La Lia dals chaus cotschens

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Sherlock Holmes: La Lia dals chaus cotschens  (1891) 
by Arthur Conan Doyle


1
[edit]

Jau hai fatg ina visita a mes ami, Sherlock Holmes, in di d’atun da l’onn passà, ed al hai chattà en discurs cun in um grond e robust cun chavels cotschens fieu. Jau era gist per partir, cur che Holmes m’ha tratg en la stanza, serrond l’isch davos mai.

«Vus na pudessas betg arrivar in meglier mument, mes char Watson.»

«Jau hai vis che Vus essas occupà.»

«Gea, quai sun jau, fitg occupà.»

«Lura poss jau spetgar en la proxima stanza.»

«Betg necessari. Signur Wilson, quest um è gia stà mes partenari e gidanter en blers da mes megliers cas ed jau n’hai nagins dubis ch’el ma possia esser fitg gidaivel er en Voss cas.»

Il signur s’auza da sia sutga e s’inclina.

«Empruvai ora il canapé», di Holmes, sesend giu en sia pultruna e mettend ensemen ses mauns.

«Jau sai, mes char Watson, ch’er Vus amais tut quai ch’è extraordinari ed ordaifer la vita da mintgadi. Vus avais mussà Voss interess en tut quai che Vus avais scrit sur da blers da mes cas.»

«Quels cas èn propi stads da fitg grond interess per mai», di jau.

«Tant meglier. Il signur Jabez Wilson è vegnì tar mai questa damaun, raquintond in’istorgia ch’empermetta d’esser ina da las pli interessantas dapi in lung temp. Vus avais udì che jau hai ditg ch’ils cas ils pli extraordinaris sajan savens delicts inferiurs. Da quai che jau hai udì fin uss na poss jau betg dir, sch’i sa tracta en il cas actual d’in malfatg u betg, ma quai ch’è succedì è davaira fitg curius. Signur Wilson, forsa cumenzais Vus anc ina giada cun Voss’istorgia. Jau dumond quai betg be perquai che signur Watson n’ha betg udì l’entschatta, ma er pervi dal caracter spezial da l’istorgia. Jau vuless udir anc ina giada tut da Vus.»

L’um ha sin quai prendì ina gasetta or da la giaglioffa da ses mantè. Entant ch’el tschertgava ils inserats, cun la gasetta pusada sin sia schanuglia, hai jau contemplà quest um, empruvond da chattar or tgi ch’el saja.

Noss visitader veseva or precis sco in negoziant englais, grass e plaun. El era vestgì en chautschas grischas magari largias, in tschop nair betg spezialmain net, in brastoc brin, la chadaina da l’ura pesanta cun insaquants objects da metal vidlonder. In cilinder vegl ed in mantè brin eran mess sin ina sutga sper el. Jau n’hai vis nagut spectacular vi da quest um, danor ses chavels cotschens.

Sherlock Holmes m’observa e ri.

«Ultra dal fatg ch’el è stà per in temp lavurer, ch’el tira tubac, ch’el è stà en China e ch’el ha scrit bler, na poss jau vesair nagut.»

Signur Jabez Wilson en sia pultruna è surprais. Cun il maun sin la gasetta guarda el sin mes ami.

«Co pomai savais Vus tut quai, signur Holmes?», dumonda el. «Co savais Vus, per exempel, che jau sun stà lavurer?»

«Voss mauns, mes bun um. Voss maun dretg è bler pli grond ch’il sanester. Vus avais lavurà cun quel.»

«Quai è vair. Ma il scriver?»

«Vossa manschetta dal maun dretg è pli glischenta ed isada là, nua ch’ella è sin maisa, cur che Vus scrivais. Tge pudess quai uschiglio signifitgar?»

«Bun, ma la China?»

«Il pesch tatuà gist sur Vossa chanvella dretga po be derivar da la China. Jau hai studegià segns da tatuaziun e perfin scrit in cudesch sur da quai. E cun quai che jau ves ina munaida chinaisa che penda vi da Vossa chadaina da l’ura daventa la chaussa anc pli simpla.»

Signur Jabez Wilson ri dad aut.

«Mo mo», di el. «Jau hai pensà a l’entschatta che Vus hajas fatg insatge genial, ma jau ves che quai n’è betg il cas.»

«Jau crai plaunet che jau fetschia in sbagl d’explitgar las chaussas», di Holmes. «Na chattais Vus betg l’inserat, signur Wilson?»

«Bain, jau al hai chattà», respunda el cun ses det gross e cotschen entamez la pagina. «Qua è el. Cun quai ha tut cumenzà. Legiai sez, signur Watson!»

Jau prend la gasetta e legel il sequent:


«A la Lia dals chaus cotschens. Pervi dal testament dad Ezekiah Hopkins barmier, da Lebanon, Pennsylvania, Stadis Unids, è vegnida libra ina plazza che dat il dretg ad in commember da la Lia da retrair in salari da quatter glivras per emna per ina lavur minimala. Tut ils umens cun chavels cotschens ch’èn corporalmain e mentalmain sauns e sur la vegliadetgna da ventgin onns han la pussaivladad d’obtegnair questa plazza. S’annunziai persunalmain glindesdi a las 11 h tar Duncan Ross en ils biros da la Lia, 7 Popes Court, Fleet Street.»


«Tge vul quai dir?», dumond jau suenter avair legì l’inserat.

Holmes ri uschia sco el ri cur ch’el ha gust d’insatge.

«Ed uss, signur Wilson, raquintai da Vus, da Vossa famiglia e da l’effect che quest inserat ha gì sin Voss affars. Guardai l’emprim il num e la data da la gasetta.»

