L Crime de l Padre Amaro/I

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
L Crime de l Padre Amaro by Eça de Queirós
Capítulo I

Fui ne l demingo de Páscoa que se soube an Leiria, que l pároco de la Sé, José Miguéis, tenie morrido de madrugada cun ua apoplexia. L pároco era un home sanguíneo i nutrido, que passaba antre l clero diocesano pul comilon de l comilones. Cuntában-se stórias singulares de la sue boracidade. L Carlos de la Botica — que l detestaba — questumaba dezir, siempre que l bie salir depuis de la sesta, cula face afogueada de sangre, mui anfartado:

— Alhá bai la jibóia smoer. Un die stoura!

Cun eifeito stourou, depuis dua cena de peixe — a la hora an que defronte, na casa de l doutor Godinho que fazie anhos, se polcaba cun alarido. Naide l lhamentou, i fui pouca giente al sou antierro. An giral nun era stimado. Era un aldeano; tenie ls modos i ls pulsos dun cabador, la boç rouca, pelos ne ls oubidos, palabras mui rudes.

Nunca fura querido de las debotas; arrotaba ne l cunfessionário, i, tenendo bibido siempre an freguesies de la aldé ó de la serra, nun antendie ciertas sensiblidades requintadas de la deboçon: perdera por esso, lhougo al percípio, quaije todas las cunfessadas, que tenien passado para l polido padre Gusmon, tan cheno de lhábia !

I quando las beatas, que le éran fieles, le iban falar de scrúpulos de bisones, José Miguéis scandalizaba-las, rosnando:

— Oura stórias, santenie! Pieda juízo la Dius! Más miolho na bola!

Las eisageraçones de l jejuns subretodo eirritában nel:

— Coma-le i beba-le, questumaba gritar, coma-le i beba-le, criatura!

Era miguelista — i ls partidos lhiberales, las sues oupeniones, ls sous jornales anchian nel dua cólera eirracionable:

— Cacete ! cacete ! sclamaba, meneando l sou einorme guarda-sol burmeilho.

Ne ls redadeiros anhos tomara hábitos sedentários, i bibie eisolado — cun ua criada bielha i un perro, l Joli. L sou solo amigo era l chantre Baladares, que gobernaba anton l bispado, porque l senhor bispo D. Joaquin gemie, habie dous anhos, l sou reumatismo, nua quinta de l Alto Minho. L pároco tenie un grande respeito pul chantre, home seco, de grande nariç, mui cúrtio de bista, admirador de Obídio — que falaba fazendo siempre boquinhas, i cun alusones mitológicas.

L chantre stimaba-lo. Chamaba-le Frei Hércules.

Hércules pula fuorça — splicaba sorrindo, Frei pula gula.

Ne l sou antierro el mesmo le fui aspergir la fóia; i, cumo questumaba ouferecer-le todos ls dies rapé de la sue caixa d'ouro, dixo als outros cónegos, baixico, al deixar-le caier subre l caixon, segundo l ritual, l purmeiro torron de tierra:

— Ye la redadeira pitada que le dou!

To l cabido riu mui cun esta grácia de l senhor gobernador de l bispado; l cónego Campos cuntou-lo a la nuite al xá an casa de l deputado Nobales; fui celebrada cun risos deleitados, todos saltórun las birtudes de l chantre, i afirmou-se cun respeito — que sue eiceléncia tenie muita pilhéria !

Dies depuis de l antierro apareciu, errando pula Praça, l perro de l pároco, l Joli. La criada antrara cun sezones ne l spital; la casa fura cerrada; l perro, abandonado, gemie la sue fame puls portales. Era un gozo pequeinho, stremamente gordo, — que tenie bagas semelhanças cul pároco. Cul hábito de las batinas, ábido dun duonho, solo bie un padre punie-se la segui-lo, ganindo baixo. Mas nanhun querie l anfeliç Joli ; anxotában nel cun las punteiras de l guarda-soles; l perro, repelido cumo un pretendente, to la nuite uibaba pulas rues. Ua manhana apareciu muorto al pie de la Misericórdia; la carroça de l stierco lhebou-lo i, cumo naide tomou a ber l perro, na Praça, l pároco José Miguéis fui definitibamente squecido.

Dous meses depuis soube-se an Leiria que staba nomeado outro pároco. Dezie-se que era un home mui nuobo, saído solo de l seminário. L sou nome era Amaro Vieira. Atribuía-se la sue scolha la anfluéncias políticas, i l jornal de Leiria, La Boç de l Çtrito, que staba na ouposiçon, falou cun amargura, citando l Gólgota, ne l faboritismo de la corte i na reaçon clerical. Alguns padres tenien-se scandalizado cul artigo; cumbersou-se subre esso, acremente, delantre de l senhor chantre.

