KGD/Propra nomi

by L. de Beaufront

←Substantivo

Kompleta gramatiko detaloza di la linguo internaciona Ido by L. de Beaufront Unesma parto : morfologio e sintaxo

Adjektivo qualifikanta→

Propra nomi.

17. — La propra nomi omnaspeca devas principe konsideresar kom « vorti stranjera » a la linguo. La nomi personal precipue, pro ke li esas la proprietajo dil personi qui nomesas per oli, devas restar netushebla. Konseque on transskribas il segunlitere, kande li esas skribita per l'alfabeto Romana, mem la Greka nomi, di qui la transskribo Latina esas klasika. On riproduktas, se on povas, la diakritika signi ed on indikas, segun quante on povas, la pronunco inter parentezi. Se li apartenas a linguo ne uzanta l'alfabeto Romana, on transskribas il fonetike (maxim bone posible). Por ico on uzas specal alfabeto plu richa kam la Romana alfabeto e posedanta diakritika signi (ä, ö, ü, e. c.) e digrami (dh, th, kh, e. c.) Exemple : Caesar, Cicero, Scipio, Gracchus, Sokrates, Demosthenes, Pythagoras, Phryne; Goethe, Shakespeare, Corneille, Boileau; Mickievicz, Leszozynski, Pizemyal; Pushkin, Pashich, Tolstoy, Shchavinskiy.

Por la propra nomi trovata en la olda ed en la nova Testamento on konsilas anke la transkribo Latina, ja konocata; ma nur la vera qua uzas i, ne j. Ex. : Ierusalem, Iudas, Iob, Beniamin, Isaias, Ioannes, Iozef, Zakarias ^[1], Nazareth, Betlehem, Elizabeth, e. e. ^[2].

Por la baptonomi konsilas anke transskribar li segun al formo Latina ^[3]. To esas l'unika moyeno eskapar divergi sennombra. Cetere quale selektar inter Giovanni, Jean, Johann, Jan, Hans, John, Ivan, e. c.? Ka ni kreos vortaro specala por la baptonomi? Ne cherpez de la Latina lia nominativo e dicez : Ioannes, Ioanna; Iulius, Iulia; Iakobus; Andreas; Lukas; Antonius, Antonia; Gabriel, Rafael; Ludovikus, Petrus, Paulus, Elizabeth, Anna, Sofia, Maria, e. c.

18. — Devas konsideresar kom vorti stranjera ed esar konservata en lia stranjera formo, tam singulare kam plurale, omna vorti exkluzive nacionala o lokala, ed anke la nomi di moneti, ponderili e mezurili ne apartenanta al metrl sistemo : pasha, lama, ulema, geisha, kimono; uryadnik, nagayka, troïka; cicerone (pl. ciceroni), lazzarone (pl. lazaroni); Targui (pl. Touareg); mehari (pl. mehara); cent (pl. cents), para, duro, peseta (pl. pesetas); pound, pud, klaft, shtof, verst, e. c.

Tamen ulkaze la pluralo darfas indikesar per -i adjuntita al vorto stranjera e separita de olu per streketo. Exemple, se on ne konocas la pluralo, o kande la vorto stranjera havas singulare la sama formo kam plurale. Per -i on lore evitas miskompreno. Ex. Ni povas pagar vua cheko; kad vu deziras franki o mark-i?

19. — La maxim multa nomi di landi e ti di la kin parti dil mondo konservas sua Latina formo historiala, dom fakte konocata internacione :

Europa, Afrika, Amerika, Azia ^[4], Oceania, Anglia, Belgia, Bolivia, Dania, Francia, Germania, Grekia, Hispania, Italia, Rusia, Skotia, Suedia; Arabia, Armenia, Australia, Laponia, e. c. (Videz la lexico) ^[5].

20. — La nomi di la habitanti derivas de oli per l'adjunto dil sufixo -an, pos supreso dil a finala : Europ-ano, Itali-ano, Bolivi-ano, e. c.

La formi Angliano, Franciano, Germaniano, Rusiano, Suediano, Daniano, Poloniano, Grekiano, Arabiano, Hispaniano, Skotiano, Laponiano, Suisiano esas tote reguloza, do permisata. Ma per imito dil uzado internaciona, qua por ta nomi di rasi o populi ahvas formi plu kurta, Ido preferas Anglo, Franco, Germano, Ruso, Suedo, Dano, Polono, Greko, Arabo, Hispano, Skoto, Lapono, Suiso ^[6].

De li venas reguloze l'adjektivi Angla, Franca, Germana, Rusa, Sueda, Dana, Polona, Greka, Araba, Hispana, Skota, Lapona, Suisa.

