pli lunsch fimava e brasclava la channa setga a la riva, ed ina lingia da fieu che manava vers l’intern dal pajais sa ruschnava plain engurdientscha sur in prà da fain retardà.

Sur lung temp sun jau navigà uschia; jau era turmentà da dolurs e spussà suenter tut il terribel che jau aveva passentà; e la chalur sin l’aua era quasi insupportabla. Alura m’ha puspè surprendì la tema ed jau hai cuntinuà a remblar. Il sulegl ha brischà sin mes dies niv. Finalmain, cur che m’è vegnida encunter suenter la storta la punt da Walton, han la fevra e la flaivlezza victorisà mia tema; jau hai sbartgà a la riva da Middlesex e sun ma mess, spussà bunamain a mort, en il pastg aut. Igl era, uschia suppon jau, circa las quatter u las tschintg. Pauc pli tard sun jau puspè stà si, sun ì vinavant ina mesa miglia senza entupar in’olma viventa, e sun puspè ma mess giu en la sumbriva d’ina saiv viva. Jau ma regord vagamain d’avair manà monologs durant quest ultim marsch stentus. Jau aveva er gronda said ed hai deplorà fitg da betg avair bavì dapli. Igl è er curius che jau hai resentì insatge sco gritta envers mia dunna, jau na ma sai betg explitgar daco; ma m’agità sur tutta mesira ha surtut mia brama impussanta da cuntanscher Leatherhead.

Jau na ma regord betg pli precis da l’arrivada dal curat. Sto esser che jau durmiva. Pir in pau a la giada al hai jau percepì, co ch’el seseva là cun mongias-chamischa cuvertas cun fulin, guardond cun sia fatscha drizzada ensi, bain rasada sin ina brausla glisch flommegianta che sautava al tschiel. Igl era in tschiel ch’ins numna tar nus ‹tschiel da sgombers›, cuvert tras e tras cun fins nivelins sco flom, colurads rosa dal sulegl d’auta stad che gieva da rendì.

Jau sun ma drizzà si ed udind la canera da mes moviment, è el svelt sa vieut vers mai.

El ha scurlattà il chau. «Avais in zic aua?», hai jau dumandà senza salidar.

«Vus supplitgais gia dapi in’ura per aua», ha el ditg.

In mument avain nus guardà in sin l’auter senza dir pled. Jau stoss conceder ch’el ha chattà en mai ina figura vaira curiusa, niv fin sin las chautschas e soccas bletschas tras e tras, mez sbuglientà, la fatscha ed ils givels stgarvunads dal fim. Sia fatscha era quella d’in bugliac blond, ses mintun steva fitg enavos, e ses chavels stevan en undas tschurricladas, bunamain da colur da glin sin ses frunt bass. Ses egls eran vaira gronds, blau fustgs e guardavan pitgiv. El s’interrumpeva adina puspè durant discurrer e guardava davent da mai, en il vid.

«Tge munta quai?», ha el ditg, «tge han tut questas chaussas da muntar?»

Jau al hai fixà senza dar resposta. El ha stendì or in maun alv satigl ed ha cuntinuà en in tun lamentond: «Pertge pon talas chaussas capitar? Tge putgads avain nus commess? L’uraziun da la damaun era a fin, jau sun chaminà tras las vias per sclerir mes patratgs per il suentermezdi – qua – fieu, terratrembel, mort! Sco sch’i fiss Sodom e Gomorra! L’entira lavur destruida, l’entira lavur! Tgi èn questa Marsians?»

«Tgi essan nus?», hai jau respundì tussignond.

El ha brancà sias schanuglias ed è puspè sa vieut vers mai. Forsa ina mesa minuta ha el reflectà per sasez.

«Jau sun girà tras las vias a sclerir mes patratgs», ha el ditg. «E tuttenina era qua fieu, terratrembel e mort!»

El ha puspè taschì; ses mintun è bunamain crudà sin ses schanugls.

Pauc pli tard ha el puspè cumenzà, gesticulond cun il maun.

«L’entira lavur – tut las messas da la dumengia. Tge avain nus pomai fatg – tge ha Weybridge fatg? Tut è svanì – tut è destruì. La baselgia! Nus l’avevan reconstruì pir avant set onns. Svanida! – Scuada davent dal terratrembel! Pertge?»

Danovamain ina pausa; alura ha el cuntinuà plain furia.

«Il fim da ses fieu s’auza en tutta perpetnadad!», ha el sbragì. Ses egls flommegiavan e ses det magher mussava vers Weybridge.

Jau era uss uschè lunsch da vegnir en il cler davart el. La terribla tragedia, en la quala el era involvì – el era apparentamain in fugitiv da Weybridge –, al aveva manà a l’ur da la narradad.

«Essan nus lunsch davent da Sunbury?», hai jau dumandà en in tun indifferent.

«Tge lain pomai far?», ha el dumandà. «Èn questas creatiras dapertut? Als è vegnida surdada la Terra?»

«Essan nus lunsch davent da Sunbury?»

«Anc questa damaun hai jau fatg messa marveglia.»

«Las chaussas èn sa midadas dapi lura», hai jau ditg ruassaivlamain. «Hajas curaschi. I dat anc speranza.»

«Speranza?»

«Gea, speranza avunda – malgrà tutta destrucziun!»

Jau hai cumenzà ad exponer mes puntg da vista areguard nossa situaziun. El ha l’emprim tadlà cun attenziun, ma entant che jau discurriva vinavant, è l’interess en ses egls puspè sa midà en il fixar vid d’antruras, e sias egliadas èn sa muvidas davent da mai en il lontan.

«Quai sto esser l’entschatta da la fin», ha el ditg, m’interrumpend, «la fin! Il grond e terribel di dal Segner! Cur ch’ils umans vegnan ad implorar las muntognas e la grippa da crudar sin els e d’als zuppentar – zuppentar da la fatscha da quel che sesa sin il tron!»

Jau hai cumenzà a chapir la situaziun. Jau hai smess cun mes predis raziunals, sun ma drizzà si cun tutta bregia ed al hai mess mes maun sin il givè.

«Sajas in um», hai jau ditg. «L’anguscha As ha fatg perder il chau. Pertge è religiun buna, sch’ella dat ensemen tar l’emprima disgrazia? Ponderai be, tge che terratrembels ed inundaziuns, guerras e vulcans han gia fatg pli baud cun l’umanitad. Avais pia pensà che Dieu veglia far in’excepziun en il cas da Weybridge?… El n’è nagin agent d’assicuranzas, signur.»

In mument è el sesì là taschent.

«Ma co duain nus pudair mitschar?», ha el dumandà tuttenina. «Els èn invulnerabels e n’enconuschan nagina remischun.»

«Ni l’in ni forsa l’auter», hai jau respundì. «E pli pussants ch’els èn, e pli raschunaivels e prudents che nus duessan esser. Anc avant gnanc trais uras è in dad els vegnì mazzà vi là.»

«Mazzà!», ha el ditg, guardond pitgiv sin mai. «Co pon ils mess dal Segner vegnir mazzads?»

«Jau hai vis quai», hai jau cuntinuà cun mes raquint. «La casualitad ha vulì che nus gartegian en il pir», hai jau ditg, «quai è tut.»

«Tge muntan questas glischs tremblantas vi dal tschiel?», ha el dumandà cun ina giada.

Jau al hai ditg che quai sajan ils signals dals heliografs – il segn da l’agid e da las stentas umanas al tschiel.

«Nus essan gist amez», hai jau ditg, «uschè ruassaivel sco che tut para. Il tremblar al tschiel inditgescha ch’in stemprà s’avischina. Vi là, crai jau, èn ils Marsians, e vers Londra, là nua che s’auzan las collinas enturn Richmond e Kingston e las plantas porschan protecziun, vegnan chavads foss e mess en posiziun chanuns. Prest vegnan ils Marsians puspè a vegnir nà qua...»

Entant che jau discurriva anc, è el siglì si e m’ha interrut cun in gest.

«Tadlai», ha el ditg.

Da l’autra vart da las collinas bassas situadas sur l’aua ha resunà l’eco surd da chanunadas lontanas e lunsch davent in terribel sbragir. Alura è tut stà quiet. In bau da matg è schuschurà sur la saiv viva sper nus vi. Aut en il vest pendeva, sblatg e strusch visibel, la farcla da la glina sur il fim da Weybridge e Shepperton e la chauda, quieta pumpa dal sulegl che gieva da rendì.

«Il meglier èsi», hai jau ditg, «sche nus giain vers nord.»


14. A Londra
[edit]

Mes frar pli giuven era a Londra, cur ch’ils Marsians han attatgà Woking. El era student da medischina, sa preparava gist per in examen ed ha udì da lur arrivada pir la sonda a bun’ura. Las gasettas da la sonda en damaun cuntegnevan sco agiunta artitgels dal fatg vaira extendids davart il planet Mars, la vita sin il planet etc. e be in curt telegram tegnì en formulaziuns vagas, il qual deva tant pli en egl tras sia curtezza.

Ils Marsians, tementads tras l’avischinaziun d’ina fulla da glieud, hajan mazzà in dumber da persunas cun in chanun a fieu rapid, uschia circa sa clamava il rapport. Il telegram gieva a fin cun ils pleds: «Quant terribels ch’els paran er dad esser, n’èn ils Marsians anc betg sa muventads or dal foss, en il qual els èn crudads, e paran er d’esser inabels da far quai. Probablamain è quai la consequenza da la gravitaziun da la Terra ch’è baintant pli ferma.» Sur da quest ultim punct è l’autur s’exprimì a moda ordvart quietanta.

En ils curs biologics da la scola preparatorica che mes frar frequentava da lez temp, avevan sa chapescha tut ils students grond interess vi da quests schabetgs. Ma sin las vias n’eran da pertschaiver nagins indizis d’in’agitaziun extraordinaria. Las gasettas dal suentermezdi han purtà intginas novitads sut letras grassas. Ma cun excepziun dal moviment da las truppas sin la pastgira e l’incendi dal guaudet da pigns tranter Woking e Weybridge vers las otg na savevan ellas nagut da rapportar. Pli tard ha la ‹St. James Gazette› communitgà gia il fatg da l’interrupziun da las lingias da telegrafia en in’ediziun speziala. Ins supponiva che quai saja da manar enavos sin intgins bists da pigns che sajan crudads sin ils fildaroms. Davart il cumbat da lezza notg, la notg da mes viadi a Leatherhead ed enavos, n’è vegnì enconuschent nagut.

Mes frar n’era insumma betg preoccupà per nus, cur ch’el è vegnì a savair or da la descripziun da las gasettas ch’il cilinder sa chattava en ina distanza da radund duas miglias da nossa chasa. El aveva l’intenziun da viagiar la notg tar mai per vesair las creatiras avant ch’ellas vegnian mazzadas, ha el ditg. El m’ha telegrafà, il telegram na m’ha però mai cuntanschì. Quai era vers las quatter. La saira ha el passentà en ina sala da concert.

Er sur Londra ha cumenzà la sonda andetgamain in ferm uradi, e mes frar è ì en ina charrotscha tar las staziun dal tren Waterloo Station. Sin il perrun, dal qual il tren da mesanotg banduna per ordinari la staziun, è el vegnì a savair suenter avair spetgà in pau ch’in accident impedeschia ils trens da cuntanscher questa notg Woking. Detagls davart quest accident n’al ha nagin pudì dar; schizunt ils funcziunaris da viafier na savevan lezza giada anc nagut pli precis. A la staziun regiva be ina pitschna agitaziun ed ils funcziunaris, lunsch davent da supponer insatge auter ch’in pitschen disturbi tranter Byfleet e Woking Junction, deviavan ils trens da teater che cursavan per ordinari sur Woking sur in detur sur Virginia Water u Guildford. Betg main lavurus eran els occupads cun midar las lingias dals trens da divertiment da dumengia vers Southampton e Portsmouth. Il reporter da la notg d’ina gasetta ha tegnì per sbagl mes frar per il mainagestiun da la viafier, essend ch’el sumegliava quel in pau, al è sa mess en via ed ha empruvà d’intervegnir dad el quest e quai. Cun excepziun d’intgins funcziunaris da la viafier ha be pauca glieud mess l’accident en connex cun ils invasurs dal Mars.

En in auter rapport davart quests eveniments hai jau legì che la dumengia en damaun saja «l’entir Londra stà electrisà tras las novitads da Woking». En vardad na devi però nagut ch’avess giustifitgà quest’expressiun exagerada. Blers umans a Londra n’avevan udì nagut dals Marsians fin la panica il glindesdi en damaun. Sulettamain quels ch’avevan udì da quai, han prendì il temp da sa far in maletg or dals telegrams da las gasettas da la dumengia scrits a la svelta. Ma la maioritad da la glieud a Londra na legia naginas gasettas da la dumengia.

Ultra da quai ha il sentiment usità da segirezza persunala ragischs profundas en l’olma dals abitants da Londra, e novitads da gasetta spectacularas èn ina chaussa uschè quotidiana en questa citad che la glieud pudeva leger chaussas sco quella senza pli gronda tema. «La notg passada èn ils Marsians vegnids a las set or da lur cilinder. Els han ristgà da sortir protegids d’in’armadira fatga da plattas da metal, han destruì dal tuttafatg l’edifizi da la staziun da Woking cun las chasas vischinas ed eliminà in entir battagliun dal regiment da Cardigan. Detagls n’èn betg enconuschents. Mitraglias da Maxim èn sa mussadas sco dal tuttafatg inutilas cunter lur armadira; chanuns da champagna han els destruì. Husars en fugia èn galoppads a Chertsey. Ils Marsians paran d’avanzar plaunsieu vers Chertsey u Windsor. A West Surrey regia gronda tema ed ins erigia dustanzas per prevegnir ch’els entrian a Londra.» En questa moda è s’exprimida la ‹Sunday Sun›; ed in artitgel dal fatg en il ‹Refugee›, scrit cun inschign e sveltezza remartgabla, ha cumpareglià la chaussa cun ina menascharia laschada libra andetgamain sin in vitg.

Nagin a Londra n’era infurmà precis davart la natira dals Marsians cuirassads, ed anc adina regiva l’idea fixa che quests monsters «ruschnan be cun bregia». Talas expressiuns eran da chattar en quasi mintgin da questa rapports. Nagin da quests telegrams na pudeva derivar d’ina perditga sezza. Las gasettas da la dumengia han stampà ediziuns spezialas, cur che ulteriuras novitads èn vegnidas enconuschentas, ed intginas las han stampà er senza quai. Ma i n’ha pelvaira dà nagina novitad fin tard il suentermezdi, cur che las autoritads han fatg enconuschent a las agenturas da pressa quai ch’ellas savevan. Igl è vegnì communitgà ch’ils abitants da Walton e Weybridge, ed insumma da quest entir district sa movian sin las vias vers Londra.

La damaun è mes frar ì en la baselgia dal Foundling Hospital, anc adina senza savair tge ch’era capità la saira avant. El ha udì là allusiuns sin l’invasiun dals Marsians ed in oraziun speziala per la pasch. Las novitads cuntegnidas là al han tuttina inquietà ed el è danovamain sa rendì tar la Waterloo Station per vegnir a savair, sche la colliaziun saja puspè vegnida restabilida. Ils chars, las charrotschas, ils velocipedists ed ils nundumbraivels umans che gievan enturn en lur megliers vestgids, na parevan betg d’esser commuventads fitg da quai ch’ils vendagasettas clamavan. La glieud s’interessava bain, ma sch’els eran preoccupads, sche be pervi da lur confamigliars che vivevan là. Sin la staziun ha el udì per l’emprima giada che las lingias vers Windsor e Chertsey eran gia interruttas. Ils purtaders al han raquintà ch’i sajan arrivads la damaun intgins impurtants telegrams da las staziuns Byfleet e Chertsey. Ma cun ina giada na saja arrivà nagut pli. Mes frar n’è vegnì a savair nagins detagls precis dals umens. «Il cumbat davant Weybridge cuntinuescha», quai era quasi l’entir cuntegn da lur communicaziuns.

Il servetsch da viafier era uss en grond dischurden. In dumber considerabel da glieud ch’aveva spetgà amis dals abitadis da la rait da viafier dal sidvest steva enturn intschert. In um vegl cun chavels grischs è s’avischinà a mes frar ed è s’alterà en pleds furius davart la South-Western Company. «A quella stuess vegnir ditg ina giada set e quatter», ha el manegià.

Intgins trens arrivavan da Richmond, Putney e Kingston. En quels sa chattava glieud ch’era partida a far in’excursiun dal di sin l’aua; ma las sclusas eran stadas serradas ed els avevan cret d’avair observà insatge sco in sentiment da tema che giascheva en l’aria. In um en flanella strivlada alv e blau è s’adressà a mes frar per communitgar sias curiusas novitads:

«Entiras rotschas da glieud van sin chars e charrotschas e da tuttas sorts vehichels vers Kingston, runond cun sai valischs cun lur quatter chaussas», ha el ditg, «els arrivan da Molesey e Weybridge e Walton e pretendan d’avair udì a Chertsey in ferm fieu da chanun; schuldads a chaval als hajan cusseglià da prender svelt la fugia, damai ch’ils Marsians arrivian. Er nus avain udì fieu da chanuns a la Hampton Court Station, ma nus avain pensà ch’i sa tractia da tun e chametg. Tge diavel ha quai tut da muntar? Ils Marsians na pon bain betg sortir da lur foss? U forsa tuttina?»

Mes frar n’al ha betg pudì dar scleriment.

Pli tard ha el remartgà ch’in sentiment diffus da tema aveva er tschiffà ils utilisaders da la metro e ch’ils excursiunists da la dumengia or dal sidvest – Barnes, Wimbledon, Richmond Park, Kew etc. – cumenzavan a returnar pli baud ch’uschiglio. Ma nagin dad els n’era bun da dir insatge da num, auter che tunas da pauc. Mintgin ch’aveva da far insatge a la staziun pareva d’avair nauscha luna.

Vers las tschintg è la massa da glieud a la staziun, che creschiva d’in cuntin, vegnida en grond’agitaziun, perquai ch’ins ha avert la lingia da colliaziun tranter las fermadas dal sidost e dal sidvest, la quala era stada serrada quasi tut il temp. L’agitaziun è creschida vesend ad entrar trens da vitgira cun immens chanuns e chars da persunas fullanads cun schuldads. Igl eran quai ils chanuns ch’eran vegnids manads si da Woolich e Chatham per cuvrir Kingston.

Dalunga han ins cumenzà a stgamiar pleds da spass sco per exempel: «Ins as vegn a mangiar!» – «Nus essan ils dompturs!» Pauc pli tard è arrivà in tren cun policists ch’han rumì ils perruns. Er mes frar è puspè ì sin via.

Ils zains han tutgà a la messa da la saira, ed ina gruppa da mattatschas da l’armada dal salid è vegnida a chantond da la Waterloo Street giuadora. Tar la punt observavan intgins spassegiaders ina stgima brina remartgabla che nudava en grondas floccas dal flum giu. Il sulegl gieva gist da rendì ed il Clock Tower ed ils edifizis dal parlament s’auzavan cunter in tschiel da la saira, il qual ins n’avess strusch pudì s’imaginar pli paschaivel, in tschiel dorà, interrut da lungas strivlas traversalas da nivels cotschen purpur. I gieva la baterla d’ina bara nudanta. In dals umens, in reservist, sco ch’el scheva, ha raquintà a mes frar ch’el haja vis en il vest a sbrinzlar il heliograf.

En la Wellington Street è mes far fruntà sin intgins giuvens robusts che currivan gist cun gasettas anc umidas e placats che devan en egl or da la Fleet Street. «Terribla catastrofa!» sbragivan els in pli dad aut che l’auter. «Cumbats a Weybridge! Descripziun detagliada! Fugia dals Marsians! Londra en privel!» Mes frar als ha stuì dar trais pence per in’ediziun da la gasetta.

Uss e pir uss ha el pudì sa far in maletg da l’immensa forza e terriblezza da lezs monsters. El è vegnì a savair ch’els n’eran betg be in pugn plain pitschnas creatiras maladestras, mabain creatiras che guidavan immens corps mecanics, che sa muvevan sco il chametg e pudevan tutgar lur adversaris cun tala forza che schizunt ils pli gronds chanuns n’als pudevan betg far frunt.

Els èn vegnids descrits sco «immensas maschinas sco filiens, bunamain tschient pes autas, ablas da sa mover enavant cun la sveltezza da trens rapids e da sajettar radis d’in’immensa chalur». Battarias zuppadas che consistivan oravant tut da chanuns da champagna sajan vegnidas installadas en il conturn da la prada da Horsell, surtut tranter il district da Woking e Londra. Ins haja vis co che tschintg maschinas sajan s’avischinadas a la Temsa ed ina saja vegnida destruida tras ina luna da la casualitad. En tut ils auters cas hajan ils projectils fallà la noda e las battarias da chanuns sajan immediat vegnidas destruidas dals radis da chalur.

Ins ha annunzià grevas sperditas da schuldads, ma il tun dal rapport era segnà da speranza. Ils Marsians sajan vegnids bittads enavos; els na sajan betg invulnerabels. Els sajan puspè sa retratgs en lur triangul da cilinders en il circul da Woking. Glieud cun heliografs s’avischinian ad els d’in cuntin da tuttas varts. Cun gronda sveltezza vegnian manads al lieu chanuns nà da Windsor, Portsmouth, Aldershot, Woolwich, gea schizunt or dal nord; tranter auter lungs chanuns da novantatschintg tonnas or da Woolwich.

Tut en tut vegnian tschentads si u semtgads a la svelta tschientesedisch, surtut per proteger Londra. Mai avant haja gì lieu en l’Engalterra in’uschè gronda u uschè svelta mobilisaziun da pussanza guerresca. Mintga cilinder che crodia en avegnir, uschia sperav’ins, vegnia a vegnir destruì immediat tras ferms projectils explosivs, ils quals duevan vegnir producids e repartids il pli svelt pussaivel. Senza dubi, ha il rapport cuntinuà, na possia la situaziun betg esser pli singulara e seriusa, ma la publicitad saja admonida qua tras d’evitar e da supprimer panicas.

Bain sajan ils Marsians creatiras ordvart curiusas e terriblas, ma en il mender cas na saja quai betg dapli che ventg cunter noss milliuns. Las autoritads hajan buna raschun da concluder dal dumber da cilinders che mintgin da quels na possia betg cuntegnair dapli che maximalmain tschintg – ensemen pia quindesch. Ed almain in saja gia destruì – forsa er dapli. La publicitad saja gia vegnida avertida avunda dal privel smanatschant; e las pli grondas mesiras da segirezza sajan vegnidas interprendidas per proteger la populaziun dals lieus periferics dal sidvest smanatschads.

E cun sincerar repetidamain che Londra saja segir e sa fidond fermamain che las autoritads dumognian questa greva sfida, è la quasi-proclamaziun ida a fin. Quai tut era stampà en bustabs gigantics, uschè frestg ch’il palpiri era anc umid, ed i n’era restà nagin temp d’agiuntar pleds explicativs. I saja dà en egl, ha mes frar raquintà, cun tge mancanza da respect che l’ulteriur cuntegn da la gasetta saja vegnì smuttà ed eliminà per dar spazi a questas communicaziuns.

Per lung da l’entira Wellington Street pudev’ins vesair la glieud a faudar dapart e leger quests fegls cotschens sco l’odi; e la riva era tuttenina emplenida da las vuschs chanerusas d’in’entira armada da vendagasettas ch’èn suandads sin ils chaltgogns a quests pioniers.

La glieud è raivida giu dals bus a sa segirar exemplars da las gasettas. Questas novitads han sa chapescha excità extremamain la massa, quant calma che quella pudeva er esser stada avant. L’isch d’in negozi da chartas geograficas a la riva è svelt vegnì avert, ha raquintà mes frar, e davos la fanestra è vegnì visibel in um en ses vestgì da dumengia cun guants mellen-citrona, co ch’el fermava en tutta prescha chartas da Surrey en la vitrina.

Cur ch’el è, per lung da la riva, vegnì al Trafalgar Square, la gasetta en ses maun, ha mes frar vis in pèr fugitivs da West Surrey. In um è vegnì cun sia dunna, dus giuvens ed intgin mobigliar en in char sco ch’als dovran martgadants da legums. El vegniva or da la direcziun da la punt da Westminster e gist davos el in char da fain cun tschintg u sis persunas da buna parita cun intginas valischs e faschs. Las fatschas da questa glieud eran scrudadas, e lur entir’apparientscha steva en in cuntrast eclatant tar l’exteriur ornà da dumengia da la glieud en ils omnibus. Umans vestgids a la moda guardavan plain mirveglias or da lur chars affittads sin ils fugitivs.

Els èn sa fermads sin la plazza, indecis en tge direcziun ch’els duain ir. La finala èn els sa vieuts vers ost ed èn ids per lung da la riva. In pau pli tard è vegnì in um en vestgadira da lavurdi sin in da quests vegls velos a trais rodas vegl francons cun ina pitschna roda davant. El aveva ina fatscha alva sco la naiv ed era cuvert da sisum fin giudim cun merda.

Mes frar è sa vieut engiu vers la Victoria Station ed è fruntà sin in entir dumber da tala glieud. El aveva il sentiment diffus d’er fruntar là sin mai. El ha remartgà in dumber surprendentamain grond da policists che reglavan il traffic. Intgins dals fugitivs discurrivan cun la glieud en ils omnibus davart ils schabetgs. In ha pretendì d’avair vis ils Marsians. «Sadellas sin chommas-lain», as di jau, «quels chaminan sco umans.» Ils blers parevan viventads ed agitads tras las experientschas extraordinarias ch’els avevan fatg.

Davos la Victoria Station han las ustarias fatg bunas fatschentas cun quests novarrivads. En mintga chantunada sa rimnava la glieud, legeva gasettas, discurriva tut agitada in cun l’auter ubain fixava quests giasts da la dumengia nunusitads. Quests parevan be anc da s’augmentar enten far stgir e la finala sumegliavan las vias tenor il rapport da mes frar sco l’Epsom High Street in di da derby. Mes frar ha pledentà plirs da quests fugitivs, ha però survegnì da la gronda part dad els be respostas nunsuffizientas.

Nagin dad els n’al ha pudì communitgar insatge da Woking, cun excepziun d’in um ch’al ha segirà che Woking saja vegnì destruì cumplettamain la notg passada.

«Jau vegn da Byfleet», ha el raquintà; «in um sin in velo è vegnì la damaun marvegl tras noss abitadi; el è ì dad isch tar isch ed ans ha admonì da fugir. Alura èn arrivads schuldads. Nus essan ids viador a guardar tge ch’i saja ed avain vis vers sid nivels da fim spess – nagut auter che fim; nagin’olma viventa n’è vegnida per via. Alura avain nus udì ils chanuns a Chertsey, e la glieud è vegnida da Weybridge. Pia hai jau serrà mia chasa e sun ì davent.»

Da lez temp regiva sin via in ferm sentiment da ravgia. Ins crititgava las autoritads pervi da lur inabilitad da dar dumogn als invasurs esters senza tut questas cumplicaziuns. Vers las otg han strasunà en l’entira part meridiunala da Londra fermas chanunadas. Tar la gronda canera sin las vias principalas n’ha mes frar betg pudì udir quellas, ma sa fullond via tras las vias lateralas quietas vers il flum, las ha el udì a moda fitg clera.

Igl era gia las diesch, cur ch’el è returnà da Westminster enavos tar si’abitaziun al Regent’s Park. El era uss vaira inquietà per mai e dal tuttafatg commovì tras la purtada evidenta da quests eveniments. Tuttenina ha el gì il desideri da s’occupar en patratgs cun detagls guerrils, precis sco che er jau aveva fatg quai la sonda. El ha pensà a tut lezs chanuns che sa tegnevan pronts en in ruaus plain spetgas, a lezza cuntrada transfurmada cun ina giada en in district da nomads. El ha empruvà da s’imaginar «sadellas sin chommas-lain» d’in’autezza da tschient pes.

Intgins chars, prendids en possess da fugitivs, charravan per lung da l’Oxford Street, intgins er en la Marylebone Road. Ma las novitads èn sa derasadas uschè plaun che la Regent Street e la Portland Road eran anc adina emplenidas da la glieud che gieva er uschiglio a spass là la dumengia. Bain stevan er enturn gruppas d’umans che manavan discussiuns animadas. Ma a l’ur dal Regent’s Park flanavan en la glisch da las paucas laternas da gas uschè blers pèrs silenzius sco ch’ins aveva adina per disa da vesair là. La notg era quieta e chauda, bunamain in pau pesanta; da temp en temp udiv’ins da lunsch la canera dals chanuns e suenter mesanotg han ins remartgà straglischs en il sid.

Mes frar legeva adina puspè la gasetta e temeva gia ch’i saja capità cun mai il pir. El era senza paus e suenter tschaina è el puspè ì or en il liber ed è girà enturn senza finamira. Alura è el returnà ed ha empruvà da spaventar ses patratgs murdents tras sias scrittiras d’examen. Curt suenter mesanotg è el ì a letg, è però, glindesdi en damaun, siglì si gia fitg baud or d’in nausch siemi entras spluntar vi dad ischs, pass sin via, schumbrar e tutgiez. In reflex cotschen giugava vi dal palantschieu sura. In mument è el restà per lung sco schirà ed è sa dumandà sch’il di haja gia cumenzà ubain sch’il mund saja vegnì nar. Alura è el siglì or da letg ed è ì svelt a la fanestra.

Sia chombra sa chattava sut il tetg; e tegnend ses chau or da fanestra, ha el udì a sa repeter da la via si e giu anc tantas giadas la canera da fanestras ch’èn s’avertas; e chaus en tuttas varietads d’irritaziun nocturna èn cumparids. Dapertut han ins udì cloms tut stupefatgs.

«I vegnan!», ha sbragì in policist, pitgond cun tutta forza vi d’in isch. «Ils Marsians vegnan!» Alura è el festinà tar il proxim isch.

La canera da schumbers e trumbettas resunava nà da la caserna en l’Albany Street; ed en mintga baselgia ch’ins pudeva udir fin qua er’ins occupà cun tutgar da sturnas e rubar uschia als davos la sien. Ins udiva a s’avrir portas ed en las chasas visavi ha ina fanestra suenter l’autra cumenzà a resplender en glisch melna.

Ina charrotscha serrada è galoppada da la via si. Gist suenter èn suandads dus chars da locaziun, l’avantguardia d’ina lunga retscha da chars en plaina cursa, per gronda part en viadi vers la Chalk Farm Station, nua che la North-Western prendeva si en trens spezials ils viagiaturs, e nua che sa laschava evitar la muntada vers la Euston Station.

Ditg ha mes frar guardà sco narcotisà or da fanestra; el guardava suenter al policist che pitgava vi d’in isch-chasa suenter l’auter, sa deliberond da ses messadi nunchapibel. Qua è s’avert l’isch da la chombra da mes frar, e l’um ch’abitava da l’autra vart da la stgala è entrà. El era anc en chamischa, chautschas e pantoflas, ils givlars pendevan giuador e ses chavels eran anc spalads dal durmir.

«Tge dianter èsi pomai?», ha el dumandà. «In fieu? Ch’il diavel portia questa ruaida!»

Omadus han stendì lur chau lunsch or da fanestra, empruvond da chapir tge ch’il policist sbragiva atgnamain. Or da las vias lateralas vegniva glieud che steva enturn en gruppas e debattava vivamain.

«Tge dianter ha tut quai da muntar?», ha dumandà il vischin da mes frar.

Mes far ha be respundì giond ord via ed ha cumenzà a sa vestgir. Cun mintga toc vestgadira gieva el a la fanestra per gea betg manchentar insatge da l’agitaziun creschenta sin las vias. Tuttenina è cumparida glieud che vendeva gasettas fitg marveglias ed empleniva cun lur sbragim las vias.

«Londra en privel da stenscher! Las fortificaziuns da Kingston e Richmond èn vegnidas assaglidas! Terriblas mazzacras en la val da la Temsa!»

Ed enturn enturn el – en las stanzas sutvart, en las chasas daspera e visavi e davosvart en il Parc Terraces ed en las tschient vias da lezza part da Marylebone, ed en il district Westbourne Park e St. Pancras, ed en il vest e nord a Kilburn e St. John’s Wood e Hampstead ed en l’ost a Shoreditch e Highbury e Haggerston e Haxton ed anc dapli tras l’entir immens virivari da Londra dad Ealing fin East Ham – ha la glieud sfruschà ils egls ed avert las fanestras per guardar viador e tschentar dumondas inutilas ed è sa vestgida svelt cur ch’è ida tras las vias l’emprima buffada, la quala dueva preceder il stemprà da tema vegnint. Londra ch’era ì a durmir dumengia notg fiac ed apatic, è uss sa sveglià las emprimas uras dal glindesdi en damaun cun in ferm sentiment da privel.

Betg en cas da vegnir a savair davent da sia fanestra tge ch’era propi capità, è mes frar ì giu e passà or sin via, gist cur che l’alva da la damaun colurava rosa ils nivels tranter las culmainas da las chasas. La fulla da glieud che fugiva a pe ed en chars daventava mintga mument pli gronda. «Fim nair!», ha el udì a clamar la glieud, adina puspè «Fim nair!». Ch’ina tema resentida uschè unanimamain stueva infectar in l’auter, è evident. Cur che mes frar ha targlinà sin la sava da l’isch, ha el vis a s’avischinar in auter vendagasettas ed al ha cumprà ina gasetta. L’um è puspè currì vinavant cun sia rauba e vendeva sias gasettas per in shilling il toc – ina maschaida grotesca d’engurdientscha e tema.

Ed en questa gasetta ha mes frar legì lezza communicaziun fatala dal cumandant superiur:

«Ils Marsians èn abels d’emetter cun ina sort racheta immens nivels d’ina vapur naira, tissientada. Els han stenschentà nossas battarias, destruì Richmond, Kingston e Wimbledon ed avanzan uss plaunsieu vers Londra, entant ch’els destrueschan en viadi tut. Igl è nunpussaivel d’als retegnair. I na dat nagin auter salvament dal fim nair che la fugia immediata.»

Quai era tut, ma igl era avunda. L’entira populaziun da la metropola da sis milliuns è siglida si e currida in tranter l’auter en in virivari cumplet; en curt vegniva ella bain a sa precipitar en massas vers nord.

«Fim nair!», tunavi da tuttas varts. «Fieu!»

Ils zains da la baselgia vischina tutgavan penetrant, in char guidà a moda malprecauta è, sut sbratgs e blastemmas, ì en tocca vi d’in bigl sin via. Glischs fustgas sautavan si e giu en las chasas, e vi da baininqual charrotscha che filava sperasvi ardevan anc las laternas betg stizzadas. E sur ils chaus cumenzava l’alva – cler, ruassaivel e miaivel.

Mes frar ha udì en las stivas e davos el ad ir da stgala si e giu pass preschads. Sia locatura, zugliada be en ina mantella da chombra ed in schal, è vegnida a la porta; ses um la suandava blastemmond.

