Ils onns d'emprender e da viagiar da Heidi

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Ils onns d’emprender e da viagiar da Heidi  (1880) 
by Johanna Spyri


1.
Siador tar l’Alpöhi
[edit]

Dal plaschaivel vitg da Maiavilla maina ina senda tras prada verda cun bleras plantas fin al pe da las autezzas che guardan da questa vart maiestusamain giu sin la val. Nua che la via cumenza a muntar, oduran bainbaud encunter al viandant pastgiras alpinas cun lur pastg curt e las ervas da muntogna savurusas; pertge che la senda è spundiva e maina directamain vers las alps.

Da quest trutg siador festinava ina bella damaun da zercladur ina gronda e robusta matta da quest pajais muntagnard. Per il maun manava ella in uffant, dal qual las vistas d’in cotschen fieu glischavan anc pir che la pel embrinida dal sulegl. Quai n’era betg da sa smirvegliar, pertge che l’uffant era, malgrà il chaud sulegl da stad, enzuglià sco sch’el stuess sa dustar cunter in fraid murdent. La pitschna mattetta pudeva avair apaina tschintg onns. Ma co ch’ella veseva propi or na pudev’ins betg dir, era ella gea pachetada en dus sche betg trais vestgids e purtava anc sur quels vi in grond fazielet da mangola cotschen. La pitschna persuna, sfurmada ad ina figura senza conturas, ils pes chatschads en grevs chalzers da muntogna enferrads, chaminava be cun stenta e fadia amunt.

Las duas pudevan esser chaminadas in’ura si da la val ch’ellas èn arrivadas en il Dörfli, in aclaun situà a mesa distanza da l’alp. Qua èn las viandantas vegnidas pledentadas bunamain davant mintga chasa, ina giada nà da la fanestra, ina giada nà da l’isch-chasa ed in’autra giada nà da la via, pertge che la matta era arrivada en ses vitg natal. Ma quella n’è betg sa fermada, mabain ha respundì tut ils salids e las dumondas passond sperasvi senza sa fermar, fin ch’ella ha cuntanschì a la fin da l’aclaun la davosa da las chasas sparpagliadas. Qua ha ina vusch clamà or dad isch: «Spetga in mument, Dete, jau t’accumpogn, sche ti vas vinavant.»

La matta è sa fermada. Immediat è la mattetta sa fatga libra da ses maun ed è sesida per terra.

«Es ti stancla, Heidi?», ha dumandà si’accumpagnadra.

«Na, ma jau hai chaud», ha respundì l’uffant.

«Nus essan prest sisum. Ti ta dovras be anc dar in pau fadia e far gronds pass, alura essan nus là en in’ura», l’ha encuraschà la cumpogna da viadi.

Uss è sortida da l’isch ina dunna bratga, da buna pasta ed è s’unida cun las duas viandantas. L’uffant è levà en pe ed è suandà las duas veglias enconuschentas ch’èn immediat stadas approfundadas en in viv raschieni davart quest e l’auter abitant dal Dörfli e da bleras chasadas vischinantas. 

«Ma nua vuls atgnamain ir cun l’uffant, Dete?», ha uss dumandà la novarrivada. «I vegn bain ad esser l’uffant da tia sora barmiera?»

«Geabain», ha Dete respundì, «jau la main tar l’Öhi, ella sto star si là.»

«Tge, tar l’Alpöhi duai l’uffant star? Ti stos esser totalmain ord clocca, Dete! Co pos ti be far insatge uschia! Ma il vegl ta vegn oramai a trametter davent cun ti’idea sturna!»

«Quai na po el betg far, el è il tat, el sto far insatge. Jau hai gì l’uffant enfin uss, e tant ta poss jau dir, Barbel, che jau na lasch betg mitschar per amur da l’uffant ina plazza sco che jau l’hai en vista. Uss duai il tat far il sieu.»

«Gea, sche quel fiss sco autra glieud, lura bain», ha la pitschna Barbel consentì. «Ma ti al enconuschas gea. Tge duaja quel pigliar a mauns cun in uffant, e lura anc cun in uschè pitschen! Quel na tegna betg or ditg tar el! Ma nua vuls ti atgnamain ir?»

«A Francfurt», ha explitgà Dete. «Là m’è vegnì mess en vista ina fitg buna plazza. Quella signuria è gia stada la stad passada qua giu en il bogn, jau aveva lur stanzas en mes suler ed hai gì quità da quellas. Gia lura ma vulevan els prender cun sai, ma jau n’hai betg pudì ir davent. Ed uss èn els puspè qua e ma vulan engaschar, ed jau hai veglia dad ir, da quai pos ti esser segira.»

«Jau na vuless betg esser l’uffant», ha Barbel exclamà. «Nagin che na sa gea tge ch’igl è cun il vegl qua si! Cun nagin na vul el avair da far insatge, onns ed onns na metta el betg pe en baselgia e sch’el vegn giuadora ina giada l’onn cun ses fist gross, alura tut che va ord via ed ha tema dad el. Cun sias grossas survantscheglias grischas e la terribla barbuna vesa el or sco in vegl pajaun ed Indian ch’ins è cuntent sch’ins n’al entaupa betg sulet.»

«Saja sco ch’i veglia», ha Dete insistì, «el è il tat e sto guardar da l’uffant. El na vegn bain a far nagut dal mal a l’uffant, uschiglio sto el responsar quai e betg jau.»

«Jau vuless be savair», ha Barbel cuntinuà, «tge ch’il vegl ha sin la conscienza ch’el guarda uschè pitgiv e resta tut persul sin l’alp e na sa mussa bunamain mai. Ins raquinta da tuttas sorts dad el. Ti sas franc er insatge da quai, da tia sora, u betg, Dete?»

«Sa chapescha, ma jau na discur betg lasura; sche quai al vegniss ad ureglia, faschess jau ina nauscha figura!»

Ma Barbel avess gia daditg savì gugent tge ch’i saja propi cun l’Alpöhi; pertge che quel vesia or uschè misantropic e vivia là si tut persul e daco che la glieud discurria adina dad el be cun mezs pleds – sco sch’els avessan tema dad esser cunter el e na vulevan tuttina betg esser per el.

Barbel na saveva er betg per tge motiv ch’il vegl vegniva numnà da tuts en il Dörfli ‹Alpöhi›, el na pudeva gea nunpussaivel esser il veritabel aug da tut ils abitants dal lieu. Siond che tuts al numnavan uschia, fascheva ella il medem e na numnava il vegl mai auter che ‹Öhi›, sco ch’ins di en la regiun per ‹aug›. Barbel era arrivada pir avant in temp en il Dörfli tras maridaglia; avant aveva ella abità qua giu en il Partenz, ed uschia n’era ella anc betg dal tuttafatg al current davart ils eveniments e las persunalitads spezialas da tut ils temps dal Dörfli e da ses conturn.

Dete percunter, sia buna enconuschenta, era oriunda dal lieu ed aveva vivì qua cun sia mamma fin avant in onn. Qua era quella morta e Dete era ida a Ragaz Bogn, nua ch’ella ha chattà en il grandhotel ina buna plazza sco matta da chombras. Ella era er vegnida questa damaun cun l’uffant nà da Ragaz; fin Maiavilla las aveva piglià cun sai in enconuschent sin il char da fain.

Ma questa giada vuleva Barbel profitar da la bun’occasiun per s’infurmar pli precisamain. Ella ha prendì Dete per il bratsch ed ha ditg: «Da tai pon ins bain vegnir a savair tge ch’è vair e tge che la glieud tschantscha be; jau pens che ti enconuschias l’entir’istorgia. Ma di tuttina: Tge èsi cun il vegl, è el adina vegnì temì en tala moda ed è el adina stà in tal misantrop?»