«Igl è THE MORNING CHRONICLE dals 27 d’avrigl 1890. Damai d’avant dus mais.»

«Fitg bun. Ed uss, signur Wilson?»

«Ma, igl è gist sco quai che jau hai raquintà, signur Holmes», di Jabez Wilson. «Jau hai in institut d’emprest cunter pegn al Coburg Square, betg lunsch da la city. Igl è in institut plitost pitschen e durant ils davos onns n’hai jau betg gudagnà pli bler che quai che jau dovrel per viver. Pli baud aveva jau dus gidanters, ma uss hai jau be anc in e ma poss prestar quel, perquai ch’el è pront da lavurar per mesa paja, per emprender il mastergn. El sa cloma Vincent Spaulding ed el n’è betg giuven. Igl è grev da taxar sia vegliadetgna. Jau na pudess betg giavischar in meglier gidanter, signur Holmes, ed jau sai fitg bain ch’el pudess chattar ina meglra plazza e gudagnar dapli che quai che jau al poss dar. Ma sch’el è cuntent uschia, pertge al duess jau metter in plugl en l’ureglia?»

«Gea, pertge? Vus stuais esser cuntent d’avair in gidanter che lavura per pli pauc ch’il pretsch usità. Quai n’è betg normal ozendi. I ma para che Voss gidanter saja almain tant remartgabel sco l’inserat.»

«Oh, el ha er ses sbagls. I n’ha mai dà in cumpogn uschè fanatic da far fotografias. El curra davent cun la camera cur ch’el avess da lavurar, lura va el a sviluppar sias fotografias. Quai è ses pli grond sbagl; uschiglio lavura el dentant bain. Igl è nagut dal mal en el.»

«Jau suppon ch’el saja anc adina cun Vus?»

«Gea, el ed ina matta da quattordesch onns che cuschina in pau e schubregia – quai èn tuts quels ch’èn en chasa. Mia dunna è morta e nus n’avain mai gì famiglia. Nus vivain en moda fitg quieta, nus trais. Nus avain in tetg sur noss chaus e pajain noss daivets e nagut dapli. L’emprima chaussa ch’ha irrità nus era quest inserat. Spaulding è arrivà en biro gist avant otg emnas, cun questa gasetta enta maun, schend:

‹Signur Wilson, jau vuless che jau avess chavels cotschens.›

‹Pertge?›, hai jau dumandà.

‹Qua datti in’ulteriura plazza en la Lia dals chaus cotschens. Ella porta in mantun daners a quel che l’obtegna ed jau pens ch’i dettia dapli plazzas che umens, uschia ch’els na san betg tge far cun quels daners. Sche mes chavels pudessan be midar colur!›

‹Mo mo, tge è quai?›, hai jau dumandà.

Vus vesais, signur Holmes, jau sun in um che stat fitg bler a chasa e cun quai che mes clients vegnan tar mai empè che jau avess dad ir per els, sun jau savens entiras emnas a chasa senza ir davent. Uschia na sai jau betg bler da quai che curra e passa ed jau sun adina cuntent d’udir novitads.

‹N’avais Vus mai udì da la Lia dals chaus cotschens?›, m’ha dumandà mes assistent cun egliuns.

‹Mai.›

‹Jau sun surprais da quai, perquai che Vus pudessas sez obtegnair ina da questas plazzas.›

‹E quant valan quellas?›, hai jau dumandà.

‹Be in pèr tschient glivras l’onn, ma i na dat betg bler da far.›

Vus pudais As imaginar, signur Holmes, che quai m’ha interessà, perquai che mes affars n’eran betg stads buns gia dapi insaquants onns, ed in pèr tschient glivras l’onn fissan stadas bainvisas.

‹Raquintai tut quai che Vus savais›, hai jau ditg a Spaulding.

‹Bun›, ha el ditg, mussond l’inserat, ‹Vus vesais sez che la Lia ha ina plazza libra e qua è l’adressa, nua che Vus pudais As preschentar, sche Vus vulais savair dapli. Tant sco jau sai, era la Lia vegnida fundada d’in American bainstant, Ezekiah Hopkins, ch’era in um fitg extraordinari. El sez aveva chavels cotschens ed el aveva il desideri da gidar tut ils umens cun chavels cotschens. Cur ch’el è mort, han ins chattà or ch’el aveva mess ses daners en ils mauns da fiduziaris cun il cumond ch’els hajan da gidar umens cun chavels cotschens a chattar ina lavur simpla e plaschaivla. Jau hai udì ch’i vegnia pajà excellentamain e che la lavur saja minimala.›

‹Ma i vegnan ad esser milliuns d’umens cun chavels cotschens che s’interessan per questa plazza.›

‹Betg tants sco quai che Vus pensais›, ha el respundì. ‹Vus avais vis che be umens da Londra ch’èn sur ventgin onns pon s’annunziar. Quest American aveva cumenzà a Londra cur ch’el era giuven ed el vuleva far insatge per questa citad. Ultra da quai hai jau udì ch’ins na stoppia betg s’annunziar, sch’ins haja chavels d’in cotschen cler, d’in cotschen stgir u insumma d’in’autra nianza che cotschen fieu. Sche Vus vulessas ir là, pudessas gist entrar, ma forsa vala quai strusch la paina per Vus d’As metter en viadi per in pèr tschient glivras.›