Cur che mes frar ha cumenzà a daventar conscient da tut questas chaussas, è el ì svelt enavos en sia chombra, ha chatschà en sia tastga tut ils daners ch’eran avant maun – tut en tut var diesch glivras – ed è puspè ì viador sin via.


15. Tge ch’è capità a Surrey
[edit]

Entant ch’il curat seseva là e tegneva sper la saiv viva sin la prada planiva sper Halliford pleds confus, entant che mes frar guardava tiers co ch’ils fugitivs festinavan sur la punt da Westminster, eran ils Marsians decis d’attatgar. Tant sco ch’ins ha pudì concluder dals rapports cuntravers ch’èn vegnids scrits davart quai, è la maioritad dad els restada fin las nov la saira en il foss da Horsell, occupada ferventamain cun lavurs preparatoricas. Els han lavurà cun gronda prescha e producì immensas quantitads da fim verd.

Confermà èsi percunter che trais Marsians èn sortids vers las otg or dal foss ed èn avanzads plaunsieu e precautamain, sa faschond via tras Byfleet e Pyrford vers Ripley e Weybridge. Uschia èn els, il sulegl che gieva da rendì davos sai, arrivads en vischinanza da las battarias. Quests Marsians na marschavan betg a moda serrada, mabain en ina lingia, mintgin var ina miglia e mez davent da l’auter. Els sa mettevan en contact in cun l’auter cun agid d’in tschivliez en furma da sirena che cumpigliava, ensi ed engiu, tut las notas da la stgala.

Quest tschivliez ed il sajettar dals chanuns a Ripley e St. George’s Hill era stà quai che nus avevan udì ad Upper Halliford. Ils chanuniers a Ripley, artigliarists voluntaris als quals ins n’avess mai dastgà surdar quest pensum, èn alura fugids nunponderadamain a chaval ed a pe tras il vitg desert. Il Marsian è raivì ruassaivlamain sur lur chanuns, senza far diever da ses radi da chalur, è avanzà bufatgamain tranter els, als ha surpassà ed è uschia arrivà tut nunspetgadamain tar ils chanuns a Painshill Park, ils quals el ha destruì.

La glieud da St. George’s Hill steva però sut megliers manaders u era pli da sang fraid. Damai ch’els eran sa zuppads davos in guaudet da pigns, paran els da gnanc esser vegnids remartgads dal Marsian ch’als era il pli datiers. Els han drizzà or lur chanuns cun madira reflexiun, sco sch’els sa chattassan tar ina parada militara, ed han sajettà en ina distanza da var milli jards.

Ils projectils han chamegià tuts enturn il Marsian; ins al ha vis a far in pèr pass enavant, a ballantschar e crudar per terra. Igl è sa fatg udir in sbragir general e giz ed en tutta prescha èn ils chanuns vegnids chargiads da nov. Il Marsian ch’era vegnì bittà per terra ha cumenzà in urlim extendì, e dalunga è cumparì tar las plantas en il sid in segund gigant traglischant ch’al ha respundì. I fascheva l’impressiun sco sch’ina chomma dal traipe fiss vegnida smardegliada tras las chanunadas. L’entira chargia da la segunda salva è crudada lunsch davant ils Marsians per terra, ed il medem mument han ses dus cumpogns drizzà lur radis da chalur sin la battaria. La muniziun è explodida, ils pigns enturn ils chanuns stevan en flommas e be in u dus da la squadra, ils quals currivan gia sur il fil da la collina, èn mitschads.

Alura hai parì sco sche quests trais avessan salvà ina radunanza; ils exploraturs ch’als han observà, han rapportà ch’els sajan restads là la proxima mes’ura senza sa mover. Il Marsian ch’era cupitgà è ruschnà plaunsieu or da sia capsla. Ina pitschna figura che, curius avunda, pareva sin questa distanza sco in flatg da ruina. El era evidentamain occupà cun reparar ses pe da sustegn. Vers las nov è el stà a fin cun quai, ses chapitsch è puspè cumparì sur las plantas.

Intginas minutas suenter las nov èn arrivads tar quests trais posts da guardia quatter ulteriurs Marsians, dals quals mintgin purtava in gross bischen nair. In bischen cumparegliabel è vegnì surdà a mintgin dals trais ulteriurs, e tuts èn uss avanzads per sa reparter en distanzas tuttina grondas en ina lingia storta tranter St. George’s Hill, Weybridge ed il vitg Send en il sidvest da Ripley.

Ina dunsaina rachetas èn s’auzadas da las collinas davant els, apaina ch’els èn sa mess en moviment, per avertir las battarias che spetgavan enturn Ditton ed Esther. A medem temp han quatter da lur maschinas da guerra, medemamain armadas cun tals bischens, traversà il flum; duas dad ellas èn, resortind nair dal tschiel occidental, vegnidas en vista a mai ed al curat cur che nus festinavan spussads e turmentads da dolurs per lung da la via che maina da Halliford vers nord. I pareva sco sch’ellas navigassan sin in nivel, pertge ch’ina tschajera fustga cuvriva ils champs e tanscheva fin ad in terz da lur autezza.

Vesend quai, ha il curat cumenzà a singluttar da bass ed è sa mess a currer; jau però saveva ch’i n’era betg cunvegnent da vulair fugir d’in Marsian, sun ma vieut da la vart e ruschnà tras urticlas cuvertas cun rugada e spinatschs en il foss lad che passava sper la via. Il curat ha guardà enturn, ha vis tge che jau aveva en il senn, ed è uss sa vieut per suandar mai.

Ils dus Marsians eran stads airi; l’in che steva pli datiers da nus, guardava vers Sunbury, l’auter, sco ina massa da tschajera grischa davant la staila da la saira, steva giud via en direcziun da Staines.

Il tschivliez ch’era magari sa fatg udir tranter ils Marsians aveva chalà; en lez immens mez rudè cun lur cilinders sco center, èn els ids en posiziun en quietezza cumpletta. Igl era ina mesaglina, da la quala ils pizs da las cornas sa chattavan dudesch miglias ina ord l’autra. Bain mai dapi l’invenziun da la pulvra da sajettar ha ina battaglia cumenzà en tala quietezza. Nus gist tuttina sco in observatur pussaivel sper Ripley avessan gudagnà precis la medema impressiun – ils Marsians parevan dad esser en il possess incontestabel da la notg che steva per cumenzar, illuminads be d’in clerglina miaivel, da las stailas, dal resun dal di partend e da la glisch cotschnenta si St. George’s Hill ed en il guaud da Painshill.

Ma drizzads cunter questa mesaglina, a Staines, Hounslow, Ditton, Esher, Ochham, davos collinas e guaudets en il sid dal flum, per lung da las pradas planivas, situadas vers nordvest – dapertut nua ch’ina gruppa da plantas u chasas d’in vitg purschevan avunda protecziun, stevan chanuns en spetga mitta. Rachetas da signal s’auzavan, derasavan lur plievgia da sbrinzlas en la notg e svanivan. La tensiun tar las battarias che taschevan ha cuntanschì sia culminaziun. Ils Marsians duvravan be avanzar fin en la lingia da fieu e dalunga vegnivan lezzas massas da glieud immobilas, lezs chanuns che traglischavan stgir tras la notg che steva per cumenzar, ad erumper en la gritta d’in cumbat selvadi.

Nagin dubi, il patratg che dominava tut ils auters en millis da lezs chaus che vegliavan, il qual chatschava er enavos en mes chau mintg’auter patratg, era la dumonda betg sclerida, quant lunsch che lezs sajan bain buns d’ans giuditgar. Realisavan els che noss milliuns furmavan in entir serrà, unì tras lavur? U interpretavan els noss signals da fieu, noss catapultar bumbas, noss mulestar stinadamain lur champ forsa uschia sco che nus interpretain l’unanimitad furiusa en l’attatga d’ina schauma d’avieuls disturbada? Avevan els l’intenziun d’ans extirpar? (Lezza giada na saveva anc nagin, tge furma da nutriment ch’els basegnavan.) Tschients da questas dumondas sa cruschavan en mes spiert, cur che jau observava las immensas furmas da lezs posts da guardia. Ma a medem temp hai jau pensà a tut las forzas armadas nunenconuschentas e zuppadas che pudevan sa chattar en direcziun da Londra. Avev’ins mess traplas en furma da foss? Avev’ins quasi semtgà ils mulins da pulvra a Hounshaw sco latschs? Vegnan quels da Londra a posseder cor e curaschi avunda da far or da lur immensa mar da chasas in Moscau pli grond?

Qua è, suenter in spazi da temp quasi infinit, cur che nus ruschnavan tras il chagliom e spiavan viador precautamain, resunà da lunsch in tun sco il bumbardar d’in chanun. Qua ha in Marsian che steva sper nus auzà ses bischen aut en l’aria ed ha sajettà cun quel sco cun in chanun, cun in ferm plum ch’ha fatg stremblir la terra. Il Marsian che steva sper Staines al ha respundì. Nagin chamegiar n’è stà da vesair, nagin fieu, nagut auter che lezza sfratgada en furma da sajet.

Tras quest fracass cumparegliabel cun sajets d’urgenza sun jau m’agità talmain che jau hai emblidà mia segirezza persunala ed il stadi da mes mauns sbuglientads e sun ma drizzà si cun bregia en il chagliom per pudair guardar vers Sunbury. Entant che jau era anc londervi da ma far via, è suandà in segund plum en mia vischinanza, ed in grond projectil è sgulà sur mai vi vers Hounslow. Jau spetgava almain da vesair fim u fieu u in’autra consequenza sumeglianta. Ma tut quai che jau veseva era il tschiel blau stgir, vi dal qual glischava ina suletta staila, e la tschajera alva che sa rasava sutvart, vast e profund. Er nagina bumbardada n’era stada d’udir, nagin fracass ch’avess respundì a la provocaziun. Il ruaus era restabilì; or d’ina minuta hai dà trais.

«Tge è capità?», ha dumandà il curat ch’era s’auzà sper mai.

«Sappia Dieu!», hai jau respundì.

In utschè-mezmieur è sgulatschà sper nus vi ed è svanì. Ina canera sco d’in sbragir lontan è s’auzada e dalunga svanida. Jau hai puspè guardà suenter il Marsian e vis co ch’el sa muveva uss svelt sc’ina frizza vers ost per lung dal flum.

Mintga mument spetgava jau ch’il fieu d’ina battaria zuppada sa drizzia cunter el. Ma il ruaus da la saira è restà nundisturbà. La figura dal Marsian vegniva adina pli pitschna en il lontan, e suenter curt temp al avevan traguttì la tschajera e la notg che steva per cumenzar. Animads d’in’intuiziun communabla, essan nus raivids pli ad aut. Davant Sunbury è s’auzà in object stgir, sco sch’ina collina en furma da tgejel fiss tuttenina sa chatschada tranteren, zuppond a nossas egliadas l’ulteriur pajais. Da l’autra vart dal flum, survart Walton, avain nus vis dalunsch ina segunda elevaziun. Anc durant che nus la fixavan, parevan quests corps en furma da collina da sa sbassar e da sa derasar.

Muventà d’in patratg andetg, hai jau guardà vers nord e vis ch’igl era cumparì là in terz da quests tgejels nivlus, nairs.

Tut era cun ina giada vegnì dal tuttafatg quiet. Lontan en il sidost udivan nus ils sbratgs sco da tschuetta dals Marsians, tras ils quals els communitgavan in cun l’auter ed ans rendevan be anc pli conscients da questa quietezza inquietanta. Alura ha l’aria puspè stremblì sut lur chanunadas: ma nagin’artigliaria terrestra n’ha dà resposta.

Da lez temp nagin da nus che n’era bun da chapir tut quai; pli tard però dueva jau vegnir a savair tge muntada ch’avevan questas collinas inquietantas che sa furmavan enten far stgir. Mintgin dals Marsians ch’eran sa mess en posiziun sin ina lingia en furma da mesaglina aveva, sin in segn nunenconuschent, cun agid da lez bischen en furma da chanun ch’el purtava, sajettà in immens recipient dapertut là, nua ch’ina collina, in’autezza, ina gruppa da chasas u ina dustanza, davos la quala el avess pudì supponer ina battaria, al aveva purschì ina mira. Intgins han sajettà be ina da lezzas stgatlas, auters, sco en il cas che nus avain vis, er duas; il Marsian davant Ripley duai avair fatg betg main che tschintg sajets in suenter l’auter. Questas stgatlas schluppavan cur ch’ellas crudavan per terra, n’explodivan però betg. Dalunga sortiva dad ellas in’immensa quantitad d’ina vapur greva, naira sco tinta, che s’auzava e sa cumprimiva ad in nivel immens, spess, da colur naira sco lain d’eben; ad ina collina da gas che s’auzava e sa sbassava e sa derasava plaunsieu sur il terren ch’al circumdava. Ed il contact cun questa vapur, l’inhalar da la pli pitschna da sias parts murdentas muntava per tut quai che tirava flad la mort.

Ella era greva, questa vapur, pli greva ch’il pli spess fim. Uschia capitavi che suenter l’emprim ferm evapurar e s’auzar che suandava al schluppar da la stgatla, questa vapur cumenzava puspè a sa sbassar e, pli en furma d’in corp liquid che da gas, a sa derasar sur la terra. Ella bandunava las collinas e curriva en las vals ed en ils foss e chanals, sumegliant a quai ch’i duai esser il cas tar l’acid carbonic che sorta da sfessas vulcanicas. E là nua ch’ella tutgava l’aua, succediva in process chemic singular: la surfatscha sa cuvriva dalunga cun ina stgima pulvrusa che sfunsava plaunsieu e stgaffiva ulteriur spazi. Questa stgima era dal tuttafatg indissolvibla ed igl era in’apparientscha remartgabla, en cumparegliaziun cun l’effect immediat dal gas, ch’ins pudeva, suenter avair allontanà lezza stgima tras in cul, baiver l’aua senza nagin donn. La vapur na sa reparteva betg sco dretg gas; ella tatgava ensemen plain gnocs, sa derscheva tatgant sur terra spundiva, sa laschava manar davent be vess tras il vent, sa maschadava be plaunsieu cun la tschajera e l’umiditad da l’aria e crudava per terra en furma da pulvra. Nus pudain be concluder ch’igl era activ en questa vapur in element a nus betg enconuschent, il qual maina en il blau da l’analisa spectrala ad ina gruppa da quatter lingias. Abstrahà da quai ans è sia cumposiziun dal tuttafatg nunenconuschenta.

Uss ch’il grond nivel suenter la detunaziun era passà, tatgava il fim nair uschè ferm giun plaun ch’i deva anc avant ch’el curria davent en in’autezza da tschuncanta pes en l’aria, sin tetgs ed auzadas superiuras d’autras chasas e sin grondas plantas ina pussaivladad da mitschar dal tuttafatg da ses effect toxic; quai dueva sa verifitgar anc lezza notg a Street Cobham e Ditton.

In um ch’è mitschà en lez lieu da la mort ha fatg in rapport remartgabel davart lezs schabetgs: co ch’el haja observà il sa derasar sul dal fim, quasi sco ina serp, co ch’el haja guardà giuador dal clutger e vis a s’auzar las chasas dal vitg sco spierts or dal nagut nair sco charvun. In di e mez saja el restà si là, spussà, mez mort da la fom ed arsentà dal sulegl. La terra pareva sut il tschiel blau e davant il maletg da las collinas lontanas sco ina vasta surfatscha da vali nair; plaun a plaun sajan alura puspè s’auzads qua e là ils tetgs cotschens, las plantas verdas e pli tard chaglias e saivs, chamonas e mirs vers la glisch dal sulegl.

Ma quai è be succedì a Street Cobham, nua che la vapur naira è restada giun plaun fin ch’ella è sfundrada da sezza en la terra. Per ordinari schubregiavan ils Marsians, suenter ch’il fim aveva fatg ses effect, l’aria cun passar en il fim e drizzar in radi da vapur sin quel.

En questa moda han els fatg cun las massas da fimera en nossa vischinanza, sco che nus avain pudì observar nà da las fanestras d’ina chasa bandunada ad Upper Halliford, nua che nus eran returnads. Davent da là avain nus er pudì vesair a glischar vi e nà ils reflecturs sin las collinas da Richmond e Kingston. A las indesch han stremblì nossas fanestras e nus avain udì a stgadanar ils immens chanuns d’assedi ch’eran vegnids mess là en posiziun. En tscherts intervals ha il fieu durà radund in quart d’ura. Quai pudevan be esser sajets tschorvs sin ils Marsians invisibels a Hampton e Ditton. Alura èn ils radis sblatgs da la glisch electrica svanids per far plazza ad ina glischur cotschna.

Da lez temp è, sco che jau sun vegnì a savair pli tard, il quart cilinder, in meteor verd, glischant, crudà a Bushey. Anc avant ch’ils chanuns avrian lur fieu sin la chadaina da collinas da Richmond e Kingston, ha gì lieu en il sidvest ina chanunada irregulara, la quala è, sco che jau suppon, d’attribuir als sajets senza mira dals chanuns ch’eran là en posiziun; quels èn succedids avant che la vapur naira surprendia la squadra.

Procedind uschia tenor in plan bain ponderà, sco che umans fimentan per exempel in gnieu da vespras, han ils Marsians derasà sur la terra en direcziun da Londra quest fim singular, stenschent. Las finiziuns da las lingias en furma da mesaglina èn s’engrondidas plaunsieu, fin ch’ellas han la finala cumpiglià il territori da Hanwell fin Coombe e Malden. L’entira notg èn ils Marsians avanzads cun lur bischens che purtavan destrucziun. Betg ina suletta giada suenter ch’il Marsian era vegnì terrà sper St. George’s Hill, han els dà a l’artigliaria er be la minima schanza da lantschar in’attatga effizienta. Dapertut nua ch’avessan pudì esser postads chanuns zuppads, vegniva sajettada ina stgatla frestga da lez fim nair; e là nua ch’ils chanuns stevan senza protecziun, vegniva fatg diever dal radi da chalur.

Vers mesanotg bittavan las plantas ardentas vi da las spundas dal Richmond Park e la glischur dal fieu sin la collina da Kingston lur glisch sin ina rait da fim nair che cuvriva e laschava svanir l’entira val da la Temsa e s’extendeva uschè lunsch sco che l’egl pudeva tanscher. Ed entamez guatavan plaunsieu dus Marsians, sajettond lur radis da vapur tschivlants baud en questa direcziun, baud en l’autra.

Il radi da chalur han ils Marsians be duvrà pauc lezza notg, saja perquai ch’els avevan be ina pitschna reserva da las materias, cun las qualas els producivan quel, saja ch’i giascheva en lur intenziun da betg devastar il pajais, mabain be da rumper u d’intimidar la resistenza ch’els avevan chattà. En quai han els senza dubi cuntanschì lur finamira. La dumengia notg è la resistenza organisada cunter lur moviments dada ensemen. Da là davent n’ha nagin’organisaziun d’uman, saja tgenina ch’i veglia, pudì far frunt ad els, talmain aveva quest’interpresa fatg naufragi. Schizunt las squadras dals torpedaders e dals destruiders munids cun torpedos, ils quals avevan manà lur chanuns a fieu rapid da la Temsa siador han refusà da restar là, han revoltà ed èn puspè turnads enavos. La suletta interpresa d’attatga, la quala la glieud ha anc ristgà da prender per mauns lezza notg era da plazzar minas e traplas; ma schizunt questas lavurs èn succedidas cun impunder las forzas per part senza senn, per part a moda desperada e memia a la svelta.

Ins sto be s’imaginar il destin da lezza battaria davant Esher che spetgava en immensa tensiun sin quai che dueva succeder. Survivents n’hai dà nagins. Ins po be sa far in maletg da tut: Tut era en il meglier urden, ils uffiziers fervents ed attents, la squadra pronta, las reservas da muniziun semtgadas, ils manischunzs tar lur chavals e chars, la massa d’aspectaturs uschè datiers sco che quai als era vegnì lubì, il ruaus miaivel da la saira, las ambulanzas e tendas da champagna cun ils arsentads e blessads da Weybridge. Alura tuttenina il resun surd dals sajets dals Marsians ed ils projectils sproporziunads ch’èn filads sur plantas e chasas ed ids en tocca sin ils champs vischins.

Ins po plinavant s’imaginar co che l’attenziun generala è tuttenina vegnida svegliada, cur che la massa naira è sajettada andetgamain enavant, sa sturschend e sa vulvend, sa scuflond e sa mantunond vers tschiel e transfurmond la mesa glisch en cumpletta stgirezza. Co ch’in inimi curius e terribel en furma da la vapur è sa bittà sin sias unfrendas, co che umans e chavals èn svanids adina dapli en la stgirezza, co che tut è fugì in tranter l’auter, sbragind sco selvadis e crudond cun il chau ordavant per terra. Ins po s’imaginar ils sbratgs d’orrur, co ch’ils chanuns èn vegnids bandunads, co ch’ils umans sa vulvevan ragagnond per terra, co che la culla da fim è sa derasada en tuttas direcziuns. Ed alura notg e destrucziun – nagut auter che la massa taschenta da fim spess ch’enzugliava ses morts.

Avant l’alva è il fim nair sa derschì tras las vias da Richmond, e l’organissem da la regenza, gia mez en dissoluziun, ha anc fatg avant sia fin in ultim sforz, numnadamain appellà la populaziun da Londra da prender immediat la fugia.


16. L’exodus or da Londra
[edit]

Uschia chapesch’ins bain l’unda da tema sbraginta ch’è sa derschida tras la pli gronda citad dal mund il glindesdi en damaun – il current da la glieud en fugia ch’è creschì cun enorma sveltezza ad in torrent, fracassond en gritta stgimanta enturn las staziuns, sa furmond als chantiers da la Temsa ad in terribel turnigl e tschertgond da rumper tras sin mintga letg da flum che manava vers nord u ost. Vers las diesch ha l’organisaziun da la polizia, vers mezdi schizunt l’organisaziun dals emploiads da viafier pers mintga tegn, senz’urden ed autoritad èn ellas s’unidas l’emprim a moda targlinanta, alura en tant pli gronda prescha cun la gronda, omogena massa dal corp social.

Tut las lingias da viafier en il nord da la Temsa e la glieud da la South-Eastern en la Cannon Street eran gia vegnids infurmads la dumengia da mesanotg davart il privel smanatschant; e gia a las duas eran ils trens fullanads; la glieud batteva sco selvadis per plazs da star en pe en il tren. Vers las trais vegniva glieud bittada enturn e zappitschada schizunt en la Bishopsgate Street; radund duatschient u dapli jards davent da la Liverpool Street Station strasunavan pistoladas e vegniva glieud stilettada; ed ils policists ch’eran vegnids tramess a mantegnair l’urden rumpevan sfinids e grits ils chaus a la glieud ch’els duevan proteger.

En il decurs dal di, cur ch’ils conducturs e stgaudaders han refusà da returnar a Londra, ha il squitsch da prender la fugia stgatschà la glieud en massas adina pli spessas davent da las staziuns sin las vias che manavan vers nord. Vers mezdi era in Marsian vegnì observà a Barnes, ed in immens nivel da fim nair è sa muvì per lung da la Temsa ed ha cuvert la planira da Lambeth, impedind en ses avischinar pesant mintga pussaivladad da mitschar sur las punts. Ina segunda stresa da nivels è passada sur Ealing vi ed ha circumdà ina pitschna insla da survivents a Castle Hill, ils quals avevan bain pudì sa mantegnair en vita, ma na pudevan betg sperar da chattar ina pussaivladad da fugir.

Suenter in cumbat adumbatten d’ascender a Chalk Farm in tren da la North-Western – las locomotivas dals trens ch’avevan prendì si a la staziun da vitgira viagiaturs, han arà en il vair senn dal pled tras in mantun da glieud sbragint, ed in tozzel umens ferms han fatg tut il pussaivel d’impedir la massa da bittar il conductur cunter sia chaldera –, ha mes frar sa fatg via tar la Chalk Farm Road, è sa stortiglià tras ina rotscha vehichels che passavan sperasvi ed ha gì la fortuna d’arrivar sco in dals emprims tar la sblundregiada d’in affar da velos.

La roda davant da la maschina, da la quala el è sa patrunà, è vegnida tagliada permez cur ch’el l’ha stratg tras la fanestra; tuttina è el sesì si ed è partì cun nagina blessura pli gronda ch’in tagl en la chanvella. L’ascensiun stippa dal Haverstock Hill n’era betg transibla pervi d’in pèr chavals ch’eran crudads, e mes frar è sa vieut en la Belsize Road.

Uschia è el la finala mitschà la panica furibunda, e suandond l’ur da la Edgware Road ha el, fomentà e spussà, ma lunsch oravant a la fulla, cuntanschì a las set Edgware. Per lung da l’entira via steva la glieud plain mirveglias e cun bucca averta. Mes frar è vegnì surpassà da ciclists, intgins chavaltgaders e dus automobils. Ina miglia davant Edgware èn ruttas las rodas, e la maschina è daventada nunduvrabla. El l’ha laschà a mesa via ed è sa runà en il vitg. En la via principala dal lieu eran ils affars mez averts, e sin ils passapes e sin fanestra sa rimnava glieud che guardava plain smirvegl sin il til extraordinari da fugitivs che cumenzava uss a s’avischinar. A mes frar èsi reussì da survegnir en in’ustaria insatge da mangiar.

El è restà intgin temp ad Edgware, indecis tge pigliar a mauns. Il dumber da fugitivs creschiva ad in crescher. Blers dad els parevan, sco mes frar, d’esser disposts da restar al lieu. Dals invasurs dal Mars na saveva nagin novas. La via era gia uss plaina da glieud, ma anc ditg betg fullanada. La gronda part dals fugitivs eran equipads cun velos; en curt temp èn però er cumparids automobils, hansoms e charrotschas ch’èn filads sperasvi e svanids en ils spess nivels da pulvra che s’auzavan sur la via vers St. Albans.

Igl è forsa stà l’idea be fitg indistincta d’eleger la via vers Chelmsford, nua che vivevan intgins da ses amis, ch’ha la finala muventà mes frar da prender ina via champestra quieta che manava vers ost. Suenter curt temp è el arrivà tar ina saiv, è raivì surora ed è suandà ina senda en direcziun nordost. El è vegni sperasvi intginas chasas da purs e plirs abitadis pli pitschens, dals quals el n’enconuscheva betg il num. El ha vis be paucs fugitivs, pir sin in trutg da pastg en vischinanza da High Barnet è el fruntà sin las duas dunnas che duevan daventar sias cumpognas da viadi. El è arrivà gist a temp per las spendrar.

El ha udì lur sbratgs e vis, currind enturn il chantun, dus umens ch’empruvavan da las strair cun forza or dal pitschen char da poni ch’ellas manavan, entant ch’in terz sa stentava da tegnair il chau dal poni tementà. Ina da las damas, ina dunna pitschna, vestgida en alv, sbragiva l’entir temp; l’autra, in’apparientscha stgira, satiglia, pitgava cun la giaischla ch’ella tegneva en ses maun liber sin l’um ch’aveva tschiffà ses bratsch.

Mes frar ha immediat chapì la situaziun, ha sbragì dad aut ed è currì sin il champ da battaglia. In dals umens ha dalunga laschà star las dunnas ed è sa vieut vers el. Mes frar, ch’ha vis en fatscha da l’adversari ch’in cumbat saja inevitabel, è immediat sa precipità sco boxist versà sin el ed al ha bittà cunter la roda dal char.

I n’era betg il temp da pratitgar la galantaria da boxists e mes frar ha dà ina pajada al rendind incapabel da cumbatter. Alura ha el tschiffà per il culier dal tschop l’um che tegneva la dunna satiglia per il bratsch. El ha udì a clapragnar fiers-chaval, la giaischla al ha mislà en fatscha, in terz adversari al ha dà ina pitgada tranter ils egls, e l’um ch’el tegneva ferm è sa fatg liber e currì da la via da funs giu en la direcziun da la quala el era vegnì.

Mez sturnì steva mes frar uss en fatscha a l’um ch’aveva tegnì il chau dal chaval. El ha alura remartgà co ch’il char cun las dunnas che guardavan l’entir temp enavos è partì per lung da la via, ballantschond fermamain sin omaduas varts. L’um davant el, in rampun maladester, è sa preparà da sa bittar sin el, ma mes frar al ha sdermanà enavos cun ina ferma pugnada. Cur ch’el è finalmain stà liber, è el sa vieut e currì uschè spert sco pussaivel per lung da la via champestra suenter il char; il rampun al era sin ils chaltgogns e l’um en fugia, ch’era puspè sa vieut, al suandava en ina tscherta distanza.

Tuttenina è mes frar stgarpitschà ed è crudà per terra; ses proxim persequitader è sa precipità sin el, e cur ch’el era puspè stà si, steva el danovamain en fatscha a dus adversaris. Pauc avess mancà, ed el fiss stà pers, n’avess betg la dunna satiglia retegnì curaschusamain il char. Ella è sortida ed al è vegnida en agid. Ella aveva manà da bell’entschatta cun sai in revolver, ma quel era zuppà sut il sez, cur ch’ella e si’accumpagnadra eran vegnidas attatgadas. Ella ha uss sajettà cun quel d’ina distanza da sis jards ed avess apaina tutgà mes frar. Il rubadur main curaschus è sa fatg davent e ses cumpogn al è suandà, smaladind sia bugliaccaria. Els èn omadus sa fermads en vista ed èn restads sin la via champestra nua ch’il terz um giascheva senza schientscha.

«Prendai Vus el!», ha clamà la dunna satiglia, tanschend a mes frar il revolver.

«Giai enavos tar il char», ha mes frar supplitgà, sfruschond davent il sang da ses lef fendì.

Ella è sa vieuta senza pled – omadus eran tut ord flad –, ed alura èn els ids tar il char, en il qual la dama en alv empruvava desperadamain da tegnair a mastrin il poni tementà.

Ils rubadurs avevan apparentamain avunda. Cur che mes frar è puspè sa vieut vers els, eran els londervi da sa retrair.

«Jau ses qua», ha ditg mes frar, «sche jau dastg»; ed el è sa tschentà sin il sez davant vid. La dama ha guardà sur ses givè.

«Ma dai ils mastrins», ha ella ditg e stritgà cun la giaischla sur il flanc dal poni. Il proxim mument ha in caraun da la via zuppentà ils trais umens da l’egliada da mes frar. Uschia èsi arrivà che mes frar, tut a buffond, cun bucca tagliada, missella blessada ed oss dal det plain sang, charrava tut nunspetgadamain sin ina via nunenconuschenta cun duas dunnas estras.

El è vegnì a savair ch’ellas sajan la dunna e la sora giuvna d’in chirurg che vivia a Stanmore. Quel era returnà baud la damaun d’in grev cas a Pinner ed aveva udì a la staziun, sper la quala el era vegnì sperasvi, ch’ils Marsians s’avischinian.

El era currì a chasa, aveva sveglià las dunnas – la fantschella als aveva gia bandunà avant dus dis –, aveva svelt pachetà in pau proviant, mess per fortuna da mes frar in revolver sut il sez e ditg ad ellas da sa render ad Edgware, nua ch’ellas possian prender in tren. El sez è restà enavos ad infurmar ils vischins. El aveva empermess da las suatar las quatter e mesa la damaun, ed uss eri prest las nov, senza ch’ellas avessan gì novas dad el. Pervi dal chatschim adina pli inquietant n’han ellas betg pudì restar ad Edgware; ed uschia eran ellas vegnidas sin questa via laterala.

Quai è stà l’istorgia ch’ellas han raquintà in pau a la giada a mes frar. Alura èn els puspè sa fermads en vischinanza da New Barnet. Mes frar las ha però empermess da restar tar ellas almain fin ch’ellas hajan prendì ina decisiun definitiva areguard lur proxims pass ubain ch’il medi sparì las haja chattà. Per las dar confidenza, ha el segirà d’esser in tiradur da vaglia – cumbain ch’el era tut auter che versà cun quest’arma.

Sper la via han els endrizzà ina sort champ ed il poni s’ha laschà gustar la saiv viva. Mes frar las ha raquintà ils detagls da sia fugia or da Londra ed ultra da quai tut quai ch’el saveva dals Marsians e lur traffitgar. Il sulegl è muntà al tschiel e suenter in temp è il discurs tschessà ed ha fatg plazza ad in stadi malempernaivel da spetga anguschusa. Intgins peduns èn vegnids per via e da quels ha mes frar empruvà da vegnir a savair tant sco pussaivel. Mintga mesa resposta ch’el ha survegnì ha rinforzà si’impressiun da la greva tribulaziun ch’era vegnida sur l’umanitad ed ha er rinforzà sia persvasiun ch’i saja necessari da cuntinuar la fugia. Cun pleds insistents ha el dà d’encleger quai a las damas.

«Nus avain daners cun nus», ha ditg la giuvna, e lura ha ella esità da discurrer vinavant.

Ses egls èn s’entupads cun quels da mes frar, e sia fidanza è returnada.

«Er jau hai daners cun mai», ha ditg mes frar.

Ella ha uss declerà d’avair ultra d’ina bancnota da tschintg glivras radund trenta glivras en aur, ed ha proponì d’ir cun quai tar in tren a St. Albans u New Barnet. Mes frar, ch’aveva vis la furia dals abitants da Londra cur ch’els avevan assaglì ils trens, ha manegià che quai saja adumbatten ed ha da sia vart exponì ses plan: Traversar Essex ed arrivar uschia a Harwich per pudair bandunar davent da là dal tuttafatg il pajais.

Mrs. Elphinstone – uschia aveva num la dama en alv – na vuleva tadlar sin nagins cussegls e clamava l’entir temp suenter ses «George»; sia quinada però era surprendentamain ruassaivla e raschunaivla ed è la finala stada pronta da suandar la proposta da mes frar.

Uschia han els pia prendì la via vers Barnet cun l’intenziun da cruschar la Great North Road; mes frar ha manà il poni per schanegiar quel tant sco pussaivel.

Cur ch’il sulegl è muntà pli ad aut, èsi daventà terriblamain chaud e sut ils pes brischava in spess sablun alvent, uschia ch’els avanzavan be plaun. Las saivs vivas eran grischas da la pulvra. E cur ch’els èn s’avischinads a Barnet, han els udì in marmugnim che vegniva pli e pli dad aut.

Els entupavan adina dapli glieud. La gronda part dad els guardava pitgiv, murmurava dumondas diffusas e veseva or spussà, smagrì e malnet. In um en frac è ì a pe sper els vi, ses egls drizzads per terra. Els han udì sia vusch e cur ch’els han guardà suenter ad el, han els vis co ch’el sa stirava cun in maun per ils chavels e pitgava cun l’auter suenter chaussas invisiblas. Cur che si’attatga da ravgia è stada passada, è el ì vinavant senza sa volver ina suletta giada.

