La Païsada/Chant Tresème
Portant de tots costats ausissiá mas las femnas,
Tot dau lòng dau quartèir que se disián chascunas :
Nos z-an abandonadas! crudèla situacion!
Una fada venguèt : paubras que farem-nos!
Nòstre paubre curat! de que? e oí, ma miá,5
z-Es partit! z-es partit! e quo bien vrai, Mariá,
E que 'queste, e que l'autre! ilhs son trestots entrats
Dins 'quel chamin virant que mèna a Malintrat.
'Lhas ne'n diguèton mai : d'un faguèton miliassa.
Per z-o botar aicí n'i a pas pro de plaça.10
Quand las femnas parlan, las fau pas escoutar :
'Queste còp 'lhas disián tanpauc la veritat.
v-Un que z-es pas bavard, quo-es le bon sent Verní :
Totjorn de bona gràcia dau costat dau chanit,
Balha de son Bosset sens traïr la persona,15
E se ressinha pas quand la sopa z-es bona :
i-Aul z-es ce que tu sabes; aquo-es 'quí son desfaut,
i-Aul z-ama le bon vin, n'aïs pas le fricòt.
Tot abèt mau tondut de se n'es pas filhastre :
Mas per sos païsans se fariá fendre en quatre.20
Dès qu'ausiguèt la novèla que seguián 'quel curat
Enjusca son planchèir sautèt desesperat;
i-Aul n'esfòndra sa pòrta, i-aul ròmp sa vaisselèira.
Chaupís la còu dau chat, renversa sa salèira;
'Bei sa tèsta perduda i-aul cherchava sas braias,25
Sas braias qu'autretemps, ne'n 'nava veire sas miás;
Son brave abit d'estòfa, e son chapèl redond :
Per sas bravas gassaias, las botèt pas d'aplòmb;
Obledèt los ribans que, dedins son mariatge,
z-Aguèt de son Margueta, embei son pucelatge.30
Partiguèt coma quo, triste coma un cornat,
Sens embraçar sa femna, aussí sens dejuenar.
Le chamin que prenguèt marca dins 'quel valon
Ente, tota los ans, se culhís tant de pòms :
Luòc charmant, luòc charit de la divinitat.35
i-Aul veguèt, en passant, son chanturgue a costat;
Mas coma i-aul doblava le pas dins qu'una laia,
Son mauvàs sòrt vouguèt! eschapèt una gassaia :
i-Aul arribèt enfin a Montferrand le fòrt;
Trobèt sos païsans ente vendon los pòrcs.40
Ilhs z-èran si marrits, au meitant d'aquel champ,
Qu'una oelha sens bergèir, doas putas sens rofian.
« Ente 'natz, malherós! e que somjatz-vos faire,
» Liur credèt sent Verní, chès le montferrandaire?
» Sabètz qu'aquel país sent pas la libertat;45
» Que le nòstre totjorn per luòc fuguèt portat.
» Amics, cusins, trestots, tots d'una mèma linha,
» Laissatz-me 'quí 'quòs choans, veniatz sotz mon ensenha.
» Sotz ilha nos farem una bona societat :
» Nos sostendrem de dreit la francha egalitat.50
» Nos sèm ben desfenduts 'decòntre la petralha?
» Nos preservan los ciaus de tota autra canalha!
» Soveniátz-vos dau temps si meschant per l'argaud,
» Que fosiatz, que fosiatz la tèrra, sens repaus,
» A l'ardor dau solelh, 'ta la senta jornada,55
» 'Bei una crosta au doblet, un barletet d'aigada;
» O que dedins l'ivèrn, darrèir una bòt'gropit,
» Devinat dau bisar, ne'n fasiatz l'escharpin;
» Airós si trobalhèssatz tanpauc per vostre duere,
» Charmèssatz los travaus; mas, non: (au bon Dieu plaire)60
» Quo-èra per 'quòs Chanuenes, 'quòs presbiterians,
» 'Quòs moenes devorants, per 'quòs gras Augustians;
» Tandís que dins son champ le bovèir javelava,
» Le Senhor preniá cinc, le moene le desmava,
» Aviá i-aul de chabras ? ilhs ne'n buvián le lait,65
» Per ilhs totjorn au prat la vacha vedelèt.
