Ina larma ed in surrir

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Ina larma ed in surrir  (1914) 
Kahlil Gibran


La vita da l’amur
[edit]

La primavaira

Ve, marusa mia, ans lascha chaminar sur il ruschè da la damaun! La naiv lieua gia, la vita resveglia da ses repaus e sa derasa en las valladas. Ve, ans lascha suandar la primavaira sin ils vasts champs! Lain raiver sin ils pizs e contemplar las valladas flurintas!

La damaun primavauna ha derasà ses vestgì magnific, entant che la notg da l’enviern ha mess giu il ses. El ha mess enturn quel als persichers e mailers ed uss sa preschentan quels sco spusas en lur notg nupziala. Las vignas pruin, lur roms e frastgas s’embratschan sco inamurads. Ils dutgs sautan en la grippa e s’uneschan cun il chant da legria. Or dal cor da la natira sburflan da tuttas sorts flurs sco la stgima or da la mar.

Ve, ans lascha baiver las larmas dal tschiel or dals chaleschs da las narcissas, tadlar las chanzuns dals utschels e respirar las savurs che mintga ventin derasa. Ve, ans lain tschentar tar las violas sper quest grip, ed ans lain regalar il bitsch da l’amur!


La stad

Ve sin las pradas, marusa mia, pertge ch’ils dis da la racolta s’avischinan! La semenza madira ed il sulegl regala a quella l’accumpliment tras ils radis da si’amur. Ans lascha festinar avant ch’ils utschels èn pli sperts e racoltan nossas fadias u ch’in’armada da furmiclas sa patruna da noss plaz.

Ve, lain racoltar ils fritgs da la terra, tuttina sco che nossas olmas racoltan ils fritgs da la fortuna che prui da la semenza da la fidaivladad, la quala l’amur ha semnà en noss cors. Lain emplenir noss arcuns cun ils fritgs da la natira, tuttina sco che la vita emplenescha ils arcuns da nossa memoria.

Ve, mia cumpogna, lain ans metter giu en il pastg ed ans cuvrir cun il tschiel. Ans lascha prender in fasch fain lom sco plimatsch. Uschia ruassain nus da las stentas dal di e tadlain il scutinar nocturn dal dutg en la val.


L’atun

Ve en las vignas, marusa mia! Ans lascha pressar las ivas ed emplenir lur suc en vaschs da terracotga, tuttina sco l’olma tegna en salv en sias profunditads la sabientscha da generaziuns. Lain setgentar las flurs e conservar per l’egl in segn che remplazza la realitad tras in simbol.

Lain uss turnar a chasa, pertge che la feglia è vegnida melna! Il vent l’ha rasà or ed ella è sa messa sco in ponn da bara sin las flurs ch’èn sa consumadas da spir quità cur che la stad ha prendì cumià. Ve, ils utschels èn gia sa mess sin via vers la costa, ed ensemen cun els ha la cumpagnia bandunà curtins e pradas. Bandunà è restà enavos il giasmin che sponda sias larmas sin la terra.

Ans lascha turnar a chasa, pertge che er ils dutgs han interrut lur viadi, las larmas da plaschair da las funtaunas èn stalivadas e las collinas han mess giu lur vestgids maiestus. Ve, marusa, la natira vul durmir e prenda cumià cun ina chanzun da ninanana.


L’enviern

Ve pli datiers da mai, cumpogna da mia vita, ve pli datiers! Il suffel fraid da la naiv na duaja betg separar noss corps. Lain ans tschentar sper la pigna, pertge ch’il fieu è il fritg delizius da l’enviern. Ma raquinta, tge ch’ils tschientaners ans han nudà, pertge che mias ureglias èn stanclas dal suspirar dal stemprà e dal planscher dals elements. Serra ils ischs e las fanestras, pertge che la fatscha furiusa dal tschiel ma contristescha tuttina fitg sco la citad che sumeglia sut las stresas da la naiv ina vaiva en cordoli. Lain ans legrar vi da la lampa dad ieli che sa consumescha plaunsieu. La lascha sper tai, sinaquai che jau possia leger, tge che las notgs han scrit en tia fatscha... Ans porta la cria da vin! Lain baiver or da quella ed ans regurdar dals dis da la vendemia. Ve pli datiers, marusa mia, pertge ch’il fieu sa stizza e bainbaud è quel cuvert da tschendra. Ma prenda pli ferm en bratsch. La glisch da la lampa dad ieli è gia stizzada ed i regia stgirezza... Il vin fa daventar grevas nossas palpevras. Ma guarda cun tes egls, ils quals la sien ha ornà cun kajal. Embratscha mai, avant che la sien ma surprendia. Bitscha mai, pertge che tut ha la naiv stenschentà danor tes bitsch. Quant profunda è la mar dal sien, marusa mia, e quant lontana la damaun en quest mund!


La mort d’in poet è sia vita
[edit]

Las alas da la notg han mess lur sumbrivas sin la citad, e la naiv l’ha zuglià en in vestgì alv. Ils umans èn fugids da las vias e plazzas en lur gnieus. In stemprà è s’auzà ed ha buffà tras la citad. Pir tar las fossas da marmel dal santeri è el sa fermà ed ha intunà in plant da bara.

A l’ur da questa citad steva ina chasa povretta, sin ils mirs decadents da la quala giascheva ina grossa cuverta da naiv, uschia che quels smanatschavan d’ir en muschna. A l’intern en in chantun giascheva sin il letg nausch in moribund; el contemplava la glisch brausla d’ina lampa dad ieli che cumbatteva cun la stgirezza e victorisava quella. Il moribund sa chattava en la primavaira da sia vita. El saveva dal curt spazi da temp ch’al restava fin sia liberaziun or da las chadainas da la vita ed el spetgava ses destin. Sin sia fatscha pallida giascheva in radi da speranza, sin ses lefs in rir trist.

Quest giuven era in poet. El era vegnì en il mund per legrar ils cors dals umans tras ses pleds. Uss muriva el da la fom en la citad dals ritgs. Igl era in’olma nobla, tramessa tras la buntad da Dieu per render pli bella la vita dals umans, ed el prendeva cumià da noss mund avant che ses abitants avevan fatg stim dad el ed al avevan regalà in rir. Durant ch’el fascheva sias ultimas fladadas, n’era nagin tar el danor sia lampa dad ieli, sia cumpogna fidada en sia solitariadad, ed intginas paginas palpiri, sin las qualas el aveva retegnì las inspiraziuns da ses spiert.

Il giuven ha rimnà las restanzas da sias forzas che stevan per svanir, ha auzà ses mauns vers tschiel e drizzà ad aut sias palpevras passas, sco sch’el vuless penetrar cun sias davosas egliadas il tetg da sia povra chamona per vesair las stailas davos ils nivels. Alura ha el ditg:

«Ve, bella mort, mi’olma brama tai! Ve e schlia ils lioms da la materia. Jau sun stuf da la purtar enturn cun mai. Ve, dultscha mort, e ma spendra dals umans che ma tractan dad ester, perquai che jau hai translatà en ina lingua umana quai che jau hai udì dals anghels. Ve spert tar mai, mort, pertge ch’ils umans m’han bandunà e bandischà en in chantun da l’emblidanza, perquai che jau n’aspiresch betg sco els a daners e na ma serv betg dad umans ch’èn pli flaivels che jau. Ve, dultscha mort, e ma prenda tar tai, pertge ch’ils umans da questa terra na ma dovran betg. Ma strenscha a tes pèz grazius e bitscha mes lefs che n’han ni sagià il bitsch da mia mamma ni quel d’ina marusa e che n’han betg tutgà la fatscha d’ina sora. Curra natiers e bitscha ti mai, charezzada mort!»

En quest mument è cumparida sper il letg dal giuven moribund ina dunna, pli bella che tut las dunnas umanas. Ella purtava in vestgì uschè alv sco la naiv, ed en ses maun tegneva ella in tschupè da gilgias ch’era creschì sin champs celests. Alura è ella s’avischinada al giuven, ha bitschà plain affecziun ses lefs ed ha laschà enavos sin quels in surrir cuntent.

Qua è la chamona daventada vida, ed ils sulets fastizs da si’existenza sin terra èn stads intgins fegls emplenids ch’eran sternids en in chantun.

Entiras epocas èn vargadas ed ils abitants da questa citad eran crudads en in sien d’enviern da la nunsavida. Cur ch’els èn la finala sa svegliads ed èn vegnids a vesair l’aurora da l’enconuschientscha, han els erigì per il poet ina gronda statua entamez la plazza dal martgà, e mintg’onn han els celebrà ina festa en si’onur... Quant nunsaviaivel è be l’uman!


Las nimfas
[edit]

En las profunditads da la mar, la quala circumdescha las inslas che sa chattan en vischinanza da la levada dal sulegl, là en las profunditads nua ch’i dat blers curals, giascheva la bara d’in giuven. Las nimfas cun lur chavels dad aur eran sa radunadas enturn quella. Ellas sesevan tranter las plantas da curals e contemplavan cun lur bels egls blaus il giuven senza vita, entant ch’ellas sa conversavan cun lur vuschs melodiusas. Las profunditads da la mar han udì questa conversaziun, e las undas l’han manà a la costa, danunder ch’il ventin frestg l’ha purtà a mi’ureglia:

Ina da las nimfas ha ditg:

«Quai è in uman ch’è najà ier cur che la mar era furiusa.»