— Nó, nó, alhá que hai fabor, hai; i que l home ten padrinos, ten — dixe l chantre. — A mi quien me screbiu para la cunfirmaçon fui l Brito Correia (Brito Correia era anton menistro de la Justícia).

Até me diç na carta que l pároco ye un guapo rapagon. De suorte que — acrescientou sorrindo cun sastifaçon — depuis de Frei Hércules bamos talbeç tener Frei Apolo.

An Leiria habie solo ua pessona que conhecie l pároco nuobo: era l cónego Dies, que fura ne ls purmeiros anhos de l seminário sou mestre de Moral. Ne l sou tiempo, dezie l cónego, l pároco era un rapaç franzino, acanhado, cheno de spinas carnales...

— Parece que l stou a ber cula batina mui coçada i cara de quien ten lhumbrigas!... De resto buono rapaç! I spertote...

L cónego Dies era mui coincido an Leiria. Ultimamente angordara, l bentre saliente anchie-le la batina i la sue cabecica grisalha, las olheiras papudas, l beiço spesso fazien lhembrar bielhas anedotas de frades lhascibos i glutones.

L tio Patrício, l Antigo, negociante de la Praça, mui lhiberal i que quando passaba puls padres rosnaba cumo un bielho perro de fila, dezie a las bezes al bé-lo atrabessar la Praça, pesado, ruminando la digeston, costielhado al guarda-chuba:

— Que maroto! Parece mesmo D. Juan VI!

L cónego bibie solo cun ua armana bielha, la Sra. D. Josefa Dies, i ua criada, que todos conhecian tamien an Leiria, siempre na rue, antrouxada nun xal tenhido de negro, i arrastrando pesadamente las sues chinelas de ourelo. L cónego Dies passaba por ser rico; trazie al pie de Leiria propiadades arrendadas, daba jantares cun peru, i tenie reputaçon l sou bino duque de 1815. Mas l fato saliente de la sue bida — l fato comentado i murmurado — era la sue antiga amisade cula Sra. Augusta Camina, la quien chamában la S. Joaneira, por ser natural de S. Juan de la Foç. La S. Joaneira moraba na Rue de la Misericórdia, i recebie hóspedes. Tenie ua filha, la Ameliazinha, rapaza de binte i trés anhos, guapa, fuorte, mui deseada.

L cónego Dies amostrara un grande cuntentamento cula nomeaçon de Amaro Bieira. Na botica de l Carlos, na Praça, na sacrestie de la Sé, saltou ls sous buns studos ne l seminário, la sue prudéncia de questumes, la sue oubediéncia: gababa-le mesmo la boç: " un timbre que ye un regalo. '"

— Para un cacho de sentimiento ne ls sermones de la Sumana Santa, stá a calhar!

Predezie-le cun énfase un çtino feliç, ua conezie decierto, talbeç la glória dun bispado!

I un die, anfin, mostrou cun sastifaçon al coadjutor de la Sé, criatura serbil i calhada, ua carta que recebira de Lisboua de Amaro Vieira.

Era ua tarde de Agosto i passeában ambos para ls lhados de la Puonte Nuoba. Andaba anton a custruir-se la strada de la Figueira: l bielho passadiço de palo subre la rieira de l Lis tenie sido çtruído, yá se passaba subre la Puonte Nuoba, mui gabada, cun ls sous dous anchos arcos de piedra, fuortes i atarracados. Para delantre las obras stában suspendidas por questones de spropiaçon; inda se bie l lhodoso camino de la freguesie de Marrazes, que la strada nuoba debie zbastar i ancuorporar; camadas de cascalho cobrian l suolo; i ls grossos cilindros de piedra, que acálcan i recáman ls macadames, anterrában-se na tierra negra i húmida de las chubas.