Igl è in fatg, mes signurs, che Vus vesais sez: mes chavels èn d’in cotschen fieu fitg intensiv, uschia ch’i ma pareva che mias vistas sajan uschè bunas sco quellas d’in auter. Vincent Spaulding saveva uschè bler da quest cas che jau hai chattà per bun d’al prender cun mai. Jau al hai damai cumandà da serrar l’institut per quel di e da vegnir cun mai. El era cuntent d’avair in di liber, uschia che nus avain serrà ed essan ids a l’adressa inditgada en l’inserat. Jau sper da mai pli stuair vesair insatge sumegliant, signur Holmes. Dal nord, dal sid, da l’ost e dal vest era arrivà mintg’um cun insatge cotschen en ils chavels, sco resposta sin quest inserat. Fleet Street era plaina da glieud cun chavels cotschens. Jau n’avess betg cret ch’i dettia tants en l’entir pajais. Cur che jau hai realisà quants che spetgavan, hai jau vulì dar si, ma Spaulding era encunter. Jau na sai betg co ch’el è stà bun da far quai, ma el m’ha rabitschà tras la fulla e si da la stgala che manava tar ils biros. Là eran dus currents: in da glieud che gieva ensi plain speranza, l’auter da refusads che vegnivan engiu. Ma nus essan entrads ed eran curt suenter en il biro.»

«Voss’experientscha è propi stada interessanta», di Holmes, cur che ses client tascha per trair ina praisa tubac. «Cuntinuai cun Voss’istorgia, per plaschair.»

«En il biro n’era nagut auter ch’insaquantas sutgas ed ina maisa. Davos quella seseva in um pitschen cun chavels anc pli cotschens ch’ils mes. El scheva in pèr pleds a mintga um che vegniva, chattava dentant tar mintgin in sbagl e trametteva davent tuts. I na pareva tuttina betg uschè simpel d’obtegnair quest post liber. Ma cur che nus essan vegnids vidlonder, pareva l’umet d’esser pli interessà vi da mai che vi da tut tschels. El ha serrà l’isch, uschia che nus avain pudì discurrer sulets in cun l’auter.

‹Quai è signur Jabez Wilson›, ha ditg mes gidanter. ‹El vuless occupar la plazza en la Lia.›

‹Ed el è adattà en moda excellenta›, ha respundì tschel. ‹Jau na ma regord betg d’avair vis chavels da tala bellezza›, ha el ditg, guardond mes chau. Tuttenina vegn el vers mai, tschiffa mes chavels cun omadus mauns e tira fin che jau dun sbratgs dal mal. ‹Vus avais larmas en ils egls›, ha el constatà. ‹Jau pens che tut saja uschia sco quai ch’igl ha dad esser. Ma nus stuain proceder cun precauziun.›

El è ì tar la fanestra ed ha clamà dad aut che la plazza saja occupada. La glieud è ida davent en tut las direcziuns fin ch’ins n’ha vis gnanc in sulet chau cotschen.

‹Mes num è Duncan Ross›, ha el ditg, ‹ed jau sun mez in da quels che survegnan la renta. Essas Vus maridà, signur Wilson? Avais Vus famiglia?› Jau hai respundì che quai na saja betg il cas.

‹Tge putgà›, ha el ditg. ‹Quai è fitg serius. I ma displascha d’udir quai da Vus. Sa chapescha ch’ils daners eran destinads en emprima lingia per augmentar il dumber da chaus cotschens e per als gidar. Igl è trist che Vus n’essas betg maridà.›

I m’ha displaschì d’udir quai, signur Holmes, perquai che jau temeva da betg survegnir la plazza. Ma suenter ch’el aveva ponderà insaquantas minutas ha el ditg ch’i saja en urden. ‹Sche Vus fissas in auter n’avessan nus betg dà la plazza. Ma nus na pudain betg refusar in um cun tals chavels sco ils Voss. Cura pudessas cumenzar Vossa nova lavur?›

‹Quai è in pau cumplitgà; jau hai gia in affar›, hai jau ditg.

‹Oh, quai n’è nagin problem, signur Wilson›, ha ditg Vincent Spaulding. ‹Jau sun bain bun da pertgirar Voss affar per Vus.›

‹Tge uras avess jau da lavurar?›, hai jau dumandà.

‹Da las diesch a las duas.›

Ils affars d’in emprestader cunter pegn han lieu per gronda part la saira, signur Holmes, ed il pli savens la gievgia u il venderdi saira, gist avant il di da paja. Uschia fiss jau stà engraziaivel da pudair gudagnar in pau daners la damaun. Jau saveva che mes assistent era in bun um e ch’el purtass la responsabladad.

‹Quai fiss ideal per mai›, hai jau ditg.

‹E la paja?›

‹Quatter glivras l’emna.›

‹E la lavur?›

‹Quella è quasi simbolica.›

‹Tge manegiais Vus cun simbolic?›

‹Vus avais d’esser en biro, u almain en chasa, durant l’entir temp. Sche Vus sortis, vegnis Vus a perder Vossa plazza per adina.›

‹Igl è be quatter uras al di ed jau n’hai betg l’intenziun da bandunar il post›, hai jau ditg sin quai. ‹Ma la lavur sco tala?›

‹Igl è da copiar or da la Encyclopaedia Britannica. L’emprim cudesch è sin la scrivania. Vus avais da prender Voss’atgna tinta e las pennas da scriver, ma nus As dain questa maisa e la sutga. Essas Vus pront damaun?›

‹Franc.›

‹Lura a revair, signur Wilson, e cordiala gratulaziun per la plazza impurtanta che Vus avais obtegnì.›