Avanzond la societad da mes frar vers la cruschada en il sid da Barnet, han els vis sin in champ a sanestra a s’avischinar a la via ina dunna; ella purtava in uffant sin bratsch e manava dus ulteriurs cun sai. Alura è ì sperasvi in um en in vestgì nair tschuf, in tschop gross en in maun, ina pitschna tastga da viadi en l’auter. Giond enturn la chantunada da la via da funs, là nua che stattan sper l’entrada en la via principala intginas chasas da champagna, è charrà natiers in pitschen vehichel, tratg d’in poni nair tut en in suaditsch; in giuven sblatg cun in chapè da sport al guidava. Trais mattatschas che vesevan or sco mattatschas da fabrica da l’Eastend a Londra e dus uffants pitschens sesevan fitg stretg en il pitschen char.

«Qua vegnin nus bain ad Edgware?», ha dumandà en dialect da Londra il manischunz alv sco in spiert che guardava cun egls selvadis. E cur che mes frar al ha mussà da sa volver a sanestra, ha el chatschà il poni senza al dir engrazia.

Uss ha mes frar remartgà ch’i s’auzava da las chasas davant els in fin fim grisch u ina tschajera ch’enzugliava la vart davant alva d’ina terrassa situada davos la via che manava tras las chasas da champagna. Mrs. Elphinstone ha sbragì vesend tuttenina fieus plain fim a flommegiar or da las chasas si vers il tschiel blau. La canera selvadia è cun ina giada sa schliada en in sbragir da nundumbraivlas vuschs, sgriziar da bleras rodas, tgular da chars e rebatter da fiers-chaval. Stgars tschuncanta jards davent da la cruschada fascheva la via champestra ina storta andetga.

«Dieu en tschiel!», ha clamà Mrs. Elphinstone.

«Nua manais pomai nus?»

Mes frar è sa fermà. Pertge che la via principala era in current buglient da glieud, in torrent furibund da creatiras umanas che sa precipitavan vers nord, chatschond in l’auter davantnà. In lung nivel da pulvra, alv e traglischant en la glischur dal sulegl, fascheva cumparair tut fin en in’autezza da ventg pes sur la terra grisch e diffus. El sa furmava adina puspè da nov tras ils pes preschads da la fulla spessa da chavals ed umans e las rodas da tuttas sorts vehichels.

«Faschai plazza!», ha mes frar udì a clamar vuschs. «Ord via!»

Da vulair arrivar a la cruschada da la via da funs e dal stradun, vuleva dir tant sco da charrar directamain en il fim d’in fieu; la fulla sbragiva sco narra e la pulvra era chauda e piztganta. E pelvaira steva in pau plinensi sper via ina chasa da champagna en flommas e chatschava in fim nair e spess sur la via per anc augmentar uschia la confusiun. Dus umens suandavan il char. Alura ina dunna veglia, tschuffa che purtava in grev fasch e singluttava d’in cuntin. In chaun da chatscha ch’era ì a perder, scrudà e cuvert cun nattas, gieva a sfuignond enturn ella ed è fugì cur che mes frar al ha smanatschà.

Tant sco ch’ins pudeva vesair da la via che manava a Londra, tranter las chasas a dretga, era ella in sulet, grond current d’umans tschufs en fugia, enserrads tranter las chasas da champagna dad omaduas varts da la via. Ils chaus nairs, las figuras stumpladas ensemen resortivan cleramain cur ch’ellas precipitavan vers la chantunada e passavan sperasvi; alura sa perdevan ellas puspè en la massa fuginta, la quala vegniva la finala traguttida en il lontan d’in nivel da pulvra.

«Enavant! Enavant!», clamavan las vuschs. «Da la vart! Faschai plazza!»

Mes frar steva sper il chau dal poni. Attratg irresistiblamain, gieva el pass per pass enavant da la via da funs giuadora.

Edgware era stà in lieu d’acziun da la confusiun, Chalk Farm ina ruaida tumultusa, qua però era in’entira populaziun en moviment. Chars e charrettas stevan in sin l’auter e laschavan be pauc spazi per ils vehichels pli svelts e malpazients che sajettavan mintga mument enavant, apaina ch’i sa purscheva ina chaschun, sdarmanond la glieud senza remischun cunter las saivs ed ils giatters da las chasas champestras.

«Mo vinavant!», era il sbratg general. «Vinavant! I vegnan!»

Sin in char steva in um tschorv en l’unifurma da l’armada da salid. El smanava vi e nà ses dets sturschids e sbragiva d’in cuntin: «O eternitad! O eternitad!» Sia vusch era rauca ed ordvart dad aut, uschia che mes frar al ha anc pudì udir ditg cur ch’el era gia svanì da las egliadas en la pulvra dal sidvest. Intgins chars eran emplenids cun glieud che pitgava sco nars sin lur chavals e che sa dispitava cun auters charrotschiers; autra glieud seseva senza sa mover e guardava cun egliada inconsolabla en il vid; puspè auters murdevan da la said las unglas u giaschevan per lung sin il funs da lur manadiras. Las chavazzinas dals chavals eran cuvertas cun stgima, lur egls enquagliads da sang.

Ins veseva chars da locaziun, charrotschas, chars da fatschenta, manadiras senza fin, ina charrotscha da posta, in char da nettegiar las vias cun scrit si ‹intschess communal St. Pancras›, in immens char da laina da construcziun fullanà cun cumpogns che parevan in pau rubiestis. Il char da fatschenta d’ina bieraria è ramplunà sperasvi; sias duas rodas eran bagnadas cun sang frestg.

«Ord via!», clamavan las vuschs. «Ord via!»

«Eternitad! Eternitad!», resunavi nà da la via.

Dunnas tristas, smagridas, bain vestgidas sa runavan enavant cun lur uffants che bragivan e stgarpitschavan trasor; lur vestgids fins eran airis da la pulvra e lur fatschas stanclas eran sfiguradas da las larmas. Bleras dad ellas vegnivan accumpagnadas dad umens ch’eran per part servetschaivels, per part tugnus e crivs. A pèr cun els sa stumplava cun tutta groppezza ina rotscha gianira da Londra, vestgida en lumpas nairas, sbragind ad auta vusch ils pli trids pleds. Alura vesev’ins lavurers robusts che sa stuschavan enavant plain forza, miserabels giuvenots spennads, da giuditgar tenor lur vestgadira cumissiunaris u copists da biro, che sa baruffavan da temp en temp; magari vesev’ins in u l’auter schuldà blessà, en pli glieud vestgida sco ils portabagascha a las staziuns ed ina creatira desperada en ina chamischa da notg cun suravi in tschop.

Ma tant gronda ch’era sia varietad, tscherts tratgs communabels aveva questa fulla tuttina. Tema e dolur steva ad els en fatscha e l’anguscha als era sin ils chaltgogns. Ina canera sin via, ina dispita per la plazza d’in char e tut ch’accelerescha ses pass; schizunt in um ch’era uschè pover e rut che las schanuglias al tremblavan, è puspè vegnì stratg si per in mument. La chalur e la said avevan gia fatg lur ovra en questa fulla. La pel era sitga, ils lefs nairs e schluppads. Els avevan said ed eran spussads e lur pes scurtgads. Ed or dals blers sbratgs resortivan charplinas e reproschas ed ina fiaccadad schementa. La gronda part da las vuschs eran gia raucas e flaivlas. E tranteren adina il medem refrain:

«Faschai plazza! Faschai plazza! Ils Marsians vegnan!»

Be paucs faschevan paus u sa spartivan dal current. La via champestra manava vaira spundiv en ina stretga avertura en la via principala e fascheva la faussa impressiun ch’ella vegnia or da la direcziun da Londra. Tuttina sa stumplava ina pitschna part da la glieud en la sbuccada da la via; spussads sa lavuravan cun cundunadas or da la massa; ma per il pli ruassavan els be in curt mument per puspè sfunsar en quella. In pau davent da la via da funs giascheva, tgirà da dus amis, in um, dal qual ina chomma era enfaschada cun in pèr lumpas plain sang. Il fortunà aveva almain amis.

In vegliet cun in mustaz guerresc, vestgì en in frac nair isà, è sa struztgà or da la massa, ha tratg or ses stivals – sias soccas eran cuvertas cun sang –, ha scurlattà viador in crappel ed è puspè zoppegià vinavant. Ina mattatscha dad otg u nov onns, tut persula, è sa bittada per terra sper la saiv viva, gist sper mes frar, ed ha bragì pitramain.

«Jau na poss betg ir vinavant! Jau na poss betg pli!»

Mes frar è sa sveglià or da la marventada; el l’ha auzà si, ha ditg in pèr pleds amiaivels e l’ha manà tar Miss Elphinstone. Apaina che mes frar l’ha tutgà, è ella daventada tut quieta, sco spaventada.

«Ellen!», ha sbragì ina dunna en la fulla cun vusch braginta. «Ellen!» E l’uffant è sa fatg liber da mes frar ed è siglì davent clamond la mamma.

«I vegnan», ha ditg in um a chaval che chavaltgava per lung da la via champestra.

«Ord via!», ha sbragì in charrotschier sa drizzond si, e mes frar ha vis in char serrà a sa manond en la via da funs.

La glieud ha stumplà enavos in l’auter per guntgir il chaval. Mes frar ha stuschà enavos il poni ed il char cunter la saiv viva e l’um è ì sperasvi per sa fermar sper la storta. Igl era ina charrotscha cun in timun per dus chavals, ma be in era mess sut.

Mes frar ha vis a moda nunclera tras la pulvra co che dus umens han auzà or insatgi sin ina purtantina alva e tschentà quella cun tutta precauziun en il pastg tranter las saivs da liguster.

In dals umens è currì vers mes frar.

«Nua survegn ins qua in pau aua?», ha el dumandà. «I va svelt a fin cun el ed el patescha ina terribla said. Igl è Lord Garrick.»

«Lord Garrick!», ha clamà mes frar, «il president dal Tribunal suprem?»

«L’aua!», ha clamà l’auter.

«Forsa chattais en ina da questas chasas ina lingia d’aua», ha ditg mes frar. «Nus n’avain nagin’aua. Ed jau na dastg betg bandunar mias accumpagnadras.»

L’um è sa fultschà tras la massa vers la porta da la chasa da chantun.

«Enavant!», ha clamà la glieud, al stumplond da la vart. «I vegnan! I vegnan!»

Mes frar era mez schoccà e tut irrità. Apaina ch’els eran sa retratgs, al èsi puspè vegnì conscient, quant urgent ed inevitabel ch’i saja da traversar il current da glieud. Senza targlinar è el sa drizzà decididamain vers Miss Elphinstone.

«Nus stuain prender questa via», ha el ditg tschiffond la chavazzina dal poni.

Per la segunda giada durant quest di ha la giuvna dunna dà ina cumprova da ses curaschi. Per pudair sa far via tras la fulla, è mes frar sa precipità en il current ed ha retegnì il chaval d’ina charrotscha, entant ch’ella ha guidà il poni sper il chau da quel vi. En quel mument ha ina manadira bloccà sia roda e vi dal char dal poni è vegnida stgarpada giu ina grond’astella. Sinaquai èn els vegnids tschiffads dal current e chatschads enavant. Mes frar, sin la fatscha ed ils mauns dal qual la giaischla dal charrotschier aveva laschà enavos sdrimas cotschnas, è raivì enavos en il char ed ha surpiglià da si’accumpagnadra las mastrinas.

«Drizzai il revolver sin l’um davos nus, sch’el ans chatscha memia fitg», ha el ditg, la surdond l’arma. «Na! – Al drizzai sin ses chaval.»

Alura ha el tschertgà ina chaschun da manischar il char sur via vi a dretga. Ma ina giada amez quest current pareva el da perder si’energia e da daventar il member da questa massa da glieud plain pulvra. Els èn vegnids chatschads dal current selvadi tras Chipping Barnet; els sa chattavan gia ina miglia da l’autra vart dal center da la citad, fin ch’igl als è reussì da sa fullar via da l’autra vart. Tge nunditga canera! Tge battibugl! Ma en la citad e suenter quella sa diromava la via pliras giadas e sparteva uschia almain in pau la fulla.

Els èn uss sa drizzads vers ost tras Hadley e là sco er pli tard èn els fruntads dad omaduas varts da la via sin in dumber considerabel da glieud che baveva or dal flum; intgins stuevan cumbatter per arrivar fin l’aua. In pau pli lunsch sin in’autezza en vischinanza dad East Barnet als èn dads en egl dus trens che charravan plaunsieu in davos l’auter senza signal, senza controlla. Ils trens eran fullanads cun glieud, schizunt tranter la cotgla davos la maschina steva glieud a garnugl ch’empruvava d’arrivar sin la Great Northern Railway vers nord. Mes frar ha supponì che quests chars stoppian pir esser s’emplenids ordaifer Londra cun fugitivs, pertge che da lez temp aveva l’assagl selvadi da la glieud rendì nunpussaivel d’utilisar las staziuns da Londra.

En vischinanza da Hadley è la societad da mes frar sa fermada per il rest dal suentermezdi; las sgarschurs dal di avevan spussà tuts trais bunamain dal tuttafatg. Gia sa fascheva sentir l’emprima fom; la notg hai cumenzà a vegnir fraid e nagin dad els n’ha ristgà da durmir. La saira è blera glieud ida en prescha sper lur plazza da pussar vi, en fugia da privels nunenconuschents, ils quals sa chattavan en vardad anc davant els. Pertge ch’els gievan en la direcziun da la quala mes frar era vegnì.


17. La ‹Thunder Child›
[edit]

Avessan ils Marsians simplamain be vulì destruir tut, fiss l’entira populaziun da Londra daventada il glindesdi lur unfrenda, en quel mument ch’ella sa derasava sin ils contadis vischinants. Betg be tras Barnet, mabain er tras Edgware e Waltham Abbey e sin las vias che manavan vers ost per lung da Southend e Shoeburyness ed en il sid da la Temsa vers Deal e Braodstairs è sa derschida la medema massa desperada.

Sch’insatgi fiss, lezza damaun da zercladur seraina, sgulà en in ballun sur Londra, avess el vis mintga via che maina or dal scumbigl infinit vers nord u ost cuverta tut nair dal current da fugitivs – mintga punct in’agonia umana da sgarschur e suffrientscha corporala. Mai avant en l’istorgia dal mund n’era ina tala massa da creatiras umanas sa messa en moviment ed aveva endirà en questa moda communablamain las medemas painas. Las rotschas legendaras da Gots e Huns, las pli grondas armadas che l’Asia ha vis insacura, tge eran ellas stadas auter che undas da quest current. Ed i n’era quai nagin marsch disciplinà; igl era ina chatscha selvadia, immensa e terribla, senza urden, senza finamira, sis milliuns umans che sa muvevan enavant, tschorventads, senz’armas e senza mangiativas. Igl era il cumenzament da la fin da la civilisaziun, la mazzacrada da la spezia umana.

Gist sut el avess il navigatur da l’aria vis a s’extender sin tuttas varts in’enorma rait da vias, chasas, baselgias, plazzas, giassas, curtins che, gia deserts, sa derasavan sco sur in’immensa charta ch’era sblatgida e destruida en il sid.

I fascheva l’impressiun sco sch’ina plima gigantica avess sprizzà sur Ealing, Richmond e Wimbledon tinta sur la charta. Cuntinuadamain e nunfranabel creschiva mintgin da quests flatgs; els sa derasavan, tramettevan fils qua e là, stagnavan davant elevaziuns dal terren, sa derschevan alura puspè sur spundas en valladas scuvertas da nov, gist sco ch’in current da tinta sa derasa sur palpiri da tolcas. E vi là, tar las collinas blauas che s’auzan en il sid dal flum, gievan ils Marsians glischants vi e nà, mettend ruassaivlamain e superiur a tut baud sur questa cuntrada, baud sur l’autra lur nivels da tissi, ils quals els, apaina che quels avevan ademplì lur intent, stenschentavan puspè cun lur radis da vapur. Uschia han els prendì possess dal pajais victorisà.

Lur finamira na pareva però betg tant l’exterminaziun, mabain la submissiun cumpletta e la stenschentada da tutta resistenza. Els han siglientà en l’aria mintga deposit da pulvra, taglià giu mintga lingia telegrafica e destruì nua ch’els han pudì mintga viafier. Els han taglià tras ils lioms da l’umanitad. Els na parevan d’avair nagina prescha d’extender lur champ da lavur e n’èn betg arrivads quel di sur il center da Londra or. Igl è pussaivel ch’in dumber considerabel da glieud a Londra è restada glindesdi en damaun en lur chasas. Che blers èn stenschentads a chasa dal fim nair è segir.

Vers mezdi ha il plazzal naval da Londra purschì in spectacul remartgabel. Bartgas a vapur e navs da tutta sort, ils possessurs da las qualas vegnivan corruttas dals fugitivs cun immensas summas, eran prontas; blers umans che nudavan vers quests vehichels duain esser vegnids stuschads enavos e najentads cun crutschs da bartgas. Vers l’ina il suentermezdi è vegnì vis il rest d’in nivel da fim nair tranter ils artgs da la punt da Blackfriars.

Ed uss è il plazzal naval daventà il lieu d’acziun d’in terribel dischurden, da confruntaziuns e cumbats furius; in temp eran nundumbraivlas bartgas serradas en en l’artg settentriunal da la Tower Bridge; mariners e lavurants da port han stuì cumbatter sco nars cunter la fulla che chatschava en grondas rotschas nà da la riva. La glieud raiveva perfin dals pilasters da la punt giu. Cur ch’in Marsian è cumparì in’ura pli tard da l’autra vart dal Clock Tower ed è guatà dal flum giu, nudava be pli tocca da navs sper il Limehouse vi.

Davart l’atterrament dal tschintgavel cilinder vegn jau a rapportar pli tard. Il sisavel è ì giu sper Wimbledon. Mes frar tegneva sin in prà guardia sper las dunnas che durmivan en il char, ed ha vis in chametg verd lunsch vi davos las collinas. Il mardi è la pitschna societad, anc adina decidida da navigar sur la mar, avanzada tras la terra fullanada cun glieud vers Colchester. La novitad ch’ils Marsians sajan uss en possess da l’entira citad da Londra è vegnida confermada. Ins als aveva vis a Highgate; e sco ch’i vegniva raquintà schizunt gia a Neasdon. Ma fin l’autra damaun n’è mes frar betg vegnì a vesair els.

Il mardi è la massa sparpagliada vegnida surpraisa da la tema da stuair endirir fom. Ed apaina che la fom è sa mussada, han els chalà da resguardar ils dretgs da proprietad. Cun las armas enta maun èn ils purs sa mess en posiziun a defender lur stallas e clavads ed ils fritgs dal funs. In dumber da glieud è, sco mes frar, sa mess en moviment en direcziun orientala, ed in pèr desperads èn schizunt returnads a Londra a sa procurar mangiativas. Igl eran quai surtut abitants dals lieus periferics en il nord, dals quals l’enconuschientscha davart il fim nair derivava be da l’udir. Mes frar è vegnì a savair che la mesadad dals commembers da la regenza eran sa reunids a Birmingham e ch’immensas quantitads da material explosiv fitg ferm vegniva preparà per endrizzar minas automaticas en ils contadis da Midland.

A medem temp ha mes frar intervegnì che la Midland Railway Company aveva puspè surdà al traffic il traject ch’era vegnì interrut en l’emprim’agitaziun e ch’i cursavan puspè trens davent da St. Albans vers nord, per distgargiar uschia in pau ils contadis vischins da Londra ch’eran surchargiads a moda starmentusa. Plinavant han ins fatg a savair a Chipping Ongar ch’i stettian a disposiziun en las citads dal nord grondas provisiuns da farina e ch’ins vegnia a reparter entaifer 24 uras paun tranter la populaziun fomentada dal conturn. Questa novitad n’ha però betg tegnì enavos mes frar da realisar ses plan da fugia, e las trais persunas èn fugidas l’entir di senza paus vers ost, pertschavend uschia da lezza repartiziun da paun betg dapli che si’empermischun. Facticamain n’è er nagin auter vegnì a savair dapli da quella. Lezza notg è la settavla ‹staila crudanta› sa mussada ed ida giu sin il Primrose Hill. Ella è ida giu entant che Miss Elphinstone tegneva guardia; pertge ch’ella fascheva quai alternond cun mes frar. Er ella ha vis la staila.

La mesemna han ils trais fugitivs, ch’avevan passentà la notg sin in champ cun granezza malmadir, cuntanschì Chelmsford; qua ha ina gruppa d’indigens che sa numnava ‹comité da sustegn public› conquistà il poni sco victualias e n’ha vulì dar nagin’autra indemnisaziun che l’empermischun da vulair laschar participar l’auter di ils possessurs vi da sia consumaziun. Qua gieva la fama ch’ils Marsians sajan ad Epping; er èn ins vegnì a savair ch’ils mulins da pulvra da Waltham Abbey sajan vegnids destruids durant l’emprova invana da siglientar in dals invasurs.

La glieud observava qua ils Marsians nà dals clutgers. Mes frar ha – per sia fortuna, sco ch’igl è sa mussà pli tard – preferì da partir immediat vers la costa, enstagl da spetgar sin nutriment, cumbain che tuts trais eran fitg fomentads. Da mezdi èn els vegnids tras Tillingham ch’era, sul avunda, tut mit e desert, abstrahà d’intgins sblundregiaders en tschertga da mangiativas. En vischinanza da Tillingham han els tuttenina vis la mar ed a medem temp la pli remartgabla accumulaziun da vehichels ch’ins po be s’imaginar.

Pertge che suenter ch’ils navigaturs na pudevan betg pli navigar da la Temsa siador, sa rendevan els a la costa dad Essex, a Harwich, Walton, Clacton e pli tard a Forness e Shoebury a prender si glieud. Las navs eran ordinadas en in’immensa lingia en furma da farcla che sa perdeva vers il premunt en la tschajera. Datiers da la riva aveva in dumber bartgas da pestga bittà l’ancra, englaisas, scottas, franzosas, ollandaisas e svedaisas; en pli avevi pitschnas bartgas a vapur da la Temsa, jachts e navs electricas; ultra da quai vesev’ins navs pli grondas, in grond dumber da navs da charvun tschuffas, navs da commerzi bain mantegnidas, transportaders da muaglia, vapurs da passagiers, petrolieras, cruscheras, schizunt ina veglia nav a vela da transport tut alva, navs da lingia elegantas, alvas e grischas, da Southhampton e Hamburg; e per lung da l’entira costa blaua al Blackwater ha mes frar pudì percepir rotschas spessas da bartgas, nà da las qualas vegniva martgadà cun la glieud a la riva. Questas massas da bartgas s’extendevan er il Blackwater siador fin bunamain a Maldon.

Sin la mar, en ina distanza da circa duas miglias, sa chattava ina nav cuirassada uschè profund en l’aua che quella pareva a l’egl da mes frar quasi sco ina nav mez sfundrada. Quai era la nav a mazza ‹Thunder Child›. Igl era quai la suletta nav da guerra ch’era en vista; ma en lunga distanza sa chattava sin la surfatscha da la mar guliva – lez di regiva in profund silenzi – ina serp da fim nair ch’inditgava las proximas navs cuirassadas da la flotta dal chanal che gievan si e giu en ina vasta lingia; ellas navigavan durant l’invasiun dals Marsians a plaina vapur e prontas per il cumbat per lung da la sbuccada da la Temsa, semtgadas per tut, ma tuttina senza nagina pussanza.

Chattond adagur la mar, è Mrs. Elphinstone, malgrà tut encuraschar, vegnida surprendida d’ina terribla tema. Ella n’aveva anc mai bandunà l’Engalterra ed ha declerà da pli gugent vulair murir che da s’affidar senz’amis ad in pajais ester e.u.v. La povra pareva da s’imaginar ils Franzos ed ils Marsians a moda vaira sumeglianta. Ella era vegnida durant ils dus dis da viadi adina pli isterica, spaventada e decuraschada. Si’idea fixa era da returnar a Stanmore. Là saja adina tut stà bun e segir. A Stanmore vegnian els a chattar puspè George.

Be cun grondas difficultads èn els vegnids da la manar giu sper la riva, nua ch’igl è reussì a mes frar da render attent sin els intgins umans sin ina nav a roda che bandunava la Temsa. La nav a vapur ha tramess ina bartga e bainbaud èn ins vegnids perina: trentasis glivras per tuts trais. Sco che la glieud als han communitgà, steva la nav per ir ad Ostende.

En il fratemp eri circa las duas, cur che mes frar aveva pajà la taxa da viadi e sa chattava cun ses protegids segir a bord da la nav a vapur. Sin la nav avevi mangiativas avunda, sche er per pretschs exorbitants. Ed uschia èsi reussì a las trais persunas da consumar ina tschavera sin ils sezs davant.

I sa chattavan gia var quaranta persunas a bord, da las qualas intginas avevan dà lur ultimas munaidas per sa segirar il passadi. Ma il chapitani è restà sper il Blackwater fin las tschintg il suentermezdi ed ha prendì si d’in cuntin passagiers, fin che la punt era terriblamain plaina. El avess bain anc tardivà pli ditg, sch’ins n’avess betg udì lezz’ura nà dal sid chanunadas. Quasi sco resposta ha la nav cuirassada or sin la mar sajettà in pitschen chanun e tratg si la bandiera. In radi da fim è sortì da ses chamin.

Intgins viagiaturs eran da l’avis che las chanunadas arrivian dal conturn da Shoeburyness, fin ch’ins ha remartgà ch’ella daventava adina pli ferma. A medem temp èn s’auzads en il sidost en gronda distanza or da la mar ils arbers e las velas da trais navs cuirassadas, ina suenter l’autra, faschond ina gronda fimera. Ma l’attenziun da mes frar è svelt puspè returnada tar il ferm fieu d’artigliaria en il sid. El ha cret da vesair a s’auzar ina pitga da fim or da la tschajera grischa lontana.

La pitschna nav a vapur era en il fratemp s’allontanada or da la gronda mesaglina da navs e sa muveva vers ost. La costa planiva dad Essex pareva gia blaua e tschajerusa, cur ch’è tuttenina, pitschen e nuncler en la gronda distanza, cumparì in Marsian che sa muveva per lung da la costa arschigliusa nà da Foulness. Vesend quai, ha il chapitani sin la punt sdiavlà ad auta vusch ord tema e gritta davart si’atgna targlinanza, e las rodas han parì da vegnir incitadas da sia sgarschur. A bord da la nav tut che steva uss a la spunda u sin las sutgas e guardava vers lezz’apparientscha lontana che, uss gia pli auta che las plantas e ch’ils clutgers a l’intern dal pajais, vegniva adina pli datiers e pareva quasi da parodiar il pass uman.

Igl era quai l’emprim Marsian che mes frar ha vis, ed uschia è el stà là plitost surstà che tementà ed ha observà il titan, co che quel è s’avischinà decididamain als vehichels ed è passà en l’aua, laschond la costa davos sai. Uss è cumpari lunsch davent, da l’autra vart da l’autezza da la duna, in segund Marsian, passond sur las plantas piridas; ed anc pli lunsch enavos è sa mussà in terz che guatava profund tras ina palì traglischanta, la quala pareva da pender mez tranter tschiel e terra. Els tuts chaminavan cun pass grevs vers la mar, sco sch’els vulessan impedir la fugia da lez grond dumber da vehichels ch’avevan bittà ancra tranter Foulness ed il premunt Naze. Malgrà tut buffar e sa sfadiar, malgrà ils nivels da stgima che sias rodas laschavan enavos, s’allontanava la pitschna nav a roda be terriblamain plaun or dal champ d’acziun da lezs novarrivads smanatschants.

En il nordvest ha mes frar vis co che l’immens mez rudè da navs cumenzava gia a sa storscher e sa volver en fatscha a la sgarschur che steva per s’avischinar. Mintga nav empruvava da vegnir sper l’autra vi per sa zuppar davos la vart largia da las navs las pli grondas. Navs a vapur tschivlavan d’in cuntin e stuschavan or immensas quantitads da fim, velas vegnivan tratgas si e navs da sbartgar filavan vi e nà. Mes frar è vegnì absorbà talmain da quest maletg e dal privel che s’avischinava ch’el n’ha gì nagin temp d’observar quai che capitava sin l’auta mar. Uschia ha in moviment brusc da la nav a vapur (quella aveva vieut andetgamain, per betg urtar) bittà el cun il chau ordavant da la sutga, sin la quala el seseva. Enturn enturn ha el udì sbratgs, il zappitschim da pes e cloms levgiads che parevan da vegnir respundids be cun vusch flaivla. La nav a vapur è sajettada enavant, e mes frar è rudlà sur il plaun vi. El è siglì en pe ed ha guardà a dretga. Betg tschient jards davent da lur nav stumplanta, ballantschanta, ha el vis in’immensa massa da fier che tagliava l’aua sco in’immensa pala d’arader, bittond sin omaduas varts immensas undas stgimantas, las qualas èn crudadas sin la nav a vapur, fin che sias rodas pendevan persas en l’aria, per smatgar dalunga la punt bunamain sin la surfatscha da l’aua.

In mument ha l’immensa sburflada tschorventà mes frar. Avrind puspè ses egls, ha el vis ch’il monster era gia filà sperasvi e s’avischinava a la terra. Il corp gigant era segnà d’immensa ferramenta; in chamin dubel s’auzava e spidava or in nivelatsch dubel da fim traglischant. Igl era la ‹Thunder Child›, ina nav a mazza munida cun torpedos, che vegniva cun gronda sveltezza en agid a las navs smanatschadas.

Chatschond ses pes en la rait da la spunda per avair in meglier tegn, ha mes frar guardà sur il Leviathan en plaina cursa or puspè vers ils Marsians. El ha uss vis tuts trais a star in sper l’auter; els sa chattavan uschè lunsch viador sin la mar che lur posas a trais pes sa chattavan bunamain dal tuttafatg sut l’aua. Mez sfundrads ed en uschè gronda distanza, parevan els bundant main privlus che la massa da fier gigantica, en l’undada da la quala la nav a vapur ballantschava vi e nà mez persa. I pareva ch’ils Marsians contemplian quest nov inimi cun grond smirvegl. Forsa che quest gigant als pareva dad esser tenor lur chapientscha ina creatira sumeglianta a lur spezia. La ‹Thunder Child› n’ha betg sajettà, mabain è be s’avischinada ad els en plaina cursa. Probablamain èsi insumma be stà pussaivel d’als s’avischinar uschè fitg senza far diever dal fieu da chanun. Els na savevan betg tge pigliar a mauns cun quest coloss. Ina suletta bumba, ed els al avessan immediat fatg sfundrar cun il radi da chalur.

La nav avanzava cun ina tala sveltezza ch’ella pareva da surmuntar en ina minuta la mesa distanza tranter la nav a vapur ed ils Marsians – ina massa che daventava adina pli pitschna e che resortiva nair da la lingia da costa orizontala dad Essex.

Tuttenina ha il Marsian che sa chattava il pli davant sbassà ses bischen e sajettà in nivel da gas nair en direcziun da la nav cuirassada. Quel l’ha tutgà da la vart sanestra ed è rebattì sc’in radi da tinta ch’è rudlà vinavant sur la mar en furma d’in current sfranà, al qual la nav cuirassada era mitschada fortunadamain. Als aspectaturs sin la nav a vapur che navigava profund sin l’aua ed aveva ultra da quai il sulegl en fatscha, parevi sco sche la nav sa chattia gia amez ils Marsians.

Els han vis co che las figuras pesantas èn idas ina ord l’autra, èn s’auzadas adina pli ad aut or da l’aua e sa retratgas a la riva. In dad els ha uss auzà il generatur dal radi da chalur. El al ha drizzà engiu ed apaina ch’il radi ha tutgà l’aua, è siglì si in nivel da vapur. El stueva avair perfurà il fier dal corp da la nav sco che fier buglient penetrescha tras palpiri.

Ina flomma ha tremblà tras la vapur che s’auzava, ed il Marsian ha cumenzà a balluccar ed è stgarpitschà enavant. Il proxim mument è el stà terrà, ed ina massada d’aua e da vapur è siglida en l’aria. Ils chanuns da la ‹Thunder Child› han ramplunà tras la fimaglia, in suenter l’auter; ina balla è sflatschada en l’aua datiers da la nav a vapur, è rebattida vers nord en direcziun da las autras navs en fugia ed ha fatg ir en tocs ina bartga da pestga.

Nagin n’ha però fatg grond stim da quai. Vesend a sballunar il Marsian, ha il chapitani sin la punt dà sbratgs gizs, inarticulads ed ils viagiaturs che stevan da stretg enturn il timun han clamà in tranter l’auter sco mez ord clocca. Ed anc ina giada han els dà sbratgs. Pertge che vi là, da l’autra vart dal tumult alv, è cumparì in lung bist nair; flommas s’auzavan or da sia part d’amez ed ils ventilaturs e chamins spidavan fieu.

La ‹Thunder Child› viveva anc; il timun pareva anc intact e sias maschinas lavuravan. Ella è sajettada a dretg or vers in segund Marsian ed era anc tschient jards davent da quel, cur ch’il radi da chalur ha fatg effect. Cun in immens fracass e sut chametgs tschorventants èn sia punt e ses chamins siglids en l’aria. Il Marsian ha balluccà da la forza dal cuntraculp, ed il proxim mument è il vrac flommegiant sajettà enavant cun tut la forza da sia cursa, ha bittà per terra il Marsian e smardeglià el sco in toc palpiri. Mes frar ha dà andetgamain in sbratg. Nivels da vapur buglients han puspè zuglià en tut. «Dus!», ha giubilà il chapitani.

Tut ch’ha givlà e sbragì; l’entira nav a vapur ha rebattì d’ina fin a l’autra dals sbratgs d’allegria selvadis, ils quals èn l’emprim vegnids respundids da la nav vischina e silsuenter da tut las bartgas e navs ch’empruvavan da cuntanscher la mar averta.

La vapur ha pendì bleras minutas sur l’aua, enzugliond dal tuttafatg il terz Marsian e la costa. E durant tut quest temp è la nav a vapur avanzada cuntinuadamain vers l’auta mar, davent dal lieu d’acziun da lezza battaglia. E cur che la vapur è la finala stada svanida, èn ils nivels da fim nair sa chatschads tranteren e da la ‹Thunder Child› n’era da vesair nagut pli; er il terz Marsian era svanì. Ma las navs cuirassadas che sa chattavan or sin la mar, eran uss avanzadas fitg ferm vers la costa ed eran sa messas en posiziun davos la nav a vapur.