La segunda ha ditg:

«Betg la mar era furiusa, mabain l’uman. Quests umans che pretendan da derivar dals dieus han fatg guerra tranter els. Els han spons lur sang, fin che la colur da la mar è daventada purpur. E quest giuven qua è in’unfrenda da la guerra.»

La terza ha ditg:

«Jau na sai betg tge che quai munta, guerra! Jau sai be ch’ils umans, suenter avair suttamess la terra, èn er sa stentads da suttametter la mar. Els han inventà vehichels curius, cun ils quals els han traversà las mars. Neptun ha vis quai, ed el è daventà vilà perquai ch’els han violà sia supremazia. Qua n’ha l’uman vis nagin’autra soluziun che da pacifitgar noss retg tras unfrendas e regals. Quest mort che nus vesain davant nus è l’ultima unfrenda umana al grond Neptun.»

La quarta ha ditg:

«Quant pussant è Neptun, e quant crudaivel è ses cor! Sche jau regiss las mars, na retschavess jau naginas unfrendas d’umans. Vegni, lain contemplar pli datiers la bara dal giuven! Forsa ans mussa quella insatge davart la razza dals umans.»

Las nimfas èn s’avischinadas al giuven senza vita, han intercurì ils satgs da sia vestgadira e scuvert en ina giaglioffa en vischinanza da ses cor ina brev. Ina dad ellas l’ha prendì e legì: «Mes char marus, igl è gia suenter mesanotg ed jau na chat anc adina nagin sien. Mia suletta cumpagnia èn mias larmas, e mia suletta consolaziun è la speranza che ti returnias tar mai or da las griflas da la guerra. Jau pens adina als pleds che ti m’has ditg cur che nus avain prendì cumià, ch’i saja affidà a mintg’uman in dabun da larmas, il qual el stoppia restituir in di.

Jau na sai betg tge che jau ta duaja scriver, char marus. Mi’olma vegn a sa derasar sin quest fegl, mi’olma turmentada da la dolur da la separaziun, consolada però da l’amur che transfurma paina en daletg e fastidis en ventira. Cur che l’amur ha collià noss cors e nus spetgavan d’unir noss corps, sinaquai che vivia en quel in spiert, ha la guerra clamà tai, e ti has dà conscienziusamain suatientscha al clom da la patria.

Ma, tge obligaziun è quai che sparta amants, che fa da dunnas vaivas e d’uffants orfens? E tge patria è quai che declera per in pitschen motiv ina guerra e surdat sasez ed auters pajais a la devastaziun? Tge obligaziun è quai che vegn imponida al pover pur, entant ch’il pussant ed il nobel pon mitschar?

Sch’igl è obligaziun da metter en privel la pasch tranter ils pievels, e sch’igl è patriotic da periclitar la vita dals abitants, alura al diavel cun l’obligaziun e cun l’amur per la patria!...

Na, char marus, na fa betg stim da mes pleds. Sajas valurus e cumbatta tia patria! Na taidla betg sin ils pleds d’ina dunna ch’è vegnida tschorventada da l’amur e vulnerada da la dolur da la separaziun... Sche l’amur na ma porta betg enavos tai en questa vita, alura ma maina ella en la proxima vita tar tai...»

Las nimfas han mess enavos la brev en ses lieu ed èn nudadas vinavant senza dir pled. Suenter esser s’allontanadas in pau, ha ina dad ellas ditg: «Pelvaira, il cor da l’uman è anc pli crudaivel ch’il cor da Neptun!»


L’olma
[edit]

Il dieu dals dieus ha prendì ina part da sasez ed ha stgaffì londeror la bellezza.

El ha dà a quella l’amuraivladad d’in ventin da la damaun, la bun’odur da las flurs champestras e la tenerezza dal clerglina. Alura l’ha el tanschì vi il chalesch da l’allegria e ditg:

«Baiva pir da quel cur che ti has emblidà il passà e na fas betg stim da l’avegnir!»

E cur ch’el ha purschì il chalesch da la tristezza, ha el ditg:

«Sche ti baivas da quel, arrivas ti tar l’essenza da l’allegria!»

Ed el l’ha regalà l’amur che la banduna cun l’emprim suspir da satisfacziun – e la grazia che s’allontanescha cun l’emprim pled che vegn discurrì.

El l’ha munì cun la savida davart il tschiel, che la maina sin la via da la vardad, e cun empatia, sinaquai ch’ella vesia quai che l’egl n’è betg bun da vesair. Er l’abilitad da l’affecziun e da la visiun ha el confidà ad ella.

Alura ha el tratg en ad ella il vestgì dal desideri, il qual ils anghels avevan taissi da las sdrimas da l’artg.

La finala ha el stgaffì en ella la stgirezza da la confusiun, la sumbriva da la glisch.

E Dieu ha prendì il fieu or da la luentera da la gritta, vent or dals deserts da la nunsavida, sablun da las costas da la mar da l’amur propria e pulvra da las plantas-pe dal temp, ed el ha stgaffì londeror l’uman. El ha dà a quel ina forza misteriusa che tschiffa fieu da vegnir nar e sa consumescha da spir ardiment. Alura ha el dà vita a quel, e la vita è la sumbriva da la mort.

E Dieu ha surris e bragì. El ha resentì in’amur che n’enconuscha ni cunfins ni obstachels. Ed el ha unì l’uman cun si’olma.


Il cor uman
[edit]

Amez in champ fritgaivel, a la riva d’in dutg cler sco cristal, hai jau vis in chaset d’utschels ch’era fatg d’in maun inschignus. En in chantun dal chaset giascheva in utschè mort, ed en in auter chantun stevan in recipient d’aua vid ed in cup senza sems.

Jau sun ma fermà ed hai tadlà plain respect, sco sche l’utschè mort ed il ramurar dal dutg cuntegnessan ina sabientscha zuppada che jau avess da scuvrir. Jau hai vis che quest pover utschè era mort da la said sper in dutg cun bler’aua e ch’el era mort da la fom entamez in champ ritg, l’origin da la vita, gist sco ch’in ritg, davos il qual èn sa serrads ils ischs da ses tresor, mora entamez ses aur.

Suenter in temp hai jau vis co ch’il chaset è sa transfurmà en in skelet uman e l’utschè mort en in cor uman ch’aveva ina plaja profunda, da la quala culava sang cotschen stgarlat; la plaja sumegliava ils lefs d’ina dunna trista.

Cun ina giada hai jau udì a dir ina vusch or da la plaja che perdeva sang:

«Jau sun il cor uman, in praschunier da la materia ed in’unfrenda da las leschas da l’uman. Entamez il champ da la bellezza ed a la riva da las funtaunas da la vita sun jau tschiffà en la chabgia da las leschas che l’uman ha stgaffì. En la tgina da la bellezza da la stgaffiziun ed en la bratscha da l’amur sun jau mort negligì, pertge ch’ils fritgs da lezza bellezza e la racolta da quest’amur m’èn stads inaccessibels. Tut quai che jau bramava era tenor l’opiniun dals umans infam, e tut quai che jau desiderava era tenor lur giuditgar vargugnus.

Jau sun il cor uman, serrà en il stgir da las leschas da la cuminanza, uschia che jau sun daventà fiac e senza forza, lià en las chadainas da la calumnia, fin che jau era datiers da la mort e sun vegnì laschà per terra, ignorà en ils chantuns da las tentaziuns da la civilisaziun umana fin che jau sun mort. E la lieunga da l’umanitad ha taschì, ses egls èn restads sitgs, ed ella ha ris.»

Jau hai udì quests pleds che culavan ensemen cun ils daguts da sang or dal cor vulnerà. Sinaquai n’hai jau vis ed udì nagut pli, ed jau sun returnà en mia realitad.


Visiun
[edit]

La giuventetgna gieva davant mai ed jau suandava ses fastizs, fin che nus avain cuntanschì in champ lontan. Là è ella sa fermada ed ha contemplà a sa mover ils nivels che resortivan sco ina muntanera nursas alvas dal tschiel da la saira, gist sco las plantas che stendevan ad aut lur roma senza feglia, sco sch’ellas vulessan implorar il tschiel da las returnar lur ornament da feglia verd. Qua hai jau dumandà:

«Nua essan nus, giuventetgna?»

Ella ha respundì: «Sin il champ dals dubis. Fa attenziun!»

«Ans lascha returnar», hai jau supplitgà, «pertge che la solitariadad dal lieu ma fa tema, e da vesair a passar ils nivels e las plantas nivas contristescha mi’olma.»

Ella ha ditg: «Hajas pazienza, pertge ch’il dubi è il cumenzament da l’enconuschientscha.»

Jau hai guardà enturn ed hai chattà adagur ina nimfa ch’ans s’avischinava sco in spiert. Jau hai clamà tut surstà:

«Tgi è quai?»

Ella ha replitgà: «Quai è Melpomene, la figlia da Jupiter e la musa da la tragedia.»

Jau hai dumandà: «E tge vul la tragedia da mai, entant che ti, giuventetgna allegra, ta chattas sper mai.»

Ella ha ditg: «Ella è vegnida a mussar a tai la terra e ses quitads, pertge che quel che n’enconuscha betg la tristezza, na po er betg enconuscher il plaschair.»

La nimfa ha mess ses mauns sin mes egls, e cur ch’ella als ha puspè prendì davent, era jau separà da mia giuventetgna e privà dal vestgì da la materia. Jau hai dumandà:

«Nua è la giuventetgna, figlia dals dieus?»