«Schebain el è adina stà uschia, na poss jau betg savair precisamain; jau hai uss 26 onns ed el segir 70 onns – co ch’el era en sia giuventetgna, n’hai jau pia betg vis, quai na vegns ti betg a spetgar da mai. Ma sche jau fiss segira che quai na vegnia betg palais silsuenter en tut il Partenz, ta pudess jau bain raquintar diversas chaussas dad el; mia mamma era da la Tumleastga ed el er.»

«Ma Dete, tge crais», ha Barbel reagì in pau offaisa, «en il Partenz na vegn betg bagliaffà talmain, ed ultra da quai sai jau bain tegnair insatge per mai, sche quai sto esser. Ma raquinta uss, ti na vegns betg a stuair t’enriclar.»

«Bun pia, jau vi far quai, ma tegna pled!», ha admonì Dete. L’emprim ha ella però guardà enturn, sche l’uffant na saja betg memia datiers e possia udir quai ch’ella vuleva dir. Ma l’uffant n’era betg da vesair; sto esser che quel era gia dapi in temp betg pli suandà las duas accumpagnadras, quai che quellas n’eran betg s’accurschidas en l’ardiment da lur conversaziun. Dete è sa fermada ed ha guardà enturn enturn. La senda fascheva intginas stortas, ma ins la pudeva survesair quasi fin giu en il Dörfli. Ma nagin n’era da vesair sin quella.

«Uss la ves jau», ha exclamà Barbel, «vesas vi là?», ed ella ha mussà cun il det lunsch davent da la senda. «Ella raiva si per las spundas cun Peter, il chavrer. Pertge va quel si oz uschè tard cun sia scossa? Ma quai cunvegna gist; el po uss guardar in pau da l’uffant, e ti ma pos raquintar tant pli nundisturbadamain.»

«Da guardar dad ella na dovra Peter betg sa dar gronda fadia», ha remartgà Dete. «Ella n’è betg tuppa per ses tschintg onns, ella ha ils egls averts e vesa tge che gira, quai hai jau constatà repetidamain, e quai vegn ad esser d’avantatg per ella, pertge ch’il vegl n’ha pli nagut auter che sias duas chauras e la chamona d’alp.»

«Ha el pia gì ina giada dapli?», ha dumandà Barbel.

«Quel? Gea, pelvaira», ha replitgà Dete cun tutta premura, «in dals pli bels bains or en la Tumleastga appartegneva ad el. El era il figl vegl ed aveva be anc in frar, in um quiet e brav. Ma il frar vegl vuleva be far il signur, ir per las vias e sa divertir cun glieud dubiusa che nagin n’enconuscheva. L’entir possess ha el pers cun gieus e cun far baracca. Cur che quai è vegnì a la glisch, èn bab e mamma morts in suenter l’auter dal displaschair, ed il frar, ch’era uss er mess sin via, è ì da spir cordoli or en il mund che nagin na sa nua. Er l’aug sez è sparì, cur ch’el n’aveva pli nagut auter che la nauscha reputaziun. L’emprim na saveva nagin nua ch’el saja propi ì, pli tard han ins udì ch’el saja daventà schuldà a Napoli, e suenter n’han ins pli udì nagut dad el var dudesch u quindesch onns a la lunga.

Alura è el cumparì cun ina giada en la Tumleastga cun in mat mez creschì ch’el ha empruvà da metter sut tetg tar parents. Ma tuttas portas èn sa serradas davant el e nagin na vuleva savair novas dad el. Quai al ha tribulà fermamain ed el ha ditg a sasez da betg pli metter pe en la Tumleastga, ed alura è el vegnì nà qua en il Dörfli, nua ch’el ha vivì ensemen cun il mat. La dunna sto esser stada ina Grischuna ch’el aveva emprendì d’enconuscher giu là ed alura bainspert puspè pers. El stueva anc posseder insatge daners, pertge ch’el ha laschà emprender ses figl, il Tobias, il mastergn da lainari. Quel era in bun uman e bainvis da tuts en il vitg. Ma dal vegl na sa fidava nagin; i vegniva er ditg ch’el saja desertà a Napoli e ch’igl avess uschiglio pudì ir a finir mal cun el, avend el mazzà in, sa chapescha betg en la guerra, chapeschas, mabain en ina baruffa. Nus al avain però renconuschì sco parent, damai che la tatta da mia mamma e sia tatta eran stadas cusrinas. Uschia al avain nus numnà ‹Öhi›, e siond che nus essan da la vart dal bab parents cun quasi l’entir Dörfli, al han tuts numnà l’‹Öhi› e dapi ch’el è sa retratg si d’alp, è el be pli vegnì numnà l’‹Alpöhi›.»

«Ma tge è daventà cun Tobias?», ha dumandà Barbel plain mirveglias.

«Spetga be, quai vegn tut, jau na poss betg raquintar tut en ina», ha declerà Dete. «Tobias ha fatg qua or a Mels l’emprendissadi, e cur ch’el ha gì finì quel, è el returnà a chasa ed ha maridà Adelheid, mia sora. Els avevan gia adina gì gugent in l’auter, ed er suenter esser stads maridads, han els vivì ensemen en bun’armonia. Ma quai è stà da curta durada. Gia dus onns pli tard, cur ch’el gidava vi da la construcziun d’ina chasa, è ina trav crudada sin el ed al ha sturnì. E cur ch’ins ha manà l’um a chasa disfigurà en tala moda, ha Adelheid tschiffà ord spir snuizi e cordoli ina ferma fevra e n’ha betg pli pudì sa remetter. Ella era er uschiglio betg stada fitg robusta ed aveva magari gì da quests stadis curius ch’ins na saveva betg propi sch’ella dormia u saja alerta. Be paucas emnas suenter la mort da Tobias han ins er sepulì Adelheid.

Qua discurriva tut la glieud lunsch enturn da la trista sort da quests dus e sut vusch ed avertamain vegniva ditg che quai saja il chasti che l’aug haja merità pervi da sia nauscha vita. Quai è vegnì ditg er ad el sez, ed il plevon al ha admonì da far uss penetienza; ma el è daventà adina pli ravgentà e stinà e na discurriva pli cun nagin e tut ch’al gieva ord via. In bel di hai gì num che l’aug saja ì sin l’alp e na turnia insumma betg pli engiu, e dapi lura è el là si e viva en discordia cun Dieu e cun ils umans.

L’uffantin dad Adelheid, il qual aveva in onn, avain nus prendì tar nus, jau e mia mamma. Essend mia mamma morta la stad passada, sun jau ida en il bogn a gudagnar insatge; la pitschna hai jau prendì cun mai e l’hai dà en dunsaina a la veglia Ursel si Faveras. Jau hai er pudì restar l’enviern en il bogn. I deva adina ina massa da far, damai che jau sai cuser e pezzar bain. Questa primavaira è puspè arrivada la signuria da Francfurt, a la quala jau aveva servì l’onn avant e che ma vul prender cun sai. Puschmaun partin nus – ed il servetsch e bun, quai ta poss jau dir.»

«Ed al vegl là si vuls ti uss surdar l’uffant? Tge pensas be, Dete!», ha Barbel ditg en tun da reproscha.

«Ma tge crais?», ha Dete replitgà. «Jau hai fatg mia part per l’uffant. Tge duess jau uschiglio far cun el? In uffant da be tschintg onns na poss jau betg prender cun mai a Francfurt. Ma nua vas ti insumma, Barbel, nus avain gia fatg dapli che la mesadad dal viadi si d’alp.»

«Jau sun er prest arrivada, nua che jau hai dad ir», ha respundì Barbel. «Jau hai da discurrer cun la mamma da Peter che fila per mai durant l’enviern. Sche stà bain, Dete, e buna fortuna!»