» Nosautres, païsans, de nòstra paubra vinha
» Laissàvem devastar la flor de la vendenha.
» Ròmpa le ròc païsan, descharma los garrèls.
» E te, biau jardinèir, vai plantar tos porrets,70
» Samena tos melons, puèi darrèir vai le diable :
» Adieu, penas, travaus, ren ne t'es profitable :
» Los pestres gapián tot : le paubre païsan
» A la suor de son frònt norit tots 'quòs feniants.
» Le temps 'nariá passat : la brava republica75
» Aviá, gràcia au bon Dieu, confondut 'quela clica.
» Tot de l'egalitat marcava le bon dreit;
» E le pus fin alòrs, z-èra le promèir pres.
» Los grands 'bei los petits, ainsí que los moïens
» Dessotz la mèma loe z-èran tots citoïens.80
» La justiça èra neta : ne fasiá pas faus pès :
» Liur pesava son burre ben mai qu'un regretèir.
» Alòrs ni aviá en França gabela, ni impòsts;
» N'i aviá pas 'quòs faus eimes, 'quòs espions, 'quòs grapauds;
» Mas quand d'un còp de vent, la fortuna rebela,85
» z-Aguèt daus nacionaus ranvirat la nacela,
» Quauque maudit senat d'impòsts nos ecrasèt;
» Fauguèt tot endurar, n'arma pus ren n'ausèt;
» Le mauvàs sentiment tornèt ganhar sus tèrra
» Le nòble relevat tornèt portar la guèrra,90
» De paubre e de vaurens tretèton nòstre estat.
» Òm es totjorn maudit embei la paubretat!
» Ente a passat 'quel temps, quand le bon Enrí
» z-Èra dedins la França en qualitat de rei?
» Que me z-amava tant!.... me veniá veire a las vinhas.95
» Se fasiá dins 'quel temps de las melhors vendenhas.
» Lai veniá 'bei sa pipa, quo-èra son desgale.
» Tots dos vès le celèir voidàvem le barle.
» Adieu, 'quel temps n'es pus; adieu tota esperança;
» Adieu la pola au pòt, las fèstas, la bombaça :100
» Embei le bon Enrí le bon temps z-a passat;
» E n'i a pas d'aparança que tòrna remborsar.
» Quo-es chabat, païsans, tot z-a chamjat de faça.
» Fiatz-vos 'bei sent Verní, sosten de vòstra raça.
» De per ma barba senta, de per la libertat,105
» Vos z-ai dit, vos dirai totjorn la veritat.
» Daus menés mesfiatz-vos : quo-es daus chats que se forran.
» 'Quel que n'es pas savant diu crànher que le 'goran;
» Endiusa dins 'quel siècle, que chascun n'èspia mas
» D'aquí, deçaí, delai, tot ce qu'es mau destramat.110
» Dins le bon Dieu tot sol botatz vòstra confiança;
» Quo-es le melhor merchat que pueschatz faire en França. »
Aquo ditz, tot d'un còp, sent Verní perd alen;
Mas biuguèt una taçada a son petit barlet.
Sos païsans d'ausir daus mots si bien copats,115
N'avián le coret confle, e los uelhs tots trempats.
Quand fièr de son discors, tant qu'aul z-es de sas braias,
Sent Verní se regarda..... li manca una gassaia!
» L'aurai, dissèt, perduda en venir per 'quòs prats,
» Si la podiá junhir ma gassaia de draps. »120
i-Aul ditz, laissa son monde, e cor 'près la gassaia :
'Lha n'èra pus alòrs dins 'quela aimabla 'laia :
Le vent l'aviá gitada dins un vivèir borbós
D'ente deviá sortir plena de desonor.
Durant que le bon sent chercha son aventura,125
Tantòst le lòng dau riu, tantòst per la verdura,
L'abèt per revenir profita d'aquel temps.
(Car i-aul s'èra enfusit a l'aspèct dau bon sent.)