21. — La nomi landala qui ne havas la susteno internaciona dil formo ia (Latina origine) konservas sua formo nacionala : Honduras, San Salvador, Nikaragua, Venezuele, Uruguay, Paraguay, Maroko, Kanada ^[7], Chile, Peru, Portugal (Videz la lexiko).

La nomi finanta per land kompreneble recevas o finala, por kompletigar la vorto segun la fizionomio Idala di « lando ». Ex. : Finlando, Holando, Irlando, Islando, Nederlando, Nova-Zelando, Zulu-lando, e. c.

Segun la principo generala, la nomi di la habitanti esas formacata per la sufixo -an.

Ex. :Honduras-ano, Venezuelano, Uruguayano, Marokano, Kanadano, Chiliano, Peruano, Portugalano, Finlandano, Holandano, Irlandano, e. c.

Usa, to esas la tri literi U. S. A., abreviuro di Unionita Stati (di) Amerika (nordala), uzesas en Ido, vice ta nomo tro longa, por nomar la granda republiko. Per to ni simple imitas la postal uzado internaciona, qua skribas U. S. A. (Usa) sur omna sendaji ad ica lando.

22. — Pro praktikal kurteso on darfas uzar : La Angla, la Franca, la Germana, la Araba, e. c., por indikar la lingui Angla, Franca, Germana, Araba (tacante la vorto linguo, quan on tote darfas expresar). Ta dicomaniero povas produktar nula ambigueso, pro ke la homo Angla, Franca, Germana, Araba, nomizesas : La Anglo, la Franco, la Germano, la Arabo ^[8].

23. — La nomi geografiala di urbi, riveri, monti, provinci, distrikti, e. c. esas propra nomi; li do seqzas logike la regulo qua koncernas ici (§ 17) : Paris, London, Roma, Firenze, Lisboa, Torino, Napoli, Madrid, München, New-York, Cambridge, Genève, Boulogne, Khakov, Voronef, Dniepr, Kiakhta, Khabarovsk; Shang-haï, Kiao-Cheu, Che-Fu, Tsu-shima, Hoang-ho, e. c.

Nur la nomi di kelka monti, mari o fluvii internaciona (quin nia lingui ne skribas same) recevas l'Idal ortografio, por evitar pri oli divergi jenanta di skribo e di pronunco : Alpi, Blanka Monto, Blanka Maro, Reda Maro, Nigra Maro, Kaspia Maro, Kaspio; Maro Mediteranea, Mediteraneo; Atlantiko; Pacifika Oceano, Pacifiko; Glacial Maro, Oceano; Rheno, Danubio.

Remarquez bone, ke omna nomi di la lasta alineo kom propra nomi ne recervas la artiklo, malgre la uzo kontrea di ula lingui.

Por la habitanti dil urbi on adjuntas -ano (adjektivo -ana) : Paris-ano (pl Paris-ani), Paris-ana; München-ano, Genève-ano, Luxemburg-ano ^[9].

---

1. Remplasigante c harda per ke e ph per f.
2. Nur la transkribo « Iesu » (vice Jesu quan ni uzis eore, dum tempo pasable longa) esas justa. Ol meritas omnarelate prefer esar, e pro la formo, e pro la sono. On memorez ke J evas nur de la XVIIa yarcento e ke ta litero nultempe uzesis da la Latini.
3. Remplasigante c harda per ke e ph per f.
4. Avan-Azia por la Latina « Asia Minor ».
5. Por simpligar e generaligar, Ido uzas ta formo (-ia) anke en Chinia, Japonia, Brazilia, Mexikia (Chef-urbo : Mexiko)
6. Nur la formo per -ano esas generala e generaligebla; la nomi di populi quale Anglo, Ruso esas nur abreviuri di la reguloza Angliano, ec. e devas konsideresar kom aparta kazi. (Progreso, VI, 95.)
7. La c transskribesas per k en Nikaragua, Kanada, Maroko, pro ke in Ido ni havus (kun c) Nitsaragua, Tsanada, Marotso, quo certe ne konkordus kun l'internaciona sono di ta vorti. Ma qua homo, vidante li kun k, vice c, havas mem ombro di hezito por rikonocar li?
8. Omna adjektivi di rasi o di populi sempre komencas en Ido per mayuskulo. Tale on evitas omna eroro o hezito inter du reguli, quale in la Franca, ube on skribas : le peuple anglais, la Angla populo; l’anglais (la linguo), la Angla; l’Anglais, la Anglo.
9. Habitanto dil urbo, e Luxemburgiano, habitanto dil Dukio « Luxemburgia »; quale Mexikano, habitanto di Mexiko, urbo, e Mexikiano, habitanto di Mexikia, lando.