Dete ha dà il maun a sia cumpogna ed è sa fermada, entant che quella è s’avischinada a la chasetta che sa chattava be pauc davent en ina foppa, nua ch’ella era protegida detg bain dal vent da muntogna. La chasetta steva a mesa strada tranter il Dörfli e l’alp. E ch’ella sa chattava en ina pitschna foppa da la muntogna era bun, pertge che quella fascheva in’impressiun uschè isada e decadenta ch’i stueva er uschia anc esser privlus da viver lien cur ch’il favugn stritgava cun tutta forzas sur las muntogna che tut vi da la chasetta clapragnava, ischs e fanestras, e tut las travs marschas stremblivan e sfratgavan. Fiss la chasetta stada exposta da tals dis si d’alp – il vent l’avess immediat suflà a val.

Qua era da chasa Peter, il chavrer, il mattet dad indesch onns che manava mintga damaun las chauras dal Dörfli sin l’alp, per che quellas possian magliar là fin la saira da l’erva curta, nutritiva. Alura manava el puspè a val ils animalets agils, ed arrivà en il Dörfli clamava el cun in ferm tschivel ils proprietaris da vegnir sin la plazza a prender lur chauras. Per ordinari vegnivan be mattets e mattettas natiers, pertge che las chauras eran prusas ed ins na las stueva betg temair. Quai era durant tut la stad il sulet mument che Peter aveva contact cun auters uffants; uschiglio viveva el be cun las chauras.

Bain aveva el a chasa sia mamma e sia tatta tschorva; ma el gieva la damaun gia fitg baud davent e la saira turnava el tard dal Dörfli, per pudair sa divertir là il pli ditg pussaivel cun ils auters uffants. Ed uschia sa trategneva el en chasa be per tragutter la damaun e la saira spert ses latg ed il toc paun latiers ed ir svelt a durmir. Ses bab, il qual ins aveva er gia numnà ‹Geissen-Peter›, avend fatg pli baud il medem mastergn, era sa disgrazià avant intgins onns cun pinar laina. Sia mamma, cun num Brigitte, numnav’ins simplamain la dunna dal chavrer, e la tatta tschorva enconuschev’ins dapertut sut il num da ‹nona›.

Dete aveva spetgà var diesch minutas e guardà sin tuttas varts, sch’ins na vesia betg insanua ils uffants cun las chauras. Damai che quai n’era betg il cas, è ella anc ida in pau plinensi per avair ina meglra survista sur l’alp e l’entir conturn. Da qua anora ha ella guardà envi ed ennà, mussond en fatscha ed en ses moviments segns da grond’impazienza.

Entant èn ils uffants s’avischinads faschond in grond detur. Peter enconuscheva blers lieus, nua che sias chauras pudevan sa laschar gustar da tuttas sorts chaglias e bostgaglia savurusa; perquai gieva el cun sia muntanera d’in chantun a l’auter. L’emprim era la mattetta raivida suenter cun fadia, buffond en sia vestgadira greva e malempernaivla e stuend impunder en questa chalira tut sias forzas. Ella na scheva betg pled, fixava però baud Peter che sigliva enturn ligermain cun ses pes nivs e sias chautschas curtas, baud las chauras che sa rampignavan anc pli liger cun lur chommas satiglias ed agilas si per chagliom, grippa e spundas stipas.

Cun ina giada è la mattetta sa messa per terra, ha tratg or cun gronda sveltezza ils chalzers e chaltschiels, è puspè stada en pe, è sa deliberada dal grond faziel da culiez cotschen, ha avert il vestgì ed al ha tratg ora ed er il vestgì da mintgadi che l’onda Dete l’aveva tratg sut quel da dumengias per betg avair d’al purtar. Ella ha mess tut bainet sin in mantun, e vestgida be da la rassa sut ed ondulond cun la bratscha niva, è ella suandada las chauras e Peter cun ina ligerezza sco sch’ella avess gia adina fatg part da questa societad. Peter n’aveva betg observà quai ch’ella aveva fatg cun restar enavos. La vesend però a vegnir en ses nov costum, ha el ris cun tut la fatscha, e guardond enavos sin il mantun vestgadira che giascheva sutvart, è la bucca anc sa schlargiada pli fitg e tanscheva uss prest d’in’ureglia a l’autra; ma ditg n’ha el betg pled.

La mattetta, sa sentind uss uschè libra e levgiada, ha cumenzà a baterlar cun Peter ed er el è daventà tschantschus ed ha stuì respunder bleras dumondas. Pertge che l’uffant vuleva savair quantas chauras ch’el haja, nua ch’el giaja cun quellas e tge ch’el fetschia là. Uschia èn ils uffants finalmain arrivads cun las chauras tar la chasetta ed en vista a l’onda Dete. Apaina che quella aveva observà la cumpagnia, ha ella clamà dad aut: «Heidi, tge fas ti? Tge cumparsa è quai? Nua has tes dus vestgids ed il faziel da culiez? Novs chalzers da muntogna hai jau cumprà per tai e fatg novs chaltschiels e tut è sparì! Heidi, tge fas ti e nua has ti mess tut quai?»

L’uffant ha mussà ruassaivlamain giu per la spunda ed ha ditg: «Giu là!» L’onda è suandada ses det. E propi, là giascheva insatge per terra e sisum il mantunet era in punct cotschen, quai stueva esser il faziel da culiez.

«Ti disgraziada!», ha exclamà l’onda en grond’agitaziun. «Tge ta dat en testa, pertge has ti tratg ora tut? Tge ha quai da muntar?»

«Jau n’hai betg basegn da quai», ha ditg l’uffant e na pareva insumma betg da s’enriclar da quai ch’ella aveva fatg.

«Oh ti povra, irraschunaivla Heidi, n’has ti propi anc nagin’encletga?», ha l’onda cuntinuà a lamentar e far reproschas. «Tgi duai pomai puspè ir giu là, quai è gea in viadi d’ina mes’ura! Ve, Peter, curra svelt enavos per la rauba, e na stà betg là e guarda guersch, sco sche ti fissas enguttà en la terra.»

«Jau sun gia en retard», ha Peter ditg plaunet ed è restà, senza sa mover, cun ils mauns en giaglioffa, precis al lieu nua ch’el aveva tadlà ils sbratgs d’anguscha da l’onda.

«Ti stas gea be qua e fas egls gross e na vegns, crai jau, betg lunsch en questa moda», al ha clamà l’onda Dete. «Ve, jau ta dun insatge bel.» Ella al ha tanschì vi in da tschintg raps resch nov ch’al ha glischà en ils egls.

Cun ina giada è el sa fatg davent, giond cun gronds sigls giu per la costa, ed è arrivà en curt temp tar il mantun da vestgadira. El ha tschiffà quella ed è returnà uschè svelt che l’onda al ha stuì ludar ed al ha immediat surdà il da tschintg raps. Peter ha svelt chatschà quel profund en sia giaglioffa, e sia fatscha rieva e glischava sc’in sulegl, pertge ch’en possess d’in tal stgazi na vegniva el betg gist mintga di.

«Ti pos purtar la rauba fin si tar l’Alpöhi, gia che ti fas la medema via», ha ditg l’onda Dete, cumenzond ad ascender la spunda stipa che s’auzava gist davos la chasetta da Peter.

Gugent ha Peter surpiglià l’incumbensa e l’è suandà sin ils chaltgogns, tegnend il fagot sut il bratsch sanester e smanond la pertga cun il maun dretg. Heidi e las chauras siglivan allegramain sper el. Uschia è l’entira caravana arrivada suenter trais quarts d’ura sin l’autezza da l’alp, nua che steva la chamona dal vegl aug en posiziun libra, exposta als vents, ma er accessibla a mintga radi da sulegl e cun vista sin l’entira val. Davos la chamona sa chattavan trais vegls pigns cun roma spessa e lunga. Davosvart muntava la spunda puspè fin si tar la grippa grischa – l’emprim anc sur bellas spundas verdas, alura tras chagliom crappus e finalmain vers la grippa niva e stipa.