Ella na m’ha betg respundì; enstagl m’ha ella enzuglià cun sias alas ed è sgulada cun mai sin il piz d’in’auta muntogna. Qua hai jau vis la Terra e tut quai ch’ella cuntegna, rasà or davant mai sco la pagina d’in cudesch, ed ils misteris da ses abitants stevan davant mes egls sco lingias scrittas. Jau sun stà plain respect sper la nimfa, hai legì ils secrets dals umans ed empruvà da chapir ils misteris da la vita. Jau hai vis ed jau avess giavischà da betg avair vis. Jau hai vis a batter ils anghels da la beadientscha cunter ils diavels da la sventira, e l’uman sa chattava tranter quests dus, baud enclinà vers la speranza, baud vers la desperaziun. Jau hai vis l’amur e la gritta a giugar cun il cor da l’uman: L’ina zuppentava sia culpa, al rendeva aiver dal vin da la passiun e fascheva pronunziar el pleds da laud; l’autra svegliava ses garegiaments, al rendeva tschorv per la vardad e serrava sias ureglias envers quai ch’è gist e duaivel. Jau hai vis a sa tegnair la citad sco ina mattatscha da la via vi da l’ur da la rassa da l’uman. Alura hai jau vis en il lontan il vast desert a cumplanscher l’uman.

Jau hai vis ils sacerdots scorts e maligns sco vulps ed ils fauss profets che surmanavan las inclinaziuns da l’olma tras plaschentinas. L’uman ha clamà en agid la sabientscha, ma quella è fugida, grittentada da betg esser vegnida udida, cur ch’ella al aveva clamà sin via en tutta publicitad. Jau hai vis ad auzar ils muntgs bleras giadas lur egls vers tschiel, entant che lur cors restavan en las fossas dals garegiaments. Jau hai udì giuvenils a discurrer allegramain davart l’amur, entant ch’els s’avischinavan a quella en speranza ligera; ma lur divinitad è absenta e lur sentiments dorman. Jau hai vis ils legislaturs a martgadar cun bels pleds sin la fiera da l’engion e da l’ipocrisia; ed ils medis hai jau vis a far maldiever da la fidanza dals nunscolads. Jau hai vis a seser l’ignorant sper il sabi; co ch’el auza ses passà sin il tron da la terra, drizza cun quità ses preschent e prepara a ses avegnir in letg confortabel. Jau hai vis a semnar ils povers, entant ch’ils ritgs racoltavan e mangiavan. L’ingiustia steva daspera, ed ils umans tegnevan quella per la lescha.

Jau hai vis il lader da la notg ad engular il tresor da la raschun, entant che las guardias da la glisch durmivan daspera. Jau hai vis la dunna sco lauta en ils mauns d’in um che n’è betg bun da sunar sin quella, ed ils tuns ch’el rabitscha or al displaschan. Jau hai vis falangists ad assediar la citad dals nobels, ed jau hai vis a sa retrair battagliuns, perquai ch’els èn memia pitschens e na sa tegnan betg ensemen. Jau hai vis la libertad ad ir abandunada tras las vias ed a dumandar davant ils ischs da pudair entrar, ma ils umans l’han refusà l’access. Alura hai jau vis a marschar l’egoissem en gronda processiun tras las vias, ils umans la suandavan e la glorifitgavan sco libertad.

Jau hai vis la religiun sepulida en cudeschs, e l’illusiun ha prendì en ses plaz. Jau hai vis l’uman ad ingiuriar la pazienza sco mancanza da curaschi, la perseveranza sco indecisadad e l’amiaivlezza sco tema. Jau hai vis co ch’il betg envidà ha tegnì pleds durant il banchet, entant ch’il giast envidà ha taschì. Jau hai vis ritgezza en ils mauns dal sfarlattader sco rait per sia nauschezza ed en ils mauns dal ranver sco giustificaziun per sia misantropia. Ma en ils mauns dal sabi n’hai jau vis nagins daners.

Suenter avair vis tut quai, hai jau clamà trumpà:

«È quai propi la terra, figlia dals dieus? Ed è quai l’uman?»

Ella ha respundì ruassaivlamain:

«Quai è la via da l’olma, cuverta cun spinas e charduns. E quai è la sumbriva da l’uman. Igl è quai la notg, e la damaun vegn a vegnir.»

Alura ha ella mess ses mauns sin mes egls; cur ch’ella als ha puspè prendì davent, hai jau vis mai e mia giuventetgna, co che nus chaminavan plaunsieu sin il champ. E la speranza gieva davant mai.


Ier ed oz
[edit]

In um ritg gieva a spass en il curtin da ses palaz; ils pensiers al suandavan sin ils chaltgogns, e sur ses chau sgulatschava il malruaus sco in tschess sur in cadaver; uschia ha el cuntanschì in lai artifizial circumdà da statuas da marmel. El è sa mess a la riva ed ha contemplà baud il radi d’aua che sgargugliava or da las buccas da las statuas sco ils patratgs or da l’imaginaziun d’in amant – baud ses chastè maiestus che giascheva sin ina collina sco ina noda da naschientscha sin la vista d’ina matta. Entant ch’el seseva là, al ha la memoria tegnì cumpagnia, ed ella ha rasa or davant ses egls las paginas ch’il passà aveva scrit en il roman da sia vita.

Sias larmas al han rendì pli e pli turbel quai che l’uman aveva stgaffì qua, ed il quità ha clamà enavos en ses cor ils dis ch’ils dieus avevan tessì. E sia dolur è culada en ses pleds, cur ch’el ha ditg:

«Ier hai jau pertgirà mias nursas sin las collinas verdas; jau m’allegrava da mia vita ed exprimiva mia fortuna sin mia flauta. Oz sun jau in praschunier da mes garegiaments. Ils daners m’han manà tar la bainstanza, la bainstanza tar ils quitads, ils quitads tar la desperaziun. Ier era jau sco in utschè che chantava e sco ina tgiralla che sgulatschava. Nagin ventin na tutgava ils chaus da l’erva pli fin che mes pass la prada.

Uss sun jau in praschunier da las isanzas da la societad. Jau ma vestgesch e ma cumport per plaschair als umans ed a lur modas. Ed jau giavischass d’esser naschì per pudair m’allegrar da mia vita. Ma la ritgezza ma sforza da chaminar sin las sendas dals quitads. Jau sun sco in chamel surchargià cun aur che va a la malura sut quest pais.

Nua èn las vastas planiras ed ils dutgs schuschurants? Nua èn l’aria pura e la pumpa da la natira? Nua è mia divinitad? Tut quai hai jau pers, ed enstagl na ma resta nagut auter che l’aur, al qual jau cur suenter ed il qual fa beffas da mai, blers sclavs e pauc plaschair ed in palaz, il qual jau hai erigì, entant ch’el ha destruì mia fortuna.

Ier accumpagnava jau la figlia dals beduins, e l’innocenza chaminava cun nus. L’amur era nossa confidenta e la glina nossa guardia. Oz ma circumdeschan dunnas cun culiezs drizzads si che tschegnan cun ils egls e vendan lur bellezza per chadainas, rintgs e tschintas.

Ier ma chattava jau en cumpagnia da giuvnas cumpognas; sco gazellas siglivan nus tranter las plantas. Nus ans legravan da la natira e la dechantavan. Oz sun jau in agnè circumdà da lufs.

Sin via sa drizzan egliadas plain gritta sin mai, e detta schigliusa mussa sin mai. Nagut auter che fatschas sombras na ves jau e chaus ad aut.

Ier m’è vegnida regalada la vita e la bellezza da la natira; oz sun jau privà da quests bains. Ier era jau ritg en mia fortuna, oz sun jau pover malgrà mia ritgezza. Ier era jau tar mias nursas in regent grazius amez ses subdits; oz sun jau envers ils daners sco in sclav timid davant ses signur arbitrar.

Jau na sminava betg che l’aur vegnia a tschorventar l’egl da mi’olma, uschia che quella daventa in cuvel da la nunsavida. Ed jau na saveva betg che la vita, la quala ils umans laudan, è en vardad in enfiern.»

Il ritg è stà si da ses plaz ed è chaminà plaunsieu vers ses palaz, entant ch’el ha cuntinuà suspirond:

«Èn ils daners il dieu, dal qual jau sun daventà sacerdot? Èn ils daners quai che nus tschertgain l’entira vita e na pudain silsuenter betg stgamiar per in graunin vita? Tgi ma po vender per in quintal aur in bel patratg? Tgi ma po dar per in pugn plain stgazis or da mes tresor in mument da charezza? Tgi ma po emprestar per tut mias ritgezzas in egl che vesa la bellezza?»

Cur ch’el è s’avischinà al portal da ses palaz, è el sa vieut ed ha guardà sin la citad, sco che Jeremia aveva guardà sin Jerusalem. El ha mussà sin ella cun ses maun, e sco sch’el vuless intunar in plant da bara, ha el clamà ad auta vusch:

«O pievel che chaminas en il stgir e ta trategnas en la sumbriva da la mort, o pievel che fas chatscha sin la disfortuna, passentas il temp cun na far nagut e discurras en nunsavida, fin cura vegns ti a mangiar spinas e charduns e bittar davent ils fritgs e las ervas? Fin cura vuls ti abitar en lieus intransibels e volver il dies als curtins da la vita? Pertge portas ti vestgadira isada e sdratschada, entant che ta spetgan vestgids da saida damascens?

O pievel, la lampa da la sabientscha è sa stizzada. L’emplenescha cun nov ieli! Il brigant smanatscha da destruir la vigna da la fortuna. La pertgira bain! Il rubadur ha en mira ils stgazis da tes ruaus. Fa attenziun da quels!»