El m’ha accumpagnà or da la stanza ed jau sun alura ì a chasa cun mes gidanter, senza savair tge dir, jau era uschè cuntent. Jau hai studegià suenter quest affar l’entir di e la saira era jau puspè irrità. I ma pareva che l’entira istorgia stoppia esser in grond stinchel, ma jau na pudeva betg m’imaginar pertge. Jau na pudeva betg crair ch’insatgi pajass tants daners per laschar far insatge uschè simpel sco scriver giu l’Encyclopaedia Britannica. Cur ch’igl è stà uras dad ir a durmir aveva jau ponderà da desister. Ma l’autra damaun hai jau decis da tuttina dar in’egliada. Jau hai cumprà ina buttiglia tinta e cun ina penna e palpiri sun jau ì a Pope’s Court. Per mia gronda surpraisa era tut sco quai ch’igl aveva dad esser. La maisa era pronta per mai e signur Duncan Ross era là per controllar sche jau vegnia a lavurar. El m’ha laschà cumenzar cun il bustab A, lura è el partì. Da temp en temp vegniva el e vuleva savair, sche tut saja en urden. A las duas ha el ditg a revair e ch’el haja plaschair dal dumber da paginas che jau haja scrit ed ha serrà l’isch dal biro davos mai.

Uschia è quai ì in di suenter l’auter, signur Holmes, e la sonda vegniva el e ma deva quatter glivras per la lavur d’in’emna. Quai sa repeta l’emna sisura e quella suenter. Jau era là mintga di a las diesch e gieva a chasa il suentermezdi a las duas. Suenter in temp è vegnì signur Duncan Ross be anc ina giada la damaun e suenter insaquantas emnas insumma betg pli. Jau n’hai sa chapescha mai ristgà da bandunar la stanza, gnanc per in mument, perquai che jau na saveva mai sch’el vegnia, e la plazza era uschè buna e bainvisa che jau na vuleva betg la perder.

Otg emnas eran passadas uschia, jau aveva scrit quasi tut ils pleds che cumenzan cun A e sperava dad ir en curt temp vi dal B. Jau aveva pajà dabler per palpiri ed aveva gia quasi emplenì ina curuna cun mias scrittiras. Lura tuttenina ha tut piglià ina fin.»

«Ina fin?»

«Gea, questa damaun. Jau sun ì a lavurar sco adina a las diesch, ma l’isch era serrà cun la clav ed in toc palpiri era tatgà si. El è qua, Vus pudais leger sez.»

El mussa il palpiri. Igl era scrit:


«La Lia dals chaus cotschens è schliada. 9 d’oct. 1890.»


Sherlock Holmes ed jau al guardain. Lura riain nus omadus.

«Jau na ves betg tge ch’i dat da rir», cloma noss client. «Sche Vus na pudais far nagut meglier che ma rir ora, poss jau ir tar insatgi auter.»

«Na na», cloma Holmes, al stumplond enavos en la pultruna, or da la quala el era per star si. «Jau na vuless propi betg desister da Voss cas; el è talmain nunusità. Ma in pau legher èsi tuttina. Tge avais Vus fatg suenter avair remartgà il scrit sin l’isch?»

«Jau n’hai betg savì tge far. Lura hai jau dumandà enturn en ils auters biros, ma nagin na pareva da savair novas. Finalmain sun jau ì tar il proprietari ed al hai dumandà, tge che saja succedì cun la Lia dals chaus cotschens. El ha respundì ch’el n’haja mai udì d’ina tala organisaziun. Lura hai jau dumandà, tgi che signur Duncan Ross saja. El ha ditg ch’el n’enconuschia betg quest num.

‹Ma, il signur dal nr. 4›, hai jau ditg.

‹Tge, l’um dals chavels cotschens?›

‹Gea.›

‹Aha, ses num è William Morris. El è giurist ed ha duvrà mes local fin che ses agen biro è stà pront. El è partì ier.›

‹Nua al poss jau chattar?›

‹En ses nov biro. El m’ha dà l’adressa. 17 King Edward Street, en vischinanza da St. Paul.›

Jau sun partì, signur Holmes, ma cur che jau sun arrivà là, era quai ina butia e nagin n’aveva udì ni da William Morris ni da Duncan Ross.»

«Tge avais Vus fatg lura?», dumonda Holmes.

«Jau sun ì a chasa a discurrer cun mes gidanter. Ma el n’ha betg pudì ma gidar. El ha ditg che jau duaja spetgar fin ch’i vegnia insatge cun la posta. Ma quai n’è nagina soluziun, signur Holmes. Jau na vi betg perder ina tala plazza. Cur che jau hai udì che Vus sustegnias paupra glieud che dovra agid, sun jau vegnì directamain nà qua.»

«Quai è stà fitg intelligent», remartga Holmes. «Voss cas è magari particular ed jau hai plaschair d’investigar. Da quai che Vus m’avais raquintà, pens jau ch’i possia schizunt esser pli serius che quai ch’ins ha forsa l’impressiun.»

«Serius avunda!», di signur Jabez Wilson. «Jau hai pers quatter glivras l’emna.»

«Ma Vus avais gudagnà pli che 30 glivras, senza menziunar tut quai che Vus avais emprendì dal bustab A. Vus n’avais pers nagut.»

«Na, signur Holmes. Ma jau vi chattar ora tut sur da quels, tgi ch’els èn e per tge raschuns ch’els han fatg quest tric – sch’igl era in – cun mai. Igl è stà in char spass per els ch’als ha custà 32 glivras.»

«Nus empruvain da sclerir quest cas per Vus. Ma per cumenzar hai jau ina u duas dumondas, signur Wilson. Quest gidanter ch’ha raquintà da l’inserat – quant temp ha el gia lavurà per Vus?»