Davant la chamona, da la vart vers la val, aveva l’aug fatg in pitschen banc. Qua seseva el, ina pipa en bucca, ils mauns pusads sin sia schanuglia, e guardava quietamain co ch’ils uffants, las chauras e l’onda Dete s’avischinavan, pertge ch’in pau a la giada era l’ultima vegnida surpassada dals auters. Heidi è arrivada sco emprima; ella è immediat s’approximada al vegl, al ha dà il maun ed ha ditg: «Buna saira, non!»

«Schia, schia, tge ha quai da muntar?», ha il vegl dumandà en in tun brut, ha dà il maun a l’uffant ed al ha fixà cun in sguard lung e penetrant sut las grondas survantscheglias.

Heidi ha supportà l’egliada senza sbassar ils egls, pertge ch’il tat cun la barba lunga e las grondas survantscheglias grischas che, creschidas ensemen entamez, parevan sco in chagliom, veseva or uschè insolit ch’ella al stueva observar endretg. Entant era arrivada er l’onda cun Peter, il qual è sa fermà in mument per guardar tge che succedia qua.

«Jau As giavisch in bun di, aug», ha ditg Dete s’approximond, «e qua As port jau l’uffant da Tobias ed Adelheid. Vus n’al vegnis mettain betg pli ad enconuscher, n’al avend betg pli vis dapi ch’el aveva in onn.»

«Schia, e tge duai far l’uffant tar mai?», ha dumandà il vegl curtamain, «e ti là», ha el clamà a Peter, «pos ir cun tias chauras, ti n’es betg memia baud; prenda er las mias cun tai!»

Peter ha fatg obedientscha ed è svanì, pertge che l’aug al aveva dà in’egliada che bastava.

«L’uffant ha da restar tar Vus, aug», ha Dete respundì a sia dumonda. «Jau crai d’avair prestà mia buna part durant ils ultims quatter onns; uss tutgi bain a Vus d’er far ina giada il Voss.»

«Bun, bun», ha ditg il vegl, bittond in’egliada penetranta sin Dete. «E sche l’uffant cumenza a bragir e plirar suenter tai, sco ch’han la disa da far creatirettas irraschunaivlas, tge hai jau alura da pigliar a mauns?»

«Quai è lura Vossa chaussa», ha respundì Dete, «jau na crai betg ch’insatgi m’haja ditg tge che jau haja da far cun la pitschna, cur ch’ella è vegnida surdada en mia tgira en la vegliadetgna d’in onn, schebain che jau aveva da far avunda per mai e mia mamma. Uss stoss jau ir a ma gudagnar insatge, e Vus essas il pli stretg parent da l’uffant. Sche Vus n’al pudais betg tegnair, faschai cun el tge che Vus vulais. Sch’el vegn lavagà, essas Vus responsabel; e Vus na vegnis betg ad avair da basegn da prender anc dapli sin la conscienza.»

Dete na sa sentiva sezza betg gist bain tar quai ch’ella fascheva, perquai era ella daventada uschè furiusa ed aveva ditg dapli che quai ch’ella aveva gì l’intenziun. Tar ses ultims pleds era l’aug stà en pe. El l’ha dà in’egliada penetranta ch’ella è ida in pèr pass enavos. Alura ha el stendì ses bratsch e l’ha ditg bruscamain: «Fa che ti vegnias danunder che ti es vegnida e na ta mussa betg pli il proxim temp!»

Quai n’ha Dete betg fatg dir duas giadas. «Sche stai bain, e ti er, Heidi.» Cun quai è ella svelt sa fatga davent, chatschada da l’agitaziun interna sco tras ina forza a vapur. Giu en il Dörfli è ella vegnida pledentada anc dapli, pertge che la glieud sa dumandava, nua che l’uffant saja restà. Tuts enconuschevan gea Dete e savevan a tgi che l’uffant appartegneva e co ch’igl era ì cun quel fin qua.

Tunond uss or da tut ils ischs e fanestras: «Nua è l’uffant? Dete, nua has laschà l’uffant?», ha ella respundì cun adina dapli malaveglia: «Là si tar l’Alpöhi. Ma gea, tar l’Alpöhi!»

Ella è sa sentida tutgada che las dunnas la reproschavan da tuttas varts: «Co pos ti mo far quai!» e: «Questa povra creatira!» ed: «Uschè pitschna ed abandunada là si!» ed adina puspè: «Questa povra creatira!»

Dete è chaminada vinavant uschè spert sco pussaivel ed è stada cuntenta, cur ch’ella n’ha udì pli nagut. L’entira chaussa l’inquietava; avant che murir l’aveva sia mamma anc recumandà chaudamain l’uffant. Ma per sa quietar ha ella ditg a sasezza ch’ella possia plitost far puspè insatge per l’uffant, sch’ella gudognia uss blers daners, ed uschia è ella stada fitg leda dad esser bainbaud en la posiziun da far in bun gudogn e lunsch davent da tutta glieud che sa maschadava en ses affars.


2.
Tar il non
[edit]

Suenter la partenza da Dete era l’aug sa tschentà sin il banc, buffava gronds nivels or da sia pipa, guardond per terra pitgiv e senza dir pled. Entant ha Heidi spià enturn plain mirveglias, ha scuvert la stalla da las chauras ch’era agiuntada a la chamona ed ha dà in sguard en quella. Ella era vida. L’uffant ha cuntinuà sias retschertgas ed è arrivà davos la chamona tar ils vegls pigns. Qua ha il vent buffà uschè ferm tras la roma ch’i tut schuschurava en las tschimas. Heidi è sa fermada ed ha tadlà attentamain. Cur ch’igl è vegnì pli quiet, è ella ida enturn l’auter chantun da la chamona ed è puspè vegnida enavos tar il tat. Al vesend anc adina en la medema posiziun sco avant, è ella sa messa davant el ed al ha contemplà cun ils mauns cruschads davos il dies.

Il tat l’ha observà. «Tge vuls far uss?», ha el dumandà, cur che l’uffant steva anc adina davant el senza sa mover.

«Jau vi vesair tge che ti has en chamona», ha ditg Heidi.

«Sche ve!» Ed il tat è stà si ed è ì ordavant en la chamona.

«Prenda cun tai tes fasch da vestgadira», ha el ditg avant ch’entrar.

«Quel na dovr jau betg pli», ha declerà Heidi.

Il vegl è sa vieut ed ha guardà cun egliada penetranta sin l’uffant, dal qual ils egls nairs glischavan da la mirveglia da tut quai che pudeva esser là en. «Ella vegn bain ad esser da sauna raschun?», è el sa dumandà sut vusch. «Pertge na dovras betg pli quai?», ha el agiuntà dad aut.

«Jau vi ir sco las chauras ch’han las chommas uschè agilas.»

«Schia, quai pos ti», ha ditg il tat, «ma va a prender la rauba per la metter en stgaffa.»

Heidi ha fatg per cumond. Uss ha il vegl avert la porta, e Heidi è entrada cun el en la stanza spaziusa che cumpigliava l’entira chamona. Qua sa chattava ina maisa cun ina sutga; en in chantun era il letg dal tat, en in auter pendeva la gronda chaldera sur la platta da fieu. Da l’autra vart era ina gronda porta vi da la paraid, la quala il tat ha avert; quai era la stgaffa. Qua pendevan ses vestgids e sin ina curuna eran in pèr chamischas, soccas e faziels, sin in’autra plats, cuppins e magiels e sin quella sisum in paun radund, charn fimentada e chaschiel. La stgaffa cuntegneva tut quai che l’Alpöhi possedeva e duvrava per ses da viver.