Il pitschen vehichel ha cuntinuà a sa fullar via vers la mar averta; las navs cuirassadas èn plaunsieu sa retratgas vers la costa, la quala era anc adina enzugliada d’ina paraid da fim taclada, mez da vapur, mez da gas nair, la quala undegiava si e giu furmond las pli remartgablas figuras. La flotta dals fugitivs è sa sparpagliada vers nordost; intginas bartgas da pestga navigavan tranter la nav cuirassada e la nav a vapur. Suenter intgin temp, avant ch’els han cuntanschì il moviment da nivels crudant, èn las navs da guerra sa manadas vers nord, e cun ina vieuta andetga èn ellas svanidas en direcziun sid en il nivel da la saira che daventava pli e pli spess. La costa è sa persa pli e pli e la finala svanida dal tuttafatg en ils lungs moviments da nivels che giaschevan enturn il sulegl che gieva da rendì.

Tuttenina han ins udì a ramplunar chanuns or dals vels da nivels dorads da la rendida dal sulegl; e sumbrivas nairas cumparevan e svanivan puspè. Tut è puspè sa precipità vers la spunda da la nav a vapur ed ha guardà vers l’origin da quests fieus tschorventants; ma i n’è betg stà pussaivel da pertschaiver insatge precis. In nivelatsch da fim spess è s’auzà a travers ed ha zuppentà la fatscha dal sulegl. La nav a vapur è sa ruschnada vinavant sin sia via; e tuts eran spir fitgas e spetgas.

Il sulegl è sfundrà en nivels grischs; il tschiel è sa sclerì curtamain e danovamain sa stgirentà, ed al firmament tremblava la staila da la saira. Cur che la mesa glisch era gia vaira avanzada, ha il chapitani cun ina giada dà in sbratg e mussà ensi. Mes frar ha guardà ad in guardar. Or dal grisch è insatge sajettà siador en l’aria ed è sa vieut en immensa sveltezza en ina lingia storta vers la glisch traglischanta sur ils nivels dal tschiel occidental, in corp plat, lad e fitg grond; quel è filà vinavant en in’immensa lingia storta, è vegnì pli pitschen, crudà plaunsieu e la finala svanì en il misteri grisch da la notg. Ed entant ch’el sgulava da là vi, è ina profunda stgirezza sa derasada sur la terra.


SEGUND CUDESCH:
LA TERRA SUT ILS MARSIANS
[edit]

1. En viadi
[edit]

Durant quests eveniments eran jau ed il curat ans tegnids zuppads en la chasa vida a Halliford, en la quala nus eran scappads, e stevan a lajetg per empruvar da mitschar dal fim nair. Qua vi jau puspè reprender il fil dal raquint. Nus essan restads l’entira dumengia notg e l’entir proxim di – il di da la panica a Londra – en lezza chasa, bain la suletta insla plain glisch dal di, ma separada tras il fim nair dal rest dal mund. Durant quests dus dis desperads n’avain nus pudì far nagut auter che da spetgar en in’inactivitad dolurusa.

En mes intern m’occupava il quità per mia dunna. Jau m’imaginava co ch’ella sa trategnia plain tema ed en privel a Leatherhead e ma cumplanschia pensond che jau saja gia mort. Jau gieva si e giu en las stanzas e bragiva dad aut sche jau ponderava tras tge fatalitads che jau saja spartì dad ella e tge che pudess tut capitar cun ella durant mi’absenza. Jau saveva che mes cusrin vegnia a far frunt curaschusamain a mintga privel che smanatschia, ma el na tutgava betg tar ils umens che realiseschan svelt ils privels ed ageschan a temp lasuenter. Betg curaschi era dumandà uss, mabain prudientscha. Mia suletta consolaziun era da pensar ch’ils Marsians avanzian vers Londra, pia davent da Leatherhead. Tals sentiments da tema diffus ma rendevan malidi e suffrint. Las lamentaschuns cuntinuantas dal curat ma cutizzavan e grittentavan, e da vesair sia desperaziun fixada sin sasez ma stanclentava. Suenter in pèr emprovas invanas hai jau tegnì distanza dad el e sun ma retratg en ina stanza che cuntegneva globus, cudeschs da scola e carnets, pia evidentamain ina stanza da scola. Cur ch’el m’è la finala er suandà là, sun jau fugì en ina chombretta si surchombras, en la quala jau sun m’enserrà per pudair esser persul cun mes quitads.

Tras il fim nair essan nus stads serrads en senza nagina speranza l’entir di e la damaun dal proxim. La saira da la dumengia hai dà emprims indizis ch’i sa chattian anc persunas en la chasa vischina – ina fatscha a la fanestra, glischs tremblantas, pli tard in isch ch’è vegnì battì. Ma jau na sai betg tgi che questa glieud era u tge destin ch’els han gì. L’auter di n’avain nus vis nagut pli dad els. Il fim nair travaschava plaunsieu vers il flum, l’entir glindesdi en damaun; el è vegnì pli e pli datiers ed è la finala sa zullà sur il stradun davant nossa chasa.

In Marsian è vegnì vers mezdi sur ils champs ed ha destruì il fim tras in radi da vapur chaud ch’ha tschivlà cunter il mir, fatg ir en stgaglias tut las fanestras ch’el ha tutgà e sbuglientà il maun dal curat cur che quel è fugì or da l’avantchombra. Cur che nus essan la finala ans schluitads tras las chombras bletschas tras e tras, fascheva la terra en il nord l’impressiun sco sch’ina burasca da naiv naira fiss passada suravi. Guardond en direcziun dal flum, n’essan nus stads betg pauc surstads cur ch’è vegnida visibla là ina cotschnur inexplitgabla en las pradas brischadas nair.

In tschert temp n’avain nus betg chapì, schebain quest midament saja avantagius per nossa situaziun; nus avain be vis che nus eran liberads da nossa tema dal fim nair. Ma pli tard hai jau realisà che nagut n’ans franava pli. Apaina che jau sun vegnì conscient che nossa pussaivladad da fugir ans steva averta, è er returnada mi’abilitad d’agir. Ma il curat, sco schirà, n’era accessibel a nagins arguments raschunaivels. «Nus essan gea segirs qua», clamava el tut il temp, «dal tuttafatg segirs.» Jau hai decidì d’al laschar là nua ch’el era. Avess jau be fatg quai! Vegnì pli perdert tras las instrucziuns da l’artigliarist, hai jau tschertgà en l’entira chasa insatge da mangiar e da baiver. Jau aveva chattà jod e lenziels per mias arsentadas; er hai jau prendì cun mai in chapè ed ina chamischa da flanella che jau aveva vis en ina chombra da durmir. Cur ch’il curat ha realisà che jau era decis d’ir davent persul e che jau era ma famigliarisà cun il patratg d’esser sulet, è el tuttenina sa decidì da m’accumpagnar. E damai che tut è restà quiet l’entir suentermezdi, essan nus partids vers las tschintg, prendend la via stgarvunada en direcziun da Sunbury.

A Sunbury ed adina puspè per lung da la via giaschevan corps morts en posiziun sfigurada – tant chavals sco er umans; plinavant chars cupitgads e chistas, tut cuvert cun ina grossa stresa da pulvra naira. Jau sun ma regurdà da quai che jau aveva legì da la destrucziun da Pompei. Senza ulteriur incap essan nus arrivads a Hampton Court ch’era emplenì dal tuttafatg dals maletgs bizars ed esters, sin ils quals nus eran fruntads sin via. A Hampton Court èn noss egls quasi vegnids deliberads cur che nus avain scuvert in toc pastget ch’era mitschà dal fim stenschentant. Nus essan ids tras il Bushey Park, avain vis là selvaschina sut ils chastagners ed intgins umens e dunnas che festinavan da lunsch davent vers Hampton. Quai èn stads ils emprims umans che nus avain vis. Uschia avain nus cuntanschì Twickenham.

Guardond sur via, avain nus remartgà ch’il guaud da l’autra vart da Ham e Petersham era anc en flommas. Twickenham era stà schanegià tant dal radi da chalur sco er dal fim nair, ed uschia avain nus gia chattà qua dapli glieud, dals quals nagin na saveva però novas. Per gronda part sa chattavan els en la medema situaziun sco nus; els sa profitavan dal ruaus mumentan per fugir pli lunsch dals Marsians. A mai hai parì che bleras chasas sajan anc abitadas da persunas spaventadas ch’avevan memia gronda tema per be pensar ad ina fugia. Ma er sin questa via aveva apparentamain gì lieu ina fugia en massa. A las otg e mesa avain nus cuntanschì la punt da Richmond. Nus avain sa chapescha fatg prescha d’arrivar uschè svelt sco pussaivel sur la punt averta; tuttina hai jau remartgà intgins objects cotschens che nudavan in pèr pes davent da mai dal flum giuador. Jau na saveva betg tge muntada che quests objects avevan – jau n’hai betg gì il temp d’als examinar pli precis – ma jau als hai attribuì in motiv bundant pli crudaivel che quai ch’els han merità. Qua sin la vart da Surrey hai jau puspè vis la pulvra naira ch’era stada ina giada fim, e baras – in grond mantun sper l’entrada da la staziun – ma nagliur n’era da vesair in Marsian fin che nus essan stads vaira datiers da Barnes.

En il lontan stgirentà avain nus vis ina gruppa da trais persunas a currer d’ina via laterala giu vers il flum; uschiglio pareva tut d’esser desert. En la part superiura da la collina steva la citad Richmond en fieu e flomma; ordaifer Richmond n’era però da scuvrir nagin fastiz dal fim nair.

Cun ina giada, cur che nus ans avischinavan gia a Kew, ans è vegnida encunter glieud, e betg tschient jards davent da nus avain nus vis in dals Marsians a tanscher suror ils tetgs-chasa. En vista al privel essan nus stads là sco petrifitgads, ed avess il Marsian guardà vi sin nus, fissan nus stads pers senza speranza. Noss snuizi è stà uschè grond che nus n’avain betg ristgà d’ir vinavant, mabain essan ans vieuts da la vart ed ans zuppads en ina chamonetta dad iert. Bragind da bass, è il curat s’embratgà ed ha refusà da far er be in pass. Ma jau m’aveva mess talmain en il chau da cuntanscher Leatherhead che jau na m’hai lubì nagin paus; en il mez stgir hai jau puspè ristgà da vegnir or. Jau sun ì tras in chagliom ed alura per lung dal regress d’ina gronda chasa ed hai cuntanschì uschia la via che manava a Kew. Il curat aveva jau laschà en la chamonetta, ma el m’è svelt currì suenter.

Questa segunda partenza è stà il pli nunraschunaivel che jau hai fatg insacura. Igl era numnadamain evident ch’ils Marsians giravan enturn qua. Strusch ch’il curat m’ha gì suatà, avain nus vis ad ir en ina vaira gronda distanza sur las pradas vers Kew Lodge ubain la medema maschina da guerra che nus avevan vis pli baud ubain in’autra. Quatter u tschintg pitschnas figuras nairas fugivan sur la surfatscha grisch verdenta; igl era evident ch’ellas vegnivan persequitadas dals Marsians. Cun trais pass è quel stà amez ellas ed ellas èn fugidas da tuttas varts. El n’ha betg fatg diever dal radi da chalur per las destruir, mabain las ha clegì ina suenter l’autra. Jau crai d’avair pudì distinguer co ch’el las ha bittà en il recipient metallic che vargava or davos el, uschia sco ch’in schierl penda sur ils givels d’in lavurant.

Per l’emprima giada m’è vegnì uss il patratg ch’ils Marsians persequiteschian anc auters intents che da destruir l’umanitad victorisada. In mument essan nus stads sco petrifitgads, alura essan nus ans vieuts e fugids tras ina porta en in curtin circumdà da mirs. Per fortuna avain nus chattà in foss en il qual nus essan plitost crudads che descendids e nua che nus ans essan tegnids zuppads. Avant che las stailas èn cumparidas al firmament, n’avain nus strusch ristgà da scutinar in cun l’auter.

Jau crai ch’i saja bunamain stà las indesch da la saira, avant che nus avain gì prendì avunda curaschi per partir danovamain. Questa giada n’avain nus betg ristgà d’ir puspè sin via, mabain essan ans schluitads per lung da saivs vivas e tras plantaziuns; e tut il temp avain nus guardà enturn en tschertga dals Marsians che parevan da girar enturn nus tras la stgiraglia. Il curat ha fatg guardia a dretga ed jau a sanestra. Ina giada essan nus ans precipitads sur in tschispet arsentà e stgarvunà che sa cumponiva da tschendra sfradentada, ed essan stgarpitschads sur in dumber da baras d’umans, dals quals ils chaus e corps eran brischads terriblamain, ma las chommas ed ils stivals eran per gronda part restads intacts; alura essan nus fruntads sin chavals morts che giaschevan radund tschuncanta pes davos ina gruppa da quatter chanuns sfratgads e lafettas smardegliadas.

Il vitg Sheen era apparentamain restà schanegià da la destrucziun, ma l’abitadi giascheva là quiet e bandunà. Qua n’essan nus fruntads sin nagins morts, la notg era però memia stgira per survegnir in’invista en las giassas lateralas dal vitg. A Sheen è mes accumpagnader tuttenina sa lamentà da spussada e said; ed uschia essan nus ans decidids d’entrar en ina da las chasas.

Tar l’emprima chasa en la quala nus essan penetrads – suenter intgina difficultad cun la fanestra –, sa tractavi d’ina chasa da champagna en posiziun mez isolada. Ma en l’entir edifizi n’era restà nagut da mangiar auter ch’in pau chaschiel da miffa. Nus avain però chattà aua per stizzar nossa said. Jau hai anc prendì cun mai ina segir, la quala pudeva esser nizzaivla tar nossa proxima irrupziun.

Suenter ina cruschada essan nus arrivads sin ina plazza, davent da la quala la via manava vers Mortlake. Qua sa chattava ina chasa alva en in curtin circumdà d’ina saiv. En la chaminada da questa chasa avain nus chattà intginas mangiativas – dus pauns en ina cuppa, in steak criv ed in mez schambun. Jau enumeresch quai uschè detaglià perquai ch’igl è sa mussà che nus duevan stuair viver las proximas duas emnas da questas provisiuns. In pèr buttiglias da biera stevan en ina chaschutta, en la quala nus avain er chattà dus satgs bagiaunas ed in pau salata mez setga. Questa chaminada manava en ina sort pastrign, en il qual sa chattava in mantun stganatschs; en in zon avain nus chattà in tozzel buttiglias da vin burgognais, intgins recipients da zin cun spezarias da schuppa e salmun sco er duas stgatlas biscotg.

Nus essan sesids daspera en la cuschina – en il stgir, pertge che nus n’avain betg ristgà da far chazzola – ed avain mangià paun e schambun e bavì biera.

Questa giada – tge surpraisa – èsi stà il curat, schebain anc adina tementà e confus, ad insister da partir immediat. Jau al hai cusseglià urgentamain da mangiar insatge e da sa revegnir in pau. Nunspetgadamain è alura capità l’incap ch’ans dueva far praschuniers per propi.

«I na po betg anc esser mesanotg», hai jau ditg; ed entant che jau discurriva, hai dà ina straglischada, a la quala è suandada ina ferma glisch verda. Mintga object en cuschina è resortì andetgamain ed a moda fitg clera en tuns verds e nairs per immediat puspè svanir. Ed alura hai dà ina tala stremblida, sco che jau na l’hai mai sentì pli baud u pli tard en mia vita. Quasi a medem temp hai jau udì in culp, vaider che gieva en tocca, in fracassar e tunar da mirs che crudavan ensemen; alura è la maulta sa schliada dal palantschieu sura ed è dada en milli tocs sin noss chaus. Jau sun crudà per terra, hai pitgà il chau cunter la porta-pigna e sun ì en svaniment. Il curat m’ha raquintà pli tard che jau saja stà ditg senza schientscha, e cur che jau sun puspè vegnì tar mamez, s’enclinava sur mai, ma dond daguts d’aua, mes cumpogn – el sez cun la fatscha plain sang che derivava d’ina plaja vi dal frunt.

In mument n’hai jau betg realisà tge ch’era capità. Ma in pau a la giada m’è tut puspè vegnì conscient. Vi da mia tempra è sa fatg sentir ina botta.

«As sentis in pau meglier?», ha dumandà il curat scutinond.

Finalmain al hai jau pudì respunder. Jau sun sesì si.

«N’As muventai betg», ha el ditg. «Il palantschieu è cuvert cun stgaglias da vaschella ch’è crudada or da questa stgaffa. Vus na pudais er nunpussaivel As mover senza far canera. Ed jau crai ch’els sajan ordadora.»

Nus essan omadus sesids là tut quiet, uschia che nus n’ans pudevan strusch udir a trair flad. Tut pareva dad esser ruassaivel sco la mort, be ina giada è insatge crudà sper nus per terra faschond in terribel fracass, probablamain maulta u quadrels ruts. Dadora, ma en nossa proxima vischinanza, udivan ins tuns metallics, per part interruts.

«Udis quai?», ha scutinà il curat, cur ch’igl è dalunga puspè stà d’udir.

«Gea», hai jau respundì. «Ma tge è quai?»

«In Marsian!», ha replitgà il curat.

Jau hai puspè tadlà.

«I na veseva betg or sco il radi da chalur», hai jau ditg; ed in tschert temp hai jau supponì ch’ina da las grondas maschinas da guerra saja currida cunter la chasa, sumegliant a quella che jau aveva vis a currer cunter il clutger da Shepperton.

Nossa situaziun era uschè remartgabla, uschè nunchapaivla che nus n’ans essan quasi betg muventads trais u quatter uras, fin sin far di. Be plaunet è la glisch entrada, betg tras la fanestra, mabain tras in’avertura triangulara tranter ina trav ed in mantun quadrels ids en tocs en il mir davos nus. Per l’emprima giada avain nus vis l’intern da la cuschina en la mesa glisch.

Ina massa da terra or dal curtin aveva smatgà en la fanestra. Quella è culada sin la maisa, sin la quala nus sesevan, ed è sa messa giu sin nossas chommas. Dadora era il terren mantunà aut cunter la chasa. Sisum il rom da la fanestra avain nus remartgà ina chanal dal tetg stgarpada giu. Il palantschieu era cuvert cun da tutta sort rauba rutta. Ina part da la paraid da la cuschina che cunfinava cun il mir-chasa era cupitgada; ed uss che la glisch dal di scleriva cun tutta forza, ans è vegnì conscient che la gronda part da la chasa era destruida. In viv cuntrast tar questa devastaziun furmava l’eleganta maisa da servir, la quala era dada si tenor la moda verd fustg e cuntegneva vaschella d’arom e crias da zin. La tapeta furmava in’imitaziun da quadrels blaus ed alvs; intginas artgas coluradas eran per part sa schliadas da la paraid e pendevan sur la platta.

Cur che l’alva è avanzada, avain nus scuvert tras ina sfessa da mir la figura d’in Marsian, il qual, sco che jau hai supponì, fascheva guardia tar il cilinder che glischava anc cotschen. Vesend quai, essan nus ruschnads uschè precaut sco pussaivel or da la mesa glisch da la cuschina enavos en la stgiraglia dal pastrign.

Andetgamain hai jau uss realisà la muntada da quai ch’era capità la notg passada.

«Il tschintgavel cilinder, il tschintgavel projectil dal Mars ha strivlà questa chasa e sepulì nus sut sias ruinas», hai jau scutinà.

In mument è il curat restà calm, alura ha el scutinà: «Dieus pertgiria!»

Alura al hai jau udì a planscher bufatg per sasez. Abstrahà da quests tuns eri cumplettamain quiet en il pastrign. Jau na ristgava strusch da trair flad e seseva là fixond cun mes egls la brausla glisch ch’entrava da l’isch-cuschina. Jau pudeva gist anc distinguer en il stgir la fatscha dal curat, ina surfatscha diffusa, ovala, daspera anc ses culier e sias mongettas. Dadora ha uss cumenzà in pitgar metallic, alura in ferm urlim e suenter il curt ruaus in tschivliez sco d’ina maschina a vapur. Questas caneras per gronda part misteriusas han cuntinuà cun pitschnas interrupziuns e parevan da s’augmentar en il decurs dal temp. Uss udiv’ins culps calculads e las squassadas che suandavan faschevan stremblir tut enturn nus. La vaschella en chaminada sclingiva e sautava. Quai ha durà ina pezza. Ina giada è il cler dal di svanì dal tuttafatg e l’entrada da la cuschina misteriusa è stada zugliada en stgirezza. Bleras uras a la lunga stuain nus esser stads là a garnugl senza dir pled e schelond, fin che noss’attenziun stanclentada è stulida.

La finala sun jau ma sveglià, mudregià d’ina fom naira. Jau hai supponì che la gronda part dal di saja entant passada. Mia fom era cun ina giada uschè gronda ch’ella m’ha sfurzà d’agir. Jau hai ditg al curat che jau veglia ir en tschertga da mangiativas e sun ma palpà bufatg vers la chaminada. El n’ha dà nagina resposta, ma apaina che jau hai cumenzà a mangiar, ha la pitschna ramur che jau fascheva fatg star si el e ruschnar suenter a mai.


2. Tge che nus avain pudì vesair davent da la chasa destruida
[edit]

Suenter avair mangià, essan nus ruschnads enavos en il pastrign; là stoss jau puspè esser ma durmentà, pertge che cur che jau ma sun sveglià, era jau persul. Il pitgar e las stremblidas cuntinuavan cun ina perseveranza stanclentusa. Pliras giadas hai jau clamà da bass suenter il curat; finalmain sun jau ma palpà vers l’isch-cuschina. Anc eri di ed jau hai enconuschì mes cumpogn, co ch’el giascheva stendì per terra da l’autra vart da la cuschina davant la fora triangulara che guardava giu vers ils Marsians. Ses givels eran tratgs ad aut, uschia che jau na pudeva betg vesair ses chau.

Jau hai udì in battibugl da ramurs che regurdava in pau a la canera d’ina remisa da locomotivas. Il palantschieu balluccava sut las battidas massivas. Tras l’avertura en il mir hai jau pudì vesair la tschima d’ina planta dorada dal sulegl ed il blau chaud d’in tschiel da la saira paschaivel. Jau sun ma fermà circa ina minuta ed hai observà il curat, alura sun jau ì vinavant sgobà, empruvond da ma mover il pli precaut pussaivel tras las stgaglias che cuvrivan il fund.

Jau hai strivlà la chomma dal curat ed el è sa spaventà talmain ch’in pau maulta è sa schliada dadora e crudada cun gronda canera per terra. Per tema ch’el pudess sbragir, hai jau tschiffà ses bratsch e sur lung temp essan nus stads a garnugl in sper l’auter senza ans mover. Alura sun jau ma vieut per guardar, quant da nossa fortezza ch’era anc restà. Là nua che la maulta era sa schliada, era sa furmada ina sfessa verticala en il mir destruì, e m’enclinond precautamain sur ina trav, ha jau pudì vesair tras questa largia quai ch’era anc stà la notg vargada ina via d’aglomeraziun quieta. La midada ch’aveva gì lieu era pelvaira remartgabla.

Il tschintgavel cilinder sto esser crudà amez la chasa, en la quala nus eran entrads l’emprim. L’edifizi era svanì, destruì dal tuttafatg, smardeglià tras la vehemenza dal culp. Il cilinder sa chattava uss lunsch sut ils mirs da fundament oriunds, profund en in crater ch’era anc bler pli grond ch’il foss, en il qual jau aveva guardà a Woking. La terra enturn il cilinder era siglida en l’aria da l’immensa forza da la collisiun sco arschiglia sut il culp d’in martè gigant, e la terra mantunada aveva cuvert las chasas vischinas. Nossa chasa era vegnida smatgada enavos, la part davant era demolida dal tuttafatg, schizunt en il plaunterren. Be per casualitad eran cuschina e pastrign restads intacts, giaschevan però sut terra ed eran, sepulids sut las ruinas, cuverts sin tuttas varts danor quella drizzada vers il cilinder cun massas da terra. Nus pendevan orasum l’ur dal grond foss radund, il qual ils Marsians schlargiavan ferventamain. La ferma ramur pitganta stueva sa chattar gist sper nus, e qua e là s’auzava ina vapur verda, traglischanta sco in vel davant noss fanestrin.

Entamez il foss giascheva il cilinder gia avert, e da l’autra vart, amez in chagliom smardeglià e cuvert cun glera, steva ina da las maschinas da guerra. Ella era abandunada da ses manischunz e resortiva ferm ed imposant dal tschiel da la saira. A l’entschatta n’hai jau strusch remartgà il foss ed il cilinder (i m’ha be parì bun d’als descriver gia a l’entschatta). Mi’egliada era en spezial fascinada da la glischur extraordinaria dals mecanissems ch’eran occupads cun svidar e da las creatiras singularas che ruschnavan plaunsieu e pesant sur ils mantuns d’arschiglia.

A l’entschatta han surtut ils indrizs mecanics attratg mi’attenziun. L’instrument che jau veseva uss era in da quests guaffens cumplexs ch’ins ha numnà dapi lura maschina da tschiffar ed il studi dals quals ha dà in immens stausch a la forza d’invenziun terrestra. Cur che jau hai vis l’emprima giada in tal, ha quel fatg sin mai l’impressiun d’in filien metallic cun tschintg chommas structuradas e fitg moviblas, cun in dumber extraordinari da pitgas e travs enchastradas e cun tentaculs vi da ses corp. La gronda part da la bratscha da la maschina era tratga en, ma cun trais lungs tentaculs pestgava ella in dumber da fists, plattas e travs ch’avevan apparentamain rinforzà las paraids internas dal cilinder. Suenter avair auzà ora quests objects, als deponiva la maschina sin ina surfatscha al nivel dal terren davos ella.

Ses moviments eran uschè svelts, uschè entretschads, uschè perfetgs che jau hai a l’entschatta, malgrà la traglischur metallica, gnanc pensà ch’i sa tractia d’ina maschina. Las maschinas da guerra eran medemamain vegnidas messas ensemen ed er a quellas avev’ins dà fin ad in fitg aut grad vita; ma cun questa maschina qua na sa laschavan ellas betg cumparegliar. Tgi che n’ha mai vis lur construcziun u che na disponan da nagin agid per lur imaginaziun che skizzas manglusas d’artists u las descripziuns imperfetgas da perditgas sco jau, po be malamain sa far in maletg da lez organissem.

Jau ma regord en spezial d’ina da las emprimas scrittiras che cuntegnevan ina descripziun coerenta da la guerra. Il dissegnader aveva fatg svelt ina skizza d’ina da las maschinas da guerra e cun quai eran sias enconuschientschas idas a fin. El las aveva illustrà sco traipes torts, steris, senza flexibilitad ed agilitad, quai che fascheva in’impressiun monotona, engiananta. La scrittira che cuntegneva quest dissegn aveva in bun renum, ed jau la menziunesch qua be per avertir il lectur da las impressiuns ch’ella po avair sveglià. Quest maletg sumegliava ils Marsians che jau hai vis en acziun betg zic dapli che forsa ina poppa ina creatira umana. Tenor mi’idea avess questa scrittira gì dapli valur senza il maletg.

A l’entschatta na m’ha la maschina da tschiffar, sco ditg, betg fatg l’impressiun d’esser ina maschina, mabain ina creatira sumeglianta ad in giomber cun ina pel traglischanta. Il Marsian che la survegliava e dal qual ils fils da palpar guidavan ses moviments, pareva simplamain da remplazzar las parts dal tscharvè d’in giomber. Ma alura m’è dada en egl la sumeglientscha da sia pel brin grischa, dad ieli e sco da tgirom, cun quella dals corps che sa ruschnavan enturn giudim, e pir uss hai jau enconuschì la vaira natira da quest lavurant inschignus. Suenter questa constataziun hai jau drizzà mi’attenziun sin lezzas autras creatiras, ils abitants dal Mars per propi. Jau aveva gea gia pudì dar pli baud ina curt’egliada sin in dad els, ed il disgust oriund na pudeva betg pli influenzar mias observaziuns. Ultra da quai ma tegneva jau gea zuppà, steva dal tuttafatg airi e n’era betg sfurzà d’agir.

Ils Marsians eran, sco che jau hai vis uss, creatiras da las qualas la construcziun fascheva beffas da tutta chapientscha terrestra. Els avevan immens corps radunds – u meglier ditg, chaus – cun ina circumferenza da var quatter pes. Mintgin da quests corps aveva amez sia vart davant ina fatscha. Questa fatscha n’aveva naginas foras-nas – als Marsians para pelvaira d’avair mancà l’odurat – ma ella aveva in pèr egls fitg gronds e stgirs e gist sutvart ina sort pichel charnus. Sin la vart davos da quest chau u corp – jau na sai strusch, co che jau al duai numnar – sa chattava ina suletta surfatscha tendida, en furma da pel da schumber, la quala è pli tard vegnida identifitgada anatomicamain sco ureglia, ma che sto esser stada bunamain senza niz en noss’atmosfera pli spessa. Enturn la bucca pendevan sedesch tentaculs fins, bunamain sco giaischlas, sin mintga vart dus puschels da quatter. Quests puschels ha l’excellent anatom professer Howes numnà pli tard a moda fitg adequata ‹mauns›. Gia cur che jau hai vis l’emprima giada quests Marsians, hai jau gì l’impressiun ch’els emprovian da sa drizzar si cun agid da quests mauns. Ma entras il pais pli grond en l’atmosfera terrestra, n’als era quai sa chapescha betg pussaivel. I sa lascha supponer tgunschamain ch’els sa muvevan sin il Mars a moda ligera sin quels.

Lur intern – i ma saja lubì da remartgar quai gia en quest lieu – era, sco ch’ha mussà pli tard la diagnosa anatomica, quasi tuttina simpla. La gronda part occupava il tscharvè che trametteva immens faschs da gnerva vers ils egls, las ureglias ed ils tentaculs. Ultra da quai eran avant maun pulmuns cumplets, en ils quals s’avriva la bucca, sco er il cor e ses sistem d’avainas. Il disturbi da la respiraziun, chaschunà tras l’atmosfera pli spessa e la pli gronda gravitaziun da la Terra, sa laschava vesair fitg bain vi dals ferms moviments da la pel exteriura.

E cun quai è l’enumeraziun dals organs dals Marsians terminada. Quant remartgabel che quai po er parair ad in uman, il sistem cumplex dal tract digestiv, il qual furma la part essenziala da noss corp, n’era insumma betg avant maun tar ils Marsians. Els eran chaus, nagut auter che chaus. Els n’avevan nagin dadens. Els na mangiavan betg, e na duvravan oramai er betg a digerir. Enstagl prendevan els il sang frestg, viv d’autras creatiras e manavan quel en lur atgnas avainas. Jau mez hai vis co che quai è sa splegà e vegn a communitgar quai al lieu adattà. I po parair flaivel, ma jau na sai betg descriver detagliadamain, quai che jau na sun betg stà bun da contemplar pli ditg. Tant sto bastar: il sang che vegniva retratg d’ina creatira animalica anc viventa, per gronda part d’in uman, vegniva manà en il chanal receptiv cun agid d’ina pitschna bavrola.

Gia da s’imaginar questa procedura ans para senza dubi crudaivel e disgustus. Ma jau pens che nus ans stuessan a medem temp clamar en memoria quant detestabel che nossas disas carnivoras stuessan cumparair ad in cunigl raschunaivel.

Ils avantatgs fisiologics da questa moda da manar en il sang na sa laschan betg sutstimar, sch’ins pensa a la terribla sguazzada da temp e da forzas umanas che deriva dal process da sa nutrir e digerir. Noss corp consista per var la mesadad da glondas e bischens ed instruments ch’èn occupads cun transfurmar nutriment d’autra furma en sang. Nossa digestiun e sia repercussiun sin noss sistem da la gnerva tschitschan si nossas forzas ed influenzeschan noss stadi d’anim. La glieud è da buna luna u trista e deprimida tut tenor sch’els disponan d’in gnirom saun u malsaun u da glondas gastricas intactas. Ils Marsians però stevan sur tut questas midadas d’anim e sentiments organics.

Lur predilecziun incontestabla per umans pudeva derivar d’ina tscherta sumeglientscha cun lezzas unfrendas ch’els avevan prendì cun sai sco proviant dal Mars. Uschè lunsch sco ch’ins ha pudì concluder da las restanzas sbluttadas ch’èn crudadas en ils mauns dals umans, sa tractavi da creatiras da dus pes cun in skelet rumpaivel, porus (sumegliant a quel da spungias), cun ina musculatura plitost flaivla; quellas mesiravan en media sis pes, possedevan in chau radund, sidretg ed egls gronds en foppas sco da plattamorta. Dus u trais dad els parevan d’esser vegnids manads en mintga cilinder; tuts èn vegnids mazzads avant ch’els han cuntanschì la Terra. Per els è quai bain stà tuttina bun, pertge che gia l’emprova da star sidretg sin noss planet, als avess rut tut l’ossa.

Sche jau sun gist londervi da far questa descripziun, vi jau er anc agiuntar en quest lieu intgins ulteriurs detagls che, schebain ch’els eran da lez temp anc nunenconuschents, vegnan tuttina a gidar il lectur che n’enconuscha betg la moda da viver dals Marsians a sa far in maletg pli cler da lezs invasurs privlus.

En trais ulteriurs puncts sa differenziava lur moda da viver a moda fitg remartgabla da la nossa. Lur organissems durmivan gist uschè pauc sco quai ch’il cor da l’uman dorma. Damai ch’els na duvravan betg regenerar in grond apparat da musculs, als era quest sa stizzar temporar nunenconuschent. Els vegnivan apparentamain darar u insumma mai stanchels. Sin Terra na vegnan els mai ad avair pudì sa muventar senza strapatsch, e tuttina èn els stads activs fin l’ultim mument. Entaifer ventgaquatter uras han els lavurà ventgaquatter uras, sco ch’igl è forsa il cas sin Terra tar las furmiclas.

Ultra da quai, uschè curius sco che quai tuna en in mund sexual, eran ils Marsians dal tuttafatg asexuals e perquai libers da tut las immensas excitaziuns che resultan da questa differenza tranter ils umans. I na sa lascha betg pli snegar oz ch’in uffant marsian è naschì durant la guerra sin Terra; ins al ha chattà creschì ensemen cun ses schendrader, per part en stadi da separaziun dal brumbel, gist sco che fan quai pitschnas tschagulas da gilgias u ils pitschens d’in polip d’aua dultscha.

Tar ils umans, sco er tar tut las creatiras umanas d’organisaziun superiura, è questa furma da la multiplicaziun svanida; ma schizunt sin nossa Terra era quella segiramain la furma originara. En la fauna inferiura, schizunt tar lezs emprims parentads dals vertebrats, ils tunicats, cumparan omaduas furmas. La finala ha però tuttina la multiplicaziun sexuala victorisà la furma concurrenta. Sin il Mars sto quai evidentamain esser stà il cuntrari.