«Da quel temp circa in mais.»

«Co è el arrivà tar Vus?»

«El ha respundì sin in inserat.»

«Ed è el stà il sulet interessent?»

«Na, els èn stads en dudesch.»

«Pertge al avais Vus tschernì?»

«Perquai ch’el è stà pront da lavurar bunmartgà.»

«Per mesa paja, sco Vus avais ditg.»

«Gea.»

«Tge tip è quest Vincent Spaulding?»

«Pitschen, magari ferm, svelt en ses far, quasi chalv, malgrà ch’el n’ha probabel betg dapli che trenta. El ha in flatg alv vi da ses frunt.»

«Quai hai jau pensà», di Holmes. «Avais Vus observà sche sias ureglias èn perfuradas per rintgas?»

«Gea, signur Holmes. El ha ditg ch’el haja fatg quai da mat.»

«Hm, lavura el anc adina per Vus?»

«Gea, jau al hai bandunà be gist uss.»

«Survegliava el Voss institut cur che Vus n’eras betg là?»

«Tschert. La damaun na datti mai bler da far.»

«Quai basta, signur Wilson. Jau discurriss gugent puspè cun Vus en in u dus dis. Oz èsi sonda ed jau sper d’As pudair raquintar tut glindesdi.»


2
[edit]

«Bun, Watson», dumonda Holmes, suenter che Wilson ans aveva bandunà, «tge pensais Vus da tut quai?»

«Nagut. Quai è fitg extraordinari.»

«Normalmain èsi uschia: pli extraordinaria ch’ina chaussa è, e pli simpla che la soluziun sa preschenta», di Holmes. «En curt vegn jau a savair tut.»

«E lura, tge faschais?», dumond jau.

«Fimar. Igl è in problem da trais pipas ed jau As supplitgesch da betg ma disturbar per tschuncanta minutas.»

El sesa en sia pultruna cun sia pipa naira en bucca. Jau hai pensà ch’el saja sa durmentà ed hai mez fatg in cupid, cur ch’el è siglì tuttenina or da sia pultruna, sco in ch’ha tratg ina decisiun, ed ha mess sia pipa sin maisa.

«Sarasate suna en la St. James Hall oz suentermezdi. Tge pensais, Watson?»

«Jau n’hai nagut da far oz.»

«Lura mettai si Voss chapè e vegnì. Jau vom l’emprim tras la city e nus pudain mangiar insatge. El vegn a sunar fitg bella musica. Giain uss!»

Nus avain prendì il tren fin ad Aldersgate, ina curta spassegiada ans ha lura manà tar il Saxe-Coburg Square, il lieu d’acziun da l’istorgia che nus avain udì la damaun. Igl è ina pitschna plazza cun quatter lingias da chasas. Ina tavla brina cun JABEZ WILSON en bustabs alvs sin ina chasa che furma in chantun ans mussa che quai era il lieu, nua che noss client dals chavels cotschens aveva sia fatschenta. Sherlock Holmes sa ferma davant la chasa e la guarda da tuttas varts. Lura chamina el plaunet da la via si e puspè enavos tar il chantun, guardond adina las chasas. Finalmain turna el tar quella da l’emprestader cunter pegn, pitga duas u trais giadas cun ses bastun sin la salaschada e va lura si tar l’isch a spluntar. In um giuven avra immediat, supplitgond d’entrar.

«Grazia fitg», di Holmes. «Jau vuless be dumandar la via per ir a la riva.»

«L’emprima via a dretga, la segunda a sanestra», respunda il gidanter immediat, serrond l’isch.

«Intelligent tip, quest giuven», observa Holmes, entant che nus giain vinavant. «Jau pens ch’el saja il quart intelligent um da Londra, sche betg schizunt il terz intelligent. Jau sai gia insatge dad el.»

«Sa chapescha, l’assistent da signur Wilson gioga ina gronda rolla en quest misteri da la Lia dals chaus cotschens. Jau sun segir che Vus avais be dumandà la via per al vesair.»

«Betg el.»

«Tge lura?»

«La schanuglia da sias chautschas.»

«E tge avais vis?»

«Quai che jau hai spetgà.»

«Pertge avais pitgà sin la salaschada?»

«Mes char docter, quest è il temp da l’observaziun, betg dal discurs. Nus savain insatge sur dal Saxe-Coburg Square. Dain uss in’egliada sin las vias ch’èn situadas davos el.»

Nus giain enturn la chantunada ed ans chattain en ina via dal tuttafatg differenta dal Saxe-Coburg Square: la salaschada è naira dal pievel, e nus vesain in grond dumber da bellas butias e biros da grondas fatschentas.

«Dain in’egliada», di Holmes, guardond lung la lingia da butias. «Jau vuless tegnair endament la successiun da las chasas. Jau vuless avair bunas enconuschientschas da Londra. Ed uss, docter, avain nus fatg nossa lavur. Igl è uras d’avair in pau divertiment. Insatge da gentar e lura via en il pajais da la musica, nua ch’i na dat nagins clients cun chavels cotschens che fan difficultads cun lur dumondas.»

Mes ami era sez in bun musicist. L’entir suentermezdi sesa el cuntent, tadlond attentamain e muentond ses dets lungs e fins en il tact da la musica.


3
[edit]

«Vus vulais senza dubi ir a chasa», constatescha Holmes cur che nus sortin da la St. James Hall.

«Gea, quai na fiss betg mal.»

«Ed jau hai da far insatge che vegn a duvrar in pèr uras. Questa fatschenta dal Coburg Square è seriusa.»

«Pertge seriusa?»