Cur ch’el ha avert la stgaffa, è Heidi spert sa fatga natiers ed ha mess sia rauba uschè lunsch davos ils vestgids dal tat sco pussaivel, per ch’ins na la chattia betg uschè tgunsch. Alura ha ella laschà girar ils egls tras l’entira stanza ed ha ditg: «Nua duai jau durmir, non?»

«Nua che ti vuls», ha quel respundì.

Quai ha plaschì a Heidi. Ella ha guardà en mintga chantun ed examinà mintga plazzetta per chattar or nua ch’ins avess pudì durmir il meglier. Da la vart nua che steva il letg dal tat sa chattava ina pitschna stgala; Heidi è ida da quella si ed è arrivada sin charpenna. Qua avevi in mantun fain, frestg e savurus, e tras in fanestrin radund vesev’ins lunsch giu en la val.

«Qua vi jau durmir», ha ella clamà giuador, «qua èsi bel! Ve, non, e guarda quant bel ch’igl è qua!»

«Jau sai», hai tunà si da stiva.

«Jau fatsch uss il letg», ha cuntinuà l’uffant, currind fatschentada vi e nà, «ma ti ma stos purtar si in lenziel, pertge che tar in letg tutga er in lenziel e sin quel giaschan ins.»

«Schia, schia», ha ditg là giu il tat, e pauc pli tard è el ì tar la stgaffa ed ha sfuignà in pau en quella. Alura ha el prendì sutor sias chamischas ina taila gronda e groppa; quai stueva esser insatge sco in lenziel. Cun quel è el vegnì si da stgala. Sin charpenna aveva Heidi gia preparà in letgin sco s’auda; per il chau aveva ella fatg in plimatsch or da fain e la fatscha giascheva uschia ch’ella pudeva guardar directamain tras la fora averta en la paraid.

«Quai è bain fatg», ha ditg il tat, «uss vegn il lenziel, ma spetga anc», – cun quai ha el tschiffà in bratsch fain e fatg il letg anc pli voluminus per ch’ins na sentia betg il dir dal palantschieu – «schia, uss ve na cun tut».

Heidi aveva svelt prendì enta maun il lenziel, ma ella n’era quasi betg buna d’al purtar, uschè grev era quel; ma quai era fitg d’engrà; tras la taila grossa na pudevan numnadamain betg penetrar ils stumbels gizs dal fain. Uss han els cuvert ensemen il fain cun il lenziel, e nua che quel era memia lad e memia lung, ha Heidi stumplà cun premura ils chantuns sut il letg. Quai veseva or bain e net, e Heidi è sa postada davant ed ha contemplà tut.

«Nus avain anc emblidà insatge, non», ha ella ditg alura.

«Tge pia?»

«Ina cuverta, pertge che cun ir a letg sa mett’ins tranter lenziel e cuverta.»

«Propi? Ma sche jau n’hai nagina?»

«Oh, alura è quai tuttina, non», ha quietà Heidi, «alura prendain nus puspè fain sco cuverta», e svelt vuleva ella puspè ir tar il mantun fain.

Ma il tat l’ha tegnì enavos: «Spetga in mument», ha el ditg, è ì giu per la stgala tar ses agen letg ed è turnà cun in grond satg da glin.

«N’è quai betg meglier che fain?», ha el dumandà.

Heidi ha stratg cun tutta forza vi dal satg per al trair dapart, ma ils pitschens mauns n’eran betg buns da dumagnar questa greva rauba. Il tat ha gidà, e cur che tut era mess a ses lieu, veseva tut or fitg bain e solid, e Heidi è stada plain smirvegl davant ses nov letg ed ha ditg: «Tge stupenta cuverta e l’entir letg è grondius! Uss vuless jau be ch’i fiss gia notg, per che jau pudess ma metter per lung lien.»

«Jau crai che nus pudessan per il mument er mangiar insatge», ha manegià il tat, «u tge pensas ti?»

En si’ardur aveva Heidi emblidà tut il rest; ma cur ch’è vegnì il patratg dal mangiar, ha ella tuttenina gì ina tarmenta fom, pertge ch’ella n’aveva survegnì oz nagut auter che da bun’ura in toc paun ed in cuppin café e suenter aveva ella fatg il grond viadi. Uschia ha ella svelt respundì: «Gea, jau crai er.»

«Sche lain pia ir giu, gia che nus essan da la medem’idea», ha ditg il vegl ed è suandà l’uffant giu da stgala. El ha stuschà d’ina vart la chaldera gronda, ha tratg nà la pitschna che pendeva vi da la chadaina, è sa tschentà sin la sutga a trais pes davant quella ed ha fatg fieu. En la chaldera hai cumenzà a buglir; sut quella ha il vegl tegnì vi d’ina lunga furtgetta da fier in grond toc chaschiel sur il fieu ed ha vieut quel vi e nà, fin ch’el è daventà da tuttas varts mellen aurà.

Heidi aveva contemplà tut quai cun grond’attenziun. Uss la stueva esser vegnì endament insatge nov; cun ina giada è ella currida tar la stgaffa e da quella tar la maisa vi e nà. Il tat è vegnì tar la maisa cun ina cria ed il chaschiel brassà vi da la furtgetta; sin maisa sa chattavan gia il paun radund, dus plats e dus cuntels, tut bain drizzà, pertge che Heidi aveva vis tut quai en stgaffa e saveva ch’ins vegnia gist a duvrar quai per mangiar.

«Quai è bun che ti pensas sezza ad inqual chaussa», ha remartgà il tat ed ha mess il chaschiel brassà sin maisa, «ma i manca anc insatge.»

Heidi ha vis quant giavinant ch’i fimava or da la cria ed è svelt puspè ida tar la stgaffa. Ma qua avevi be ina cuppina. Ella n’è però betg stada ditg embarassada; davos quella sa chattavan dus magiels; dalunga è ella turnada ed ha mess cuppina e magiel sin maisa.

«Bain fatg, ti sas ta gidar; ma nua vuls ti seser?» Sin la suletta sutga seseva il tat sez. Heidi è spert ida tar la platta da fieu, ha tschiffà la sutga a trais pes ed è sa tschentada sin quella.

«In plaz da seser has almain, quai è vair, ma be in pau memia bass; da mia sutga anora na pudessas er betg tanscher fin sin maisa; uss stos però avair insatge, ve.» Cun quests pleds è el stà si, ha emplenì la cuppina cun latg, l’ha plazzà sin la sutga ed ha stuschà quella datiers da la stgabella, uschia che Heidi aveva ina maisina davant sai. Il tat ha mess in grond toc paun ed in toc chaschiel brassà sin quella ed ha ditg: «Uss mangia!» El sez è sa tschentà sin in chantun da la maisa ed ha er cumenzà a gentar.

Heidi ha prendì la cuppina ed ha bavì e bavì d’in cuntin, pertge che la gronda said da ses lung viadi sa fascheva sentir. Uss ha ella tratg profund flad – en la furia da baiver aveva ella laschà in’entira pezza da far quai – ed ha mess giu la cuppina.

«Ta gusta il latg?», ha dumandà il tat.

«Jau n’hai insumma anc mai bavì uschè bun latg», ha respundì Heidi.

«Alura stos ti avair anc dapli», ed il tat ha anc emplenì ina giada la cuppina fin sisum e l’ha tschentà davant l’uffant. Heidi murdeva entant tut cuntenta ses paun ed ha alura stritgà chaschiel sin quel, pertge che brassà en questa moda era quel lom sco paintg. Quai gustava excellent ensemen! Tranteren baveva ella latg e fascheva insumma in’impressiun fitg cuntenta.