En quest mument ha el vis davant sai in pover um che dumandava almosnas. Il ritg al ha guardà, ses lefs tremblants èn daventads decis, sia fatscha trista è sa sclerida e ses egl ha cumenzà a glischar.

L’ier ch’el aveva cumplanschì sper il lai vegniva oz tar el ed al salidava. El è s’avischinà al murdieu ed al ha embratschà cun in bitsch fratern. Alura ha el emplenì ses mauns cun aur ed ha ditg:

«Prenda quai per oz, mes frar! E damaun returna cun tes amis e prendai quai che tutga a vus!»

Il pover ha surris sco ina flur passa suenter il return da la plievgia. Alura è el svelt sa fatg davent. Il ritg è entrà en ses palaz, schend:

«Tut las chaussas da la vita èn bunas – schizunt ils daners –, pertge ch’ellas instrueschan l’uman. Ils daners èn sco in instrument da musica; quel che n’è betg bun da sunar sin quel, n’auda nagut auter che dissonanzas. E sco cun l’amur, uschia èsi er cun la ritgezza: ella mazza quel che la salva per sai, ma a quel che la dat vinavant, regala ella vita.»


Davant il tron da la bellezza
[edit]

Jau sun fugì da la fulla en ina vasta vallada; baud suandava jau chaminond il curs dal flum, baud tadlava jau la conversaziun dals utschels, fin che jau sun arrivà en in lieu, nua che spess chagliom ma protegiva da las egliadas dal sulegl. Là sun jau ma mess giu, hai baterlà cun mia solitariadad e conversà cun mi’olma, in olma plain brama, per la quala tut il vesaivel è ina fatamorgana e tut il nunvesaivel sco in sitg fortifitgant.

E cur che mes spiert era mitschà da la praschun da la materia, hai jau guardà enturn ed hai vis ina matta a star sper mai. Igl era ina nimfa che purtava ni vestgì ni cliniez, be la frastga d’ina vigna, cun la quala ella cuvriva ina part da ses corp, ed in tschupè d’anemonas che tegneva ensemen ses chavels dad aur. Cur ch’ella ha vis en mes egls mes smirvegl e mi’irritaziun, ha ella ditg:

«Jau sun la figlia dal guaud. N’hajas nagina tema!»

Suenter che la miaivladad da sia vusch m’aveva dà fidanza, hai jau dumandà:

«Pon creatiras sco ti viver en ina cuntrada selvadia cun animals da rapina? Ma di pomai, tgi es ti e danunder vegns ti?»

Ella è sa messa en il pastg ed ha ditg:

«Jau sun in simbol da la natira. Jau sun la dunschella che tes perdavants aduravan, e per la quala els han erigì altars e tempels a Baalbek, Afqa e Byblos.»

«Quests tempels èn destruids», hai jau ditg, «e l’ossa da mes perdavants è daventada pulvra; da lur dieus e da lur religiun na resta nagut auter ch’intginas paginas a l’intern d’intgins cudeschs.»

Ella ha respundì: «Blers da quests dieus vivevan en la vita da quels ch’als aduravan, ed els èn morts cun lur mort. Ma i dat auters che vivan sco divinitads celestialas perpetnas. Mia divinitad viva da la bellezza da la natira che ti pertschaivas dapertut nua che tes egl guarda. L’entira natira en tut sias furmas è bellezza; ina bellezza che munta per il pastur sin las collinas, per l’abitant dal vitg sin ils champs e per ils beduins sin lur viadis tranter muntogna e costa il cumenzament da la fortuna, e per ils sabis la stgala tar il tron da la vardad che na vulnerescha betg.»

Jau hai replitgà: «Pelvaira, la bellezza è ina pussanza tarmenta e sgarschaivla!» E schend quai, ha mes battacor exprimì quai che mia lieunga na sa betg. Sin sia bucca è cumparì il surrir da las flurs ed en ses egls il misteri da la vita, cur ch’ella ha ditg:

«Vus umans avais tema da tut, schizunt da vus sezs. Vus avais tema dal tschiel, il qual è la funtauna da la pasch; vus avais tema da la natira, la quala è voss lieu da repaus. Gea, vus avais tema dal dieu dals dieus ed al inculpais d’esser plain gritta ed odi; e na fiss el betg amur e cumpassiun, alura na fiss el betg.»

Suenter esser m’approfundà in mument en ils pli bels siemis, l’hai jau dumandà:

«Tge è bellezza? Ils umans han las pli differentas imaginaziuns dad ella, ed en il laud ed en l’amur envers ella divergeschan els in da l’auter.»

Ella ha respundì:

«Bellezza è quai ch’attira ti’olma. Ella è quai che ti vesas e che t’intimescha da dar enstagl da prender. Ella è quai che ti sentas cur che ti l’entaupas e stendas or tia bratscha per la trair tar tai. Ella è quai ch’il corp considerescha sco empruvament ed il spiert sco regal. Ella è la concordia tranter tristezza e daletg. Ella è tut quai che ti renconuschas sco zuppà, sminas sco nunenconuschent e taidlas en silenzi. Ella è ina pussanza che cumenza en quai che t’è il pli sontg e che finescha da l’autra vart da tias visiuns...»

La figlia dal guaud è s’avischinada a mai; ella ha tschentà ses mauns savurus sin mias palpevras, e cur ch’ella als ha puspè prendì davent, ma chattava jau persul en questa val. Jau sun returnà, e mi’olma ha repetì ils pleds:

«La bellezza è quai che ti vesas e che t’intimescha da dar enstagl da prender.»


Visita da la sabientscha
[edit]

En il silenzi da la notg è la sabientscha vegnida tar mai ed è sa fermada sper mes letg. Ella m’ha guardà cun l’egliada d’ina mamma plain affecziun, e ma sfruschond las larmas da las vistas, ha ella ditg:

«Jau hai udì il clom da ti’olma, ed jau sun vegnì a ta consolar. M’avra tes cor ed jau vegn ad emplenir quel cun glisch. Ma dumonda ed jau ta muss la via da la vardad!»

Jau hai ditg: «Tgi sun jau, sabientscha, e co sun jau arrivà en quest lieu che fa tema? Tge muntan questas grondas speranzas, ils numerus cudeschs ed ils dissegns singulars? Tge èsi cun quests patratgs che passan sperasvi sco rotschas da columbas? E quests pleds – scrits cun gust e declamads cun daletg? Da tge natira èn las emoziuns tristas e legraivlas che tschiffan mes spiert ed enserran mes cor? Tge egls èn quai che vesan fin en mes pli profund intern e volvan il dies a mes patir? Tge vuschs èn quai che cumplanschan mes dis e dechantan mia nunimpurtanza? Tge è questa giuventetgna che gioga cun mes sentiments e fa beffas da mes desideris – emblidond las ovras dad ier, sa legrond da la banalitad da l’oz e spretschond las chaussas futuras –?

Tge mund è quai che ma maina en il nunenconuschent e sa ferma cun mai en lieus senz’impurtanza? Tge terra è quai ch’avra ina buccuna per tragutter ils cadavers e ch’avra ses cor als garegiaments ch’èn sa chasads lien? E tge uman è quai che sa cuntenta cun l’amur per la fortuna, betg sminond che quella al maina en la profunditad? Tgi tschertga il bitsch da la vita, sche la mort al dat fridas? Tgi cumpra ina minuta daletg per in onn ricla? Tgi sa metta a durmir, sch’ils siemis al cloman? Tgi curra cun ils flums da la nunsavida tar la mar da la stgirezza? O sabientscha, tge chaussas èn quai?»

E la sabientscha ha respundì:

«Uman, ti emprovas da vesair la vita cun ils egls d’in dieu e d’eruir ils misteris dal mund futur cun spiert uman. E quai è la pli gronda narradad!

Va or en la natira. Là chattas l’avieul che sgola enturn ina flur ed il tschess che sa bitta sin sia preda. Entra en la chasa da tes vischin. Ti vegns a chattar là l’uffant che sa smirveglia davart las flommas dal fieu, entant che sia mamma è occupada cun ina lavur da chasa. Sajas sco l’avieul e na perda betg il temp da la primavaira cun observar ils tschess. Sajas sco l’uffant. Ta legra da las flommas dal fieu e lascha s’occupar tia mamma da la lavur da chasa. Tut quai che ti vesas cun tes egls, è per tai e vegn ad esser per tai.

La gronda quantitad da cudeschs, ils dissegns singulars ed ils bels patratgs èn las sumbrivas dals spierts ch’èn ids ordavant a tai. Ils pleds che ti taissas èn punts tranter tai e tes frars. Tut las emoziuns tristas e legraivlas èn sems ch’il passà ha sternì en il champ dal spiert uman per penetrar en l’avegnir. Questa giuventetgna che gioga cun tes sentiments è quel che vul avrir la porta da tes cor per laschar entrar la glisch. La terra ch’avra sia bucca per tragutter ils cadavers, vegn a liberar ti’olma or da la sclavaria da tes corp. Quest mund ch’è en viadi cun tai, è tes cor, e tes cor è tut quai che ti tegnas per quest mund. E l’uman che ti considereschas sco nunsaviaivel e da pauc, è vegnì or da dieu per emprender plaschair tras tristezza e savida tras stgirezza.»