«I planiseschan in grond crim. Jau crai che nus sajan ad uras per l’impedir. Ma cun quai ch’igl è sonda è la chaussa magari difficila. Jau vegn a duvrar Voss agid questa saira.»

«Cura?»

«A las diesch vegn ad esser baud avunda.»

«Jau vegn ad esser a la Baker Street a las diesch.»

«En urden. Ed jau As di ina chaussa, docter: prendai Voss revolver cun Vus.» El fa in segn cun il maun e sa volva per ir.

Jau crai che jau saja almain uschè intelligent sco mes vischins, ma jau hai adina in pau l’impressiun d’esser in tamazi cur che jau sun cun Sherlock Holmes. Er en quest cas aveva jau udì il medem sco ch’el aveva udì, jau aveva vis il medem sco ch’el aveva vis, e da ses pleds eri cler ch’el na saveva betg be tge ch’era succedì enfin uss, ma er tge che vegniva a succeder, entant che per mai era quest’entira fatschenta anc adina in misteri. Chaminond a chasa a Kensington, hai jau laschà ir tras il chau l’istorgia extraordinaria da l’um cun ils chavels cotschens ch’ha copià l’Encyclopaedia, la visita en il Saxe-Coburg Square ed ils pleds da cumià da mes ami. Tge è questa fatschenta nocturna e pertge hai jau da prender mes revolver cun mai? Nua vegnin nus ad ir e tge vegnin nus a far? Jau hai fatg mes patratgs, hai dentant stuì capitular e laschar pussar la fatschenta fin la saira.

Igl era in quart suenter las nov, cur che jau sun ì davent da chasa, tras il parc e lura tras l’Oxford Street a la Baker Street. Duas charrotschas stevan là ed entrond en chasa hai jau udì vuschs sin il plaun sura. Jau sun entrà en la stanza da Holmes che discurriva cun dus umens. In da quels era Peter Jones, l’uffizier da polizia, l’auter era in um grond e magher cun ina fatscha trista, in chapè fitg traglischant ed in mantè lung.

«Aha, noss’equipa è cumpletta», di Holmes.

«Watson, jau pens che Vus enconuschias signur Jones dal Scotland Yard. E quai è signur Merryweather che vegn ad esser cun nus questa saira.»

«Nus vegnin a lavurar dus a dus, docter», di Jones. «Noss ami è in um grondius per cumenzar ina chatscha. Tut quai ch’el dovra è in chaun rutinà cun in nas fin che gida.»

«Speranza na datti betg in fiasco», manegia signur Merryweather da quai trist.

«Vus pudais avair fidanza en signur Holmes», di l’agent da polizia. «El ha sias atgnas metodas in pau extravagantas. Jau sper ch’el n’haja betg navidas, sche jau di quai. Ma el ha il talent d’in detectiv. I n’è betg exagerà da dir ch’el è vegnì in pèr giadas pli datiers a la vardad che la polizia.»

«Oh, sche Vus schais quai, signur Jones, lura è quai en urden», manegia signur Merryweather.

«Malgrà quai stoss jau dir ch’i ma manca mes gieu da bridge. Igl è l’emprima sonda en ventgaset onns che jau na poss betg far mes gieu da bridge.»

«Vus vegnis a vesair che Vus vegnis a giugar questa saira per dapli daners che fin uss», constatescha Sherlock Holmes. «Per Vus, signur Merryweather, vegni ad esser enturn trentamilli glivras e per Vus, Jones, vegn ad esser impurtant l’um che Vus vulais metter en fermanza.»

«John Clay, il morder e lader. El è giuven, signur Merryweather, ma jau tschiffass pli gugent quel ch’in auter criminal da Londra. John Clay è in um extraordinari. El è intelligent e malgrà che nus chattain fastizs dad el en mintga chantun, na savain nus mai nua chattar l’um sez. Jau al persequitesch dapi onns e n’hai tuttina mai vis el fin uss.»

«Jau sper che Vus vegnias a vesair oz Clay. Jau hai er gì da far ina u duas giadas cun el ed jau vom d’accord cun Vus ch’el è fitg intelligent. Ma uss èsi passà las diesch e temp dad ir. Sche Vus prendais l’emprima charrotscha, vegn jau a suandar cun Watson en la segunda.»

Sherlock Holmes n’ha betg discurrì bler durant il lung viadi. El sa pusava enavos, chantinond la musica ch’el aveva udì il suentermezdi. Nus passain tras bleras vias stretgas, illuminadas da laternas da gas, fin che nus essan en la Farrington Street.

«Uss essan nus fitg daspera», di mes ami. «Signur Merryweather è directur da banca ed interessà persunalmain vi da la fatschenta. Jau hai pensà ch’i saja bun, sche Jones è er da la partida. El n’è betg mal, schebain ch’el è in detectiv miserabel. Uss essan nus qua ed els ans spetgan.»

Nus essan entant arrivads en la medema via plain pievel sco la damaun. Nus sortin da las charrotschas e suandain signur Merryweather tras in stretg passadi ed in isch lateral ch’el avra per nus. Là endadens è in auter passadi stretg che finescha cun in portal da fier massiv. Er quest vegn avert. Nus giain giu per ina stgala da crap che finescha davant in auter grond portal. Signur Merryweather sa ferma per envidar ina laterna, ans maina tras in passadi stgir e lura, suenter avair avert in terz isch, essan nus en in local magari grond, emplenì cun chistas e stgatlas.

«Nagin na po vegnir en da surengiu», constatescha Holmes, tegnend ad aut la laterna e guardond ensi.