Cur ch’els han gì finì da mangiar, è il tat ì en la stalla da las chauras, nua ch’el aveva da metter en urden differentas chaussas; Heidi ha observà cun attenziun co ch’el ha l’emprim scua la stalla cun la scua e co ch’el ha alura mess strom frestg per ch’ils animalets possian sa ruassar sin quel.

Alura è el ì en la pitschna bargia daspera, ha resgià bastuns en la dretga lunghezza, ha preparà in’aissa e fatg foras lien, ha chatschà en quellas ils bastuns radunds e drizzà si tut; qua eri cun ina giada ina sutga construida en medema moda sco quella dal tat, be bler pli auta, e Heidi ha admirà l’ovra tut stutta da spir admiraziun.

«Tge è quai, Heidi?», ha dumandà il tat.

«Quai è mia sutga, essend ella uschè auta; cun ina giada è ella stada fatga», ha respundì l’uffant anc adina plain smirvegl ed admiraziun.

«Ella observa bain, ella ha ils egls al dretg lieu», ha ditg il tat per sasez, giond cun il martè e las guttas e tocs laina enturn chamona a pitgar en qua e là ina gutta e drizzar insatge vi da la porta, tut tenor sco ch’i fascheva da basegn. Heidi al è suandà pass per pass, contemplond tut cun la pli grond’attenziun; e tut quai ch’el fascheva la pareva fitg interessant d’observar.

Uschia è arrivada la saira. En ils vegls pigns hai cumenzà a schuschurar pli fitg; in ferm vent è sa levà ed ha tschivlà tras las tschimas spessas. Quai tunava uschè agreabel en l’ureglia ed en il cor da Heidi ch’ella è vegnida tut allegra ed è siglida enturn sut ils pigns, sco sch’ella giudess in plaschair maiudì. Il tat steva sin porta e l’observava.

Tuttenina han ins udì in ferm tschivel. Heidi è sa fermada ed il tat è sortì. Da l’aut vegnivan en gronds sigls las chauras sco en ina chatscha furiusa, ed amez quellas sa chattava Peter. Cun in sbratg d’allegria è Heidi currida amez la muntanera ed ha fatg bainvegni a las veglias amias d’oz en damaun. Arrivà davant la chamona, è l’entir triep sa fermà e da quel èn sa separadas duas bellas chauras, in’alva ed ina brina, èn s’avischinadas al tat ed al han litgà ils mauns, pertge ch’el aveva en quels in pau sal, sco ch’el fascheva mintga di tar l’arriv da ses dus animalets. Peter è sa fatg davent cun sia scossa.

Plain affecziun ha Heidi charsinà las duas chauras ina suenter l’autra ed è siglida enturn ellas, per las stritgar er da l’autra vart, ed era plain ventira e plaschair. «Tutgan ellas a nus, tat? Tuttas duas? Van ellas en stalla? Restan ellas adina tar nus?» Uschia ha Heidi dumandà in suenter l’auter en ses plaschair ed il tat aveva apaina temp da plazzar mintgamai tranter duas dumondas ses «Gea, gea!» cuntinuant.

Cur che las chauras han gì litgà tut il sal, ha il tat ditg: «Va a prender tia cuppina ed il paun.»

Heidi ha fatg per cumond ed è bainspert returnada. Il tat ha mulsch da la chaura alva la cuppina plain, ha taglià giu in toc paun ed ha ditg: «Uss mangia e suenter va si a durmir! L’onda Dete ha anc laschà qua in faschet per tai cun chamischas e sumegliantas chaussas; quel sa chatta giusut en stgaffa, sche ti al dovras; jau stoss uss ir en stalla cun las chauras. Sche dorma bain!»

«Buna notg, tat! Buna notg – co han ellas num, tat, co han ellas num?», ha clamà l’uffant ed è currì suenter al tat e las chauras.

«L’alva ha num Alvetta e la brina Urset», ha replitgà il tat.

«Buna notg, Alvetta, buna notg, Urset», ha Heidi anc clamà cun tutta forza, pertge che quellas stevan gist per svanir en stalla. Uss è Heidi sa tschentada sin il banc ed ha mangià il paun e bavì il latg. Ma il ferm vent la buffava quasi giu da ses sez. Perquai ha ella fatg spert ed è ida en e raivida si tar ses letg, en il qual ella ha immediat durmì uschè profund e bain sco en il pli bel letg da prinzi. Pauc pli tard, avant ch’igl è vegnì stgir dal tut, è er il tat ì a letg, pertge che la damaun era el adina gia si cun la levada dal sulegl, e quel sa mussava da stad fitg baud suror las muntognas. Durant la notg è il vent daventà uschè ferm che l’entira chamona tremblava e ch’i scruschiva en las travs; tras il chamin urlavi e suspiravi sco vuschs che planschan, e là or tranter ils pigns furiavi cun tala vehemenza che qua e là vegniva sfratgà davent in rom.

Amez la notg è il tat stà si, schend per sasez: «Ella vegn bain ad avair tema.» El è ì si da stgala ed è s’avischinà al letg da Heidi. La glina là or steva baud cler vi dal tschiel e baud sa postavan ils nivels en plaina chatscha davant quella e tut vegniva stgir. Uss ha il clerglina glischà per in mument tras la fora radunda ed è crudà precis sin il letg da Heidi. Da durmir sut sia greva cuverta aveva ella survegnì vistas cotschen-fieu ed ella giascheva ruassaivlamain, cun la bratschetta sut il chau, e da la fatscha rienta pareva da resplender in bel siemi. Il tat ha contemplà l’uffant che durmiva uschè paschaivlamain fin che la glina è sa zuppada davos ils nivels e ch’igl è vegnì stgir; alura è el puspè ì en ses letg.


3.
Sin pastgira
[edit]

Heidi è sa dasdada a bun’ura tras in ferm tschivel, e cur ch’ella ha avert ils egls, è entrà in radi glischant da la fora radunda ed ha bagnà en aur ses letg ed il mantun fain daspera. Tut surstada ha ella guardà enturn e na saveva betg, nua ch’ella sa chattia. Ma uss ha ella udì dador la vusch bassa dal tat ed ad ella è tut vegnì endament: danunder ch’ella era vegnida e ch’ella sa chattava sin l’alp tar il tat e betg pli tar la veglia Ursel che n’udiva prest pli nagut ed aveva per il solit fraid, uschia ch’ella era quasi adina tschentada davant il fieu da la cuschina u en stiva sper la pigna, nua che er Heidi stueva alura sa trategnair u almain en vischinanza, per che la veglia la possia vesair, damai ch’ella n’udiva nagut. Qua sa sentiva Heidi magari serrada en ed ella fiss pli gugent currida or en il liber.

Uschia è ella stada fitg leda da sa dasdar en il nov dachasa e da sa regurdar quantas novas chaussas ch’ella aveva vis ier e quant ch’ella pudeva vesair er oz, surtut l’Alvetta e l’Urset. Svelt è Heidi siglida or da letg ed en paucas minutas ha ella puspè gì tratg en tut quai ch’ella aveva purtà ier, pertge ch’igl era fitg pauc.

Ella è ida giu da stgala e currida or da la chamona. Qua steva gia Peter cun ses triep, ed il tat manava gist or da stalla l’Alvetta e l’Urset per las laschar ir cun il triep. Heidi è ida encunter per dir bun di ad el ed a las chauras.

«Vuls er ti ir sin pastgira?», ha dumandà il tat. Quai ha plaschì a Heidi, ed ella ha dà sigls da la legria.

«Ma l’emprim stos ti ta lavar e ta semtgar, uschiglio fa il sulegl beffas cun tai, sch’el glischa uschè bel qua si e vesa che ti es naira. Guarda, là è tut preparà per tai.» Ed il tat ha mussà sin ina cuppa plain aua che steva davant porta en il sulegl. Heidi è currida vi ed è sa lavada e sa fruschada fin ch’ella tut glischava.