Suenter quests pleds ha la sabientscha mess ses maun sin mes frunt chalirà e ditg:

«Va vinavant, e na sta betg airi, pertge che davant tai sa chatta la cumplenida. Va e n’hajas betg tema da las spinas sin via, pertge ch’ellas attatgan mo il sang malnet.»


Tranter vardad e fantasia
[edit]

La vita ans porta d’in lieu a l’auter, ed il destin ans maina d’in milieu en l’auter; ma nus na vesain nagut auter che la crappa sin nossa via ed udin be la vusch, da la quala nus avain tema.

Davant nus cumpara la bellezza sin il tron da l’onur; nus currin tar ella, ed en num dal desideri tschufragnain nus la cua da sia rassa ed engulain ad ella la curuna da la purezza.

L’amur passa sper nus vi en il vestgì da la miaivladad; nus ans zuppain dad ella per tema en taunas stgiras, ubain la suandain e faschain entiert en ses num.

En noss mez sa trategna il sabi e porta ses grev giuf, ma quel è pli miaivel ch’il flad d’ina flur e pli tener ch’il vent da la damaun dal Libanon.

A la cruschada stat la sabientscha ed ans cloma sur ils chaus da la glieud vi; ma nus na faschain betg stim dad ella e sdegnain quels che la suondan.

La libertad ans envida a sia maisa per che nus possian sagiar ses vin e sias spaisas; ma nus emplenin noss maguns vi d’autras maisas, las qualas ans èn da donn.

La natira ans tanscha il maun da l’amicizia, ella envida d’ans legrar vi da sia bellezza; ma nus avain tema da sia quietezza e fugin en la citad, nua che nus ans fultschain sco ina muntanera agnels cur che cumpara il luf.

En il rir d’in uffant u en il bitsch da l’amanta ans visita la vardad; nus però serrain l’isch davant ella e la chatschain davent sco sch’ella fiss malnetta.

Ed entant ch’il cor tschertga noss sustegn e l’olma ans cloma, restain nus mits sco in crap; nus ni udin ni chapin insatge. Sch’insatgi auda però il clom da ses cor ed al suonda, schain nus dad el ch’el saja obsessiunà e tegnain distanza dad el.

En questa moda passan las notgs sperasvi senza che nus faschain stim dad ellas; ed ils dis las suondan ed ans salidan, ma nus avain tema da las notgs e dals dis. Nus stain datiers da la terra ed essan parentads cun ils dieus. Nus passain sper il paun da la vita or, entant che la fom consumescha nossas forzas. Quant chara ch’ans è la vita, ma quant lunsch davent che nus essan dad ella.


Regina da la fantasia
[edit]

Suenter avair cuntanschì las ruinas da Palmyra, era jau talmain spussà dal viadi che jau sun ma mess giu en il pastg che creschiva tranter las colonnas e pilasters. Il temp als aveva sragischà e bittà per terra sco sch’ina guerra avess furià qua. Jau hai contemplà plain admiraziun la pumpa, cumbain che quella era destruida e steva en cuntrast cun il conturn flurint.

Sin far notg, cur che las creatiras eran sa rimnadas sut il mantè dal silenzi, hai jau remartgà che l’aria era emplenida d’insatge che savurava d’intschains ed era enivrant sco vin. Jau hai bavì da quai e sentì mauns zuppads a giugar cun mes senns; mias palpevras èn daventadas grevas, e mes spiert è sa liberà da sias chadainas.

Alura è la terra sa schlargiada ed il firmament ha tremblà. Chatschà d’ina pussanza magica, sun jau siglì enavant e sun arriva en in curtin che nagina creatira umana na po s’imaginar. Jau era circumdà da dunschellas ch’eran vestgidas cun nagut auter che cun lur bellezza. Entant ch’ellas chaminavan sper mai, eri sco sche lur pes na tutgassan betg il pastg. Las melodias ch’ellas chantavan eran tessidas or da siemis da l’amur; latiers sunavan ellas sin lur ghitarras da lain d’eben cun cordas dad aur. Cur che jau sun arrivà tar in enclar, steva entamez in tron ch’era surtratg cun crappa preziusa. Da surengiu è crudada ina glisch en las colurs da l’artg sin el. Dad omaduas varts dal tron stevan dunschellas e chantavan pli dad aut che avant. Tuttas guardavan en ina direcziun, da la quala vegniva in’odur da mirra ed intschains. En quel mument è cumparida or da las frastgas flurintas ina regina ch’è s’avischinada plaunsieu al tron ed ha prendì plaz sin quel. Ina rotscha columbas – alvas sco la naiv – èn sguladas giu da tschiel ed han furmà ina mesaglina als pes da la regina.

Entant la glorifitgavan las dunschellas en lur chanzuns, e l’intschains s’auzava en si’onur en furma da colonnas. Jau steva qua e guardava cun tutt’attenziun sin quai che nagin egl uman n’aveva vis e nagin’ureglia umana n’aveva udì.

Qua ha la regina fatg in segn cun ses maun, e tut moviment ha chalà. E cun ina vusch ch’ha fatg tremblar mi’olma – sco las cordas d’ina lauta sut il maun da ses giugader –, ha ella ditg:

«Jau, la signura da la fantasia, hai clamà tai, uman, en quest lieu. Jau ta rend l’onur da star davant la regina che regia ils guauds dals siemis. Taidla mes cussegls ed als annunzia a l’entir mund:

Di ad els che la citad da la fantasia saja ina nozza; lur portas vegnan pertgiradas d’in gigant che na lascha entrar nagin che na porta betg in vestgì da nozzas.

Ella è in paradis, dal qual l’anghel da l’amur è il guardian; nagin na po entrar en ella che na porta betg sin ses frunt il segn da l’amur. Ella è in champ d’imaginaziuns flurintas, e ses pes èn sco bun vin; ses utschels sgulatschan sco anghels e sias flurs han ina savur carmalanta. Be ils uffants dals siemis arrivan sin quest champ. Di als umans che jau als haja offert in chalesch d’allegria, ma en lur nunsavida han els svidà or quel. Alura è arrivà l’anghel da la stgiradetgna ed al ha emplenì cun fastidis. Els al han bavì nunmaschadà ed eran aivers.

Di ad els che nagin na saja bun da sunar la ghitarra da la vita, auter che quel dal qual ils pizs da la detta han tutgà mia tschinta e dal qual ils egls han vis mes tron.

Isaias ha scrit vers da sabientscha – sco curals vi da la chadaina dals chars. Johannes ha scrit da sia visiun en mia lingua. Dante ha mess pe sin las pradas fritgaivlas dal spiert cun mai sco guida. Jau sun in simbol che tutga la vardad, ina vardad che renda visibla l’unitad dal spiert e ch’è perditga da las ovras dals dieus.

Di als umans ch’il pensar haja ina patria en in mund da l’autra vart dal mund visibel, da la quala il tschiel n’è betg zuppentà dals nivels dal plaschair. Di ad els che las visiuns survegnan furma en il tschiel dals dieus e sa reflecteschan en l’olma, sinaquai ch’ellas dirigian lur speranzas sin quai che vegn a viver vinavant en quest mund suenter la liberaziun da la vita.»

E suenter avair tratg mai tar ella e m’avair bitschà ils lefs ardents, ha la regina da la fantasia ditg:

«Di a tuts che quel che na passenta betg ils dis da sia vita sin la tribuna dals siemis, vegn ad esser in sclav dal temp.»

En quest mument èn las vuschs da las dunschellas puspè daventadas pli dad aut; colonnas d’intschains èn s’auzadas ed han zuglià en tut. Alura è la terra sa schlargiada ed il firmament ha tremblà, ed jau ma chattava puspè amez las ruinas da Palmyra. L’aurora surrieva e sin mes lefs stevan ils pleds:

«Tgi che na passenta betg ils dis da sia vita sin la tribuna dals siemis, vegn ad esser in sclav dal temp.»


La citad dal passà
[edit]

La vita steva cun mai al pe da la muntogna da la giuventetgna e mussava sin quai che giascheva davos nus. Jau hai guardà enavos ed hai vis ina citad remartgabla en il cor da la planira, en la quala turniclavan fantoms or da vapurs da tuttas colurs, enzugliads en in vel d’ina fina tschajera.

Jau hai dumandà:

«Tge è quai, vita?»

«Quai è la citad dal passà. La contempla bain!»

Jau l’hai guardà cun tutt’attenziun ed hai vis il suandant:

Lavuratoris che stevan a garnugl sco gigants sut las alas dal sien...

Sanctuaris dals pleds, circumdads dad olmas che sbragian da la desperaziun u chantan dal plaschair...

Tempels da las religiuns, erigids da la confidenza e destruids dals dubis...

Minarets dal pensar che tanschan si vers tschiel sco mauns stendids or che dumondan almosnas...

Vias dal desideri che culan sco flums tras las valladas...

Tresorarias dals secrets, pertgiradas da la discreziun e sblundregiadas da las mirveglias...

Turs dal progress, construidas dal curaschi e spazzadas da la tema...

Palazs dals siemis, erigids durant las notgs e destruids dal resvegl...

Chamonas da la modestadad, en las qualas avda la flaivlezza...

Entgarnas da la solitariadad, en las qualas è da chasa la snegaziun da sasez...

Lieus d’inscunter da la savida, illuminads da l’enconuschientscha e stgirentads da la nunsavida...

Tavernas da l’amur, en las qualas inamurads s’enivreschan, entant che temprads als sdegnan...

Tribunas, sin las qualas la vita represchenta ses tocs; alura vegn la mort e terminescha las tragedias...

