K. A. Kocor
Štó by mjez nami Serbami jeho mjena njeznał? Štó by jeho spěwow njespěwał? Wotročk a dźowka, bur a knjez, zdźěłany a njezdźěłany w holi a horach, we wsach a městach, spěwa při dźěle a při wjeselu krasne hłosy našeho mištra. Tež cuzomc, samón němski susod se Kocorej kłoni, z respektom a počesćowanjom. A my dźensa našemu mištrej ławrjenc podawamy, dźakownje prajicy: "Ty sy, kiž sy naš luby lud spěwać wučił!"
Kocor je rodźeny melodiski genij; z jeho kuzłaŕskeje lyriskeje harfy stajnje nowe zaklinčuja hłosy, połne naivneje jednorosće, ale nutrneje hłubokosće; wurazy to woprawdźiteho wumjełskeho ducha. Našemu ludu je Kocor załožeŕ serbskeje narodno-wumjełskeje hudźby, wosebje spěwa.
W serbskich hórkach a hajkach zahoŕskeje wokoliny dorosće; tam zašćěpichu so jemu serbske narodne hłosy zahe do wutroby; a hdyž bě pozdźišo w hudźbje so kubłał, z mócnym hibanjom wožiwichu, rozwiwachu a přetworjachu so: narodny spěw bu ze žiwjenjom jeho byću. Hnydom jeho prěnje hudźbne pospyty wobswědčuja to; spěšnje nadoby powšitkowneje popularity.
Wjele k wuspěchu Kocorowych komposicijow přida zbožowny připad, zo namaka w fararju H. Zejlerju basnika, kotryž tak kaž wón stoješe na ródnej pódźe serbskeho ludstwa, pěsnjerja bjeze wšeje tendency, kiž date poměry a wobrazy z ludoweho žiwjenja skićeše w plastiskej formje a w prostym podaću.
Tak bu Kocor tež sobuzałožeŕ serbskich spěwanskich swjedźenjow l. 1845 a sćěhowacych, a z tym njesmjertny zbudźowaŕ noweje serbskosće. - Tehdom dźě počachu so Serbja z nowa jako lud začuwać, a zjawnje přez Kocora dopokazachu swoju khmanosć tež za salony. Kocor njewobmjezowanje wobknježeše programy spěwnych swjedźenjow, jeho spěw so rozleća do najzdalenišich wsow a mócnje wjele wudokonja za zbudźenje młodeho Serbstwa. Tež někotry młody wobdarjeny Serb tehdom swoje mocy spytowaše, kaž Frencel w Njeswačidle - a staršaj hižo: Smoleŕ a Zejleŕ we Łazu.
Kocor je z njewšědnej pilnosću dźěłał, wozbožujo swój lud z wulkej syłu małych a wjetšich składbow.
Wulkotnje zaćišćachu so posłucharjam jeho oratorije, z kotrychž drje stej "Nalěće" a "Kwas" najkrasnišej wupłodaj jeho Musy; mi so "Nalěće" najkrasniše a najsławniše mištrowe dźěło być zda.
Ale tež w jeho mjeńšich dźěłach so krasne nakhadźeju parle. W dejmantowym błyšću swěći so jeho "Syrota", kotraž tež najkamjeńtnišu wutrobu zmjehći. A kak žórli so bohaće melodiske žiwjenje w opereće "Jakub a Khata"! Jedne z najposlědnišich rjanych dźěłow mištra je "Wodźan", na słowa H. Dučmana-Wólšinskeho komponowane. Tež krasne narodne reje se zajimawym rytmom je nam Kocor darił. Ani njezapominajmy na jeho komornu hudźbu a jeho ouvertury, hačrunjež njejsu tak znate. Hnujacy zaćišćuje so duši jeho duchowny oratorij: "lzraelowa zrudoba a tróšt". Wšě wjetše komposicije - oratorije, su so w Budyšinje, Lubiju a tež w Drježdźanach, ze znamjenitym wuspěchom před wubranym posłuchaŕstwom předwjedłe, mištrej k wulkej sławje a nam Serbam k česći - a k wužitku.