Entant è il tat ì en chamona ed ha clamà a Peter: «Ve qua, general da las chauras, e prenda cun tai la tastga.» Tut surstà ha Peter obedì al clom ed ha tanschì vi ses satget che cuntegneva ses gentar magheret.

«Avra», ha cumandà il tat ed ha mess en in grond toc paun ed in toc chaschiel tuttina grond. Peter ha fatg gronds egls da la surpraisa, pertge che quels dus tocs eran il dubel grond da quels ch’el aveva en la tastga per si’atgna tschavera.

«Uss anc la cuppina, pertge che l’uffant na sa betg baiver sco ti directamain da las chauras, ella n’enconuscha betg quai. Ti mulschas per ella duas cuppinas plainas da gentar, pertge ch’ella vegn cun tai e resta tar tai fin che ti turnas. Fa attenziun, ch’ella na crodia betg sur la grippa giu, has chapì?»

Uss è Heidi currida nauaden. «Il sulegl na po uss betg far beffas da mai, non, navaira?», ha ella dumandà cun premura. Per tema dal sulegl aveva ella sfruschà talmain fatscha, culiez e bratscha ch’ella steva uss davant il tat cotschna sco in giomber. El ha stuì surrir.

«Na, uss n’ha el propi nagut da rir», ha el confermà. «Ma sas tge? Questa saira, cur che ti es da return, vas ti en dal tuttafatg en la bagnola, sco in pesch, pertge ch’ins survegn ils pes nairs, girond sco las chauras. Uss pudais ir per voss fatg.»

Allegramain èn els ids si per il munt. Il vent aveva buffà davent sur notg l’ultim nivelet; il tschiel blau stgir guardava giu da tuttas varts, ed amez quel steva il sulegl glischant e splendurava sin la costa verda. Tut las flurs blauas e melnas avrivan lur chalischs ed al contemplavan cun daletg. Heidi sigliva d’in lieu a l’auter e givlava dal plaschair, pertge che qua eran rotschas da primulas cotschnas, là glischavan las genzianas blauas e dapertut rievan ed undegiavan en il sulegl entirs matgs da ranunchels. Heidi era tut intgantada da questas bellezzas ed ha per in mument perfin emblidà las chauras e Peter. Ella sigliva baud in toc ordavant, baud da la vart, pertge che qua glischavi cotschen e là mellen e carmalava Heidi sin tuttas varts. E dapertut ha Heidi clegì massadas flurs e las ha mess en ses scussal per purtar a chasa e metter en il fain da ses letg, sinaquai ch’i daventia là sco or en il liber.

Uschia aveva Peter da guardar oz da tuttas varts, e ses egls radunds che na gievan betg vi e nà fitg svelt avevan oz dapli da far che quai ch’el era bun da dumagnar. Pertge che er las chauras faschevan sco Heidi: ellas currivan medemamain sin tuttas varts ed el stueva tschivlar, clamar e smanar la pertga en tuttas direcziuns per puspè rimnar quellas ch’eran sa sparpagliadas.

«Nua es puspè, Heidi?», ha el uss clamà cun vusch plitost vilada.

«Qua», hai tunà d’insanua. Peter na la veseva però betg, pertge che Heidi era sa tschentada davos ina collinetta plaina da primulas odurantas; l’aria era emplenida cun savurs uschè mirvegliusas che Heidi n’aveva mai respirà insatge sumegliant. Ella è sa messa per terra ed ha respirà l’odur a tut pudair.

«Ve suenter», ha Peter turnà a clamar. «Ti na dastgas betg crudar sur la grippa giu; l’aug ha scumandà quai.»

«Nua è la grippa?», ha Heidi dumandà, senza però sa muventar, pertge che cun mintga suffel la vegniva il dultsch parfum manà natiers a moda anc pli savurusa.

«Si là, sisum dal tut; nus avain anc lunsch, perquai ve uss. Ed il pli sisum è sa platgà il grond utschè da rapina e cratschla.»

Quai ha gidà. Heidi è spert siglida si ed è currida tar Peter cun ses scussal plain flurs.

«Uss has ti avunda», ha ditg Peter, giond els puspè ensemen si per la spunda, «uschiglio restas adina enavos, e sche ti racoglias oz tuttas, n’hai damaun pli naginas.»

L’ultim motiv ha persvas Heidi; ed ella aveva er il scussal uschè emplenì ch’i n’avess betg pli gì blera plazza, e per damaun stueva er anc restar insatge. Uschia è ella ida vinavant cun Peter ed er las chauras chaminavan uss pli regularmain, pertge ch’ellas savuravan gia da dalunsch las bunas ervas da la pastgira e vulevan arrivar là il pli baud pussaivel.

La pastgira, nua che Peter sa fermava per ordinari cun sias chauras e restava durant il di, sa chattava al pe da l’auta grippa ch’era cuverta giudim cun chaglias e pigns, che s’auzava però plinensi niva ed inaccessibla vers tschiel. D’ina vart da l’alp tanschevan las sfendaglias fin lunsch giuador ed il tat aveva gì tutta raschun da l’avertir. Arrivads en quest lieu, ha Peter prendì sia tastga giu da dies e l’ha deponì cun tutta premura en ina foppa, pertge ch’il vent buffava qua e là en ferms bufs e Peter al enconuscheva bain avunda e na vuleva betg laschar rudlar giu per la costa sia provisiun preziusa. Alura è el sa stendì or sin il terren sulegliv per sa revegnir dals strapatschs da l’ascensiun.

Heidi aveva entant tratg or ses scussal cun las flurs, plegà ensemen quel cun tutta tgira e mess en la foppa dasper la tastga da proviant. Uss è ella sa tschentada sper Peter ed ha guardà enturn sai. La val sa mussava en ses bel cler da la damaun. Davant sai ha Heidi vis in vast champ da naiv che pareva da s’extender fin al tschiel blau stgir, e da la vart vargava or in grond grip che la salidava seriusamain cun sia tschima niva e dentada or dal blau da l’orizont. Ella steva murquiet e guardava enturn, e dapertut regnava grond silenzi. Il vent passava be finet sur las brunsinas blauas ed ils ranunchels dorads che stevan dapertut sin lur monis fins e ballantschavan legramain vi e nà. Peter era sa durmentà suenter il strapaz, e las chauras rampignavan survart per las chaglias enturn. Heidi sa sentiva uschè cuntenta sco anc mai en sia vita. Ella giudeva ils radis dal sulegl, il frestg da l’aria, l’aroma da las flurs, e giavischava be da pudair restar tschentada là per adina. Uschia è passada ina buna pezza, e Heidi aveva contemplà uschè savens ed uschè ditg las muntognas che quellas parevan da survegnir fatschas e da la guardar sco bunas amias.

Tuttenina ha Heidi udì sur ella in ferm cratschlar; cun guardar si ha ella vis a girar en l’aria cun sias grondas alas in tarment utschè, sco ch’ella n’aveva anc mai vis. En grondas stortas returnava quel adina puspè sur il chau da Heidi, sbragind dad aut e cratschlond a moda penetranta.

«Peter, Peter, ta dasda!», ha Heidi clamà ad auta vusch. «L’utschè da rapina è qua! Guarda! Guarda!»

Peter è stà si, ed ensemen cun Heidi ha el guardà suenter a l’utschè che s’auzava adina pli ad aut vers il blau dal tschiel per svanir la finala davos la grippa grischa.

«Nua è el ì?», ha dumandà Heidi ch’aveva persequità l’utschè cun grond’attenziun.

«Vers ses gnieu», ha respundì Peter.

«È el si là da chasa? Oh quant bel, uschè ad aut! Pertge ha el cratschlà uschia?»

«Perquai ch’el sto», ha explitgà Peter.

«Lain ir si e guardar, nua ch’el ha sia dimora.»