«E nagin na po vegnir tras il fund», di signur Merryweather, pitgond cun ses bastun sin las plattas dal palantschieu. «Per l’amur da Dieu, quai tuna brav da vid», cloma el surprais.

«Jau stoss propi admonir d’esser in pau pli quiet», recloma Holmes. «Dastg jau supplitgar da seser sin ina da quellas chistas e da taschair.»

Signur Merryweather sesa giu sin ina chista, entant che Holmes sa metta en schanuglias sin las plattas dal palantschieu, examinond cun la laterna ed ina marella las lingias tranter las plattas. Suenter in pèr secundas è el cuntent, stat puspè si e metta sia marella en giaglioffa.

«Nus avain almain in’ura temp», di el, «quels schanis pon strusch interprender insatge avant ch’il bun emprestader cunter pegn saja a letg. Lura na vegnan els dentant betg a perder ina minuta. Pli baud ch’els cumenzan cun lur lavur e pli bler temp ch’els han per mitschar. Docter, Vus avais probablamain engiavinà: nus ans chattain en il tschaler da la filiala d’ina da las pli grondas bancas da Londra. Signur Merryweather vegn ad explitgar, pertge ch’ils criminals ils pli temeraris da Londra èn gist uss tant interessads vi da quest tschaler.»

«Qua sa chatta noss aur franzos», di Merryweather sut vusch. «Nus avain udì ch’ins pudess empruvar d’engular l’aur.»

«Voss aur franzos?»

«Gea, avant intgins mais avain nus prendì ad emprest trentamilli napoleuns da la Banca da Frantscha. Igl è vegnì enconuschent che quests daners sajan anc adina en ils tschalers da nossa banca. En la chista, sin la quala jau ses, sa chattan duamilli napoleuns.»

«Ed uss èsi uras da far noss plans», manegia Holmes. «Jau suppon ch’entaifer in’ura succedia insatge. Jau crai, signur Merryweather, che nus stoppian stizzar questa glisch.»

«E seser en il stgir?»

«I ma displascha. Quests umens èn temeraris ed ans pudessan far dal mal. Jau vegn a star davos questa chista e Vus pudessas As zuppar davos quellas. Sch’els schluppettan, Watson, als stuais Vus sajettar.»

Jau hai mess il revolver sin la chista e sun sesì giu davos quella. Holmes ha stizzà la glisch ed il local era cumplettamain stgir.

«Els han be ina via da sortir», di Holmes sut vusch, «numnadamain quella dad ir enavos tras la chasa en il Saxe-Coburg Square. Jau sper che Vus hajas fatg quai che jau hai giavischà, Jones?»

«Trais umens spetgan tar l’isch davant.»

«Lura avain nus stuppà tut las foras. Ed uss stuain nus taschair e spetgar.»

Il temp da spetgar pareva da pigliar nagina fin. I ma pareva che la notg stoppia prest esser passada e ch’il sulegl avess da levar, malgrà ch’igl era be passà in’ura ed in quart. Mias chommas eran airias, perquai che jau na ristgava betg da midar posiziun. Dal lieu nua che jau seseva pudeva jau guardar sur la chista vi en direcziun dal palantschieu. Tuttenina hai jau vis ina pitschna glisch. L’entschatta era quai be sco in pitschen flatg mellen sin las plattas da crap. Lura hai dà ordlonder ina lingia melna, ina fora para da s’avrir ed in maun cumpara, in maun alv, bunamain sco quel d’ina dunna, che palpa en il center da la glisch. Per ina minuta u dapli è quest maun cun ses dets palpants là sin il palantschieu, lura svanescha el uschè spert sco quai ch’el è cumparì e tut è puspè stgir, cun excepziun d’in pitschen flatg da glisch che mussa ina pitschna fora tranter las plattas. Lura vegn ina da las plattas auzada e tras la gronda fora ves’ins la glisch d’ina laterna. Sur l’ur cumpara ina fatscha giuvenila che guarda enturn. Lura, cun in maun da mintga vart da la fora, sa tira l’um si, fin ch’in schanugl sa posa sin l’ur. Tuttenina stat el sper la fora e suenter el vegn in auter um, pitschen sco el sez, cun ina fatscha sblatga e chavels cotschens fieu.

«Igl è tut en urden», di el sut vusch. «Has il stgalper ed ils satgs? Porca miseria! Scappa, Archie, curra!»

Sherlock Holmes siglia or e tschiffa l’um per il culier. L’auter mitscha tras la fora. L’um tegna in revolver en nossa direcziun, ma il bastun da Holmes dat in tal sfratg sin sia chanvella ch’il revolver croda per terra.

«I n’ha nagin senn, John Clay», di Holmes ruassaivlamain, «Vus n’avais nagina schanza.»

«Jau chapesch», di l’um en tun fitg fraid. «Jau suppon che mes ami stettia bain.»

«Trais umens al spetgan tar l’isch.»

«Ah, schizunt quai. Vus avais para fatg buna lavur. Jau stoss far in cumpliment.»

«Jau er a Vus», respunda Holmes. «Voss’idea dals chavels cotschens è fitg originala e fitg intelligenta.»

«Vus vegnis a vesair en curt Voss ami», di Jones. «El va pli spert giu da quella fora che jau. Stendi or ils mauns che jau possia metter las pastuiras.»

«Jau As scumond da ma tutgar cun Voss mauns tschufs», di noss praschunier. «Vus na savais probablamain betg che jau hai sang roial en las avainas. E sche Vus discurris cun mai, As supplitgesch jau da ma titular cun ‹signur› e da dir ‹per plaschair›.»