En quest lieu deschi da menziunar ch’in chau ingenius da renum scientific apparent ha preditg als umans ditg avant l’invasiun dals Marsians in sistem futur betg fitg different da quel che regiva per propi sin il Mars. Sia profezia è cumparida, sche jau na sbagl betg, il november u december 1893 en in’illustrada ch’è daditg ida en, il ‹Pall Mall Budget›, ed er ina caricatura en la gasetta umoristica premarsiana ‹Punch› ma vegn uss endament. L’autur ha rendì attent en in tun in pau beffegiant ch’il perfecziunament da la mecanica applitgada vegnia la finala a render danvanz la membra, ed il perfecziunament da la chemia la digestiun; che organs sco chavels, nas, dents, ureglias, mintun na vegnian betg pli ditg a furmar parts essenzialas dal corp uman e ch’en las generaziuns futuras vegnia la selecziun natirala a manar pli e pli en direcziun da lur degeneraziun cumpletta. Il tscharvè sulet vegnia a restar sco necessitad principala. Be anc in member dal corp uman vegnia a surviver ils auters – e quai saja il maun, il «magister e manader dal tscharvè». Entant che l’ulteriur corp vegnia a degenerar e svanir, daventian ils mauns adina pli gronds.

En quests pleds, schebain scrits per spass, è cuntegnida baininqual vardad; e qua tar ils Marsians sa lascha senza dubi observar ina tala suppressiun da la vart animalica da l’organissem tras il spiert. I ma para tuttavia credibel ch’ils Marsians pon derivar da creatiras che n’eran betg fitg diversas da nus, e quai tras il svilup cuntinuant da lur parts dal tscharvè e mauns (quests ultims han la finala prendì la furma da lezs dus puschels da tentaculs fins) a disfavur da l’ulteriur corp. Senza corp stueva il tscharvè sa chapescha daventar in spiert bundant pli egoistic che cun quest fundament da sentiment uman.

Il terz punct, en il qual las cundiziuns da viver da lezzas creatiras divergeschan da las nossas, è da vesair en in fatg che po forsa cumparair ad inqual sco ina particularitad dal tuttafatg secundara. Microorganissems che chaschunan sin Terra uschè bleras malsognas e dolur, n’èn ubain mai sa mussads sin il Mars, ubain èn gia vegnids extirpads daditg tras la scienza d’igiena dals Marsians. Nossas furmas da fevra e da malsognas contagiusas, tuberculosa, cancer, tumors ed autras malsognas, na pon mai entrar en lur vita e chaschunar suffrientscha. E damai che jau discur gist da las differenzas tranter la vita sin il Mars e quella sin Terra, vi jau er entrar qua sin las supposiziuns singularas areguard la dumonda da las ‹plantas cotschnas›.

Apparentamain n’è la flora sin il Mars betg predominantamain da colur verda, mabain colurada surtut cotschen viv. Dals sems ch’ils Marsians han manà cun sai – cun intenziun u per casualitad – èn en tutta cas creschidas senz’excepziun plantas da colur cotschna. Però ha be la planta ch’è vegnida enconuschenta en il linguatg dal pievel sco ‹erva cotschna› pudì fitgar pe sper las spezias terrestras. Questa planta rampignanta disponiva be d’ina creschientscha temporara e be pauca glieud l’ha insumma vis. In tschert temp è l’‹erva cotschna› però creschida cun tutta forza. Ella è sa derasada or dal foss il terz u quart di da nossa praschunia, e sia roma en furma da cactus è sa messa sco franzlas enturn il rom da mir da nossa fanestra triangulara. Pli tard l’hai jau vis dapertut, e surtut là nua ch’igl aveva aua currenta.

Ils Marsians avevan, sco ditg, insatge sco in’ureglia: ina suletta surfatscha radunda en furma da schumber vi dal dies da lur corp-chau, ultra da quai ina vesida cumparegliabla a la nossa, be che, tenor Philipps, las colurs blau e violet als cumparevan sco nair. Ins suppona en general ch’els communitgavan in cun l’auter tras tuns spezials e moviments da lur tentaculs; quai vegn per exempel pretendì en lezza scrittira correcta, ma superfiziala (la quala è apparentamain vegnida scritta d’insatgi che n’era nagina perditga oculara da las acziuns dals Marsians); jau hai rendì attent a questa scrittira sco la funtauna ch’è fin qua la pli vardaivla da lezs eveniments.

Bain però n’ha nagin uman survivent vis tant da l’activitad dals Marsians sco jau. Jau na vi tuttavia betg ma gloriar pervi da questa casualitad, ma igl è vair. Ed jau dastg bain pretender che jau als hai pudì observar fitg bain da temp en temp, e che jau hai vis quatter, tschintg ed ina giada schizunt sis dad els a far communablamain, schebain a moda pesanta, las lavurs las pli finas e stentusas, e quai senza nagin tun u segn. Lur tgulim singular era d’udir senza excepziun be avant ch’els mangiavan. Quel era ordvart monoton e n’aveva, sco che jau suppon, nagin caracter da signal, mabain resultava simplamain da l’aria che sortiva cur ch’els cumenzavan a manar en sang. Jau poss pretender d’avair enconuschientschas psicologicas almain superfizialas, e quai che reguarda quest punct sun jau persvas dal tuttafatg ch’ils Marsians eran buns da stgamiar lur patratgs senza nagina transmissiun fisica. Da quai sun jau quasi segir, malgrà che jau aveva gì pregiudizis en quest reguard. Sco che in u l’auter lectur vegn forsa a sa regurdar, aveva jau numnadamain scrit avant l’invasiun dals Marsians cun ina tscherta vehemenza cunter la teoria telepatica.

Ils Marsians na purtavan insumma nagina vestgadira. Lur ideas da morala e creanza eran necessariamain autras che las nossas. Er parevan els da reagir bundant main sensibel sin las midadas dal clima che nus, e quellas na paran insumma betg d’avair periclità lur sanadad. Ma sch’els na purtavan er nagina vestgadira, sch’eran quai tuttina lezzas autras amplificaziuns da lur abilitads corporalas, en las qualas sa manifestava lur gronda superiuritad sur l’uman. Nus umans cun noss velos e patinas, noss aviuns, buis e fists e.u.v. ans chattain gist a la sava da lez svilup ch’ils Marsians han gia davos sai. Els èn propi daventads ina spira massa da tscharvè, possedan corps ch’èn adattads a lur basegns gist tuttina sco che umans portan lur vestgids da taila u prendan il velo sch’els han prescha u il parasol sch’i plova.

Areguard ils meds auxiliars dals quals ils Marsians sa servivan, n’è per l’uman forsa nagut uschè curius sco il fatg ch’i als mancava dal tuttafatg il mecanissem che dominescha talmain la tecnica terrestra: la roda. Tranter tut las chaussas ch’els han manà cun sai sin Terra, n’è da chattar betg il minim fastiz che rendess attent a l’utilisaziun da rodas. Ins avess almain pudì spetgar quellas sco med da sa mover. En quest connex dat dal reminent en egl che la natira n’ha er sin nossa Terra mai gì en vista la roda u stgaffì en ina moda u l’autra premissas per il svilup da quella. Ed ils Marsians n’enconuschevan ubain betg la roda (quai che ma para pauc probabel) ubain ch’els na l’utilisavan betg. En tutta cas cumpara l’axa fixa u relativamain fixa cun il moviment girant enturn ella surprendentamain darar vi da lur utensils. Praticamain tut las parts da lur maschinas furman cumplexs da tocca glischnanta che sa mova sin posas da fricziun pitschnas, ma onduladas a moda magnifica.

E sche jau sun gist vi da quests detagls, vi jau anc accentuar ch’ils lungs bratschs a levagl da lur maschinas vegnivan per gronda part mess en moviment tras ina sort musculatura apparenta che consistiva da rudellas en tajas elasticas; questas rudellas vegnivan polarisadas e tratgas ensemen cur ch’in current electric vegniva manà tras ellas. Da quai resultava la sumeglientscha remartgabla cun moviments animalics che deva en egl ed irritava l’observatur uman. Tals pseudomusculs devi surtut tar la maschina da tschiffar che regurdava ad in giomber. Quella hai jau pudì observar cur ch’ella ha pachetà or il cilinder. Ella sumegliava bler dapli ina creatira umana ch’ils Marsians sco tals che giaschevan vidvart en la glisch dal sulegl che tramuntava, buffond a tut pudair, stendend lur tentaculs fiacs e strusch abels da sa mover suenter lur viadi senza fin.

Entant che jau observava anc lur moviments flaivels en la glisch dal sulegl e ma memorisava precis mintga detagl remartgabel da lur apparientscha, m’ha il curat clamà en memoria sia preschientscha cun trair ferm vi da mes bratsch. Jau sun ma vieut ed hai guardà en sia fatscha da marmugn e sin ses lefs che parevan da discurrer schizunt sch’el tascheva. El vuleva uss puspè ir sez tar la sfessa che purscheva be plazza ad ina persuna; ed uschia hai jau per in mument stuì guntgir al curat.

Cur che jau sun puspè stà en retscha, aveva la maschina da tschiffar lavurusa gia unì intgins utensils or dal cilinder ad in object ch’aveva senza dubi sumeglientscha cun l’atgna furma. E pli profund a sanestra è uss cumparì in pitschen guaffen en furma da pala ch’emetteva radis da vapur verd e sa fullava via enturn il foss cun chavar or e mantunar a moda ponderada e precauta terra.

Quest guaffen èsi stà a far la canera regulara, stumplanta ed a chaschunar las squassadas quasi ritmicas che faschevan stremblir noss refugi en ruina. Durant lavurar tibava e tschivlava quel d’in cuntin. Tant sco che jau hai pudì vesair, lavurava quest object senza nagin sustegn d’in Marsian.


3. Ils dis en praschunia
[edit]

L’arrivada d’ina segunda maschina da guerra ans ha chatschà da nossa cuchera enavos en il pastrign, pertge che nus avevan tema ch’il Marsian ans pudess scuvrir davent da si’autezza a giaschair davos noss rempar. Cun il temp avain nus però puspè pers il sentiment ch’i saja privel da vegnir scuverts; pertge che ad in egl exponì a la glisch dal sulegl tschorventanta stueva noss zup cumparair sco stgirenta notg. Quant terribels ch’ils privels eran che smanatschavan enturn enturn, na sa laschava tuttina betg resister a la tentaziun da guardar tras la sfessa dal mir. Ed anc oz ma smirvegl jau co che nus, en vista a la smanatscha da murir da la fom ubain da vegnir per la vita a moda anc pli crudaivla, ans pudevan dispitar terriblamain per il dretg da dastgar guardar viador. Nus currivan magari tras la cuschina en in pass che tegneva l’equiliber tranter ardur e tema da far canera, nus ans pitgavan e stumplavan cun pes e mauns – e quai tut be protegids da vegnir scuverts d’intgins poleschs rument da demoliziun.

Pelvaira eran nus omadus segnads da disposiziuns e disas dal tuttafatg differentas, tant areguard il pensar sco er l’agir, ed il privel enturn nus e la praschunia han be anc rinforzà questas incumpatibilitads. Gia a Halliford aveva jau odià la testardezza dal curat e sia tuppa atgnadad da lamentar d’in cuntin. Ses monologs infinits en tun marmugnant ma rendevan nunpussaivel da sviluppar in plan da fugia e ma faschevan, agità dublamain tras la praschunia, bunamain vegnir nar. Sco ina persuna isterica, era el inabel da far il minim sforz. El pudeva cridar uras a la lunga ed jau crai propi che quest uffant, maldisà tras il destin, aveva l’impressiun che sias povras larmas possian effectuar insatge. Ed jau seseva en la stgirezza, tras sia moda insistenta inabel da sviar mes patratgs dad el. El mangiava dapli che jau. Ed igl era adumbatten d’al vulair far cler che la suletta schanza da surviver consistia en quai da restar uschè ditg en questa chasa fin ch’ils Marsians hajan terminà lur foss; igl era adumbatten d’al avertir ch’i vegnia bain a vegnir insacura durant questa lunga prova il mument che nus hajan nair basegn da questas mangiativas. El mangiava e baveva cur ch’i al plascheva, en furma da tschaveras opulentas, schebain en vaira gronds intervals. Er durmiva el pauc.

Cun l’ir dal temp è nossa situaziun daventada talmain precara tras si’indifferenza e mancanza da resguard che jau, schebain cunter veglia, al hai l’emprim stuì smanatschar e la finala dar fridas. Quai al ha fatg vegnir raschunaivel per in mument. Ma el tutgava tar quests bugliacs che, plain malizia e senza nagina luschezza, n’eran ni buns da dar pled a fatg a Dieu ni als umans e gnanc a sasez.

I m’è malempernaivel da puspè clamar en memoria e nudar tut questas chaussas; ma per pudair scriver in rapport cumplet, èsi necessari da far quai. Quels ch’èn stads schanegiads da las varts stgiras e terriblas da la vita, vegnan dalunga a vulair truar mias attatgas da ravgia e mia violenza a la fin da l’entira tragedia; pertge ch’els san meglier che mintgin tge che sto vegnir condemnà, ma betg, tge ch’in uman turmentà è abel da far. Quels però ch’èn «viandads tras la stgira val» ed èn descendids fin al pli elementar, vegnan ad avair dapli chapientscha.

Ed entant che nus eran occupads endadens cun noss cumbat somber, confus, ans battend cun pes e mauns per da baiver e da mangiar, cuntinuavan ordador, en la chalur dal sulegl da lez terribel zercladur, ils Marsians lur lavur bizarra en la fora. Ins ma lubeschia da returnar tar quests pli novs eveniments. Suenter pli lung temp hai jau puspè ristgà da guardar or da la cuchera ed hai vis che las equipas da betg main che trais maschinas da cumbat eran s’unidas cun ils invasurs. Quellas avevan danovamain manà cun sai ina retscha da novs utensils che stevan bain ordinads enturn il cilinder. La segunda maschina da tschiffar era uss terminada ed occupada cun manipular ina da lezzas novas invenziuns che la gronda maschina aveva prendì cun sai. Il nov guaffen sumegliava en sias conturas ina chanta da latg, sur la quala era fermà in recipient ballantschant en furma da pair; da quest ultim culava in fluss da pulvra alva en in batschigl radund.

Ils moviments ballantschants dal recipient vegnivan generads d’in palpader da la maschina da tschiffar. Cun dus auters mauns en furma da pala chavava la maschina da tschiffar grondas quantitads d’arschiglia e bittava quella en il recipient en furma da pair, entant ch’ella avriva da temp en temp cun in auter maun in isch ch’era fermà vi dal bist da la maschina ed allontanava da quella luadiras da ruina, stgarvunadas. In auter instrument da palpar da fier manava la pulvra d’in batschigl tras in chanal cun chavettas en in auter recipient, il qual jau na pudeva betg vesair tras in nivel da pulvra blauenta. Da quest recipient invisibel s’auzava dretg si en l’aria calma in fil satigl da fim verd. Entant che jau contemplava tut quai, ha la maschina da tschiffar stendì or – en moda da telescop, faschond in lev sclingiez musical – ina sort palpader che m’era cumparì anc avant curt sco finiziun mutta da la maschina. La fin da quel era uss svanì davos il mantun d’arschiglia. La proxima secunda aveva el auzà or in bastun d’aluminium alv, che glischava e traglischava senza nagins flatgs, ed al ha deponì sper il foss sin in mantun da stangas che creschiva d’in cuntin. Tranter la rendida dal sulegl ed il glischar da las stailas sto questa maschina inschignusa avair producì or da l’arschiglia criva dapli che tschient da quests bastuns, ed il nivel da pulvra blauenta creschiva in pau a la giada, fin che quel ha cuntanschì l’ur dal foss.

Il cuntrast tranter ils moviments dals guaffens, svelts ed entretschads a moda mirvegliusa, e la maladestrezza pesanta e buffanta da lur maisters era uschè frappanta che jau hai dis a la lunga adina puspè stuì clamar a mamez en memoria ch’i sajan atgnamain quest ultims ad esser las creatiras viventas.

Il curat seseva davant la sfessa en il mir, cur ch’ils emprims umans èn vegnids manads al foss. Jau steva a garnugl sut el e tadlava cun tutt’attenziun. Cun ina giada è el siglì enavos tut spaventà, ed jau sun stà sco paralisà, crajend che nus sajan vegnids scuverts. El è glischnà giu da la glera ed è sa retratg sper mai en la stgirezza, faschond in pèr tuns confus e gesticulond sc’in nar. In mument hai er jau partì cun el ses spavent. Ses smanis han inditgà da vulair desister da la sfessa en il mir, e suenter in mument m’han las mirveglias fatg curaschi; jau sun stà si, sun raivì sur el vi e muntà siadora. L’emprim n’hai jau pudì scuvrir nagin motiv per sia sgarschur.

Igl aveva uss cumenzà a far notg, al firmament glischavan emprimas stailas fustgas, ma il foss era sclerì dal fieu verd tremblant che derivava da la producziun d’aluminium. Il battibugl da radis flommegiants e sumbrivas nairas che gievan si e giu irritava l’egl. Suravia e tranteren sgulatschavan, senza sa laschar disturbar, utschels-mezmieur. Ils Marsians che sa stendevan ad aut n’eran betg pli da vesair, il nivel da pulvra verd blaua era gia creschì avunda per als zuppar da nossas egliadas. Ina maschina da guerra steva cun chommas plegadas e tratgas en da l’autra vart dal foss. Ed entamez il fracass da la maschinaria en plaina acziun hai jau tuttenina cret d’udir in lev tun da vuschs umanas, in suspect che jau hai però dalunga refusà.

Jau sun ma sgobà per pudair vesair meglier la maschina da guerra ed hai uss pudì ma persvader per l’emprima giada ch’il chapitsch da quella cuntegneva propi in Marsian. En la glischur da las flommas verdentas hai jau vis a traglischar sia pel dad ieli ed ils egls. Tuttenina hai jau udì in sbratg giz ed hai vis a tanscher in tentacul sur il givè da la maschina en la pitschna chabgia sin ses dies. Ed alura è insatge che sa dustava a tut pudair vegnì auzà en l’aria, ina chaussa misteriusa che resortiva stgir e nuncler da la glisch da las stailas. E cur che quest object nair è puspè vegnì engiu, hai jau vis en la glischur verda ch’i sa tractava d’in uman. In curt mument è el stà da vesair cler e bain. I sa tractava d’in um da vegliadetgna mesauna, da statura ferma, bain vestgì; trais dis avant po el anc esser ì tras la vita sco um d’ina tscherta impurtanza. Jau hai vis si’egliada fixa e remartgà co ch’ils radis da glisch sa reflectavan vi dals nufs da sia chamischa e vi da la chadaina da l’ura. El è svanì davos la collina, ed in mument èsi stà dal tuttafatg quiet. Alura han ins udì sbratgs penetrants ed il tschivlar cuntent dals Marsians...

Jau sun glischnà giu da la glera, sun ma drizzà si cun fadia, hai mess omaduas mauns vi da las ureglias e sun currì en il pastrign. Il curat ch’era stà a garnugl senza dir pled, tegnend sia bratscha enturn il chau, ha guardà si cur che jau sun vegnì sper el vi, ha dà in sbratg cur che jau al hai bandunà e m’è currì suenter.

Lezza notg, embratgads en il pastrign, stratgs vi e nà da sentiments da sgarschur e da mirveglias orriblas, è creschì en mai il giavisch d’agir. Ma jau hai empruvà adumbatten d’elavurar in plan per noss salvament. Pir il segund di sun jau stà abel da tschiffar cun tutta clerezza nossa situaziun. Jau hai vis ch’il curat na sa laschava gnanc duvrar per discutar la chaussa; orrurs maiudidas al avevan transfurmà en ina creatira selvadia, dirigida d’instincts, che n’era betg abla da sa servir da ses intelletg e da pensar a moda clera. El era pelvaira gia scrudà ad in animal. Jau però sun, sco ch’ins di, stà sin las chommas davos. Uss che jau guardava en egl a la realitad criva, sun jau vegnì a la persvasiun che nus stoppian, malgrà nossa situaziun terribla, tuttina betg anc desperar dal tuttafatg. Nossa speranza e spetga la pli evidenta era quella ch’ils Marsians sajan sa stabilids qua be per in tschert temp. Duevan els però restar, na vegnivan els bain betg a tegnair per necessari d’ans survegliar tut il temp; ed uschia ans vegniva forsa a sa porscher ina pussaivladad da fugir. Jau hai er tratg seriusamain en consideraziun d’ans chavar davent dal foss ina gallaria sutterrana; ma la pussaivladad da fruntar cun vegnir a la surfatscha sin ina maschina da guerra che steva guardia, ma pareva tuttina da l’entschatta ennà memia starmentusa. Ultra da quai avess jau gì da far l’entir stgavament persul, pertge ch’il curat m’avess franc laschà a mesa via.

Sche mia memoria na ma maina betg en errur, èsi stà il terz di che jau hai stuì guardar tiers co ch’il pover diavel è vegnì mazzà. Igl è quai stà la suletta giada che jau hai vis ils Marsians a sa nutrir. Suenter quest’experientscha hai jau guntgì durant la gronda part dal di la fora en il mir. Jau sun ma rendì en il pastrign, hai auzà or l’isch ed hai passentà intginas uras chavond cun mia segir uschè quiet sco pussaivel; suenter avair fatg ina fora da dus pes, è la terra però puspè crudada ensemen cun fracass ed jau n’hai betg ristgà da cuntinuar la lavur. Jau hai pers tut mes curaschi e sun ma mess per lung temp per terra. Jau n’aveva gnanc la forza da ma mover. E da qua davent hai jau dà si il patratg da vulair fugir tras in tunnel.

Igl è fitg significativ per l’impressiun ch’ils Marsians avevan fatg sin mai che jau n’era a l’entschatta strusch u atgnamain insumma betg vegnì sin l’idea che noss inimis pudessan per exempel vegnir surventschids tras in’attatga umana. Ma la quarta u tschintgavla notg hai jau udì insatge sco in ferm fieu d’artigliaria.

Igl era fitg tard la notg e la glina scleriva cler. Ils Marsians avevan allontanà la maschina da chavar; ed abstrahà d’ina maschina da guerra da l’autra vart dal foss e d’ina maschina da tschiffar che lavurava en in chantun dal foss gist sut mia cuchera, era la plazza abandunada.

La maschina da tschiffar aveva ina leva glischur, ed il clerglina splendurava sin las stangas e sin intgins flatgs da terra. Uschiglio era il foss zuglià en stgirezza e dal tuttafatg quiet. Be la ramur da la maschina era d’udir. Igl era ina notg seraina da bellezza; be cun in planet parteva la glina ses domini sur il tschiel. Jau hai udì ad urlar in chaun e quest tun famigliar m’ha intimà da gizzar las ureglias. Qua hai jau udì a ramplunar fitg cler, sco d’artigliaria pesanta. Jau hai dumbrà sis chanunadas, e suenter ina lunga interrupziun puspè sis. E quai è stà tut.


4. La mort dal curat
[edit]

Igl era il sisavel di da nossa praschunia. L’ultima giada hai jau guardà tras la cuchera, e cur che jau sun ma vieut, era jau persul. Enstagl da sa metter giu sper mai e d’empruvar da ma stuschar davent da la sfessa, era il curat returnà en il pastrign. In suspect m’è ì tras il chau. Jau al sun suandà svelt e silenzius. En il stgir hai jau udì il curat a baiver insatge. Jau hai palpà a bun gartetg en la stgirezza e sun vegnì a tschiffar ina buttiglia da vin burgognais.

Immediat avain nus cumenzà a cumbatter in l’auter. Quai ha durà paucas minutas, alura è la buttiglia crudada per terra ed è ida en tocca. Jau al hai laschà liber e sun stà si. Nus stevan buffond e smanatschond in visavi l’auter. La finala sun jau ma mess tranter el e las mangiativas ed al hai ditg cun tutta datschertadad ch’igl haja num da sa moderar da qua davent. Jau hai partì nossa vivonda en pastrign en raziuns che duevan bastar per diesch dis. Lez di n’hai jau betg pli lubì ad el da mangiar insatge. Il suentermezdi ha el fatg ina flaivla emprova da vegnir a tschiffar las mangiativas. Jau era cupidà, ma sun en in hui puspè stà alerta. L’entir di e l’entira notg essan nus sesids en fatscha in a l’auter, jau spussà, ma decis, el bragind e lamentond da sia gronda fom. Jau sai, igl è stà be ina notg ed in di, ma a mai hai parì – e ma pari anc adina – sco sch’i fiss stà in temp senza fin.

Ed uschia è l’incumpatibilitad da nossas disposiziuns ida a finir en in cumbat avert. Dus dis a la lunga avain nus battì in cun l’auter, baud scutinond, baud cun tutta vehemenza. Igl ha dà muments che jau al hai bastunà sco sturn cun pes e mauns, e temps nua che jau al hai fatg plaschentinas, ma stentond d’al surmanar. Ed ina giada hai jau empruvà d’al corrumper cun l’ultima buttiglia vin burgognais, pertge ch’igl aveva ina pumpa d’aua da plievgia cun la quala jau ma pudeva procurar aua. Ma ni violenza ni buntad n’han gidà: el pareva propi d’avair pers in pau la sauna raschun. Ni cun las attatgas sin las reservas da mangiativas vuleva el chalar, ni a manar dad aut monologs. Las mesiras da precauziun las pli necessarias per render supportabla nossa praschunia na vuleva el betg pli resguardar. Plaun a plaun hai jau stuì realisar che sia forza spiertala era rutta dal tuttafatg e che mes sulet cumpogn en questa stgirezza fustga e terribla era in nar.

Or d’intginas regurdientschas nuncleras stoss jau però concluder che er mes patratgs gievan per part en èr. Jau aveva siemis suls e terribels, apaina che jau ma durmentava. I po parair curius, ma jau crai che la flaivlezza e la narradad dal curat m’han avertì, endirì e mantegnì raschunaivel.

L’otgavel di ha el cumenzà a discurrer dad aut enstagl da scutinar, e tge che jau fascheva, nagut n’al intimava da moderar sia lingua.

«Igl è gist, Dieu!», clamava el adina puspè. «Igl è gist. Sur da mai ed ils mes vegnia tia gritta. Nus avain fatg putgà, nus essan vegnids giuditgads sco memia levs. Qua era povradad, qua eran fastidis; ils povers èn vegnids maltractads cun chalzeradas, ma nagut n’ha disturbà mia pasch. Jau hai predegià las detgas tuppadads – pelvaira, tge tuppadads! – cur che jau avess stuì star si, e dueva quai er muntar mia mort, ed avess stuì clamar: Faschai penetienzia, penetienzia! Vus supprimiders dals povers e disfortunads. – Il torchel dal Segner!»

Alura èn ses patratgs dalunga puspè returnads tar il da mangiar che jau al refusava. El ha rugà, supplitgà, cridà e la finala smanatschà. El ha cumenzà ad auzar sia vusch – jau al hai rugà da betg far quai. Qua ha el vis ch’el ma pudeva tschiffar cun quai – el ha smanatschà ch’el vegnia uss a sbragir e clamar natiers uschia ils Marsians. In tschert temp m’ha quai intimidà; ma mintga concessiun avess stuì reducir nunimaginablamain la pussaivladad da nossa fugia. Jau hai resistì, cumbain che jau n’era tuttavia betg segir sch’el na vegnia betg forsa a realisar sia smanatscha. Lez di almain n’ha el betg fatg quai. El ha discurrì cun auzar in pau la vusch durant la gronda part da l’otgavel e novavel di. Smanatschas e supplicas sa maschadavan cun ina veritabla cascada da ricla mez narra, ma adina pli intensiva che ses servetsch divin saja be stà baterlas vidas. Jau n’hai betg savì far auter che da star mal per el. Sinaquai ha el durmì in pau ed alura ha el puspè cumenzà cun nova forza, e quai uschè dad aut che jau sun stà sfurzà, d’al retegnair.

«Taschai!», al hai jau supplitgà. El è sa mess en schanuglias, entant ch’el era fin qua sesì en il stgir sper la chaldera da lavar.

«Jau hai gia taschì memia ditg», ha el ditg en in tun ch’ins stueva udir en il foss. «Ed uss stoss jau dar perditga. Guai a questa citad malfidaivla! Guai, guai! Guai, guai! Als umans sin terra, tras las autras vuschs da la posauna –»

«Smettai!», hai jau ditg, siglind si plain tema, «ils Marsians ans pudessan udir. Per l’amur da Dieu –»

«Na», ha sbragì il curat a tut pudair. El è stà si ed ha stendì la bratscha. «Discurrer vi jau! Il pled da Dieu è en mai!»

Cun trais sigls ha el gì cuntanschì l’isch da la cuschina. «Jau stoss dar perditga. Jau vom. Gia memia ditg hai jau targlinà.»

Jau hai stendì or mes maun ed hai palpà suenter il cuntè da zappar che pendeva vi da la paraid. Sco ina frizza sun jau currì suenter al curat. Jau era mez nar da la tema. Anc avant ch’el era entamez la cuschina, al hai jau tschiffà. Cun in’ultima sbrinzla d’umanitad hai jau vieut enturn il tagl e pitgà suenter el cun il dies dal cuntè. El è crudà cun il chau ordavant ed è stà stendì or per terra. Jau sun stgarpitschà sur el e sun stà airi tut ord flad. El giascheva là tut quiet.

Tuttenina hai jau udì dadora ramurs, il cular e crudar da maulta, e l’avertura triangulara en il mir è vegnida stgira. Jau hai guardà si e vis co che la surfatscha inferiura d’ina maschina da tschiffar sa stuschava plaunsieu davant la fora vi. In da ses members stendids sa rudlava ensemen en la glera; uss è cumparì in segund member che sa fullava via sur las travs en crusch ed en travers. Jau hai guardà vi sco petrifitgà. Qua hai jau vis tras ina sort platta da vaider la fatscha – sch’ins po dir quai uschia – ed ils egls gronds stgirs d’in Marsian guardavan viador, ed alura è la lunga serp da metal d’in tentacul sa stortigliada a tschertgond tras la fora.

Da quest aspect sun jau ma fatg liber cun grond sforz, sun stgarpitschà sur il curat e ma sun fermà sin isch dal pastrign. Il tentacul era uss gia var dus jards u dapli en stanza e palpava serpegiond en svelts moviments nà qua e vi là. In mument al hai jau observà sco paralisà a vegnir natiers, plaunsieu, intimidant. Finalmain m’hai jau sfurzà cun in sbratg brausel, rauc da currer en pastrign. Jau tremblava terriblamain e na ma pudeva strusch tegnair sidretg. Jau hai avert l’isch dal tschaler da charvun e steva là en la stgirezza, fixava l’isch sclerì brauslamain che manava en cuschina ed hai tadlà. Aveva il Marsian vis mai? E tge vegniva el a far uss?

Insatge sa muventava là plaunsieu vi e nà; mintga mument palpagnavi cunter il mir u cuntinuava ses moviments cun in sclingir metallic, sumegliant a la canera d’in puschel clavs. Alura è in grev corp – be memia bain saveva jau tgenin – vegnì runà sur il palantschieu ed auzà viador vers la fora. Attratg irresistiblamain, sun jau ruschnà vers l’isch ed hai spià en cuschina. En il triangul illuminà dal sulegl hai jau vis il Marsian, co ch’el seseva en la maschina da tschiffar, in veritabel Briareus, ed intercuriva il chau dal curat. Jau n’hai dubità nagin mument ch’el vegnia, da la plaja che mia frida aveva chaschuna, a concluder sin mia preschientscha.

Jau sun ruschnà enavos tar il tschaler da cotgla, hai serrà l’isch e cumenzà, tenor meglier savair ed uschè da bass sco che quai m’era pussaivel en il stgir, a ma zuppar sut la laina dad arder ed il charvun. Mintga mument hai jau tadlà, marv da la tema, schebain il Marsian haja puspè chatschà ses tentaculs tras l’avertura.

Ed il sclingir lev, metallic è danovamain sa fatg udir. Jau hai pertschavì co ch’el è plaunsieu sa palpà tras la cuschina. Dalunga al hai jau udì a s’avischinar – en pastrign sco che jau hai supponì. Jau hai sperà che quel na saja betg lung avunda per avanzar fin tar mai. Jau hai ditg in’uraziunetta suenter l’autra. Qua ha quest object palpà sgriflond levamain sur l’isch dal tschaler vi; ed uss è suandada ina perpetnadad plain spetga anguschusa, insupportabla. Alura al hai jau udì a tutgar vi dal marschloss. El aveva chattà l’isch! Ils Marsians eran buns da manipular ischs!

Forsa ina minuta ha el traffitgà vi da la serra, alura è l’isch s’avert. En il stgir hai jau gist anc pudì vesair la chaussa. Pli che tut l’auter sumegliava quella ina tromba – ella palpava en mia direcziun e sa muveva tschertgond per lung dal mir, dal charvun, dal lain e dal palantschieu sura. I veseva or sco in verm nair che muventa vi e nà ses chau tschorv.

Ed ina giada hai tutgà il chaltgogn da mes stival. Jau avess bunamain dà in sbratg; jau m’hai ruis en il maun. In mument èsi stà quiet. Jau avess pudì crair ch’i saja gia s’allontanà. Ma cun ina giada, s’avanzond andetgamain, hai tschiffà suenter insatge – jau hai l’emprim cret suenter mai! – ed ha silsuenter puspè fatg l’impressiun da ruschnar or dal tschaler. Ina minuta a la lunga na sun jau betg stà segir da mia chaussa. Apparentamain avevi tschiffà in toc charvun per examinar quel.

Jau hai profità da la chaschun per midar in pau mia posiziun, pertge che jau aveva ina gramfia en las chommas. Alura hai jau puspè tadlà e scutinà chaudas uraziuns. Tuttenina hai jau puspè udì la ramur plauna, precauta. Quietamain èsi vegnì fitg datiers da mai ed ha palpà per lung dal mir e dals objects d’endrizzament. Entant che jau dubitava anc, èsi siglì svelt tar l’isch dal tschaler ed ha serrà quel. Jau hai udì co ch’igl è sa schluità en cuschina. Las stgatlas da biscotg han sclingì ed ina buttiglia è ida en tocca. Alura hai dà ina ferma frida cunter l’isch dal tschaler. Sinaquai èsi stà quiet – e la quietezza m’è daventada in temp d’immensa tensiun che na vuleva prender nagina fin.

Eri ì davent? Finalmain era jau persvas da quai. I n’è betg pli returnà en pastrign; ma l’entir dieschavel di sun jau giaschì en la stgirezza stitga, sepulì sut cotgla e laina da brisch, e n’hai betg ristgà d’ir a prender in sitg, schebain che jau aveva ina said da murir. Gia aveva l’indeschavel di cumenzà, cur che jau hai ristgà da bandunar mes zup.


5. La quietezza
[edit]

L’emprim che jau hai fatg avant che ir en chaminada, è stà da serrar l’isch tranter cuschina e pastrign. Ma la chaminada era vida; mintga vanzadira era svanida. Apparentamain aveva il Marsian prendì tut cun sai il di avant. Faschond questa scuverta, hai jau cumenzà l’emprima giada a ma desperar. Ni l’indeschavel ni il dudeschavel di hai jau gì da baiver e da mangiar.