An ruoda de la Puonte la paisaige ye ancha i tranquila. Para l lhado de adonde l riu ben son colinas baixas, de formas arredondadas, cubiertas de la rama berde-negra de l pinheiros nuobos; ambaixo, na spessura de l arboledos, stan ls casales que dan àqueilhes lhugares melancólicos ua feiçon más biba i houmana — cun las sues alegres paredes caiadas que lhúzen al sol, cun ls fumos de las lhumes que pula tarde se azulan ne ls aires siempre claros i lhabados. Para l lhado de l mar, para adonde l riu se arrastra nas tierras baixas antre dous renques de salgueiros pálidos, stende-se até ls purmeiros areales l campo de Leiria, ancho, fecundo, cul aspeto de augas abundantes, cheno de luç. De la Puonte pouco se bé de la cidade; solo ua squina de las cantaries pesadas i jesuíticas de la Sé, un canto de l muro de l semitério cubierto de parietárias, i puntas agudas i negras de l cipristes; l resto stá scondido pul duro monte ouriçado de begetaçones rebeldes, adonde çtácan las ruínas de l Castielho, todas ambolbidas a la tarde ne ls anchos bolos circulares de l mochos, çmanteladas i cun un grande aire stórico.

Al pie de la Puonte, ua rampa çce para la alameda que se stende un pouco a la beira de l riu. Ye un lhugar recolhido, cubierto de arbles antigas. Chaman-le la Alameda Bielha. Eilhi, caminando debagar, falando baixo, l cónego cunsultaba l coadjutor subre la carta de Amaro Bieira, i subre ua eideia que eilha le dira, que le parecie de mestre! De mestre! Amaro pedie-le cun ourgença que le arranjasse ua casa de aluguel, barata, bien situada, i se fusse possible mobilada ; falaba subretodo de quartos nua casa de hóspedes respeitable. "Bien bé l miu caro padre-mestre, dezie Amaro, que era esto l que berdadeiramente me cumbinha; you nun quiero lhuxos, stá claro: un quarto i ua saleta serie l bastante. L que ye neçairo ye que la casa seia respeitable, sossegada, central, que la patroa tenga buono génio i que nun pieda mundos i fondos; deixo todo esto a la sue prudéncia i capacidade, i creia que todos estes fabores nun cairan an terreno angrato. Subretodo que la patroa seia pessona acomodada i de buona lhéngua."

— Oura a mie eideia, amigo Mendes, ye esta: meté-lo an casa de la S. Joaneira ! resumiu l cónego cun un grande cuntentamento. Ye rica eideia, ah !

— Soberba eideia, dixe l coadjutor cula sue boç serbil.

— Eilha ten l quarto de baixo, la saleta pegada i l outro quarto que puode serbir de scritório. Ten buona mobílhia, buonas roupas...

— Ricas roupas, dixe l coadjutor cun respeito.

L cónego cuntinou:

— Ye un guapo negócio para la S. Joaneira : dando ls quartos, roupas, comida, criada, puode mui bien pedir ls sous seis tostones por die. I depuis siempre ten l pároco de casa.

— Por causa de la Ameliazica ye que you nun sei — cunsidrou timidamente l coadjutor. — Si, puode ser reparado. Ua rapaza nuoba... Diç que l senhor pároco ye inda nuobo... Buossa senhoria sabe l que son lhénguas de l mundo.

L cónego tenie parado:

— Oura stórias! Anton l padre Joaquin nun bibe ambaixo de las mesmas teilhas cula afilhada de la mai? I l cónego Pedroso nó bibe cula cunhada, i ua armana de la cunhada, que ye ua rapaza de dezenuobe anhos? Oura essa!

— You dezie... atenuou l coadjutor.

— Nó, nun beio mal nanhun. La S. Joaneira aluga ls sous quartos, ye cumo se fusse ua spedarie. Anton l secretairo-giral nun stubo alhá uns poucos de meses?

— Mas un eclesiástico... ansinuou l coadjutor.

— Más garanties, Sr. Mendes, más garanties! sclamou l cónego. I parando, cun ua atitude cunfidencial: — I depuis a mi ye que me cumbenie, Mendes! A mi ye que me cumbenie, miu amigo!

Houbiste un pequeinho siléncio. L coadjutor dixe, baixando la boç:

— Si, buossa senhoria faç mui bien a la S. Joaneira...

— Fago l que puodo, miu caro amigo, fago l que puodo, dixe l cónego. I cun ua antoaçon terna, risonhamente paternal: — que eilha ye merecedora! ye merecedora. Buona até eilhi, miu amigo! — Parou, sgazeando ls uolhos: — Mire que die an que you nun le apareça pula manhana a las nuobe an punto, stá nun frenesi! Oh criatura! digo -le you, la senhora rala-se sin rezon. Mas anton, ye aqueilho! Pus quando you tube la cólica l anho passado! Eimagreciu, Sr. Mendes! I depuis nun hai lhembrança que nó tenga! Agora, pula matança de l cochino, l melhor de l animal ye para l padre santo, tu sabes? Ye cumo eilha me chama.

Falaba cun ls uolhos lhuzidos, ua sastifaçon babosa.