Questa citad dal passà ma cumpara lontana e damanaivel a medem temp, medemamain visibla e nunvisibla.

E la vita m’ha ditg, chaminond vinavant:

«Ma suonda! Nus ans essan fermads ditg.»

Jau hai dumandà:

«Nua, vita?»

«Vers la citad da l’avegnir!»

Jau hai ditg:

«Hajas cumpassiun cun mai! La via ha consumà mias forzas e la crappa ha blessà mes pes.»

«Ve!», ha respundì la vita, «be il nunsaviaivel guarda enavos sin la citad dal passà.»


La violenza tschorva
[edit]

La primavaira è arrivada, ha schlià las lieungas dals dutgs e flums ed ha delectà tras lur baterlim ils cors dals umans; la natira surrieva dals lefs da las flurs ed allegrava uschia las olmas dals umans.

Tuttenina è la natira vegnida gritta; ella ha sfratgà la bella citad e l’ha devastà cumplettamain. Ed ils umans han emblidà il dultsch da ses pleds e ses surrir miaivel. Violenza tschorva ha destruì en in’ura quai che generaziuns avevan erigì. La mort ha terrà ils umans, e quai ch’ella ha laschà enavos, ha traguttì in fieu ch’è sa derasà sco il vent. La natira sfranada ha destruì las chasas dals umans ed ha sparpaglià en in mument quai ch’els avevan rimnà cun tgira. La terra è vegnida squassada d’in ferm terratrembel, e sut dolurs ha ella parturì destrucziun e desperaziun.

Durant che tut quai capitava, guardava il spiert pensiv e confus or dal lontan. El ha stuì reflectar davart la forza limitada dals umans che fugivan da mort, fieu e destrucziun, ed el ha tschertgà en patratgs ils inimis da l’uman che sa zuppavan sut la terra ed en l’aria. El ha patì cun las mammas che sbragivan e cun ils uffants fomentads, ed el ha sa fatg patratgs davart la crudaivladad dal destin e ses spretsch da la vita; ier anc vivevan quests umans segir en lur chasas, ed oz cumplanschan quels ch’èn mitschads da la mort las ruinas da lur bella citad.

El ha stuì reflectar quant spert che speranza sa transfurma en desperaziun, plaschair en tristezza e ruaus en paina...

Uschia gieva il spiert vi e nà tranter contemplaziun e cumpassiun. Gia tendeva el da metter en dumonda la gistadad da las leschas divinas, alura ha el però fatg giudizi ed ha scutinà en las ureglias da la quietezza:

«Pelvaira, da l’autra vart da la creaziun datti ina sabientscha perpetna che sorta da catastrofas e culps dal destin che nus percepin ed ils fritgs dals quals nus na vesain betg. Fieu, stemprà e terratrembel èn per la terra quai che gritta, ingiustia e nauschadad muntan per il cor uman: els sa sveglian, commettan malfatgs e sa calman alura puspè. Ed or da l’irritaziun, il travasch ed il ruaus stgaffeschan ils dieus l’enconuschientscha, la quala l’uman aspirescha si’entira vita.

Entant che jau steva qua e la disfortuna da quest pievel empleniva mias ureglias cun suspirs e lamentaschuns, è cumparì davant mes egls in maletg da tut las catastrofas ch’avevan gì lieu sin la tribuna dal temp. Jau hai vis ils umans da tut las generaziuns sin la terra ad eriger chastels e tempels, ils quals la terra ha suenter curt temp puspè s’approprià.

Jau hai vis ils pussants ad eriger ferms chastels, las paraids ed entradas dals quals picturs han decorà cun maletgs ed ornaments, ed jau hai vis sculpturs a stgaffir sculpturas or da la grippa. Alura ha la terra avert sia bucca ed ha traguttì tut las creaziuns fatgas dal maun dals artists. Senza misericordia ha ella destruì tut las figuras e picturas, disfatg tut las magnificas paraids e pilasters e spoglià ils edifizis dals ornaments, cun ils quals ils umans als avevan embellì, stgaffind pradas da taila verda, retgamond il sablun or da fils dad aur e remplazzond ils crappels tras giuvels...

Entamez ils donns chaschunads tras la catastrofa hai jau vis ils umans a star sidretg sco in gigant, al qual la narradad da la terra e la gritta dals elements na pon betg far dal mal. Sco ina pitga da glisch steva el en las ruinas da Babylon e Ninive, da Palmyra, Bombay e San Francisco e rendeva omagi a l’immortalitad schend:

‹Duaja la terra prender quai che tutga ad ella! Jau però sun senza fin!›»


Dus giavischs
[edit]

En il silenzi da la notg è la mort – tramessa da Dieu – descendida sin la citad che durmiva, ed è sa tschentada sin la pli auta tur. Ella ha guardà cun ses egls penetrants tras las paraids da las chasas ed ha vis en lur intern spierts che guardavan en fatscha a la mort, entant che lur corps durmivan.

Cur che la glisch da la glina, che cuvriva la citad cun in mantè miraculus, è sa persa en l’aurora, è la mort ida sin ils pizs dals pes tras ils quartiers, fin ch’ella ha cuntanschì il chastè d’in um ritg. Ella è entrada e nagin n’è sa mess ad ella en via. Davant il letg da l’um ritg è ella sa fermada ed ha tutgà ses frunt. Il durmider è sa sveglià tut spaventà, e cur ch’el ha vis la mort sper el, ha el sbragì:

«Davent, siemi terribel! T’allontanescha, ti nauschaspiert! Co vegns ti qua en chasa, ti lader, e tge vuls ti da mai? Jau sun il patrun da questa chasa e sche ti na svaneschas betg immediat, vegn jau a clamar mes servients e guardians, sinaquai ch’els stgarpian tai en tocca!»

Qua è la mort vegnida pli datiers ed ha ditg cun ina vusch ramplunanta:

«Jau sun la mort. Tscherna bain tes pleds cur che ti discurras cun mai e mussa respect!»

«Tge vuls ti da mai, mort», ha dumandà il ritg. «Pertge vegns ti gist uss che mi’ovra n’è anc betg cumplenida? Tge vuls ti d’in um ferm e pussant sco mai? Va tar ils malsauns e flaivels e schanegia mai da stuair guardar tias griflas d’animal da rapina e tes chavels che pendan sco serps da tes chau! Va, pertge che jau na vi betg vesair pli ditg tias grondas alas e tes corp caduc!»

Suenter in mument da silenzi insupportabel ha el cuntinuà:

«Na, na, mort misericordaivla, na fa betg stim da mes pleds, dictads da la tema, ed ils quals mes cor ma scumonda! Prenda da mes aur tant sco che ti vuls, u prenda l’olma d’in da mes sclavs, ma lascha viver mai! En mia vita n’è uschè bler anc betg liquidà: qua hai anc umans dals quals jau stoss incassar ils debits ch’els han tar mai, sin l’auta mar hai numerusas navs che n’èn anc betg arrivadas en il port e che n’han anc betg stgargià lur martganzia, en la terra ruaussan ritgas racoltas che jau n’hai betg anc laschà metter sut tetg. Prenda da tut quai tge che ti vuls, ma lascha mai en ruaus!

Tscherna per tai ina da mias concubinas ch’èn uschè bellas sco la damaun. Er hai jau in sulet figl, mort, il qual è mia gronda speranza. Prenda el enstagl da mai. Prenda tut quai che ti vuls e che jau hai, ma lascha viver mai!»

La mort ha mess ses maun sin la bucca da quest sclav da la vita terrestra, al ha prendì e surdà al vent.

Alura è el ì vinavant en il quartier dals povers. El ha percurrì quel fin ch’el ha cuntanschì ina povra chamona. El è entrà ed è sa mess sper il letg, en il qual durmiva in giuven. Suenter avair contemplà in mument sia fatscha paschaivla, ha el tutgà ses egls, ed il giuven è sa dasdà.

Vesend la mort sper ses letg, è el sa mess en schanuglias, ha stendì or sia bratscha ed ha ditg cun ina vusch plain affecziun e brama:

«Qua sun jau, bella mort! Prenda mi’olma, ti finamira da mes siemis e da mias speranzas. Embratscha mai, marusa da mi’olma. Ti es misericordaivla e na ma laschas betg a mesa via. Ti mess da Dieu e maun dretg dal destin, na ma lascha betg enavos. Quant ditg hai jau tschertgà tai senza chattar, e quant savens hai jau clamà tai senza vegnir udì. Uss es ti qua. Na ma refusa betg, mabain embratscha mi’olma, charezzada mort!»

Qua ha la mort mess bufatg ils pizs da ses dets sin ils lefs dal giuven ed al ha brancà cun sias alas.

E cur che la mort sa chattava puspè en l’aria, ha ella guardà enavos sin la terra ed ha ditg:

«Pelvaira, tgi che na vegn betg da l’infinit, na vegn betg a returnar en l’infinit!»


La plazza da gieu da la vita
[edit]

Ina minuta ch’è emplenida d’impressiuns da bellezza e da siemis d’amur è pli gronda e pli custaivla ch’in tschientaner plain onur, la quala ils flaivels rendan als pussants.

Pertge ch’en quella minuta sa revelescha en l’uman il divin, entant che quai è zuppà en lez tschientaner sut in mantè da siemis stgirs.

En quella minuta è l’olma liberada dal burdi da las leschas umanas, ma en lez tschientaner è ella tschiffada davos mirs da l’emblidanza e liada vi da chadainas da la suppressiun.