L’emprim m’èn bucca e gula siads dal tuttafatg e mias forzas han laschà suenter fermamain. Jau seseva bandunà en la stgirezza, en in stadi sventirà e senza curaschi. Mes patratgs giravan d’in cuntin enturn il mangiar. Jau crajeva gia d’esser vegnì surd, pertge che la canera ed activitad che jau era disà d’udir nà dal foss avevan chalà dal tuttafatg. Jau ma sentiva memia flaivel per ruschnar tar la cuchera senza far canera; uschiglio avess jau franc fatg quai.

Il dudeschavel di aveva jau talmain mal il culiez che jau sun, er cun il ristg da trair sin mai l’attenziun dals Marsians, ma bittà sin la pumpa d’aua da plievgia sgriztganta, la quala sa chattava sper la sfundrera, e m’hai procurà intgins magiels plains d’aua da plievgia da colur naira, tschuffa. Jau sun uss ma sentì ordvart frestgentà e sun stà encuraschà tras il fatg che nagin tentacul palpant na suandava la ramur che jau fascheva cun pumpar.

Quests dis hai jau stuì pensar bler al curat ed a la moda e maniera co ch’el è vegnì per la vita; ma mes patratgs eran nunclers e n’avevan nagin connex.

Il tredeschavel di hai jau puspè bavì in pau aua e m’hai fatg patratgs aventurus davart il mangiar e tut ils plans da fugia pussaivels e nunpussaivels. Mintga giada che jau ma durmentava, ma turmentavan terriblas obsessiuns, ina giada da la mort dal curat, alura puspè da mangiadas surabundantas. Ma tant alerta sco er durmind vegniva jau turmentà d’ina terribla dolur che ma sfurzava d’adina puspè baiver. La glisch che penetrava uss en il pastrign n’era betg pli grischa, mabain cotschna. A mi’imaginaziun perturbada pareva quai sco la colur dal sang.

Il quattordeschavel di sun jau ì en cuschina ed hai vis per mia surpraisa che las frastgas da la planta cotschna eran gia creschidas sur l’avertura en il mir ed avevan uschia transfurmà la glisch fustga en stanza en ina stgirezza cotschnenta.

La damaun marvegl dal quindeschavel di hai jau udì en cuschina ina successiun da tuns curiusa, ma tuttina enconuschenta ed hai gizzà las ureglias, cur che jau hai enconuschì il sgnuflar e stgavar d’in chaun. Cur che jau sun ì en cuschina, hai jau vis il nas d’in chaun a sa chatschar tras la largia en il mir. Quai m’ha fatg star tut stut. Cur ch’il chaun m’ha savurà, ha el giappà curtamain.

Sche jau al pudeva muventar d’entrar bufatgamain, al pudeva jau forsa mazzar e mangiar. En tutta cas eri però inditgà d’al sturnir, sinaquai che ses moviments na possian betg attrair sin mai l’attenziun dals Marsians.

Jau sun ma schluità tar el ed al hai clamà amiaivlamain, ma el ha dalunga retratg ses chau ed è fugì. Jau hai tadlà – n’era pia betg surd –, ma qua na devi nagin dubi, en il foss era tut quiet. Jau hai udì in utschè a batter las alas ed in cratschlar rauc, e quai è stà tut.

Sur lung temp sun jau stà gist sper la cuchera, ma jau n’hai betg ristgà da stuschar sin la vart las plantas cotschnas che la stgirentavan. Ina u duas giadas hai jau udì in lev traplignar da las toppas dal chaun che gieva profund sut mai vi e nà sin il sablun, alura puspè ramurs che derivavan d’utschels, ma quai era tut. Finalmain, encuraschà tras il ruaus cuntinuant, hai jau guardà viador.

Danor en il chantun, nua ch’in grond dumber da corvs sigliottava e sa dispitava per l’ossadira dals morts dals quals ils Marsians eran sa nutrids, n’era da vesair en il foss nagina creatira viventa.

Jau hai guardà en il foss ed hai cret da betg vesair endretg. Tut las maschinas eran svanidas. Abstrahà da la gronda collina da pulvra blau grischenta en in chantun, d’in dumber stangas d’aluminium en in auter, dals utschels nairs e dals skelets n’avevi là nagut auter ch’il foss da sablun radund vid.

Jau sun glischnà plaunsieu dal chagliom cotschen giuador e steva uss sin il mantun da rument. Danor davos mai vers nord pudeva jau guardar en mintga direcziun. E lunsch enturn n’era da vesair nagin Marsian ed er nagin indizi d’in Marsian. Davant mes pes crudava il foss andetgamain; giond in pau pli lunsch, hai jau chattà sin la glera ina via detg passabla, sin la quala jau pudeva arrivar fin sin il piz da la muschna. La chaschun da mitschar era arrivada. Jau hai cumenzà a tremblar.

Jau hai esità in mument, ed en in’agitaziun selvadia da datschertadad desperada, il cor battend sin il pli aut grad, sun jau raivì sin il piz da la muschna, sut la quala jau era stà sutterrà uschè ditg. Puspè hai jau guardà enturn enturn. Er en il nord n’era da vesair nagin Marsian.

La davosa giada che jau aveva vis questa part da Sheen en la glisch dal di cumplaina, avevi sa tractà d’ina via da chasas alvas e cotschnas cumadaivlas, sparpagliadas, circumdada da plantas spessas, sumbrivaunas. Uss ma chattava jau sin in mantun quadrels ids en tocca, arschiglia e crappels, sur il qual sa derasavan grondas quantitads da plantas cotschnas en furma da cactus. Quellas creschivan sin l’autezza dal schanugl e betg ina suletta planta terrestra empruvava da concurrenzar cun ellas. Las plantas en mia vischinanza eran piridas e brinas, ed in pau pli lunsch surtirava ina rait da fils cotschens ils bists ch’eran anc en vita.

Las chasas vischinas eran tuttas destruidas, ma nagina n’era brischada. Ils mirs stevan per part anc fin la segunda auzada, ma las fanestras eran tuttas idas en stgaglias e las portas sfratgadas. La planta cotschna creschiva spessamain en las stivas senza tetgs. Sut mai sa chattava il grond foss ed ils corvs che sa dispitavan per ruments. Auters utschels sigliottavan vi e nà tranter las ruinas. Plinenvi hai jau vis in giat smagrì che sa schluitava per lung d’in mir, ma d’umans n’era da vesair nagin fastiz.

Cumpareglià cun la praschun che jau aveva gist abandunà, pareva il di d’esser d’ina glischur tschorventanta, il tschiel glischava en in blau nunturblà. In ventin tegneva en moviment la planta cotschna che cuvriva mintga toc terren liber. E tge daletg da puspè respirar aria frestga!


6. L’ovra da quindesch dis
[edit]

In mument sun jau stà ballantschant sin la collina senza pensar a mia segirezza. Cur che jau giascheva anc en lezza terribla tauna, aveva jau concentrà tut mes senns sin quai d’insumma spendrar mamez. Jau sminava ni tge ch’era capità en la citad ni era jau preparà sin il starmentus aspect da quest ambient ester. Jau aveva bain fatg quint da vesair Sheen en ruinas – ma quai che jau hai vis uss, era la cuntrada sula e sombra d’in auter planet.

En quel mument sun jau vegnì muventà d’in sentiment che sa chatta uschiglio ordaifer la schientscha umana, la quala ils povers animals che nus dominain enconuschan però memia bain. Jau ma sentiva sco in cunigl che returna tar sia fora e sa chatta tuttenina en fatscha d’in tozzel lavurants fatschentads cun chavar il fundament d’ina chasa. Jau hai sentì ils emprims indizis d’in sentiment che dueva bainbaud sa mussar a moda fitg clera e che ma dueva turmentar plirs dis: il sentiment da la detronisaziun, la persvasiun che jau na saja betg pli ditg in signur, mabain in animal tranter animals sut il chaltgogn dals Marsians. Cun nus vegnivi ad ir uss sco cun lezs: nus stuevan uss lajegiar e spiar, currer ed ans zuppar; la pussanza da l’uman e sia terriblezza al eran prendidas davent.

Ma quest’idea è sa persa, apaina che jau ma l’aveva fatg cler, ed il sentiment che dueva dominar tut suenter il lung, trist temp da curaisma è daventà – la fom. En la direcziun che manava davent dal foss, hai jau chattà adagur, da l’autra vart d’in mir surcreschì cotschen, in iert che n’era betg cuvert cun glera. Quai era in segn, ed jau sun ma lavurà enavant, entretschà fin schanuglia, magari fin culiez en la planta cotschna. La spessezza da quest chagliom m’ha dà il sentiment consolond da ma pudair zuppar en cas da basegn. Il mir aveva in’autezza da circa sis pes e cur che jau hai empruvà da raiver sin quel, hai jau vis che jau na pudeva betg cuntanscher ses ur. Uschia sun jau ì per lung dal mir e sun arrivà en in chantun, nua ch’in mantun crappa m’ha purschì la pussaivladad da muntar e da glischnar en l’iert. Jau hai chattà intginas tschagulas giuvnas, in pèr bulbas da gladiolas ed in pèr ravas malmadiras e raffà ensemen tut quai. Alura sun jau raivì sur in mir ch’era sa sfess ed hai, sut plantas da colur stgarlatta e cotschen-carmin, cuntinuà mes viadi vers Kew. I ma pareva sco sche jau giess sin ina via d’immens daguts da sang. Jau era emplenì da dus patratgs: da ma procurar dapli da mangiar e, uschè spert sco che las forzas ma lubivan quai, vegnir or da quest smaladì sectur dal foss betg terrester.

In pau pli lunsch hai jau chattà en l’erva ina quantitad bulieus, ils quals jau hai medemamain stranglà giuaden; ma quest past magher ha be anc rinforzà mes sentiment da fom. Alura hai jau cuntanschì ina surfatscha brina ch’era cuverta cun aua currenta là nua che s’extendevan uschiglio prads. L’emprim sun jau stà surstà da quest’inundaziun durant ina stad chauda e sitga; ma alura hai jau scuvert ch’ella derivava da l’abundanza quasi tropica da la planta cotschna. Apaina che questa planta exuberanta vegniva en contact cun aua, creschiva ella a moda gigantica. Ses sems vegnivan simplamain deponids en l’aua dal Wey e da la Temsa, e las frastgas che creschivan ad in crescher e che cuntanschevan dimensiuns titanicas faschevan ir omadus flums sur la riva.

A Putney era la punt, sco che jau hai vis pli tard, dal tuttafatg zuppada davos quest zerclim, ed er sper Richmond culavan las auas da la Temsa en in current vast e pauc profund sur las pradas da Hampton e Twickenham. Sco che l’aua sa derasava, la suandava l’erva, fin che las chasas da champagna destruidas da la val da la Temsa eran svanidas en questa palì cotschna, l’ur da la quala jau intercuriva. Tras quai vegniva zuppentà bler da l’ovra da destrucziun dals Marsians.

La finala è questa planta cotschna però pirida quasi tuttina spert sco quai ch’ella era sa derasada. Ina malsogna en furma da cancer, chaschunada, sco ch’ins suppona, tras bacterias, l’ha tschiffà e destruì. Tras la lescha da la selecziun natirala han tut las plantas terrestras gudagnà almain ina tscherta resistenza cunter malsognas da bacterias – u almain na suttacumban ellas mai senza in vehement cumbat. Ma la planta cotschna è smarschida sco ina planta gia morta. Las frastgas sa sblatgivan, gievan en e daventavan gruglias. Tar il minim contact rumpevan ellas giu, e l’aua ch’aveva pli baud incità sia creschientscha, manava davent ses ultims fastizs.

Cur che jau hai cuntanschì l’aua, hai jau sa chapescha stizzà l’emprim mia said. Jau hai bavì a tut pudair e, suandond in patratg spontan, mors intginas frastgas da la planta cotschna. Ma ellas eran plain aua ed avevan in gust dischagreabel, metallic. Jau hai vis che l’aua era bassa avunda per la pudair traversar a moda segira, cumbain che la planta cotschna impediva savens mes pes da passar si cun franchezza. Ma vers il flum è l’aua daventada visiblamain pli profunda, ed jau hai puspè stuì returnar en direcziun da Mortlake. Damai che ruinas da chasas e saivs vivas e lampas ma mussavan da temp en temp la via, m’èsi reussì da star pli u main sin via. Uschia hai jau bainbaud pudì or dal territori inundà, hai suandà mia via fin la collina che maina vers Roehampton ed hai la finala cuntanschì la pastgira da vischnanca da Putney.

Qua na m’è betg pli dà en egl l’ester e singular, mabain la destrucziun da l’enconuschent, famigliar; pitschnas plazzas guardavan or sco sch’in tornado las avess devastà. Tschient meters pli lunsch sun jau fruntà sin chasas dal tuttafatg intactas cun tratg ils sumbrivals e serrà ils ischs, sco sch’ils possessurs las avessan bandunà be per in di u sco sch’ils abitants durmissan anc. La planta cotschna n’era qua betg pli uschè spessa; ils gronds pigns eran libers da la planta rampignanta cotschna. Jau hai tschertgà sut quels suenter insatge mangiabel, ma senza success; alura sun jau rut en en intginas chasas quietas, ma quellas eran gia vegnidas svutradas e sblundregiadas avant mai. Il rest dal di hai jau passentà en in chagliom, essend che jau era memia flaivel per ir vinavant.

Durant quest entir temp n’hai jau ni vis segns da creatiras umanas, ni indizis che Marsians sa chattian en vischinanza. Jau hai entupà dus chauns che vesevan or fomentads, ma omadus han fatg ina gronda storta enturn mai, cur che jau als sun m’avischinà. En vischinanza da Roehampton hai jau vis dus skelets umans – betg baras, mabain skelets ruis – ed en il guaudet sper mai sun jau fruntà sin ossa rutta e sparpagliada d’intgins giats e cunigls e sin ina chavazza-nursa. Ma cur che jau als hai intercurì pli a fund, n’hai jau chattà nagut che jau avess pudì mangiar.

Suenter la rendida dal sulegl sun jau ma runà vinavant sin la via vers Putney, nua che, sco che jau hai cret, il radi da chalur stueva esser vegnì duvrà per in motiv u l’auter. En in iert a Roehampton hai jau chattà avunda tartuffels malmadirs per dustar mia fom. Nà da quest iert pudev’ins guardar vi en direcziun da Putney e giu sin il flum. Sin far notg purscheva quest lieu in maletg da nunditga devastaziun: plantas brischadas, ruinas stgarvunadas, tristas, ed aval las vastas surfatschas da l’aua ch’era ida sur las rivas or, colurada cotschen da la planta dal Mars. E sur tut – il grond silenzi. In’anguscha indescrivibla è vegnida sur da mai cur che jau hai pensà, quant svelt che quest midament inconsolabel era irrut. In mument hai jau cret che l’umanitad saja simplamain vegnida extirpada e che jau saja restà enavos sco sulet, l’ultim uman vivent. Datiers da la tschima dal Putney Hill sun jau puspè fruntà sin in skelet, dal qual la bratscha era rutta giu e sparpagliada intgins jards davent dal corp.

Giond vinavant hai jau realisà adina dapli che l’extirpaziun da l’umanitad saja, abstrahà d’intgins ch’eran ids a perder sco jau, gia in fatg accumplì en questa part da la Terra. Jau hai supponì ch’ils Marsians sajan ids davent, hajan devastà la terra davos sai e sa chattavan uss insanua auter en tschertga da nutriment. Forsa eran els gist londervi da destruir Paris u Berlin, forsa eran els er sa vieuts vers nord.


7. L’um sin il Putney Hill
[edit]

Jau hai passentà lezza notg en in albiert sin il Putney Hill. Dapi mia fugia a Leatherhead era quai l’emprima giada che jau giascheva en in letg fatg. Jau na ma vi betg trategnair cun la descripziun, cun tge stenta e fadia nunnecessaria che jau sun entrà en la chasa – pli tard hai jau realisà che la porta n’era betg serrada – ed er betg co che jau hai intercurì mintga stanza suenter mangiativas, fin che jau hai la finala, en la pli gronda desperaziun, chattà en ina stanza, che furmava bain la chombra d’in servitur, ina crusta paun morsa da ratuns e duas conservas cun ananas. La chasa era apparentamain gia vegnida messa sutsura e spogliada. En l’ustaria hai jau silsuenter anc chattà in pau biscotg e flettas-paun cun paintg ch’eran vegnidas survesidas. Questas n’hai jau betg pli pudì giudair, l’auter percunter n’ha betg be dustà mia fom, mabain er emplenì mias tastgas. Jau n’hai betg envidà la glisch, damai che jau aveva tema ch’in Marsian pudess passar la notg tras questa part da Londra en tschertga da nutriment. Avant che ir a letg, sun jau passà en grond malruaus d’ina fanestra a l’autra en tschertga d’indizis d’in da lezs monsters. Jau hai durmì pauc. Cur che jau giascheva en letg, hai jau cumenzà a reflectar davart tut – quai che n’era betg pli stà il cas suenter mias dispitas cun il curat.

Dapi lura era mia constituziun spiertala stada segnada da midadas andetgas tranter stadis d’anim nunclers u d’ina sort percepziun mutta. Lezza notg ha mes tscharvè, probablamain vegnì tar forza tras il nutriment, gudagnà enavos sia clerezza da pli baud ed jau hai puspè pudì pensar.

Davart trais chaussas hai gì num da reflectar a medem temp: la mort dal curat, nua che sa trategnevan ils Marsians e tge ch’els faschevan sco er davart il destin da mia dunna. L’emprim n’ha sveglià en mai nagin sentiment da snuizi u da ricla; jau hai acceptà quai sco in fatg, sco ina regurdientscha ordvart penibla, ma dal tuttafatg senza segns da ricla. Jau hai giuditgà mai lezza giada, sco che jau ma giuditgesch uss, chatschà pass per pass tar lezza svelta ovra, il resultat inevitabel d’ina retscha da casualitads. Jau na sun betg stà da l’avis che jau stuess vegnir condemnà persuenter; tuttina m’engrevgiava la memoria vi da quai d’in cuntin e senza laschar suenter. En la quietezza da la notg, cun lez sentiment da la vischinanza tar Dieu che tschiffa ins magari en la quietezza ed en la stgiradetgna, hai jau dumagnà mi’interrogaziun, mia suletta interrogaziun pervi da lez mument da gritta e da tema. Jau m’hai clamà en memoria mintga pled da noss discurs. A partir da lez mument che jau al hai chattà embratgà sper mai, ch’el ha, senza far stim da mia said, mussà vers il fieu ed il fim che s’auzava or da las ruinas da Weybridge, eran nus stads inabels da collavurar – la casualitad vilada n’era però betg s’empatschada da quai. Avess jau pudì guardar en l’avegnir, al avess jau laschà a Halliford! Ma jau n’aveva betg pudì prevesair tge che dueva capitar. Commetter in crim è però sch’ins prevesa e fa tuttina. Ed jau met quai en scrit sco che jau hai mess en scrit quest’entir’istorgia sco ch’ella è capitada. Jau n’aveva naginas perditgas – jau avess er pudì zuppentar quest’entir’istorgia. Ma jau l’hai nudà ed il lectur po sa far si’atgna opiniun davart quai.

Cur che jau hai alura fatg in sforz da stuschar sin la vart il maletg da lez corp stendì or, sun jau puspè ma chattà davant las dumondas davart ils Marsians ed il destin da mia dunna. Per omadus n’aveva jau nagins indizis; jau ma pudeva far tschient differentas imaginaziuns, tant davart ils Marsians, sco er, nausch avunda, davart mia dunna. E tuttenina m’è questa notg daventada ina notg da sgarschur. Jau sun ma chattà sidretg en letg e guardond viador en la stgirezza. Jau m’hai udì ad urar ch’il radi da chalur la prendia nunspetgadamain e senza dolur or da questa vita. Dapi lezza notg da mes return or da Leatherhead n’aveva jau betg pli fatg uraziun. Jau aveva sbarbuttà uraziunettas, uraziuns da fetisch, aveva, cur che jau ma chattava en il pli grond privel, urà sco che pajauns murmuran furmlas magicas. Uss però urava jau propi, fervent ed en plaina conscienza, hai implorà Dieu en fatscha a la stgirezza. Tge curiusa notg! Il pli curius è stà che jau ch’aveva discurrì cun Dieu sun, apaina ch’il di aveva cumenzà, ma schluità ord chasa sco in ratun che banduna ses zup – ina creatira strusch pli gronda ch’ella, in animal inferiur ch’ina luna andetga da noss maisters pudess chatschar e mazzar. Forsa rugavan er els plain fidanza tar Dieu. Pelvaira, sche nus n’avain emprendì nagut auter, questa guerra ans ha mussà d’avair cumpassiun. Cumpassiun cun lezzas creatiras senza giudizi ch’han da patir sut noss domini.

La damaun era clera e bella; en l’orient glischava il tschiel rosa ed era cuvert cun pitschens nivels dorads. Sin la via dal Putney Hill vers Wimbledon hai jau vis blers fastizs deplorabels da lez stemprà ch’aveva furià la dumengia notg suenter il cumenzament da la guerra en direcziun da Londra. A mai è dà en egl in pitschen char da duas rodas, sin il qual steva il num ‹Thomas Lobb, martgadant da verdura, New Malden›, cun ina roda smardegliada ed ina valisch da sturs ch’era vegnida laschada enavos. Alura hai jau vis in chapè da strom zappitschà en la lozza ch’era gia vegnida dira, e sin la tschima dal West Hill stgaglias da vaider cuvertas cun sang sper in bigl derschì enturn. Jau sun ì vinavant be plaun ed areguard mes plans era jau dal tuttafatg intschert. Jau aveva l’intenziun in pau vaga da ma render a Leatherhead, cumbain che jau saveva che jau pudeva gist sperar là il pli pauc da puspè chattar mia dunna. Sch’ella n’era betg vegnida surprendida da la mort, eran mes parents franc gia mitschads daditg cun ella. Ma jau m’hai fatg crair che jau possia almain vegnir a savair là, nua che la populaziun da Surrey saja fugida. Jau saveva che jau vuleva puspè chattar mia dunna, che jau aveva in desideri dolurus suenter ella e suenter umans, ma jau n’aveva nagin’idea clera co che jau duaja prender per mauns da la chattar. Er da mes abandun inconsolabel m’era jau uss dal tuttafatg conscient. Sut la protecziun d’in chagliom da plantas e chaglias sun jau plaunsieu vegnì a l’ur da la pastgira da vischnanca da Wimbledon che s’extendeva uss vastamain davant mai.

Questa surfatscha naira era sclerida qua e là da chaglias da ginestra melnas; la planta cotschna n’era da vesair nagliur. Ma schluitond precautamain per lung da l’ur da questa surfatscha libra, è il sulegl levà ed uss è tut s’emplenì cun glisch e vita. Jau hai vis in pievel da raunas fitg occupà che sigliva enturn sin ina plazza palidusa sut las plantas. Jau sun ma fermà per las observar e m’hai prendì in exempel da lur ferma voluntad da vulair viver. Curt suenter, cur che jau sun cun ina giada ma vieut cun il curius sentiment da vegnir observà, hai jau vis a star a granugl insatge en las chaglias. Jau sun stà airi ed hai contemplà quai. Alura hai jau fatg in pass enavant ed igl è s’auzà in um armà cun ina segir. Plaunsieu al sun jau m’avischinà. El steva là senza dir pled e senza sa mover e guardava sin mai.

Cur che jau sun vegnì pli datiers, hai jau remartgà che ses vestgids eran cuverts tuttina fitg cun pulvra e tut ina merda sco ils mes; el veseva propi or sco sch’el fiss vegnì tratg tras ina chinetta. Cun m’avischinar hai jau pudì distinguer la lozza verda da paltauns che sa maschadava cun il brin cler d’arschiglia setga e flatgs da charvun glischants. Ses chavels nairs crudavan sur ses egls e sia fatscha era stgira, tschuffa e scrudada, uschia che jau n’al hai betg enconuschì l’emprim. A mai è dada en egl ina natta cotschna che tanscheva a travers la part inferiura da sia fatscha.

«Stop!», ha el clamà, cur che jau al sun avischinà sin diesch jards; jau sun ma fermà. Sia vusch era rauca. «Danunder vegnis Vus?», m’ha el dumandà.

Jau hai ponderà, entant che jau al hai contemplà pli datiers.

«Jau vegn da Mortlake», hai jau ditg. «Jau era sutterrà sper il foss ch’ils Marsians han fatg enturn lur cilinder. Jau sun ma chava or e sun mitschà.»

«Qua en vischinanza n’è da chattar nagina vivonda», ha el ditg. «Quai è mes terren. Tut davent da questa collina fin giu tar il flum ed enavos fin Clapham, ed amunt fin a l’ur da la pastgira. Be per in datti qua vivonda. Tge via vegnis Vus a prender?»

«Jau na sai betg», hai jau respundì targlinant. «Jau sun stà sepulì tredesch u quattordesch dis en las ruinas d’ina chasa. Jau na sai betg tge ch’è capità en il fratemp.»

El m’ha fixà dubitond, alura surstà, e la finala m’ha el guardà cun expressiun midada.

«Jau n’hai betg l’intenziun da restar en questa regiun», hai jau ditg. «Jau pens che jau vegnia ad ir a Leatherhead a tschertgar mia dunna.»

El ha mussà en tutta furia cun il det sin mai. «Vus essas quai?», ha el clamà. «L’um da Woking! E Vus n’essas betg vegnì mazzà a Weybridge?»

Ed en il medem mument al hai er jau enconuschì. «Vus essas l’artigliarist ch’è vegnì en mes curtin!»

«Quai numnel jau fortuna!», ha el clamà. «Pelvaira, nus essan utschels ventiraivels! Na, che Vus essas quai!» El ha stendì or ses maun, il qual jau hai tschiffà. «Jau sun ruschnà lezza giada d’in foss d’aua siador», ha el cuntinuà. «Ma els n’han betg mazzà tuts. E cur ch’els eran puspè davent, sun jau avanzà precautamain, a Walton, sur ils champs.»

«Ma quai n’èn gnanc anc sedesch dis e Voss chavels èn grischs!»

El ha tuttenina guardà sur ses givè. «Be in tulaun», ha el ditg. «Ins vegn a savair en temps sco quel che er utschels han mendas. Ma qua èsi in pau avert. Lain ans schluitar en lez chagliom a barattar nossas experientschas.»

«Avais Vus vis insatge dals Marsians?», hai jau dumandà. «Dapi che jau sun ruschnà viador...»

«Quels èn uss ids sur Londra or», ha el respundì. «Jau suppon ch’els hajan erigì là in pli grond champ. La saira è vi là, vers Hampstead, l’entir tschiel cler da lur glisch. Igl è sco ina gronda citad ed en la splendur pon ins anc vesair cleramain lur moviments. Ma betg durant il di. En vischinanza n’als hai jau però betg vis...» El ha dumbrà cun sia detta. «Avant tschintg dis hai jau vis dus dad els ad ir a Hammersmith a runond insatge grev. E stersas notg...» – el è s’interrut per cuntinuar en tun impurtant – «igl eran bain be glischs, ma igl aveva insatge en l’aria. Jau crai ch’els hajan construì ina maschina da sgular ed emprendan uss da sgular.»

Jau sun ma fermà, ils mauns e las schanuglias giun plaun, pertge che nus avevan cuntanschì las chaglias.

«Sgular!»

«Gea», ha el ditg, «sgular.»

Jau sun ruschnà en in pitschen zon da chaglias e sun sesì giu.

«Alura èsi finì cun l’umanitad», hai jau ditg. «Sch’els èn buns da far quai, vegnan els a pudair ir senza problems enturn l’entir mund.»

El ha dà dal chau. «Quai vegnan els a far. Ma – en il fratemp pudain nus respirar qua in pau.» El m’ha guardà. «N’essas Vus pia betg cuntent ch’igl è finì cun l’umanitad? Jau da mia vart bain. Nus avain stuì succumber; nus essan vegnids battids.»

Jau sun stà stut. Uschè curius sco che quai po tunar, n’era jau anc betg vegnì a questa conclusiun, ina conclusiun che m’ha parì dal tuttafatg evidenta, apaina ch’el l’ha pronunzià. Jau aveva anc adina ristgà da sperar quietamain; u pli precis, jau aveva mantegnì ina persvasiun per vita duranta. El ha repetì ses pleds. «Nus essan battids.» Da quai era el fermamain persvas.

«Tut è pers», ha el ditg. «Els han pers in dals lur – betg dapli che in. Ed els han fitgà pe e struptgà la pli gronda pussanza dal mund. Els èn ids sur nus or. La mort da lez dals lur a Weybridge è stà ina casualitad. E dal rest èn quests qua be l’avantguardia. D’in cuntin vegnan adina pli e pli blers. Questas stailas verdas – jau n’hai uss bain tschintg u sis dis vis nagina pli, ma jau n’hai nagin dubi ch’ellas crodan mintga notg insanua. Qua na datti nagut da far. Nus giaschain giudim! Nus essan vegnids battids!»

Jau n’al hai betg respundì. Jau seseva là e guardava pitgiv, empruvond adumbatten d’al cumprovar ch’el n’haja betg raschun. «Quest qua n’è nagina guerra», ha ditg l’artigliarist. «I n’è mai stà ina guerra, gist tuttina sco ch’i na dat nagina guerra tranter umans e furmiclas.»

Tuttenina sun jau ma regurdà da la notg sin l’observatori. «Suenter il dieschavel culp n’è suandà nagin pli – almain betg fin ch’è arrivà l’emprim cilinder.»

«Danunder savais quai?», ha dumandà l’artigliarist.

Jau al hai declerà quai.

El ha reflectà e ditg: «Po esser ch’insatge n’era betg dal tuttafatg en urden cun il chanun. Ma er sch’i fiss uschia, han els dalunga puspè reparà quai. Ed er sch’i durass pli ditg – vi da la chaussa na mida quai nagut. Umans e furmiclas, di jau a Vus. Qua avais Vus las furmiclas ch’erigian lur citads, vivan lur pitschna vita, fan guerra, fan revoluziuns, fin che l’uman las vul rumir ord via; ed alura van ellas damai ord via. Uschia vai uss cun nus – nus furmiclas. Be – –»

«Gea?», hai jau dumandà.

«Nus essan furmiclas mangiablas.»

«E tge vegnani a far cun nus?», hai jau dumandà.

«Precis davart quai hai jau gea stuì reflectar tut il temp», ha el respundì. «Suenter Weybridge sun jau ì vers sid ed hai ponderà. Jau hai vis tge che succediva. La gronda part dals umans eran occupads cun s’agitar e givlar. Jau però na sun nagin ami dal givlar. Jau hai gia guardà ina u duas giadas en fatscha a la mort, jau na sun betg be in schuldà da decoraziun, ed en il meglier e mender cas è mort oramai mort. E l’um che reflectescha cun perseveranza, vegn tras dapertut. Jau hai vis co che tuts chatschavan in l’auter vers sid. Qua hai jau ditg a mamez: ‹Qua vegn ins baud u tard a survegnir nagut pli da mangiar.› Ed uschia sun jau dalunga ma vieut. Jau sun ì suenter als Marsians, sco ch’ils paslers suondan ils umans. Dapertut enturn nus», ha el ditg giond cun ses maun per lung da l’orizont, «moran els da la fom e zappan sin ils pes in a l’auter.»

El ha vis mia fatscha ed è s’interrut consternà. «Senza dubi èn massas da glieud che possedevan daners ids en Frantscha», ha el ditg. El ha fatg l’impressiun da targlinar, sco sch’el vuless sa perstgisar, ha entupà mes egls e cuntinuà: «Qua enturn datti avunda da mangiar. Rauba messa en salamuira en las butias; vin, vinars, aua minerala; ma ils recipients d’aua e conducts èn vids. Jau As vuleva però dir davart tge che jau reflectava. Igl èn creatiras intelligentas, hai jau ditg a mamez, ed i para ch’els ans dovrian sco nutriment. L’emprim vegnan els a smardegliar nus – navs, maschinas, armas, citads, mintga urden, mintg’organisaziun. Tut quai vegn a svanir. Avessan nus la grondezza da furmiclas, pudessan nus mitschar. Ma nus na l’avain betg. Nus essan bler memia gronds e pesants. Quai è l’emprima tschertezza. Navaira?»

Jau al hai dà raschun.

«Uschia èsi; jau hai reflectà. Bun pia; tge vegn suenter? L’emprim vegnin nus mess a ferm, perquai ch’ins ha basegn da nus. In Marsian dovra be ir in pèr miglias per fruntar sin ina rotscha en fugia. Ed jau hai vis in, in di or sper Wandsworth, che rumpeva en tocca chasas e svutrava silsuenter las ruinas. Ma quai na vegn betg ad esser tut. Apaina ch’els han fatg urden cun noss chanuns e navs, han smardeglià nossas lingias da viafier ed èn a fin cun tut quai ch’i fan vi là, vegnan els a cumenzar a tschiffar nus a moda sistematica, a cleger ils megliers ed a conservar nus en chaschas e sumegliants lieus. Cun quai vegnani a cumenzar proximamain, quai pudais esser segirs. Bun Dieu, els n’han gea gnanc anc cumenzà cun nus. Na realisais betg quai?»

«Betg anc cumenzà!», hai jau clamà.

«Betg anc cumenzà», ha el ditg. «Tut quai ch’è capità fin uss, è capità perquai che nus n’eran betg raschunaivels avunda da star quiet ed als avain mulestà cun chanuns ed autras tuppadads. Perquai che nus avain pers noss chau ed essan ans precipitads en entirs trieps en lieus nua che nus n’eran betg zichel pli segirs che là nua che nus stevan a l’entschatta. Els n’ans mulestan gea betg. Els mettan simplamain en urden lur chaussas – fabritgeschan tut quai ch’els n’han betg pudì prender cun els, e preparan tut per la translocaziun da lur pievel. Igl è tgunsch pussaivel ch’ils cilinders n’èn be betg vegnids in temp per tema da tutgar quels ch’èn gia qua. Ed enstagl da currer enturn senza ponderar e da rimnar dinamit sco sch’ins als pudess siglientar en l’aria, faschessan nus bler meglier d’ans far si ed ans endrizzar suenter la nova situaziun. Uschia ves jau quai. I n’è segir betg la situaziun che l’uman giavischass per sia spezia, ma igl è la situaziun, la quala ils fatgs rendan il pli plausibla. E tenor lezza hai jau en il senn da m’orientar. Citads, pievels, ideologias, progress – cun quai èsi a fin. Quest gieu è finì. Nus essan battids.»

«Ma sch’igl è uschia, pertge duessan nus alura insumma anc viver?»

L’artigliarist ha guardà in mument sin mai. «Dieu en tschiel, concerts na vegni bain betg pli a dar per in milliun onns ni uschia; ed exposiziuns da maletgs e bellas pitschnas tschaveras er betg. Per tgi ch’è en tschertga dal divertiment, crai jau, è il gieu a fin. Tgi ch’ha finas manieras ed è schoccà, sch’insatgi mangia ses pair cun il cuntè u na discurra betg uschia sco ch’i stat scrit en la grammatica, na vai sa chapescha betg. Talas chaussas na vegn ins betg a duvrar en avegnir.»