— Ah, Mendes! acrescientou, ye ua rica mulhier!

— I guapa mulhier, dixe l coadjutor respeitosamente.

— Alhá esso! sclamou l cónego parando outra beç. Alhá esso! Bien cunserbada até eilhi! Pus mire que nun ye un nino! Mas nin un pelo branco, nin un, nin un solo! I anton que quelor de piel! — I más baixo, cun un sorriso guloso: — I esto eiqui! ó Mendes, i esto eiqui! — Andicaba l lhado de l cachaço ambaixo de l queixo, passando-le debagar por cima la sue mano papuda: — Ye ua perfeiçon! I depuis mulhier de asseio, muitíssimo asseio! I que lhembrançazinhas! Nun hai die que me nun mande l sou persente! ye l cobilhete de gileia, ye l pratico de arroç-doce, ye la guapa morcela de Arouca ! Onte me mandou eilha ua tuorta de maçana. Oura habies de ber aqueilho! La maçana parecie un creme! Até la mana Josefa dixe: "Stá tan buona que parece que fui cozida an auga benta!" — I ponendo la mano spalmada subre l peito: — Son cousas que tócan la giente acá por drento, Mendes! Nó, nun ye alhá por dezir, mas nun hai outra.

L coadjutor scuitaba cula taciturnidade de la ambeija.

— You bien sei, dixe l cónego parando de nuobo i tirando lhentamente las palabras, you bien sei que por ai rosnan, rosnan... Pus ye ua grandíssima calúnia! L que ye, ye que you tenho mui apego àqueilha giente. Yá l tenie an tiempo de l marido. Tu bien l sabes, Mendes.

L coadjutor tubo un géstio afirmatibo.

— La S. Joaneira ye ua pessona de bien! Mire que ye ua pessona de bien, Mendes! Sclamaba l cónego batendo ne l suolo fuortemente cula punteira de l guarda. sol.

— Las lhénguas de l mundo son benenosas, senhor cónego, dixe l coadjutor cun ua boç chorosa. I depuis dun siléncio, acrescientou baixo: — Mas aqueilho la buossa senhoria debe-le salir caro!

— Pus ande stá, miu amigo! Eimagina tu que zde que l secretairo-giral se fui ambora la pobre d'a mulhier ten tenido la casa bazie: you ye que tenho dado para la panela, Mendes!

— Que eilha ten ua quintazica, cunsidrou l coadjutor.

— Ua nesga de tierra, miu rico senhor, ua nesga de tierra! I depuis las décimas, ls jornales! Por esso digo you, l pároco ye ua mina. Cun ls seis tostones que el dar, cun que you ajudar, cun algo que eilha tire de la hortaliça que bende de la fazenda, yá se goberna. I para mi ye un alíbio, Mendes.

— Ye un alíbio, senhor cónego! repetiu l coadjutor.

Quedórun calhados. La tarde çcaía mui lhímpida; l alto cielo tenie ua pálida quelor azul; l aire staba eimoble. Naquel tiempo l riu iba mui bazio; pedaços de arena reluzian an seco; i la auga baixa arrastraba-se cun un marulho brando, to angurriada de l roçar de l xeixos.

Dues bacas, guardadas por ua rapaza, aparecírun anton pul camino lhodoso que de l outro lhado de l riu, defronte de la alameda, corre junto dun silbado; antrórun ne l riu debagar, i stendendo l cachaço pelado de la canga, bubian de lhebe, sin rugido; la spácios albantában la cabeça bondosa, mirában an redror cula passiba tranquilidade de l seres fartos — i filos de auga, babados, lhuzidios a la luç, pendian-les de l cantos de l çofino. Cula anclinaçon de l sol la auga perdie la sue claridade spelhada, stendian-se las selombras de l arcos de la Puonte. De l lhado de las colinas iba chubindo un crepúsclo sfumado, i las nubes quelor de sanguínea i quelor de lharanja que anuncian la calor fazien, subre ls lhados de l mar, ua decoraçon mui rica.

— Guapa tarde! dixo l coadjutor.

L cónego bocejou, i fazendo ua cruç subre l boceijo:

— Bamos-me ls chegando a las Abe-Maries, ah?

Quando, dende a pouco, iban chubindo las scadaries de la Sé, l cónego parou, i boltando-se para l coadjutor:

— Pus stá decedido, amigo Mendes, fierro l Amaro na casa de la S. Joaneira ! Ye ua pexinxa para todos.

— Ua grande pexinxa! dixo respeitosamente l coadjutor. Ua grande pexinxa!

I antrórun na eigreija, persignando-se.