Wšitke Kocorowe komposicije, tež najwobsěrniše, kaž jeho oratorije, maja wěsty raz wysokeje noblesy a žadneje pócćiwosće; wšitke su po formje jednorje tworjene, njeso znamjenja narodnych hłosow. Ja bych Kocorowe spěwne pěsnje přirunał holčcy ze wsy, prostej w drasćenju, rjanej, něžnej a lubej, tu sonjacej, tu šibałej: a jeje módrej wóčcy a kćějacej hubcy nas wobkuzłujetej, hdyž dźě je wšo tak přirodźene na njej, ani jeje mysl njekhori na mudrowanje.
We swojim narodźe Kocor samsne město zajima, kotrež Bjedrich Smetana w čěskim. Někotre rysy su jemu a čěskemu mištrej zhromadne. Wobaj narodźištaj so w prěnjej štwórći minyłeho stotka, Smetana 1824 w Litomyšli, Kocor 1822 w Zahorju pola Budestec. Wobaj z prostych stawow swojeho ludu pokhadźataj. Kocorowy nan bě rolnik, Smetanowy piwarc. Lubosć k hudźbje w tym a wonym wucući w najprěnišej młodosći. Kocor zdźěła so w Budyšinje w dobrej wučbje hudźbneho direktora Heringa jenak wustojnje kaž na klavěrje, tak na pišćelach, a na seriosneho komponistu - Smetanowy talent zrawješe w Prazy pod nawodom znamjenitneho yirtuosa na klavěrje a hudźbneho składowarja Prokeša. Smetana a Kocor zahe z originelnymi składbami předstupištaj před łud: Kocor někotre z luboznych prěničkow poswjeći swojemu wučerjej Heringej, Smetana swoje kharakterne opus 3. za klawěr mištrej Lisztej. Wobaj w najlěpšich mužnych lětach stworištaj dźěła, kotrež same hižo bychu njesmjertnosć zawěsćiłe jeju mjenu: Kocor swoje złote "Nalěće", Smetana swoju z dychom nalěća dychacu a zahrěwacu ze słónčnym błyšćom operu: "Prodaná nevěsta"; a wobě dźěle wšak buštaj tež tu a tam najčasćišo spěwanej. Jako z Kocorom Serbam, tak ze Smetanu čěskemu ludu nasta załožeŕ specifiscy narodneje a wumjełskeje domjaceje hudźby a z tym mócny wubudźeŕ ludu. Wulke koncerty, woprawcjźite swjate dny domjaceje hudźby, wobaj składowarjej samaj dirigowaštaj, žnějo, zahorjene triumfy, najlěpši synowje ludu wyskachu jimaj.
A tola, kak so wobaj mištraj rozkhadźujetaj zaso! Samotna lyriska Kocorowa powaha a Smetanowa postawa dramatiska předstajujetej wótry kontrast. Hišće bóle wumjełcow dźěli polo hudźby, na kotrymž knježitaj: Kocorowa domena je hłownje pěseń, Smetanowa komorna hudźba, symfoniske basnjenje a opera. Ze złotym ławrjencom staj wobaj wěncowanaj, ale Kocor je wjele prjedy w ludu so předobył, hač dołho we wukraju - w šwedskim Goteborgu - jako kapałnik skutkowacy a dojasnjowacy so Smetana; pozdźišo hakle tutón profeta we swojim wótcnym kraju připóznaća dońdźe. Wysokeje staroby wobaj dóspěštaj, tola tež tu je Kocor lubušk Musy był.
Hižo 80 lět starcej bě w slěboru pózdnjeje nazymy, a hišće so, njedźiwajcy na snadnu khorosć wočow, ćělnje a duchownje čerstwy čuješe wužiwajo w měrje we swojim ketličanskim idylu wulkich skutkow płody. Kak struchły za to bě Smetanowy žiwjeński wječor! Čěski mištr, kotryž hinak hač Kocor tež materielnu nuzu žiwjenja nawědźi, bu hižo w najlěpšich mužnych lětach z wušnej khorosću napadźeny, a dospołnje wohłuchnywši skónči w zaćěmjenju ducha njezbožowny, lědom majo 60 lět w pražskich Kateřinkach.
- Author: Bjarnat Krawc (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-100.html