«Vus manegiais – –»

«Jau manegel che umens sco jau duessan viver vinavant, pervi da la selecziun. Jau As di che jau sun fermamain decis da viver vinavant. E sche jau na sbagl betg dal tut, vegnis er Vus a stuair mussar, tge che Vus valais, e quai gia en curt temp. Nus n’ans laschain betg extirpar. Ed jau n’hai betg l’intenziun da ma laschar tschiffar, ni da vegnir dumestitgà, ni da vegnir engraschà ed allevà sco in bov grass. Vargugna! Pensai be a quests litgapes brins!»

«Vus na vulais bain betg dir –»

«Gea, quai vi jau. Jau vi viver vinavant. Als pes dad els. Jau hai gia fatg il plan; hai m’imaginà tut. Nus umans essan battids. Nus na savain anc betg avunda. Nus avain anc d’emprender bler avant che nus essan en retscha. E nus avain da viver e d’esser independents, uschè ditg sco che nus emprendain anc. Chapis Vus? Quai è quai che quinta uss.»

Jau al hai fixà, surprais e profundamain muventà da la datschertadad da quest um. «Per l’amur da Dieu!», hai jau clamà. «Vus essas pelvaira in um.» Ed andetgamain hai jau tschiffà ses maun.

«E lura?», ha el ditg cun egls glischants. «N’hai jau betg ponderà tut a fund?»

«Cuntinuai», hai jau ditg.

«Bun pia. Tgi che na vul betg sa laschar tschiffar, sto sa preparar. Ed jau ma prepar. Faschai attenziun: Betg tuts tranter nus n’èn fatgs per ils animals selvadis; e quai è quai che quinta. Jau hai gì mes dubis. Vus essas satigl e magher. Savais, jau na saveva gea betg che Vus eras quai, ed er betg che Vus essas stads sutterrads uschè ditg. Ma tut questa glieud – questa spezia d’umans che viveva en questas chasas e tut quests pitschens emploiads da negozis ridiculs che vivevan da là giu – cun quels na vegn betg a sa laschar far bler. Quels n’han betg en sai ils dretgs sentiments – nagins siemis loschs e nagins desideris loschs; ed in uman che n’ha ni quai ni l’auter – Dieu! Tge è el auter ch’in buglialatg? Tals n’enconuschan nagut auter che da trottar a la lavur.

Jau hai vis tschients dad els; cun in zichel ensolver enta maun suan e buffan els per cuntanscher lur pitschen tren da bigliet da stagiun, per tema da vegnir relaschads, sch’els vegnan memia tard; alura lavuran els sin lur professiun che n’als interessescha betg; alura trottan els puspè a chasa per tema da betg esser ad uras a tschaina; suenter tschaina restan els brav a chasa, per tema da las giassas davos; alura dorman els sper las dunnas ch’els han maridà, betg perquai ch’els las avessan gugent, mabain perquai che questas dunnas avevan in pau daners che purschevan in pitschen sustegn a lur miserabel buffar tras la vita. Els han assicurà lur vita e spargnà in pau per tema d’accidents pussaivels. E las dumengias – tema da l’auter mund. Sco sche l’enfiern fiss vegnì construì per cunigls. Basta, per questa glieud èn ils Marsians in veritabel dun da Dieu. Chaschas schubras, spaziusas, pavel d’engrasch, allevament premurus, nagina paina. Suenter esser fugids var in’emna cun magun vid tras champs e pradas, vegnan els a sa laschar tschiffar cun plaschair. Gia suenter curt temp vegnan els ad esser alleghers e cuntents. Els vegnan a sa dumandar tut surstads tge che la glieud fascheva pomai pli baud, cur ch’i na deva anc nagins Marsians che s’occupavan dad els. Ed ils eroxs d’ustaria ed ils palandruns ed ils chantadurs – quels poss jau m’imaginar vaira bain. Quels poss jau m’imaginar», ha el ditg cun ina sort satisfacziun sombra.

«Mintga furma da sentimentalitad e da cretta vegn alura a resortir en massas. I dat tschient chaussas che jau hai vis cun quests mes egls e che jau hai pir cumenzà a chapir quests ultims dis. Qua vegni a dar glieud che, gross e tups, vegnan a prender las chaussas uschia sco ch’i èn. E puspè autras massas vegnan ad esser turmentadas dal patratg ch’insatge na saja betg uschia sco ch’i stuess esser e ch’i fiss da far insatge encunter. Ma apaina che las chaussas stattan uschia ch’in grond dumber d’umans ha il sentiment da stuair far insatge encunter, sa bittan ils flaivels e quels che daventan flaivels da spir pensar en ils mauns d’ina religiun dal far nagut, la quala è fitg pietusa e maiestusa e sa suttametta a mintga persecuziun sco voluntad da Dieu. Franc avais Vus observà il medem. Igl è quai l’energia da la tema bugliacca che vegn a resortir uss. Questas chaschas vegnan ad esser emplenidas da psalms e chants da laud e pietusadad. E glieud d’in pensar in pau main simpel, vegnan a sa surdar ad in – co din ins? – cult da la sensualitad.»

El ha fatg ina pausa.

«Igl è tgunsch pussaivel ch’ils Marsians vegnan ad avair tranter els intgins favurits, als instrueschan en lur malizia e rampigns e – tgi sa – vegnan forsa sentimentals pervi dal mattatsch preferì ch’è creschì si ed ha stuì vegnir mazzà. Ed i po esser ch’els dresseschan intgins da far chatscha sin nus.»

«Na», hai jau clamà, «Quai è nunpussaivel. Nagina creatira umana –»

«Tge porti anc oz da mantegnair talas manzegnas?», ha ditg l’artigliarist. «I dat umans che vegnan a far quai cun plaschair. Ina tgutgadad da pretender ch’i na dettia betg tala glieud!»

Ed jau sun ma suttacumbì a sias persvasiuns.

«Sche quels vegnan a vegnir en mia vischinanza», ha el ditg – «Dieu! Sche quels vegnan a vegnir en mia vischinanza!», ed el è crudà en ina sort reflectar grit.

Jau seseva là e ma laschava ir tras il chau tut questas chaussas. Ed a mai n’è vegnì endament nagut che m’avess pudì servir a refutar las ponderaziuns da quest um. Ils dis avant l’invasiun dals Marsians n’avess bain nagin mess en dumonda mia superiuradad spiertala – jau, in scriptur d’ovras filosoficas versà e renconuschì, ed el in simpel schuldà – e tuttina aveva el gia descrit nossa situaziun, entant che jau na ma la pudeva strusch imaginar.

«E tge vulais Vus far?», hai jau dumandà suenter intgin temp. «Tge plans avais Vus?»

El ha targlinà.

«Bun pia, jau m’imaginesch quai circa uschia», ha el ditg. «Tge stuain nus far? Nus stuain ans imaginar ina sort vita, en la quala ils umans pon viver e sa multiplitgar ed han avunda segirezza da trair si lur uffants.

Spetgai be in pau, jau As vegn ad explitgar, tge che sto capitar tenor mes avis. Ils domestics vegnan a prosperar sco tut ils animals domesticads; suenter intginas generaziuns vegnan els ad esser gross, bels, plain vitalitad, tups – cun in pled: rufid! Igl exista be il privel che nus, ils furius, daventian dal tuttafatg selvadis – e degenerain ad ina sort ratun grond, furibund. Vus vesais pia, co che nossa vita vegn ad esser: sutterrana.

Jau hai pensà en quest connex als chanals d’aua persa. Sa chapescha, tgi che n’enconuscha betg quests chanals, s’imaginescha els sco insatge stgiffus. Ma sut Londra datti miglias e miglias – tschients da miglias – da quests chanals; e sch’i plova in pèr dis e Londra è depopulà, èn els nets ed empernaivels. Ils chanals principals èn gronds ed arius avunda per tuts. En pli avain nus tschalers, arvieuts, chaminadas, nà dals quals sa laschan eriger sortidas da segirezza en ils chanals. Ed alura ils tunnels da viafier e da la metro. Tge? Vus cumenzais a chapir? E nus furmain ina gruppa, umens cun corp ferm e chau cler. Nus na vegnin betg a prender si mintga rument che vegn chatschà vers nus. Bugliacs ston puspè viador.»

«Uschia sco che Vus vulevas chatschar davent mai?»

«Ma jau hai gea contractà cun Vus? U betg?»

«Gea, nus na vulain betg ans dispitar pervi da quai. Ma cuntinuai per plaschair.»

«Tgi che resta sto obedir. Dunnas cun corp ferm e chau cler na duvrain nus betg damain – che mammas e magistras. Naginas poppas che suspiran, naginas planschidras che volvan ils egls. Flaivels e stupids na duvrain nus betg. La vita vegn ad esser seriusa, ed ils malnizzaivels e mulestus e malvulents ston murir. Igl è ina sort d’auttradiment, d’anc viver en lez cas e da far pegiurar la razza. Ed els na pon er mai esser cuntents. Ultra da quai, murir n’è betg uschè terribel – igl è be la tema che renda quai uschè nausch. – Ed en tut lezs lieus vegnin nus ad ans radunar.

Nossa plazza da rimnada vegn ad esser Londra. E forsa vegnin nus schizunt ad esser abels da postar guardias e d’ir enturn al liber, cur ch’ils Marsians n’èn betg en vischinanza. Forsa a giugar crichet. En questa moda vegnin nus a mantegnair la razza. Tge? Ma cun mantegnair la razza n’èsi anc betg fatg. Sco gia ditg, quai signifitga be d’allevar ratuns. Da preservar ed augmentar nossas enconuschientschas, quai è quai che quinta. Là dovri umens sco Vus. Là datti cudeschs, là datti models. Nus stuain endrizzar fitg profund stanzas grondas e segiras e tschertgar uschè blers cudeschs sco pussaivel; betg romans e bagliaffim poetic, mabain patratgs, cudeschs scientifics. Quai è il mument ch’i dovra umens sco Vus. Nus stuain ir en il British Museum e perscrutar tut ils cudeschs che sa chattan là. Oravant tut stuain nus però mantegnair a l’autezza nossas enconuschientschas ed emprender novas chaussas. Nus stuain observar quests Marsians. Intgins da nus vegnan a daventar spiuns. Ina giada che tut è endrizzà, vegn jau forsa ad esser in tal. Ed il pli impurtant: Nus stuain laschar en ruaus ils Marsians. Nus na dastgain gnanc engular. Sch’els vegnan en nossa vischinanza, stuain nus ans far or da la pulvra. Nus als stuain mussar che nus n’avain betg nauschas intenziuns. Gea, jau sai. Ma els èn gea creatiras fitg scortas e n’ans vegnan betg a persequitar fin la mort, sch’els han tut quai ch’els dovran e crain che nus sajan be vermaniglia innocenta.»

L’artigliarist ha fatg ina pausa e mess ses maun embrinì sin mes bratsch.

«La finala n’èsi forsa gnanc tant che nus stuain anc emprender. As imaginai be ina giada che quatter u tschintg da lur maschinas da guerra attatgassan a medem temp – radis da chalur a dretga ed a sanestra, ma nagins Marsians en ellas, mabain umans – umans ch’han emprendì co ch’i ins fa quai. Forsa vegn jau anc a vesair quai. As imaginai d’avair ina da questas magnificas maschinas, cun il radi da chalur bel e pront!

As imaginai be da pudair manischar insatge uschia! Tge empurtassi lura anc da vegnir smardeglià a pulvra, suenter ina tala cursa, suenter in tal daletg? Jau pens ch’ils Marsians vegnan a far egls! N’als vesais betg davant Vus? Co ch’els curran vi e nà, co ch’els vegnan ad esser en miseria per lur auters guaffens mecanics? Mez ord clocca vegnan els en mintga cas ad esser. E guarda qua! Gist cur ch’els giran enturn, hopp, bumm, arriva il radi da chalur, e guardai be! L’uman ha puspè quai che tutga ad el.»

Ditg e lung ha l’imaginaziun giagliarda da l’artigliarist ed il tun segir ed il curaschi, cun il qual el ha preschentà ses plans, emplenì dal tuttafatg mes patratgs. Jau hai cret senza resalvas tant en sias profezias da la destinaziun umana sco er en la realisabladad da ses plans temeraris. Ed il lectur che pensa che jau saja stà memia da buna fai e naìv, sto be avair davant egl il cuntrast tranter sia e mia situaziun. El legia tut in pau a la giada ed ha temp e peda da reflectar tut, ed jau steva a garnugl en ina chaglia en ina situaziun terribla ed al tadlava, betg darar tut irrità da spir tema ed anguscha.

Nus avain discurrì en questa moda baud la damaun ed essan alura ruschnads or da las chaglias; suenter avair spià precautamain suenter indizis dals Marsians, essan nus currids a tut pudair tar la chasa sin il Putney Hill, en la quala el aveva endrizzà sia tauna. Igl era quai il tschaler da charvun; e cur che jau hai vis l’ovra per la quala el aveva duvrà in’entir’emna – in tunnel da strusch diesch jards, tras il qual el vuleva cuntanscher il chanal principal dal Putney Hill – hai jau realisà l’emprima giada, tge foss che sa chattia tranter ses siemis e sias forzas. Ina tala fora avess jau chavà en in sulet di.

Ma mia fidanza en el era ferma avunda per al gidar a chavar l’entira damaun fin curt suenter mezdi. Nus avevan ina charetta d’iert e deponivan la terra cunter la platta da cuschinar. Alura essan nus ans rinforzads cun ina schuppa da stgatlas e cun in pau vin or da la chaminada vischina. En questa lavur senza paus hai jau chattà ina recreaziun nunspetgada dals schabetgs turmentants. Entant che nus lavuravan, s’occupavan mes patratgs cun ils plans da l’um, e baud avunda èn sa mussadas en mai objecziuns e resalvas. Ma jau hai tuttina lavurà vinavant l’entir avantmezdi, pertge che jau era led d’avair puspè ina finamira. Suenter avair chavà puspè in’ura, hai jau cumenzà a ponderar davart la distanza ch’era da surmuntar fin ch’il chanal pudeva vegnir cuntanschì – e davart la pussaivladad d’al fallar dal tuttafatg. Mes quità il pli imminent era la dumonda, pertge che nus chavavan atgnamain quest lung suler, sch’igl era pussaivel da vegnir sur ils burals directamain en il chanal e da sa far alura via enavos tar la chasa. En pli ma parevi che la chasa saja elegida a moda fitg disfortunada, essend che quella dumandava da far in tunnel d’ina lunghezza uschè nunnecessaria. Gist cur che jau era londervi da trair en consideraziun tut quai, ha l’artigliarist chalà da chavar e m’ha guardà.

«Nus lavurain bain», ha el ditg e mess da la vart sia pala. «Lain uss ruassar in pau. Jau crai ch’i saja temp da guardar enturn in pau sin tetg.»

Jau era persuenter da cuntinuar cun la lavur, e suenter avair esità in pau, ha er el puspè tschiffà sia pala; qua m’ha andetgamain surprendì in patratg. Jau hai chalà da chavar ed el è immediat suandà mes exempel.

«Pertge eras atgnamain là or sin la prada, enstagl qua?», al hai jau dumandà.

«Pervi da l’aria frestga», ha el respundì. «Jau era gist londervi da returnar. Igl è pli segir da notg.»

«Ma la lavur?»

«O, ins na po betg lavurar tut il temp», ha el ditg.

E sco en in’inspiraziun andetga hai jau renconuschì l’um sco ch’el era. El esitava da prender enta maun la pala.

«Nus duessan guardar enturn uss», ha el ditg. «Els pudessan vegnir en vischinanza, udir la canera da nossas palas ed ans attatgar nunspetgadamain.»

Jau n’aveva betg pli gust d’al cuntradir. Nus essan omadus raivids sin il tetg ed essan ans pustads sin ina stgala, davent da la quala nus avain spià tras las cucheras. Dals Marsians n’era da vesair nagut, ed uschia avain nus ristgà d’ir or sin las tievlas e da glischnar giu sut la protecziun da la grunda.

Nà da questa posiziun zuppentava ina chaglia la gronda part da Putney, ma nus pudevan vesair il flum giusut, ina surfatscha sgarguglianta da plantas cotschnas; er las parts las pli bassas da Lambeth eran inundadas e cotschen sanguinas. La planta rampignanta invasiva cuvriva las plantas che stevan enturn il chastè vegl, e lur roma sa stendeva marsch murind, cuvert da feglia sblatgida, or dal spessom cotschen. Igl era remartgabel, co ch’il prosperar da las plantas dal Mars dependeva dal tuttafatg da l’aua currenta. Enturn nus betg ina dad ellas che pudeva far ragisch; lavarnaun, chagliastretg cotschen, lantagen cumin ed ina gruppa da tuias creschivan or d’arbajas ed ortensias en colurs glischantas ed in verd frestg vers la glisch dal sulegl. Davos Kensington s’auzava ina fimera spessa vers tschiel, la quala enzugliava ensemen cun in vel da fim blau la collina settentriunala.

L’artigliarist ha cumenzà a ma raquintar dal tip d’uman ch’era restà enavos a Londra. «L’emna passada», ha el ditg, «èn in pèr nars sa patrunads ina notg da l’illuminaziun electrica, e l’entira Regent Street ed il Circus eran illuminads sco da bel cler di ed occupads spessamain d’ina fulla da bavaders, umens e dunnas, smincads e sdratschads. Quels han sautà e sbragì fin l’alva. In um ch’è stà preschent m’ha ditg quai. E cur ch’igl ha cumenzà a far di, han els vis ina maschina da guerra che steva gist daspera sin la plazza da Langham e guardava giu sin els. Sappia Dieu, quant ditg che quella era gia stada là. Il Marsian che la guidava è uss charrà da la via giu vers els ed ha tschiffà var tschient dad els. Els eran memia sturns u memia schoccads per prender la fugia.»

In radi da glisch bizar sin in temp che nagin’istorgia na vegn a pudair descriver insacura dal tuttafatg!

Alura ha l’artigliarist, cun respunder mias dumondas, puspè cumenzà a discurrer da ses plans grondius. El è s’exaltà pli e pli fitg ed ha discurrì cun tala eloquenza da la pussaivladad da sa patrunar d’ina maschina da guerra ch’ina buna part da la cretta en el è returnada. Ma damai che jau cumenzava a chapir insatge da la natira da quest um, hai jau er lignà, daco ch’el deva talmain paisa da gea betg precipitar. Er m’èsi dà en egl ch’el na discurriva uss betg pli da vulair sa patrunar persunalmain da la gronda maschina da guerra.

Suenter intgin temp essan nus puspè ids giu en il tschaler. Nagin da nus na pareva d’esser motivà da reprender la lavur da chavar. Cur ch’el ha alura proponì da mangiar insatge, n’hai jau gì nagut encunter. El è tuttenina sa mussà fitg generus e suenter nossa tschavera è el ì giuador e returnà cun intginas cigaras squisitas. Nus las avain envidà e durant quai è er returnada sia luna plain speranza. El era dispost da considerar mi’arrivada sco ina chaschun grondiusa da far festa.

«En tschaler hai er in pau schampagn», ha el ditg.

«Igl è forsa meglier da chavar vinavant cun noss vin burgognais», hai jau ditg.

«Na», ha el replitgà, «oz sun jau l’ustier. Schampagn! Per l’amur da Dieu, il pensum ch’ans spetga è grev avunda. Lain ruassar in pau e rimnar nossas forzas, uschè ditg sco ch’igl è anc temp. Guardai be quests mauns plain diritschas!»

Ed essend ch’el è restà tar si’idea ch’i saja in di da festa, ha el insistì che nus gioghian a chartas suenter avair mangià. El m’ha mussà da giugar euchre, il whist american, ed essend che nus avevan gia partì Londra tranter nus – jau hai prendì la vart settentriunala, el la meridiunala – avain nus giugà per plaivs. Quant stupid e balurd che quai po er cumparair ord vista dal lectur, sche èsi tuttina vair; e tge ch’è anc pli remartgabel, quest ed anc intgins auters gieus da chartas che nus avain giugà, m’han interessà nunditg.

Quant singular è bain l’uman! Nus, dals quals la spezia steva datiers da l’extincziun u almain d’ina terribla degeneraziun, cun nagin’autra aspectativa ch’ina mort crudaivla, nus pudevan seser qua e suandar las lunas da la fortuna da questas chartas da tuttas colurs e dumbrar plain entusiassem noss pitgs. Alura m’ha l’artigliarist mussà da giugar poker e la finala al hai jau victorisà en trais diras partidas da schah. Cur ch’igl ha cumenzà a far stgir, giugavan nus cun tala ardur che nus essan ans decidids da ristgar da vegnir scuverts ed avain envidà ina lampa.

Suenter avair giugà nuninterruttamain ina partida suenter l’autra, avain nus la finala tschanà e l’artigliarist ha bavì or il schampagn. Nus avain cuntinuà da fimar cigaras. Uss però n’era el betg pli il renovatur energic da nossa spezia, il qual jau aveva vis la damaun en el. El era bain anc adina in optimist, ma i n’era betg in optimissem revoluziunar, mabain in ponderà. Jau ma regord co ch’el ha la finala fatg viva cun mai ed ha bavì sin mia sanadad, tegnend in pled cun pauca variaziun e bleras pausas. Jau m’hai prendì ina cigara e sun raivì siador a guardar suenter las glischs, da las qualas el aveva discurrì e che duevan traglischar en in tun verdent per lung da las collinas da Highgate.

L’emprim hai jau guardà vaira distract sur la val da Londra. Las collinas settentriunalas eran zugliadas en profunda stgirezza, ils fieus en vischinanza da Kensington glischavan cotschnent, e qua e là resplendeva ina lieunga da fieu oranscha, per gist puspè svanir en la notg blau stgira. Las ulteriuras parts da Londra eran nairas. Pli datiers da la chasa m’è dada en egl ina curiusa glisch, ina glischur fustga, violet blaua, traglischanta che tremblava vi e nà en l’aria da la notg. Ina lung’urella na sun jau betg stà bun da l’explitgar, fin ch’i m’è dà en il chau ch’i stoppia esser la planta cotschna, da la quala derivia questa flaivla glischur. Cun questa percepziun è er puspè sa sveglià mes smirvegl, mes sentiment per la relaziun da las chaussas. Jau hai guardà siador vers il Mars che glischava cotschen e cler en il vest, ed alura hai jau guardà ditg e pensiv en la stgirezza da Hampstead e Highgate.

Jau sun restà fitg ditg sin tetg e sun ma smirveglià tge midadas ch’il di aveva purtà cun sai. Jau sun ma regurdà da mia constituziun spiertala, da l’uraziun da mesanotg fin ils gieus da chartas banals. Insatge en mai s’opponiva vehementamain. Jau ma regord co che jau hai, en ina sort simbolica sfarlattusa, bittà davent mia cigara. Mia irraschunaivladad m’è vegnida cun ina giada conscienta sco anc mai. Jau sun ma sentì sco traditur envers mia dunna e mia spezia ed era emplenì da remors da conscienza. Jau sun vegnì a la conclusiun da surlaschar a sia buttiglia e sias festinas quest curius, furius siemiader da grondas ovras e d’ir vinavant a Londra. Là pudeva jau bain intervegnir il pli tgunsch tge ch’ils Marsians e mes conumans faschevan uss. Jau era anc sin tetg, cur che la glina tardiva è levada.


8. La citad morta
[edit]

Suenter avair prendì cumià da l’artigliarist, sun jau ì da la collina giu e tras la High Street sur la punt vers Fulham. La planta cotschna creschiva qua spezialmain spess e bloccava bunamain l’access a la punt; ma sias frastgas eran gia sblatgidas da la malsogna che sa derasava adina pli fitg e che la dueva far pirir uschè baud ed uschè svelt.

En il chantun da la via che maina tar la Putney-Bridge Station hai jau vis a giaschair in um. La pulvra naira al deva la parita d’in spazzachamin; el viveva, era però sturn sco ina mola e dal tuttafatg confus. Jau n’hai rabitschà or nagut dad el, danor blastemmas e cundunadas selvadias cunter mes chau. Jau crai che jau fiss restà tar el, sche l’expressiun uschè criva da sia fatscha na m’avess betg starmentà talmain.

Sin la via che cuntinuava da l’autra vart da la punt giascheva dapertut la pulvra naira, la quala è anc daventada pli spessa a Fulham. Las vias eran terriblamain mittas. En ina pasternaria hai jau chattà insatge da mangiar; il paun era asch, dir e da miffa, ma anc mangiabel. In pau pli lunsch en direcziun da Walham Green eran las vias libras da pulvra; davos ina pensla sun jau vegnì sper ina retscha da chasas vi che stevan en fieu e flomma. Il fracass dal fieu m’ha parì in veritabel surlevtg. Pli lunsch vers Brompton eran las vias puspè dal tuttafatg quietas.

Qua sun jau danovamain fruntà sin la pulvra naira e sin baras. Tut en tut hai jau vis sin la Fulham Road var dudesch morts. La mort aveva surprendì questa glieud gia avant blers dis, uschia che jau sun passà en tutta prescha sper els vi. La pulvra naira als cuvriva tras e tras e mitigiava lur tratgs. In u dus dad els avevan ils chauns gia sfigurà.

Là nua che sa chattava nagina pulvra, aveva la citad ina parita da dumengia remartgabla: ils negozis serrads, las chasas barricadadas, ils sumbrivals fermads, la devastaziun, la quietezza. En intginas chasas eran gia penetrads ils sblundregiaders, sche er quasi be en tschertga da mangiativas e vin. En ina chasa hai jau chattà en stgaglias la vitrina d’in aurer, ma il lader era apparentamain vegnì disturbà, pertge ch’intginas chadainas ed uras dad aur eran starnidas sin la salaschada. Jau na sun betg ma fermà pervi da quai. In pau pli lunsch hai jau chattà ina veglia dunna sdratschada a sesend embratgada sin il stgalim d’in isch, cun ina plaja averta vi dal maun che pendeva sur ses schanugl giu e sang sin il vestgì brin cotschnent; ina buttiglia da schampagn rutta aveva furmà in paltaun sin la salaschada. La dunna pareva da durmir, era però morta.

Pli lunsch che jau sun penetrà en la citad da Londra, pli profund ch’è daventà il silenzi. Ma i n’era betg tant il silenzi da la mort – igl era il silenzi dal temair, dal spetgar. Mintga mument pudeva la destrucziun, ch’aveva gia dà fieu al cunfin nordvest da la chapitala e destruì Ealing e Kilburn er tutgar questas chasas e las transfurmar en ina muschna fimanta. Igl era ina citad condemnada a la mort, laschada en empatg.

A South Kensington eran da vesair ni morts ni la pulvra naira. Igl era en vischinanza da South Kensington che jau hai udì l’emprima giada l’urlim. Quel è sa schluità en mes senns quasi senza che jau percorschia. Igl era ina variaziun singluttanta da dus tuns: «Ulla, ulla, ulla, ulla», tunavi d’in cuntin.

Cur che jau sun vegnì tras vias che manavan vers nord, è l’urlim vegnì pli e pli dad aut, e chasas e mirs parevan d’al mitigiar e la finala far taschair. En l’Exhibition Road è quel creschì a forza cumplaina. Surprais sun jau stà airi, hai guardà vers ils Kensington Gardens e n’hai betg chapì tge che quest lamentim lontan aveva da signifitgar. I ma pareva sco sche l’immens desert da chasas avess chattà ina vusch per sia tema e solitariadad.

«Ulla, ulla, ulla, ulla», lamentava quest tun suruman – grondas undas sonoras currivan da las vias ladas, scleridas dal sulegl giu tranter las autas chasas dad omaduas varts. Tut surstà sun jau ma vieut en direcziun nord vers las portas da fier battì dal Hyde Park. Jau ponderava gia, schebain jau duaja penetrar en il Museum da la natira e raiver sin il spitg da sia tur a guardar sur il parc. Ma jau sun ma decidì da restar sin via, nua che jau ma pudeva zuppar meglier en cas da basegn, ed uschia sun jau ì vinavant sin l’Exhibition Road. Las grondas chasas en locaziun dad omaduas varts da la via eran abandunadas e mittas, e l’eco da mes pass resunava tranter ils mirs. A la fin da la via, en vischinanza da l’entrada dal parc, m’è sa preschentà in aspect extraordinari – in omnibus cupitgà ed il skelet d’in chaval sbluttà dal tuttafatg. Quai m’ha fatg stupir in mument, alura sun jau però ì sur la punt dal Serpentine. La vusch è vegnida pli e pli dad aut, cumbain che jau na pudeva vesair nagut da l’autra vart dals tetgs da las chasas sin la vart nord dal parc danor in vel da fim en il nordvest.

«Ulla, ulla, ulla, ulla», urlava la vusch, l’origin da la quala derivava dal district enturn il Regent’s Park, sco ch’i ma pareva. Il sbratg desolà pasava sin mi’olma. Il stadi d’anim plain curaschi che m’aveva tegnì sidretg fin qua, è puspè svanì. Il lamentim aveva in effect contagius. Jau ma sentiva miserabel, infinitamain spussà, fomentà ed arsentà.

Igl era gia passà mesanotg. Pertge spassegiava jau be tras questa citad da la mort? Pertge steva jau enavos sulet, uss che l’entira citad da Londra, enzugliada en in ponn da bara, giascheva sin la purtantina? Mes abandun ma pareva insupportabel. Jau sun ma regurdà da vegls amis, als quals jau n’aveva betg pli pensà dapi onns. Jau hai pensà als tissis en las apotecas, a la bavronda ch’ils commerziants da vin avevan magasinà; jau hai pensà a las duas creatiras da la desperaziun avinisadas, las qualas partevan, tant sco che jau saveva, la citad cun mai. Jau sun vegnì tras Marble Arch tar l’Oxfordstreet; qua hai jau danovamain chattà pulvra naira e baras; ina savur terribla e suspectusa sortiva da las fanestras-tschaler d’intginas chasas. La chalur e mes lung marsch m’avevan fatg gronda said. Cun stenta e fadia m’èsi reussì da penetrar en in’ustaria e da chattar insatge da mangiar e da baiver. Suenter la spaisa frugala sun jau vegnì stanchel, sun ì en ina stanza davos la vendita da bavrondas e sun ma durmentà sin in sofa da pail-chaval nair che jau hai chattà là.

Jau sun ma sveglià ed hai anc adina udì a tunar en mias ureglias lez terribel urlar. «Ulla, ulla, ulla, ulla.» Igl ha gia cumenzà a far stgir e suenter che jau hai gì raffà ensemen intgins tocs biscotg ed in pau chaschiel en la stanza da servir – la charn era bain er anc là, ma consistiva quasi be da verms – sun jau chaminà tras ils quartiers d’abitar ruassaivels da la Baker Street – il Portman Square è il sulet, dal qual il num m’è vegnì endament – e sun la finala arrivà al Regent’s Park. E cur che jau sun sortì da la Baker Street, hai jau vis en gronda distanza davos las plantas en la glisch clera da la rendida dal sulegl il chapitsch d’in monster dal Mars che furmava l’origin da l’urlim. Jau n’hai resentì insumma nagina tema. Jau sun chaminà cun gronds pass vers el, sco sche quai fiss dal tuttafatg natiral. In mument al hai jau observà, ma el n’è betg sa muventà. El steva be qua ed urlava per in motiv che jau na sun betg stà bun d’eruir.

Jau hai empruvà da ma far in plan. Quest urlar d’in cuntin, quest «ulla, ulla, ulla, ulla» irritava mes spiert. Forsa era jau er memia stanchel per avair tema. En tutta cas era il desideri d’eruir la causa da quest urlar monoton pli ferm che mia tema. Jau sun ì en la Park Road cun l’intenziun da guntgir il parc, sun alura avanzà sut la protecziun da las terrassas e sun uss vegnì a vesair quest Marsian ad urlond d’in cuntin nà da St. John’s Wood. Var duatschient jards davent da la Baker Street hai jau udì in giappim grit da pliras vuschs ed hai l’emprim vis in chaun cun in toc charn marscha, cotschna tranter ils dents a currer sc’in chametg vers mai e sinaquai in triep chauns mez morts da la fom che currivan suenter ad el. El ha fatg ina gronda curva enturn mai per ma guntgir, sco sch’el temess da chattar en mai in nov concurrent. Cur ch’il giappim è sa stizzà da la via lada giuador, èn ils tuns lamentants da l’«ulla, ulla, ulla, ulla» resunads cun dubla forza.

A mesa strada vers la staziun da St. John’s Wood sun jau fruntà sin ina maschina da tschiffar destruida. L’emprim hai jau cret ch’ina chasa saja crudada sur la via vi, ma cur che jau sun raivì enturn sut sias ruinas, hai jau vis, bunamain siglind enavos, quest Simson mecanic terrà, dal qual ils instruments da palpar giaschevan enturn sturschids e sfratgads sut las ruinas ch’el aveva chaschunà. La part davant da la maschina era smardegliada. I pareva ch’ella saja quasi currida senza ponderar cunter la chasa ed ida en tocca tras l’atgna forza. Jau na pudeva betg sminar ch’i stoppia avair mancà a questa maschina da tschiffar il Marsian che la guidava. Jau n’hai betg pudì raiver enturn avunda sut sias ruinas per l’intercurir detagliadamain ed igl era gia memia stgir per che jau avess pudì vesair il sang cun il qual ses sez era tschufragnà ed ils carlacs dal Marsian mors ch’ils chauns avevan laschà enavos.

Tut stupefatg da las chaussas che jau aveva vis, sun jau avanzà fin il Primrose Hill. Lunsch davent hai jau vis tras ina largia en las plantas in segund Marsian che steva en il parc davant il curtin zoologic, e quai, sco l’emprim, mit e senza sa mover. En vischinanza da las ruinas che circumdavan la maschina da tschiffar smardegliada, sun jau puspè fruntà sin la planta cotschna ed hai vis ch’il Regent’s Canal era vegnì transfurmà en ina massa loma da plantas exuberantas cotschen stgiras.

Cun ina giada, cur che jau passava gist sur la punt, ha il tun da l’«ulla, ulla, ulla» chalà. Igl è stà sco sch’el fiss vegnì taglià permez. La quietezza è vegnida sur da mai sc’in culp da tun.

Las chasas en il stgir da la saira enturn enturn stevan là fustgas ed autas e turblas; las plantas dal parc eran zugliadas en stgirezza. Da tuttas varts sa ruschnava la planta cotschna vers mai sco sch’ella ma vuless entretschar en ses latschs. La notg, la mamma da la tema e dals misteris, è vegnida sur da mai. Uschè ditg che lezza vusch aveva anc resunà, eran la solitariadad, l’abandun anc stads da supportar; uschè ditg che quella era qua, pareva Londra anc da viver e la conscienza da la vita enturn mai m’aveva mantegnì. Ed uss tuttenina ina vieuta, il stulir d’insatge – jau na saveva betg da tge – ed alura in silenzi ch’ins pudeva directamain sentir. Nagut auter che quest silenzi inquietant.