Quella minuta è la tgina da la chanzun da Salomon, da la pregia sin il munt e da las poesias dad al-Farid, e lez tschientaner parturescha la violenza tschorva ch’ha destruì ils tempels da Baalbek, ils palazs da Palmyra e las turs da Babylon.

In di, il qual l’olma passenta cun cumplanscher la mort dals dretgs dals povers e la sperdita da la giustia, è meglier e pli custaivel ch’ina vita ch’in uman passenta cun cuntentar ses garegiaments e giavischs.

Pertge che quel di purifitgescha il cor cun ses fieu ed al sclerescha cun sia glisch, lezza vita però cuvra quel cun sias alas stgiras ed al sepulescha sut stresas da terra.

Quel di è stà il di da la traversada da la Mar Cotschna, il di da Golgatha sco er il di da la fugia da Mohammed da Mecca a Medina. E lezza vita è stada la vita da Nero sin il martgà da l’ingiustia, la vita da Korah sin l’altar da l’ambiziun e la vita ch’ha sepulì Don Juan en la fossa dals garegiaments corporals.

Quai è la vita: las notgs la giogan sin la tribuna dal temp, ils dis la chantan sco chanzun, e la perpetnadad la conserva sco ina perla.


Mes pover ami
[edit]

Sche ti savessas, mes pover ami, che la medema povradad che ta sforza da manar ina vita modesta, sveglia en tai il senn per giustia e ta lascha chapir la vita, fissas ti segir cuntent cun tes destin. Jau di ‹senn per giustia›, pertge ch’ils ritgs carmalan ses stgazis davent da la giustia, e ‹vita›, pertge ch’il pussant negligescha quella cun avair en mira pussanza ed onur.

Ta legra da la giustia, da la quala ti es il portavusch, e da la vita, da la quala ti es il cudesch. Sajas ventiraivel, pertge che ti es la raschun per la virtid da tes gidanters. Ti es il maun ferm da la virtid da quels che t’assistan.

E sche ti savessas, mes pover ami, che la paina che t’ha tutgà è precis la forza che sclerescha il cor ed auza l’olma, sche fissas ti cuntent da tes suffrir; ti considerassas quel sco in educatur che t’instruescha che la vita è ina chadaina, da la quala ils anels èn colliads in cun l’auter, e che la tristezza è in anè dad aur che sa chatta tranter l’ardiment per quai ch’è oz e la spetga sin quai che vegn damaun, gist sco l’aurora tranter durmir e lavar. La povradad renda visibla l’onur da l’olma, mes ami, e la ritgezza revelescha sia corrupziun. La tristezza rinforza nossa cumpassiun e l’allegria ans renda indifferent; pertge che l’uman che viva en bainstanza e daletg fa tut per augmentar quels. En num dal cudesch fa el dal mal ch’il cudesch scumonda, ed en num da l’umanitad agescha el a moda inumana.

Sche la povradad e la tristezza vegnissan bandischadas da nossa vita, daventass noss’olma ina pagina d’in cudesch che na cuntegness nagut auter che cifras che dattan perditga d’egoissem ed engurdientscha e da segns che rapportan da plaschairs terresters.

Jau hai tschertgà dapertut il divin ed al hai la finala chattà a l’intern da l’uman. Quel na sa lascha betg acquistar tras ritgezza e betg augmentar tras plaschairs terresters. Jau hai vis ils ritgs a sdegnar lur divinitad ed a pender vi da lur ritgezza, ed jau hai vis la giuventetgna a tradir il divin en tschertga dals plaschair mundans.

Mes pover ami, l’ura che ti passentas suenter esser returnà dal funs cun tia cumpogna e tes uffants, è in simbol da la famiglia umana futura ed in segn da la fortuna da tschientaners vegnints. La vita però ch’il ritg passenta entamez ses stgazis, sumeglia quella dal verm en fossa ed è in simbol da la tema.

Tias larmas, mes ami contristà, èn pli dultschas ch’il rir da quel che vul emblidar, e tes schemair è pli melodius ch’il sbragizi da quels ch’èn ord chadaina. Las larmas schubregian il cor da la gritta ed instrueschan quel da guarir la dolur da tut ils cors ruts. Ellas èn las larmas dal Nazaren.

La forza, mes pover ami, che ti has semnà e ch’il ritg ha tratg a niz, vegn a returnar tar tai, pertge che tenor las leschas da la natira returnan tut las chaussas tar lur origin. E la tristezza che ti has gì da suffrir, vegn tenor la lescha dal tschiel a vegnir transfurmada en legria.

Ils tschientaners vegnints vegnan ad emprender dals povers l’egualitad e dals trists l’amur.


Pasch
[edit]

Il stemprà è sa quietà, suenter ch’el ha gì sfurzà plantas e roma da s’enclinar davant el. Las stailas èn cumparidas a la surfatscha dal tschiel sco restanzas sparpagliadas dals chametgs. Las pradas taschevan, sco sche la guerra dals elements n’avess betg gì lieu.

Qua è ina mattetta vegnida en sia chombra, è sa bittada sin il letg ed ha bragì pitramain. Alura ha ella suspirà e clamà:

«Al porta enavos a mai, o Segner, pertge che mias larmas èn stalivadas e mes cor è luà! Al porta enavos a mai, o spiert che trueschas cun ina sabientscha che surpassa l’intelletg da l’uman! La perseveranza m’ha bandunà, la desperaziun ha prendì possess da mai. Liberescha mai or da las griflas da la guerra! Al liberescha or dals mauns da la mort! Hajas cumpassiun cun in flaivel giuven, il qual è daventà in’unfrenda da la violenza dals pussants ch’al han engulà a mai.

Victorisescha tes inimi, la guerra, amur, e salva mes amant, pertge ch’el è in da tes figls. T’allontanescha dad el, mort, e ma lascha puspè vesair el, u ve e ma porta tar el!»

En quest mument è entrà in giuven che purtava sin chau ina fascha alva, sin la quala la guerra aveva scrit cun bustabs cotschens. El è s’avischinà a la giuvna cun surrir e larmas. Alura ha el prendì ses maun ed al ha mess sin ses lefs ardents. Cun ina vusch, en la quala sa maschadavan mal d’amur ed il plaschair da sa revair, ha el ditg:

«Na tema betg, pertge che quel, per il qual ti bragias, è returnà! Ta legra plitost, pertge che la pasch ta porta puspè quai che la guerra avevan prendì, ed il figl da l’umanitad ta dat enavos, quai ch’il figl da l’engurdientscha t’aveva engulà. Sienta tias larmas, amanta, e surri, pertge ch’i dat umans ch’han cumpassiun, cur che la crudaivladad dals pussants sa derasa. Na ta smirveglia betg che jau return viv or da la guerra, pertge che l’amur porta in segn, dal qual la mort scappa, cur ch’ella al vesa; e l’inimi ch’al vesa, è victorisà.

Propi, jau sun! Na ma tegna betg per in spiert che deriva dal mund dals giavischs e che va a visitar in lieu ch’è emplenì da tia bellezza e da tes taschair. N’hajas nagina tema, pertge che jau sun pelvaira qua, marusa!

Jau sun mitschà saun e salv da la spada e dal fieu, sinaquai ch’ils umans percorschian la victoria da l’amur sur la guerra. Jau sun il pled ch’in uman da la pasch ha discurrì sco introducziun per il roman da tia fortuna.»

Suenter quest lung pled ha el taschì, e larmas han remplazzà ses pleds. Ed entant ch’ils anghels da la legria sgulatschavan sur la pitschna chamona, èn ils dus cors puspè s’appropriads da quai ch’els avevan pers tar lur cumià.

La damaun marvegl stevan ils dus entamez ina prada per admirar la bellezza da la natira. Suenter avair taschì in mument e laschà discurrer lur cors, ha il schuldà guardà vers ost ed ha ditg a si’amanta:

«Guarda il sulegl che s’auza or da la stgiradetgna!»


La vusch dal poet
[edit]

Ina pussanza sterna sia semenza en las profunditads da mes cor ed jau la racolt; jau rimnel las spias e las repart a quels ch’han fom. Il spiert dat vita a questa pitschna vigna; jau pressegel sias ivas e porsch lur suc a quels ch’han said. Il tschiel emplenescha questa lampa cun ieli; jau l’envid e la tschent en la fanestra da mia chasa per quels che vegnan qua sperasvi en il stgir da la notg.

Jau fatsch tut quai perquai che jau viv en questa moda. M’impedissan ils dis da far quai e retegnessan las notgs mes mauns, alura tschertgass jau la mort, pertge che per in poet ch’è in ester en l’agen pajais e per in profet che na vegn betg renconuschì en ses pievel, è la mort pli bainvegnida che la vita.

Ils umans fan canera sc’in stemprà furius; jau però suspir senza dir pled, pertge che jau sai che la forza dal stemprà passa – consumada da las profunditads dal temp –, entant ch’il suspirar resta uschè ditg che Dieu cuzza.

Ils umans èn attaschads a la materia, la quala è fraida sco la naiv. Jau però tschertg la flomma da l’amur per la strenscher al pèz, sinaquai ch’ella penetreschia mias costas e libereschia mes intern. Pertge che jau hai constatà che la materia mazza l’uman senza ch’el resenta dolur, entant che l’amur al renda vivent tras la dolur.

Ils umans sa dividan en confessiuns e stirpas ed appartegnan a divers pajais e regiuns; jau ma sent sco ester en l’agen pajais e sco ester en mi’atgna naziun, pertge che l’entira terra è mia patria e l’entira famiglia umana è mia stirpa. A mai para l’uman memia flaivel e pitschen per sa divider supplementarmain, e la terra memia stretga per la sparter en divers reginavels e principadis.