Alòrs de Montferrand la Reina s'apropchava.
L'abèt s'encorriguèt vès Piare que le 'peitava.130
» Alerta! païsans, dau coratge, trestots!
» Le vequí 'quel moment que vos diu faire onor :
» La Reina ven; 'lha z-es dins le fòns dau vialatge.
» Quo nos fau vistament corrir a son passatge,
» A te, Piare, a te que sès si fòrt, si grand,135
» La vida o la mòrt! capitanhe, en avans!
Piare, a 'quel fier propaus, se sintiguèt tot flama;
Le promèir d'un eslanç, ganha vès la madama :
Sos soudats le sègon : de veire 'quel païsan
La Reina le prenguèt d'abòrd per un estandant.140
Piare avança totjorn, los chavaus van bon pas;
Mas fòrça es que s'arrestan : liur chamin z-es copat :
Sobre ilhs los païsans d'aplomb se percipitan.
Quatre daus pus ardits prenon le char, l'arrestan.
Las correjas, bentòst, per la lama an passat145
Los arnés son en pèças; los chavaus ranversats.
Quo faguèt mas un temps, e de se metre en plaça.
Quo-es le melhor 'span qu'au pus nòble rang passa :
'Quòs tres planta-porrets, la flor e le pus biau
De per los sentiments coma de per le piau.150
Le grand Nane, Mechiau, Jaque, Joan son parèir,
Son tots quatre, d'un temps, atalats per darrèir.
Au meitant se botèt la petita espeça :
Robèrt, Tiène, Grabièl marcan pas de noblèssa.
De liur rang z-o faugut que se sián contentats;155
Quo-es Piare qu'o vouguèt; n'i a pus d'egalitat.
Quand la Reina veguèt 'quòs fadats tota de tèira,
Los rebèles z-avián meritat l'estrevèira
De sa man, sus le champ, 'vertís sos postilhons.
Laquets, casseurs de plats, l'entorn sos contilhons,160
Suesses, valets d'onor, estafièrs, se massèton.
Mas davant ilhs los blancs pas mai qu'un ròc branlèton :
Le cochèir z-a biau faire, i-aul z-a biau s'apoentar,
Jaque d'una esgarada le gita de costat;
i-Aul se tòrna levat plen de mèma audaça;165
Mas Joan, d'un còp de poenh, l'etend a la ranversa.
Fauguèt mas renonciar : fòrça quo i fuguèt.
Los miules victorieus gardan le cabriolet.
E quand sobre ilhs z-auriatz tirat 'bei le canon,
Davant de le quitar sirián mòrts au timon;170
Mèma, que z-es bien pièig, quand z-aurián 'gut la foira,
z-Aguèssan mai z-amat de gastar liur branlèira.
Tot luenh de se dostar, Piare se lai botèt.
Aquo fuguèt alòrs que l'afaire es perfeit;
Car, sitòst atialat, 'quel bidet pren l'eslanç,175
Entraina sos confraires, la Reina e le balanç.
La Reina que ne pòt ren faire 'bei sos galièrs,
Per arrestar 'quòs galhards creda sos cavalièrs :
'Quòs d'aquí, d'un pas fèrme, i marchèton 'bei liurs armes.
Par la loi, arrêtez!..... dissèton los gendarmes.180
Los païsans respòndon : « Nos moquons de lo loi
Et de la nation incrediule et de toi. »
Donc de los arrestar ne fuguèt pas possible :
Quo z-èra, sens mancar, dau monde bien tarrible,
Per una Reina, 'quel jorn, fauguèt mas obeïr :185
Quo-es portant pas la mòda sobre nòstre país.
Comment, dissèt la Reina, ils bravent mes hussards?
Me braveront-ils, moi! quo ditz sòrt de son char
Tot en vivacitat trapa Joan per una vèla.
Joan se mocant d'aquo 'ma dau chin de Nivèla;190
i-Aul crei tot au contrari, 'ma vei son asariá,
Qu'es marcat per la crotz, que bentòst la z-auriá.
FIN DAU CHANT TRESÈME.