Londra ma pareva d’esser sco in spiert. Las fanestras en las chasas alvas sumegliavan las foppas d’egls da chavazzas. Enturn mai sentiva jau in moviment sco da milli inimis silenzius. La sgarschur m’ha tschiffà, in snuizi en vista a mia giagliardia. Davant mai è la via vegnida tut naira, sco sch’ella fiss emplenida cun catram, ed ina figura defurmada m’ha bloccà la via. Jau n’hai betg pudì ma decider da cuntinuar la via. Jau sun puspè returnà tar la St. John’s Wood Road e currì sco daventà nar da questa quietezza insupportabla vers Kilburn. Jau sun ma zuppà da la notg e da la quietezza en in albiert da viturins en la Harrow Road. Igl era tard suenter mesanotg.

Ma anc avant ch’igl ha fatg di, è mes curaschi returnà, ed entant che las stailas glischavan anc al firmament, sun jau puspè ma vieut vers il Regent’s Park. En il virivari da vias hai jau pers la dretga via; bainbaud hai jau però vis plinengiu, a la fin d’ina lunga lingia da vias, en il mez cler da l’emprim’aurora, las lingias radundas dal Primrose Hill. Sin sia tschima steva, sa drizzond aut cunter las stailas che daventavan pli fustgas, in terz Marsian, sidretg ed immovibel sco ils ulteriurs.

Ina decisiun sturna era sa patrunada da mai. Jau vuleva far fin a tut quai e murir. Ed jau ma vuleva spargnar la bregia da mazzar mamez. Cun sang fraid sun jau ì vers il titan; ma cur che jau sun vegnì pli datiers e ch’igl è vegnì pli e pli cler, hai jau vis ina rotscha utschels nairs che sgulatschavan enturn ses chapitsch. Chattond adagur quai, è mes cor bunamain stà airi ed jau hai cumenzà a currer da la via giuador.

Jau sun ma lavurà tras la creschientscha cotschna ch’aveva enzuglià spessamain la St. Edmund’s Terrace. Fin il pèz en l’aua sun jau guatà tras in chanal che manava da las ovras d’aua en direcziun da l’Albert Road. Anc avant la rendida dal sulegl hai jau cuntanschì il verd. Sin il fil da la collina eran chavads gronds foss che faschevan d’ella in’immensa fortezza: igl era quai l’ultim e pli grond champ da guerra ch’ils Marsians avevan endrizzà. Davos quests mantuns da terra s’auzava ina fina fimanza vers tschiel. Lunsch davent hai jau vis a currer ed a svanir in chaun engurd. Il patratg che ma gieva tras il chau è vegnì vardad, è daventà credibel. Jau n’hai resentì nagina tema pli, be in sentiment d’allegria selvadi, tremblant, cur che jau sun currì da la collina si vers il monster che steva là senza sa mover. Or da ses chapitsch pendevan sdratschs satigls, brins, vi dals quals ils utschels fomentads piclavan e stiravan.

In mument pli tard aveva jau cuntanschì la tschima da la collina e steva sin la fortezza da terra, l’intern dal champ lunsch sut mai. In’immensa plazza eri, qua e là stevan maschinas giganticas, gronds magasins d’utensils e curius indrizs da protecziun. E là, rasads or dapertut, intgins en las maschinas da guerra cupitgadas, intgins en las maschinas da tschiffar ch’eran uss ruassaivlas, ed in tozzel marvs e quiets, per lung en ina retscha, giaschevan ils Marsians – morts! – terrads da bacterias che chaschunan marschira e malsognas, cunter las qualas lur constituziun corporala n’era betg buna da far resistenza. Terrads sco che la planta cotschna era vegnida terrada, terrads, suenter che tuttas attatgas dals umans avevan fatg naufragi, da las «pli bassas creatiras» che Dieu aveva stgaffì en sia sabientscha.

Ed uschia era daventà quai che jau e blers auters umans avessan pudì predir, n’avessan betg tema e disfortuna tschorventà nossa raschun. Quests scherms patogens avevan gia pretendì lur tribut da l’umanitad da l’entschatta ennà, gia tar noss antenats preumans dapi ch’exista vita sin noss planet. Ma tras la selecziun natirala da nossa spezia avain nus sviluppà resistenza cunter ellas; nus na perdain cunter nagin da quests scherms senza cumbat, e cunter blers – per exempel cunter quels che mainan en corps morts a smarschira – èn noss corps insumma immuns. Ma sin il Mars na datti naginas bacterias, e davent da quel mument che quests invasurs èn arrivads sin la Terra, cur ch’els han mangià e bavì, èn noss alliads microscopics sa mess a la lavur d’als destruir. Gia lezza giada, cur che jau als hai observà, eran els destinads irrevocablamain a la mort, murivan e pirivan els entant ch’els gievan anc vi e nà. Igl era inevitabel. Tras la mort da milliuns umans ha l’uman s’acquistà sin Terra ses dretg da primogenitura, e malgrà tut ils invasurs esters tutga ella ad el; ella tutga ad el, e fissan ils Marsians er diesch giadas uschè pussants sco ch’els èn. Pertge ch’ils umans na vivan betg adumbatten ed els na moran er betg adumbatten.

Sin tuttas varts giaschevan els, quasi tschuncanta Marsians sternids en la gronda chavorgia ch’els avevan chavà, surprendids d’ina mort che stueva esser vegnida uschè nunspetgadamain sco ch’ina mort po be esser. Er jau na pudeva strusch chapir lezza giada questa mort. Tut quai che jau saveva, era che questas creatiras ch’eran viventas ina tal’orrur per l’umanitad, eran uss mortas. In mument hai jau cret che la dretgira dal Sennacherib saja sa repetida, che Dieu saja s’enriclà ed haja tramess ses anghel da la mort ch’als haja sturnì la notg.

Jau steva be qua e guardava en il foss, e mes cor ha resentì in levgiament beà, gist quel mument ch’il sulegl che levava ha zuglià cun ses radis il mund enturn mai en nova glischur. En il foss regiva anc stgirezza; las immensas maschinas, uschè grondas e magnificas en lur forza e perfecziun, uschè nunterrestras en lur furmas sturschidas, s’auzavan enorm e sul e bizar or da la sumbriva en la glisch. Jau hai udì lunsch sut mai ina rotscha chauns a sa strair per las baras. Davos il foss, a l’ur il pli lontan da quel, giascheva plat ed immens e bizar la gronda maschina da sgular, cun la quala ils Marsians avevan fatg emprovas en nossas stresas d’aria pli spessas, avant che decadenza e mort als han franà. La mort n’era vegnida betg in di memia baud. In cratschlar sur mai m’ha fatg guardar siador sin l’immensa maschina da guerra che na vegniva uss mai pli a batter, sin ils tocs charn cotschens sdrappads che crudavan sin ils bancs cupitgads sisum il Primrose Hill.

Jau sun ma vieut ed hai guardà da la collina spundiva giuador, nua che stevan lezs dus auters guardians che jau aveva vis la notg passada, gist cur ch’els vegnivan surprais da la mort, zugliads en ina rotscha utschels. L’in era mort gist cur ch’el clamava suenter ses cumpogns; forsa era el mort sco davos ed aveva laschà resumar sia vusch d’in cuntin, fin che la forza da sia vita è stada consumada dal tuttafatg. Las maschinas resplendevan uss en la traglischur dal sulegl che levava, turs a trais pes da metal glischant dal tuttafatg nunprivlusas.

Ed enturn enturn il foss e salvada sco tras in miracul da la destrucziun perpetna, sa derasava la gronda mamma da las citads. Tgi ch’ha be vis Londra enzuglià en ils vels sombers dal fim, na vegn strusch a pudair s’imaginar la clerezza niva e bellezza da la cuntrada selvadia taschenta da sias chasas.

Vers ost, da l’autra vart da las ruinas stgarvunadas da fim da l’Albert Terrace e da la tur-baselgia sfratgada, splendurava il sulegl vi dal tschiel serain; e qua e là rimnava ina surfatscha en il grond virivari da tetgs la glisch e traglischava tut alv. La glisch ha schizunt tutgà ils arcuns da vin radunds sper la Chalk Farm Station e l’areal extendì enturn la staziun da viafier, il qual era uschiglio segnà da las nundumbraivlas rodaglias nairas che oz però, gia vegnidas da ruina tras la pausa da quindesch dis, bunamain glischavan cotschen en ina bellezza misteriusa.

Vers nord sa chattavan Kilburn e Hampstead, blau ed imposant en lur smugl da chasas; vers vest s’extendeva la gronda citad en la tschajera; ma en il sid dals Marsians sortivan las undas verdas dal Regent’s Park, il Langham Hotel, la cupla da l’Albert Hall, l’institut da l’imperi e las immensas chasas da locaziun da la Brompton Road cler e pitschnin en la glisch da la levada dal sulegl, e las turs dentadas da Westminster s’auzavan diffus davosvart. En gronda distanza hai jau vis las collinas da Surrey blauas, e las turs dal Crystal Palace traglischavan sco dus bastuns d’argient. La cupla da St. Paul resortiva somber da la traglischur dal sulegl che levava ed era, sco che jau hai vis pir uss, donnegiada tras ina gronda sfessa averta en il vest.

E cur che jau hai guardà sin questa surfatscha quieta ed abandunada da chasas, fabricas e baselgias – cur che jau hai pensà a las speranzas ed ils quitads infinits, las nundumbraivlas massas da vitas umanas che la construcziun da quest’ovra monumentala aveva custà, ed a la destrucziun immens svelta e criva ch’aveva pendì sco in uradi sur tut – cur che jau hai gì uss la segirezza che las grevas sumbrivas eran puspè tschessadas e ch’ils umans pudevan puspè viver en questas vias e che questa, mia custaivla, immensa citad morta vegnia puspè a returnar a la vita ed a la pussanza – qua è ì in sentiment tras mi’olma che m’ha bunamain fatg bragir.

La paina era passada. Anc oz dueva vegnir cumenzà cun la guariziun. Ils survivents sparpagliads sur l’entir pajais, ils quals erravan enturn senza manader, senza dretgs, senza nutriment, sco nursas senza lur pastur; ed ils millis ch’eran fugids sin navs – tuts duevan puspè returnar. Il puls da la vita dueva batter danovamain en las giassas vidas, creschind pli e pli ferm, e sa derasar sur las plazzas bandunadas. Tge che la destrucziun aveva er tutgà, il maun dal destruider era pirì. Il maun dal destruider era pirì! Tut questas terriblas ruinas, quests skelets nairs da chasas che guardavan uschè sul sin il verd da la collina illuminà dal sulegl, els vegnan bainbaud a rebatter dals martels dals reconstruiders ed a giubilar sut il splatschar da las paluttas da maulta. Tar quest patratg hai jau stendì la bratscha vers tschiel. En in onn, hai jau pensà – en in onn…

Ed alura m’ha surprendì cun forza il patratg a mamez, a mia dunna ed a la veglia vita, plain speranza e sustegn amiaivel, ch’era svanida per adina.


9. Las devastaziuns
[edit]

Ed uss vegn il pli remartgabel en mi’istorgia. E tuttina n’èsi atgnamain gnanc uschè curius. Cler e frestg e viv ma regord jau da tut quai che jau hai fatg lez di, fin il mument che jau steva sin la tschima dal Primrose Hill.

Ma dals proxims trais dis na sai jau nagut. Pli tard sun jau vegnì a savair che jau n’aveva betg scuvert sco emprim la sconfitta dals invasurs dal Mars, mabain ch’er intgins auters survivents ch’erravan sco jau avevan scuvert quai la notg passada. In um – l’emprim dad els – era ì a St. Martins-le-Grand; ed entant che jau hai chattà refugi en l’albiert da charrotschiers, al eri reussì da trametter in telegram a Paris. Davent da là è la novitad allegraivla sa derasada sco il vent enturn l’entir mund. Millis citads ch’eran squassadas d’imaginaziuns terriblas, èn uss sa surdadas a l’allegria la pli selvadia; dal temp che jau steva anc en dubi a l’ur dal foss, avev’ins gia novas a Dublin, Edinburgh, Manchester e Birmingham. Dalunga han ils umans, ch’avevan apparentamain interrut lur lavur be per sa dar il maun e giubilar, semtgà trens da viafier per arrivar a Londra. Ils zains ch’avevan taschì, han tschiffà la novitad, e l’entira Engalterra era in sulet tutgiez. Umans cun tratgs scrudads gievan svelt sin lur velos per lung da tut las vias a clamar a las creatiras da la desperaziun smagridas, cun lur egliada selvadia, fixa la nova nunspetgada dal salvament. E las mangiativas! Sur il Chanal, sur la Mar Irlandaisa, sur l’Ocean Atlantic han ins manà furment, paun e charn per mitigiar nossa miseria. Lezs dis parevi che las navs da tut il mund navigheschian vers Londra. Ma da tut quai na saveva jau nagut. Jau errava enturn – in um privà da sia sauna raschun. En ina chasa tar buna glieud che m’eran vegnids a prender cur che jau girava bragind e furius tras las vias da St. Johns Wood, sun jau puspè vegnì tar mamez. Els m’han raquintà che jau chantava d’in cuntin ina chanzun senza senn sco «L’ultim ch’è restà en vita, hurra! L’ultim ch’è restà en vita!» Malgrà ch’els eran fitg contristads da lur atgnas chaussas, han quests umans, dals quals jau na dastg betg dir il num, quant gugent che jau als vuless er demussar mi’engraziaivladad, adossà a sasez mia persuna, ma dà in suttetg e ma protegì da mamez. Apparentamain eran els vegnids a savair durant il temp da mia narradad baininqual chaussa che jau aveva gì da supportar.

Cur che jau sun puspè vegnì tar mamez, m’han els fatg a savair cun tutta precauziun las paucas infurmaziuns ch’els avevan pudì eruir davart il destin da Leatherhead. Dus dis suenter che jau era vegnì empraschunà, era il vitg vegnì destruì d’in Marsian cun mintg’olma viventa che sa chattava lien. El aveva disfatg quel cumplettamain, senza nagin motiv, sco ch’i pareva, gist uschia sco ch’in mattatsch zappitscha in furmicler per spir plaschair da laschar sentir sia pussanza.

Jau era in um solitari, ed els eran fitg buntadaivels cun mai. Jau era abandunà e trist, e tuttina han els tolerà mai tar sai. Suenter mes restabiliment sun jau anc stà quatter notgs tar els. Durant tut quests dis hai jau sentì in desideri diffus, ma creschent d’anc bittar ina giada, in’ultima giada in’egliada sin il pauc ch’era restà da la pitschna vita ch’aveva glischà uschè cler e fortunà en mes passà. Igl era be – en mia miseria – il desideri senza speranza d’anc pudair evocar ina giada il passà. Mes ospitants m’han scusseglià da far quai. Els han fatg tut il pussaivel da ma far renunziar a quest desideri malsaun. Ma a la fin dals quints n’hai jau betg pudì resister pli ditg a quest’intuiziun; jau als hai empermess cun tutta datschertadad da returnar tar els ed hai, sco che jau stoss conceder, prendì cumià cun larmas da quests umans che m’eran daventads entaifer quatter dis vairs amis. Alura sun jau puspè ì or sin la via ch’era stada anc avant curt uschè sombra, bizarra e sula.

Gia uss eran las vias però puspè emplenidas cun umans ch’eran londervi da returnar; qua e là avevan gia puspè avert butias, ed ina funtauna siglinta purscheva puspè aua frestga.

Jau ma regord anc dal di d’ina bellezza bunamain beffegianta, cur che jau hai fatg mes pelegrinadi trist vers la pitschna chasa a Woking; co che las vias eran plain vivacitad, quant frestg che la vita sa fascheva puspè sentir enturn mai. Igl era in tal smugl da glieud, occupà en las vias cun milli fatschentas, ch’i n’era strusch da crair ch’ina part da la populaziun degna da vegnir menziunada avess pudì esser vegnida mazzada. Ma alura m’è dà en egl quant melna che la pel dals umans era, quant sburritschids lur chavels, quant glischants da fevra lur egls; mintga segund purtava anc sdratscha tschuffa. Lur fatschas parevan be d’enconuscher duas expressiuns – ubain allegria ed iniziativa sur tutta mesira, ubain arsaja e stinanza.

Abstrahà da l’expressiun da las fatschas, pareva Londra d’esser ina citad da vagabunds. Ils uffizis districtuals repartevan senza selecziunar il paun che la regenza franzosa aveva tramess. Als paucs chavals ch’ins veseva, resortivan las costas terriblamain. Policists smagrids cun ensainas alvas eran postads en mintga chantun da la via. Dal donn ch’ils Marsians avevan chaschunà, hai jau be vis pauc, fin che jau sun vegnì tar la Wellington Street; là hai jau puspè vis la creschientscha cotschna che sa tegneva vi dals artgs a sparun da la punt da Waterloo.

Al chantun da la punt hai jau er vis in maletg che tutgava tar il mintgadi en lez temp uschè ritg dals pli gronds cuntrasts. Cunter il spessom da la planta cotschna sgulatschava in fegl palpiri, retegnì d’in fist ch’al perfurava. Igl era l’artg da reclama da l’emprima gasetta ch’aveva puspè reprendì ses manaschi: il ‹Daily Mail›. Per in schilling tut nair che jau hai chattà en mia tastga, m’hai jau cumprà in fegl. La gronda part da quel era vid; ma l’editur solitari ch’al ediva, era sa divertì da stampar sin la vart davos il schema stereotip d’in «Pitschen fegl d’avis». Il cuntegn sco tal consistiva da sensaziuns; il servetsch da novitads n’aveva anc betg chattà enavos tar sasez. Jau na sun vegnì a savair nagut da nov, danor che l’examinaziun dals instruments dals Marsians aveva gia manà entaifer in’emna a resultats remartgabels.

Tranter auter sincerava la gasetta ch’ins haja scuvert il misteri dal sgol, quai che jau na crajeva betg anc da lez temp. A la staziun Waterloo hai jau gia vis pronts ils trens gratuits che duevan manar la glieud en lur lieus d’origin. L’emprim chatsch era gia passà. I seseva be pauca glieud en il tren ed jau n’aveva betg la luna da cumenzar qua e là discurs. Jau hai survegnì in cumpartiment dal char per mai sulet ed hai, cun la bratscha en crusch, guardà trist sin ils maletgs da la devastaziun illuminads da la glisch dal sulegl che filavan davant las fanestras vi. Gist dador la staziun ramplunava il tren sur binaris provisorics, e da mintga vart da la scarpa da la viafier giaschevan las chasas en ruinas stgarvunadas. Fin Clapham Junction era la fatscha da Londra stgirentada da fim nair, malgrà ch’igl aveva pluvì fermamain durant dus dis; ed a Clapham Junction era la lingia da viafier puspè destruida. Jau hai vis tschients da scrivants e da giarsuns da butia senza lavur ch’eran occupads ensemen cun simpels lavurants a meglierar ils defects; il tren è ramplunà ditg sur tschancuns ch’eran vegnids endrizzads en tutta prescha.

Per lung da l’entira lingia da viafier purscheva il pajais in’impressiun deserta, estra. Surtut Wimbledon aveva patì fermamain. Grazia a la resistenza dals guauds da pigns pareva Walton d’esser stà pertutgà da tut ils abitadis per lung da la lingia da viafier il pli pauc da la devastaziun. Il Wandle, il Mole, mintga pitschen dutg n’era nagut auter ch’in mantun da la planta cotschna, la colur da la quala sa chattava entamez tranter charn frestga e giabus cotschen. Ils guauds da guglias da Surrey eran percunter memia sitgs per la planta stortiglianta. Davos Wimbledon èn vegnids visibels amez in iert da flurs ils gronds mantuns da terra ch’il sisavel cilinder aveva leventà. In dumber da persunas steva enturn il foss, ed intgins piuniers sa chattavan en plaina acziun. Gist daspera avev’ins tratg si la bandiera britannica che sgulatschava legramain en il vent da la damaun. Las planteras eran tut cotschnas da la creschientscha cotschna, ina vasta surfatscha d’in cotschen viv, interrutta da sumbrivas da purpur; questas cumbinaziuns da colurs faschevan directamain mal als egls. Mias egliadas èn sa vieutas cun grond levgiament dal grisch arsentà e dal cotschen somber da la part davant vers il verd blau miaivel da las collinas orientalas.

Ils binaris sin la vart da la staziun da Woking drizzada vers Londra n’eran anc betg reparads dal tuttafatg; perquai hai jau stuì descender a Byfleet. Jau hai prendì la via vers Maybury, sperasvi il lieu nua che jau e l’artigliarist avevan discurrì cun ils husars, e vinavant sin la via, nua che jau era fruntà amez l’urizi sin il Marsian. Plain mirveglias sun jau ì da la vart ed hai chattà en in scumbigl da roma cotschna in char rut zuppà e l’ossa alva sparpagliada d’in chaval. In mument sun jau ma fermà, approfundà en la contemplaziun da quests fastizs.

Alura sun jau, sfundrond savens fin culiez en la creschientscha cotschna, returnà tras il guaudet da pigns ed hai remartgà che l’ustier dal ‹Chaun taclà› era gia vegnì sepulì. Ed uschia sun jau arrivà sper la ‹Vopna dal college› vi tar mia chasa. In um che steva sin l’isch avert da sia chasetta, m’ha salidà per num cur che jau sun ì sperasvi.

Jau hai guardà sin mia chasa, zaccudì d’in radi da speranza andetg, il qual è dalunga puspè svanì. La porta era vegnida rutta si; ella era be pusada encunter ed è s’averta plaunsieu, cur che jau sun m’avischinà.

La porta è puspè sa serrada. Ils sumbrivals da la stanza da lavur sventulavan tras la fanestra averta, davos la quala jau e l’artigliarist avevan spetgà l’alva. Nagin n’aveva serrà dapi lura la fanestra. Il chagliom splattitschà era anc precis tuttina sco che jau al aveva bandunà avant prest quatter emnas. Jau sun stgarpitschà en il suler, e la videzza en chasa m’ha deprimì. Il tarpun da stgalas era quasi dapertut spustà e scolurà, nua che jau, bletsch tras e tras, era sesì lezza notg d’anguscha, fugind da l’urizi. L’entira stgala sun jau ì siador suenter ils pass d’arschiglia.

Jau als sun suandà fin en mia stanza da lavur ed hai anc chattà sin mia maisa da scriver sut il fermabrevs da selenit in’artga da la lavur che jau aveva laschà enavos il suentermezdi da l’avertura da l’emprim cilinder.

In’urella sun jau stà là ed hai legì en questa lavur che jau aveva laschà a mesa via. I sa tractava d’in tractat davart la coincidenza probabla tranter il svilup d’ideas moralas cun il svilup da la civilisaziun; l’ultima frasa furmava il cumenzament d’ina profezia: «En var duatschient onns», aveva jau scrit, «dastgassan nus spetgar – –». La frasa rumpeva giu cun ina giada. Jau sun ma regurdà da mi’inabilitad da tegnair ensemen mes patratgs lezza damaun avant stgars in mais; i m’è puspè vegnì en memoria, co che jau aveva tuttenina chalà per ir a prender dal vendagasettas mes ‹Daily Chronicle›. Jau sun ma regurdà co che jau era sortì da la genna cur ch’il giuven era s’avischinà e co che jau aveva tadlà ses rapport remartgabel davart ils «umens dal Mars».

Jau sun puspè ì giu e sun entrà en la stanza da mangiar. Là giaschevan il brassà da tschanc chastrà ed il paun, omadus daditg ids en mal, ed ina buttiglia da biera, precis uschia sco che jau e l’artigliarist avevan bandunà tut quai. Mes dachasa era daventà sul e desert. Jau hai uss realisà quant invana che la pitschna speranza era, a la quala jau era ma surdà uschè ditg.

Ed uss è capità insatge remartgabel. «Igl è adumbatten», hai jau udì a dir ina vusch. «La chasa è bandunada. Ils ultims diesch dis n’è nagin stà qua. Na stà betg qua pli ditg a ta turmentar. Nagin n’è mitschà auter che ti.»

Jau sun ì enavos. Aveva jau discurrì dad aut en mes patratgs? Jau sun ma vieut ed hai vis che l’isch da vaider steva avert. Jau hai fatg in pass enavant ed hai guardà viadora.

E qua stevan, surstads e spaventads, gist tuttina sco che jau steva là surstà e spaventà, mes cusrin e mia dunna – mia dunna, sblatga e senza larmas. Ella ha dà in lev sbratg.

«Jau sun vegnida», ha ella ditg. «Jau hai savì – hai savì –.»

Ella ha tschiffà cun il maun suenter ses culiez ed è balluccada. Jau hai fatg in pass enavant e l’hai tschiffà en mia bratscha.


Epilog
[edit]

Uss che jau terminesch mes rapport, deploresch jau fitg da pudair contribuir uschè pauc a sclerir ils blers puncts dispitaivels e las dumondas betg respundidas fin oz. En in reguard vegn jau senza dubi a svegliar cuntradicziuns. Mes champ scientific per propi è la filosofia speculativa. Mias enconuschientschas en fisiologia cumparativa sa restrenschan ad intgins cudeschs; ma jau crai che las supposiziuns da Carver areguard la raschun per la mort andetga dals Marsians sajan uschè probablas ch’ellas possedan quasi la valur da conclusiuns cumprovadas. Jau las hai gia menziunà en il decurs da mes rapport.

Ina chaussa en tutta cas è segira, numnadamain ch’ins n’ha chattà en betg in sulet corp dals Marsians ch’ins ha examinà suenter la guerra autras bacterias che quellas da las qualas l’origin terrester è cumprovà. Il fatg ch’els n’han sepulì betg in da lur morts e las mazzacradas senza resguard ch’els han fatg, laschan medemamain supponer ch’il process da la marschira als era dal tuttafatg nunenconuschent. Ma quant probabel che quai è – fatgs cumprovads n’èn questas supposiziuns anc betg.

Medemamain n’enconuschain nus betg anc la cumposiziun dal fim nair, dal qual ils Marsians sa servivan cun effect talmain snuaivel, ed er il generatur dal radi da chalur resta vinavant in misteri. Las terriblas disgrazias en ils lavuratoris dad Ealing e South Kensington han fatg desister ils chemichers da vulair intercurir detagliadamain il radi da chalur. L’analisa spectrala da la pulvra naira inditgescha evidentamain in element nunenconuschent ch’evochescha ina gruppa glischanta da trais lingias en verd. Igl è pussaivel che quel sa collia cun argon per furmar ina maschaida ch’ha sin ina u l’autra cumponenta dal sang in effect absolutamain mortal. Ma questas supposiziuns nuncumprovadas na vegnan strusch ad esser d’interess per il grond circul da lecturs, al qual quest rapport sa drizza. Da las grondas quantitads da belma brina che culavan suenter la destrucziun da Shepperton da la Temsa giuador, n’han ins intercurì lezza giada nagut; ed oz n’èn ellas betg pli da chattar.

Ils resultads d’in’examinaziun anatomica dals Marsians, uschè lunsch sco ch’ils chauns vagabundants han pussibilità ina tala, hai jau gia communitgà. Ma mintgin enconuscha l’exemplar magnific e quasi intact ch’il Museum da la natira ha conservà en spiritus e las nundumbraivlas illustraziuns ch’èn vegnidas fatgas tenor quel. Ultra da quai tutga l’interess vi da la fisiologia e l’anatomia dals Marsians en in champ puramain scientific.

Ina dumonda bundant pli seriusa e d’interess general è però la pussaivladad d’ina segund’attatga dals Marsians. Jau pens ch’i na vegnia per lunschor betg deditgà a quest aspect l’attenziun necessaria. Actualmain sa chatta il planet Mars en la conjuncziun; ma cun mintga return en l’opposiziun preves jau da mia vart che l’aventura sa repeta. En tutta cas duessan nus esser preparads. I stuess bain esser pussaivel d’eruir precisamain la posiziun dal chanun, cun il qual èn vegnids sajettads ils projectils, e d’endrizzar ina surveglianza permanenta da lezza part dal planet, per pudair tegnair uschia en egl la pussaivladad d’ina segund’attatga.

En quest cas pudess il cilinder vegnir destruì tras dinamit u artigliaria, avant ch’el fiss sfradentà avunda ch’ils Marsians al pudessan bandunar; ubain ch’els pudessan vegnir sajettads dalunga, apaina che la struva croda per terra. En mes egls han ils Marsians pers in fitg grond avantatg tras quai che lur emprim’interpresa ha fatg naufragi. Forsa ch’els vesan quai tuttina.

Lessing ha preschentà intgins fitg buns arguments per la supposiziun ch’i saja reussì als Marsians da sa tschentar sin il planet Venus. Igl èn passads set mais che Venus e Mars sa chattavan en ina lingia cun il sulegl. Quai vul dir: dal puntg da vista d’in observatur sin la Venus sa chattava il Mars en opposiziun. Sinaquai è cumparì in segn extraordinariamain cler, undegiant sin la vart betg sclerida dal planet mesaun, e quasi a medem temp han ins observà sin in diapositiv da la rudella dal Mars in flaivel segn stgir d’ina medema furma undegianta. Ins sto vesair ils dissegns da questas apparientschas, per propi pudair valitar la sumeglientscha remartgabla.

En tutta cas però, sche nus avain da spetgar ina segunda invasiun u betg, duevan nossas imaginaziuns da l’avegnir da l’umanitad subir tras quests eveniments in midament total. Nus realisain oz che nus na pudain pelvaira betg considerar noss planet sco in abitadi, enturn il qual è per uschè dir fatg saiv, il qual è dal tuttafatg segir; nus na pudain mai prevesair il salit u la sventira che pon tutgar nus nunspetgadamain or da l’univers. I po esser, considerond las dimensiuns giganticas da l’univers, che quest’attatga nà dal Mars n’ha betg gì lieu senza avair purtà la finala in salit a l’umanitad.

Ella ans ha privà da lezza legra fidanza en l’avegnir, la quala furma la pli terribla funtauna da la decadenza. Ils enritgiments che quella ha purtà a la scienza umana èn immens; ed ella ha contribuì bler a far avanzar tranter ils umans il senn per il bainstar public. I po esser ch’ils abitants dal Mars han observà tras l’immensitad da l’univers il destin da lur emprims mess, ch’els han tratg da quai lur consequenzas e pudì fundar sin la Venus ina colonia segira. Ma saja sco ch’i veglia, la fervur cun la quala la rudella dal Mars vegn observada, na vegn en tutta cas betg a laschar suenter ils proxims onns. E lezs projectils da fieu dal tschiel, ils meteors, vegnan cun crudar a represchentar per tut ils abitants da la Terra per adina ed inevitablamain avertiments serius.

Il schlargiament da l’orizont uman, al qual l’invasiun dal Mars ha manà, na po strusch vegnir survalità. Avant ch’ils cilinders èn crudads per terra, eran ins en general persvas ch’i na possia dar en las immensas profunditads da l’univers nagina vita ordaifer la surfatscha da noss pitschen planet. Oz però vesain nus pli lunsch. Sch’ils Marsians pon arrivar sin la Venus, alura è danvanz mintga dumonda, sche quai na duess betg er esser pussaivel als umans. E sche la sbassada cuntinuanta da la temperatura dal sulegl vegn ad avair fatg inabitabla nossa Terra, quai che vegn a capitar inevitablamain, alura poi esser ch’il fil da la vita ch’ha prendì qua si’entschatta vegn a s’extender ed er a tschiffar noss planet vischin. Vegnissan nus a victorisar?

Indistincta e miraculusa è la visiun che jau hai evocà en il spiert: co che la vita vegn plaunsieu a s’extender sur nossa pitschna era da sem dal sistem solar, viador en las vastezzas infinitas dal firmament. Ma quai è in siemi lontan. E tgi po savair sche la destrucziuns dals Marsians na munta betg be in pitschen entardament da nossa destrucziun finala? Forsa tutga l’avegnir ad els e betg a nus.

Jau stoss conceder che l’agitaziun e la miseria dal temp han laschà enavos en mi’olma in dubi restant ed in sentiment da malsegirezza. Jau ses en mia stanza da lavur e scriv en la glisch da la lampa. E cun ina giada ves jau la val che prosperescha puspè, emplenida danovamain cun fieus flommegiants, e sent la chasa davos mai ed enturn mai vida e sula. Jau vom en la Byfleet Road, vehichels filan sper mai vi, in giarsun-mazler cun ses char, ina charrotscha plain aspectaturs, in lavurant sin ses velo, uffants che van a scola; e tuttenina daventa tut diffus ed irreal e puspè buf jau cun l’artigliarist tras la quietezza ardenta. E la notg ves jau la pulvra naira, co che quella stgirenta las vias mittas, jau ves a giaschair en il sablun ils morts sfigurads; els s’auzan davant mai, sdratschlids e stgarpads da chauns. Els fan lala e ma smanatschan, daventan pli sblatgs, pli orribels, creatiras sturnas, beffegiantas – ed jau ma svegl, bagnà en suaditsch fraid, trist e deprimì en la stgirezza da la notg.

Jau vom a Londra e ves il pievel fatschentà en la Fleet Street ed a la riva, ed uss ma paisa tut il temp sin l’olma ch’els sajan tuts be spierts dal passà che van enturn en las vias che jau hai vis mittas e plain miseria. Ch’els van vi e nà, creatiras fictivas d’ina citad morta, en in corp viventà a moda artifiziala, ina beffa sin la vita. Ed igl è curius da star sin il Primrose Hill, sco che jau hai anc fatg ier, e da vesair quest’immensa quantitad da chasas tras il vel da fim e tschajera che svanescha la finala en il lontan; da vesair tut la glieud che va vi e nà tranter las eras da flurs da la collina; da vesair ils umans ch’èn vegnids a guardar la maschina dal Mars che stat anc adina qua; d’udir la canera dals uffants che giogan – e da clamar alura puspè a mamez en memoria il temp cur che jau hai vis tut quai cler e precis, terribel e quiet en il crepuscul da lez ultim grond di.

Ed anc pli curius che tut quai èsi per mai, da puspè tegnair il maun da mia dunna pensond che nus avevan gia cret in da l’auter dad esser morts.


Indicaziuns bibliograficas[edit]

Translaziun integrala da la versiun englaisa cumparida sut il titel The War of the Worlds, Londra 1898.


Licenza[edit]

Public domain
This work is in the public domain in countries where the copyright term is the author's life plus 70 years or less. See Copyright.


Transposiziun:[edit]

I, the copyright holder of this work, hereby release it into the public domain. This applies worldwide.
In case this is not legally possible:
I grant anyone the right to use this work for any purpose, without any conditions, unless such conditions are required by law.

Public domainPublic domainfalsefalse