Ils umans sustegnan in l’auter en lur stenta da disfar ils tempels dal spiert e d’eriger tempels dal corp. Jau però stun tut sulet, planschend e gizzond las ureglias, ed en mes intern aud jau a dir ina vusch da la speranza:

«Tuttina sco l’amur renda viv il cor uman tras dolur, al lascha ella vegnir tras nunsavida a la savida. Dolur e nunsavida pon manar a plaschair ed enconuschientscha, pertge che la sabientscha infinita n’ha stgaffì nagut inutil sut il sulegl.»

*

Jau bram mia patria pervi da sia bellezza, ed jau am ils abitants da mes pajais pervi da lur disfortuna. Ma duess mes pajais sa preparar – incità da quai ch’ins numna naziunalissem – d’attatgar il pajais da mes vischins, engular ses bains, mazzar ses umens, far da ses uffants orfens e da sias dunnas vaivas e bagnar la terra cun il sang da ses figls, alura spretschass jau mes pajais e mes cumpatriots.

Pensond a mes lieu da naschientscha giubilescha mes cor, e cun brama pens jau a la chasa en la quala jau sun creschì si. Duess però in passant che dumonda vivonda ed alloschi en questa chasa vegnir tramess davent da ses abitants, alura sa transfurmass mi’allegria en tristezza e mia brama en emblidanza, ed jau schess a mamez:

«Ina chasa che refusa il paun a quel ch’ha fom ed il letg a quel senza tetg, merita da vegnir destruì.»

Jau am mes lieu da naschientscha, quest’amur è ina part da l’amur per mia patria, e l’amur per mia patria è ina part da l’amur per la terra. La terra ha mi’amur nundividida, pertge ch’ella è la pastgira da l’umanitad e l’abitaziun dal spiert da Dieu sin terra. L’umanitad benedida è il spiert da Dieu sin terra.

Igl è quai l’umanitad che stat amez ruinas e che cuvra sia nivadad cun vestgadira stgarpada, che sponda larmas sin sias vistas plain faudas e cloma suenter ses figls cun ina vusch ch’emplenescha il spazi cun lamentaschuns. Ma ils figls – surds da la canera da lur chanzuns da cumbat e dal mular lur cuntels – na taidlan betg sin ses clom. Lezza umanitad èsi che cloma en sia solitariadad l’uman en agid senza vegnir exaudida. E sch’in auda il clom, s’avischina, sienta lur larmas ed als consolescha en lur sventira, alura vegni ditg da quel:

«Al laschai ir, pertge che be bugliacs sa laschan impressiunar tras larmas.»

Lezza umanitad è il spiert da Dieu sin terra. Quest spiert divin gira enturn tras las naziuns; el appellescha a l’amur e renda attent a la via vers la vita.

Ma la massa ri be da ses pleds e sias ductrinas. Lur risadas ha udì ier il Nazaren, ed els al han crucifitgà. E Socrates ha udì quellas, ed els al han tissientà. Ma ils umans ch’audan lur pleds e che sa stentan da suandar quels, n’è la fulla betg buna da mazzar. Uschia derschan els lur giomias sur dad els e din: «Las giomias èn pli amaras e pli grevas da supportar che la mort.»

Jerusalem n’è betg stà bun da mazzar il Nazaren, pertge ch’el è vivent en tutta perpetnadad; ed Athen n’è betg stà bun da far taschair Socrates, pertge ch’el viva en perpeten. Giomias ed ironia n’èn betg bunas da victorisar quels che taidlan sin l’umanitad e suondan ils fastizs da la divinitad, pertge ch’els vegnan a viver en perpeten.

*

Ti es mes frar, e nus essan figls d’in sontg spiert universal. Ti es da mes pèr, pertge che nus essan omadus praschuniers da noss corp, il qual è fatg da la medem’arschiglia.

Ti es mes cumpogn da viadi e ma gidas da chapir la vardad che sa zuppa davos ils nivels. Ti es in uman sco jau ed jau t’hai gugent, mes frar.

Di sur da mai tge che ti vuls, il di da damaun ta vegn a truar; tes pled al vegn ad esser ina perditga ed i vegn ad esser ina cumprova per sia giustia.

Prenda da mai tge che ti vuls! Ti na ma prendas nagut auter che chaussas da las qualas ti has il dretg e las qualas jau hai accumulà en mi’engurdientscha. Ti meritas da quai tia part, sch’ina part ta basta.

Fa cun mai, tge che ti vuls! Ti n’es betg bun da violar mes esser. Sponda mes sang, brischa mes corp; ti na pos ni blessar ni destruir mi’olma! Lia mes mauns e mes pes e ma bitta en ina praschun stgira; ti n’es betg bun da liar mes patratgs, pertge ch’els èn libers sco il vent che buffa tras il spazi senza temp e senza cunfins.

Ti es mes frar ed jau t’hai gugent. Jau t’hai gugent, n’emporta betg sche ti t’enclinas en ina moschea, stas en tes tempel u t’enschanuglias en tia baselgia. Ti ed jau, nus essan figls d’ina religiun, e questa religiun è il spiert. Ils manaders dals singuls roms da questa religiun èn sco ils dets vi d’in maun da la divinitad e quest maun mussa vi sin l’accumpliment da l’uman.

Jau t’hai gugent, mes frar, perquai che jau am la vardad ch’avda en tes spiert. Questa vardad na sun jau – pervi da mia tschorvadad – betg anc bun da vesair, ma ella è sontga per mai, pertge ch’ella è l’ovra dal spiert. En il mund vegnind vegn tia vardad a s’entupar cun la mia, omaduas vegnan a sa maschadar sco la savur da differentas flurs ed ellas vegnan a daventar ina vardad ch’è perpetna – sco la perpetnadad da l’amur e da la bellezza.

Jau t’hai gugent, pertge che jau t’hai vis flaivel davant ils ferms e pussants, e basegnus davant ils palazs dals ritgs e saziads. Perquai hai jau bragì pervi da tai. Ma entras mias larmas hai jau vis tai en la bratscha da la giustia ch’ha surris si per tai, entant ch’ella ha fatg beffas da tes persequitaders. Ti es mes frar ed jau hai gugent tai.

*

Ti es mes frar ed jau t’hai gugent. Pertge ta dispitas cun mai? Pertge vegns ti en mes pajais per ma suttametter e cuntentar quels che tschertgan tras tias ovras lur onur e tras tias bregias lur divertiment? Pertge bandunas ti tia dunna e tes uffants e tschertgas la mort en in pajais ester? Èsi pervi dals manaders che vulan cumprar tras tes sang renum e tras la malencurada da tia mamma gloria ed onur? Alura ans laschai eriger in monument per Cain e chantar in imni en onur da Hanan.

I vegn ditg, frar, che l’autodefensiun saja ina lescha da la natira, ma jau hai udì quels ch’aspireschan a privilegis a ta predegiar l’umiliaziun da tatez, sinaquai ch’els possian suttametter tant pli tgunsch tai e tes frar. I vegn er ditg che l’amur per la vita dumondia da s’enfuttar dals dretgs d’auters. Jau ta di però:

«Il respect dals dretgs dals auters è ina da las pli bellas e degnas virtids da l’uman.» Ed jau agiunt:

«Sche jau avess d’engraziar mia vita a la destrucziun da la vita d’auters, alura preferiss jau la mort enstagl da la vita. E sche jau na chattass nagin ch’exaudiss mia supplica e ma mazzass, alura ma transferiss jau d’agen maun prematuramain en la perpetnadad.»

L’egoissem ha stgaffì tranter ils umans il spiert da la concurrenza; quel ha manà a fanatissem, il qual ha da sia vart schendrà violenza ch’ha la finala manà a discordia e suppressiun. Il spiert renconuscha la pussanza da la sabientscha e da la giustia; el refusa la pussanza che fa da metal spadas gizzas ed instruments da tortura per manar uschia la nunsavida e l’ingiustia a la pussanza. Questa pussanza ha destruì Babylon, disfatg Jerusalem e fatg ir en muschna ils edifizis da Roma. Igl è la pussanza che tschenta a la testa da sasez assassins e mazzacraders; e la massa als considerescha sco gronds manaders, ils istoriografs glorifitgeschan lur nums ed ils cudeschs na refusan betg da rapportar da lur battaglias e cumbats da pussanza, gist tuttina sco che la terra na s’oppona betg d’als purtar sin ses dies, cumbain ch’els han maclà sia fatscha cun sang innocent.

Pertge ta laschas carmalar uschè tgunsch da surmanaders, mes frar? Pertge es ti uschè fidaivel a quels che ta fan donn e ta vulnereschan?

La vaira pussanza è la sabientscha che respecta las leschas da la natira, universalas e gistas. Nua è la giustia da la pussanza, sch’ella mazza assassins e metta a ferm laders ed occupa silsuenter il stadi vischin, mazzond millis e spogliond dieschmillis? Tge duai ins pensar d’assassins che puneschan assassins e da laders che dumondan pled e fatg d’assassins?

Ti es mes frar, ed jau t’hai gugent. E l’amur è giustia en sia furma la pli perfetga. E sche mi’amur envers tai n’è betg gista dapertut ed en tut ils pajais, alura sun jau in manzaser, il qual zuppenta la tridezza da l’egoissem cun il vestgì pompus da l’amur.