«En urden», respunda Jones riend. «Faschai damai il bain, mes signur, da vegnir cun mai or sin via, nua che nus pudain prender ina charrotscha e manar Sia maiestad a la staziun da polizia.»

«Quai è meglier», di John Clay, s’inclina envers nus trais e va quietamain cun il detectiv.

«Pelvaira, signur Holmes», di signur Merryweather, cur che nus als suandain, «jau na sai betg, co che la banca As po engraziar u pajar. Senza dubi avais Vus scuvert ed impedì en moda ordvart intelligenta ina da las emprovas las pli impertinentas da rubar la banca.»

«Jau hai gì in pèr pitschnas expensas en quella fatschenta ed jau sper che la banca vegnia a pajar quellas. Ultra da quai sun jau vegnì pajà abundantamain, avend gì in’aventura nunusitada ed avend udì l’istorgia fascinanta da la Lia dals chaus cotschens.»


4
[edit]

«Vus vesais, Watson», explitga Holmes la damaun baud, cur che nus bavain insatge a la Baker Street, «Vus vesais ch’igl era cler da l’entschatta davent che la suletta raschun da questa fatschenta dubiusa da l’inserat da la Lia dals chaus cotschens e da copiar l’Encyclopaedia, era quella da vegnir liber da l’emprestader cunter pegn, Jabez Wilson, e quai mintga di per in pèr uras. Igl era ina curiusa maniera da realisar quai, ma i fiss grev da chattar ina pli intelligenta. Probablamain ha la colur dals chavels da l’emprestader sugerì a Clay questa metoda. Las quatter glivras per emna eran attractivas avunda per Wilson – e tge era quai per els che speculavan sin millis? Els publitgeschan l’inserat, in dals engianaders surpiglia il biro, l’auter persvada l’um da s’interessar per questa lavur – e gia han els gì la garanzia ch’el era davent mintga damaun durant l’entir’emna. Dal mument che jau hai udì da quel gidanter che lavura per mesa paja, eri cler per mai ch’el aveva ina raschun per daventar l’assistent da Wilson.»

«Ma co avais pudì engiavinar la raschun?»

«La fatschenta da quest um era plitost pitschna ed en chasa n’era nagut che pudeva explitgar, pertge ch’els sa preparavan uschè bain ed eran pronts da dar or tants daners. I stueva damai esser insatge ordaifer la chasa. Lura èsi vegnì endament ch’il gidanter era apparentamain fitg interessà vi da la fotografia e ch’el gieva en tschaler a sviluppar las fotografias. Il tschaler! Quai era la soluziun. Lura hai jau empruvà da chattar or, tgi che quest assistent saja ed jau hai constatà che jau aveva da far cun in dals pli impertinents e pli temeraris criminals da Londra. El era vi da far insatge en quel tschaler, insatge che duvrava bleras uras al di per la durada d’insaquants mais. Tge pudeva quai esser? Il sulet che m’è vegnì endament era quai ch’el era probablamain vi da chavar in tunnel en in’autra chasa. Tant enavant era jau arrivà cun mias speculaziuns, cur che nus essan ids a guardar il lieu. Ti eras surprais che jau pitgava cun mes bastun sin la salaschada. Ma jau vuleva savair sch’il tschaler saja davant u davos la chasa. El n’era betg davantvart. Lura hai jau spluntà vi da l’isch e sco quai che jau aveva sperà cumpara l’assistent per avrir. Jau n’hai strusch guardà sia fatscha – sia schanuglia era quai che m’interessava. Vus avais probablamain vis sez co che sias chautschas vesevan ora. Ellas raquintavan da quellas uras ch’el aveva duvrà per chavar il tunnel. Uss era anc da savair, pertge ch’els faschevan quest tunnel. Jau sun ì enturn la chantunada, hai vis che la City Bank era davos la chasa da noss ami – e saveva che jau aveva chattà la resposta a mias dumondas. Cur che Vus eras sin via d’ir a chasa suenter il concert a la St. James Hall, hai jau orientà Scotland Yard ed il directur da la banca. Il resultat avais Vus vis.»

«E co avais Vus savì ch’els avevan planisà l’attatga per questa notg?», dumond jau.

«Cur ch’els han serrà il biro da la Lia m’eri cler ch’els na sa faschevan pli nagins quitads per signur Jabez Wilson, cun auters pleds, ch’els avevan finì lur tunnel. Ma igl era impurtant d’al duvrar prest, perquai ch’el pudeva vegnir scuvert u ch’ils raps pudevan vegnir allontanads. La sonda era adattada il meglier, perquai ch’els avevan lura a disposiziun dus dis per fugir. Per tut questas raschuns hai jau spetgà ch’els vegnian questa saira.»

«Ponderà bain», di jau.

«Gea, igl è stà ina dira nusch», manegia Holmes. «Ma jau sun cuntent. Jau emprov uschè bain sco pussaivel da mitschar da la banalitad dal mintgadi. Quests pitschens problems ma gidan.»


Indicaziuns bibliograficas[edit]

Arthur Conan Doyle. Sherlock Holmes: La Lia dals chaus cotschens. (The Adventure of the Red-Headed League). Publitgà il 1891 en The Strand Magazine. [Versiun levamain scursanida (‹Easy Reader›)].


Licenza[edit]

Public domain
This work is in the public domain in countries where the copyright term is the author's life plus 70 years or less. See Copyright.


Translaziun:[edit]

I, the copyright holder of this work, hereby release it into the public domain. This applies worldwide.
In case this is not legally possible:
I grant anyone the right to use this work for any purpose, without any conditions, unless such conditions are required by law.

Public domainPublic domainfalsefalse