Křižerjo

nadpis	Křižerjo
awtor	Michał Hórnik
lěto	1883
žórło	texty.citanka.cz
licenca	public domain
nota	stary prawopis

Serb, wosebje wjesny, ma ze starych časow khwalbu nabožneho čłowjeka a swjeći swjedźenje cyrkwineho lěta rad ze wšej swjatočnosću. Róčne časy, to su hody, jutry a swjatki, traja dotal zwjetša tři dny mjez katólskimi a evangelskimi Serbami. Najbóle pak wuznamjenja so jutrownicka abo prěni dźeń jutrow.

Tehdy raduja so katólscy Serbja z mortwychstaća swojeho Zbóžnika nic jenož w cyrkwjach, ale tež wonka na swojich honach, hdyž wot swojeje wosadneje swjatnicy k susodnej jako křižerjo abo "za křižemi" po dwu jěchaju. Tajke swjatočne wobkhady na konjoch wjedu so z Khrósćic do klóštra Marijineje Hwězdy, po wobpuću, hodźinu zdalenym. Ralbičanscy wosadni podawaju so do městačka Kulowa, dwě hodźinje daloko, a Kulowscy do Ralbic, Njebjelčanscy pak do Wotrowa a Wotrowscy do Njebjelčic, štož je dobru hodźinu rózno, wot jutrow 1882 tež Radwoŕscy do Zdźerje.

Su to jara nahladne ćahi, přetož khrósćanskich a kulowskich křižerjow bywa přez sto šěsćdźesat, zbytnych pak pjećdźesat hač sydomdźesat. Jěcharjo, wšitcy w swjedźeńskej drasće, su hospodarjo a jich synowje abo tež słužowni. Jich konje, hižo hewak starosćiwje kormjene a česane, dóstawaju za tutón dźeń wšu móžnu pychu. Sedła a šabraki, wuzdy a pasy maju wšelake mosazne, kosćane, slěborne a pozłoćane debjenstwo. Hriwy, snadź tydźeń prjedy plećene, pokazuja so kudźerjawe. Na wopuši je židźany wjazk z bantow přityknjeny, dar to mandźelskeje hospozy abo lubowaceje duše; wón bywa čeŕwjeny a pisany, abo jeli minjene lěto něchtó ze swójby zemrjeł, zeleny abo módry. Na tule pychu spomina naš basnik Handrij Zejleŕ w swojim "Nalěću", hdyž w ranišim přezpolu jutrownych ćaharjow praji:

   Hdźe su mi banty čeŕwjene,
   Na swjedźeń wjesoly;
   Stó módrych, běłych přinjese
   Na wjedźeń jutrowny?

   Hdźe sy, mój pyšny koniko,
   A što so raduješ?
   Kaž słónco skoči skhadźejo
   Ty ze mnu zejhrawješ..."

Křižerjo zhromadźuja so připołdnju po postajenym dobrym rjedźe před swojej cyrkwju. Wjednikej přepodawa so křiž abo boža martra z wulkeho wołtarja, w Khrósćicach druhemu wjednikej hišće swjećo z mortwychstanjeneho, a dwaj abo tež štyrjo maju khorhowje z cyrkwje. Při zwonjenju wšěch zwonow a serbske jutrowne kěrluše spěwajo wobjěchaju potom swoju cyrkej a na to po wsy a po postajenym puću podawaju so k susodnej cyrkwi. Kotriž dlějši puć činja, modla so tež rózarij a wjedu na tón čas pěši swoje konje. Před susodnej cyrkwju bywaju tu a tam wot duchowneho powitani, Kulowscy a Ralbičenjo wopytaju nyšpor, a wobjěchawši tutu cyrkew a tež nawsu, a w Marijnej Hwězdźe tež klóštrski dwór nastajeja so zasy k wosadnej cyrkwi, zasy ze wšěmi zwonami powitani. Z nowa wobjěchaju cyrkew a po wsy. Tu čaka na nich wjele ludźi, kotřiž su w nyšporach pobyli abo kotřiž su jeničcy tohodla přišli, zo bychu na křižerjow hladali, z dalšich městow a wsow. Hdyž křižerjo z cyrkwineje wsy domoj do swojeje jěchaju, je so najbóle hižo wječor přibližił. Doma pak hišće často powědaju, čeji hólcy su najmócnišo spěwali a čeje konje su najkrasniše byłe.

Tajki křižeŕski wobkhad, kaž jón naši Serbja dotal wobkhowachu, smě so přisprawny mjenowac, dokelž so z přistojnosću a wažnosću wotbywa. Hdźež Bóh našeho rólnika bohaće žohnuje, tam chce tón swjatočnje so dźakować a dowěrnje prosyć. Kóń pomha hewak k wužitku při ćežkim rólnym dźěle, jutrowničku chce jeho Serb sobu wužić k česći božej!

Hdy su křižerjo nastali, njehodźi so zhódać. W Ralbicach wozjewja so kóžde lěto, zo ma so jich wobkhad stać po starym!mišnjanskim rjedźe", kiž drje je před reformaciju wobstał, snadź hižo w času křižnych ćahow. W agendźe (parochiale Misnense) so woprawdźe poruca, zo by po nyšporje prócesijón był z jutrownymi spěwami.

Móžno pak je, zo su křižeŕske wobkhady rólnikow njezemjanow so spočałe, hdyž su ryćerjo zemjenjo so na swjedźeńske hry zjězdźowali. Tola njech tomu kažkuli, tu khwilu su křižerjo wosebitosć serbskeje katólskeje krajiny, hdźež po staršich a nowišich prócowanjach nabožnosć a narodnosć so wužitnje podpjeratej.