«Oh! Oh! Oh!», ha Peter ditg en tun refusant. «Gnanc ina chaura n’è buna da raiver fin si là, e l’aug ha ditg che ti na dastgias betg crudar giu da la grippa.»

Uss ha Peter cun ina giada cumenzà a tschivlar e clamar cun tutta forza che Heidi na saveva betg tge che quai avess da muntar. Ma las chauras han chapì il clom ed èn vegnidas, siglind natiers da tuttas varts. Uss era l’entira scossa radunada sin la spunda verda, las inas anc rusignond in pau vi da las ervas, autras currind vi e nà ed autras sa dond per passatemp scornadas. Heidi era stada si e curriva er enturn amez las chauras. Quai era per ella in aspect tut nov e delectant, co che las chauras siglivan enturn e sa divertivan, ed ella è ida d’ina a l’autra faschond cun mintgina conuschientscha persunala, pertge che mintgina aveva si’atgna preschientscha e sias atgnas manieras.

Entant aveva Peter avert il satget e mess ils tocs gronds da la vart da Heidi ed ils pitschens da sia vart, pertge ch’el saveva precis co ch’el als aveva survegnì. Alura ha el prendì la cuppina, ha mulschì en quella latg frestg da l’Alvetta ed ha tschentà la cuppina amez il quadrat da paun e chaschiel. Sinaquai ha el clamà Heidi, la quala ha però fatg spetgar pli ditg che las chauras. Ella era anc tant intgantada dal siglim e da l’allegria da sias cumpognas da gieu ch’ella aveva egls ed ureglias be per quellas. Ma Peter è stà bun da sa far udir, clamond ad auta vusch ch’i tut rebatteva da la grippa. Uss è Heidi cumparida, e la maisa preparada era uschè agreabla ch’ella è siglida enturn quella dal plaschair.

«Chala da siglir enturn, sesa giu e cumenza a mangiar», ha clamà Peter.

Heidi n’ha betg sa laschà dir quai duas giadas. «È il latg per mai?», ha ella dumandà, contemplond anc ina giada cun plaschair il bel quadrat ed il punct culminant entamez.

«Gea!», ha Peter respundì. «Ed ils dus tocs gronds èn er tes e cur che ti has bavì or, sche survegns ti anc ina cuppina plaina da l’Alvetta e lura sun jau londervi.»

«E da quala chaura survegns ti il latg?», ha vulì savair Heidi.

«Da mia chaura, la Lindorna. Ma cumenza uss a mangiar», ha Peter admonì danovamain.

Heidi ha l’emprim bavì ses latg, ed apaina ch’ella aveva tschentà per terra la cuppina vida, è Peter stà si e l’ha dalunga purtà ina segunda. Latiers ha Heidi rut giu ina part da ses paun. Il rest – ch’era anc adina pli grond ch’il toc che Peter aveva gia quasi consumà cun l’entira agiunta – e tut ses agen chaschiel ha ella tanschì vi a Peter schend: «Quai pos ti avair; jau hai avunda.»

Peter ha guardà Heidi plain admiraziun e senza dir pled; pertge che n’anc mai en sia vita fiss el stà bun da duvrar tals pleds e da dar davent insatg. El na pudeva quasi betg crair che Heidi manegia quai serius ed ha esità in pau. Ma quella al ha l’emprim tanschì vi ils tocs, e damai che Peter n’è betg sa servì, als ha ella mess sin sia schanuglia, uschia ch’el n’ha betg pli pudì avair dubi. Dond dal chau, ha el engrazià per il regal e s’ha laschà gustar in gentar uschè ampel sco anc mai en sia vita da chavrer. Entant observava Heidi las chauras.

«Co han ellas num, Peter?» Quai saveva el precisamain, n’avend betg da tegnair en chau bler auter. El ha numnà ina suenter l’autra, mussond sin mintgina cun il det. Heidi ha tadlà cun grond’attenziun e saveva bainprest inditgar lur nums e las differenziar ina da l’autra; pertge che mintgina aveva insatge spezial che deva en egl – ins duvrava be guardar bain, e quai ha Heidi fatg.

Qua era il grond Tirc cun sias cornunas, cun las qualas el deva scornadas a las autras, uschia che la plipart tschertgavan d’al guntgir e na vulevan savair nagut da quest camarat rubiesti. Be il Chardelin giagliard, ina chaurina svelta ed agila, n’aveva betg respect dal Tirc e l’attatgava da sai or trais fin quatter giadas ina suenter l’autra, uschia che quel era tut stupefatg e n’attatgava betg pli, cur ch’il Chardelin steva davant el en posa guerrila cun sias corninas bain gizzas. Qua era la pitschna Urblauna che beschlava adina uschè ferm e supplitgond che Heidi l’ha tegnì repetidamain il chau per la confortar. Er uss beschlava ella a tut pudair cun sia vusch giuvenila e planschenta, e Heidi l’ha mess il bratsch enturn culiez, dumandond plain affecziun: «Tge ta manca, Urblauna? Pertge clomas per agid?» La chaurina è sa pusada cun tutta fidanza vi da Heidi ed è sa quietada.

«Quai fa ella, perquai che la veglia na vegn betg pli cun nus; quella è vegnida vendida stersas a Maiavilla e na vegn damai betg pli si d’alp», ha ditg Peter, anc adina occupà cun ses gentar.

«Tgi è la veglia?», ha dumandà Heidi.

«Ma sia mamma.»

«Nua è la nona?»

«Ella n’ha nagina.»

«Ed il non?»

«N’ha ella er nagin.»

«Ti povra Urblauna», ha ditg Heidi, struclond l’animalet cunter ses pez, «ma na planscha uss betg pli uschia; vesas, jau vegn uss mintga di cun tai; alura n’es ti betg pli uschè abandunada e sch’i ta manca insatge, pos ti be vegnir tar mai.»

L’Urblauna ha sfruschà tut cuntenta sia testa vi da la spatla da Heidi ed ha chalà da beschlar uschè trist. Entant aveva Peter finì sia tschavera ed è er el vegnì tar la scossa e tar Heidi ch’aveva puspè fatg novas contemplaziuns.

Per lunschor las pli bellas e las pli schubras chauras da tut il triep eran l’Alvetta e l’Urset che sa cumportavan er cun ina tscherta noblezza, gievan lur atgnas vias e n’avevan surtut naginas marveglias dal Tirc mulestus.

Ils animalets avevan puspè cumenzà a raiver si per las chaglias. Mintgin fascheva quai sin sia moda, ils ins siglind ligermain sur tut or, ils auters tschertgond cun quità l’erva gustusa, il Tirc empruvond qua e là sias attatgas. L’Alvetta e l’Urset èn sa fatgas svelt enavant ed han dalunga puspè chattà plinensi stupentas frastgas, vi da las qualas ellas rusignavan cun inschign, sa mettend dretg si davant quellas. Heidi ha contemplà tut quai attentamain, cun ils mauns encruschads davos il dies.

«Peter», è ella sa drizzada al mattet che giascheva uss puspè per terra, «las pli bellas da tuttas èn l’Alvetta e l’Urset.»

«Quai sai jau bain», ha respundì Peter. «L’Alpöhi las nettegia e streglia e las dat sal; el ha er la pli bella stalla.»

Ma andetgamain è Peter siglì en pe ed è ì cun gronds sigls suenter las chauras. Heidi al è suandada; qua stueva esser capità insatge ed ella na pudeva betg restar enavos. Peter è currì per mez il triep vers la gionda grippusa, nua ch’ina chauretta imprudenta pudeva tgunsch crudar e sa rumper tuttas chommas. El aveva vis il Chardelin ad ir da quella vart ed è arrivà gist a temp, avant che quel s’avischinia a l’ur dal precipizi. Peter al vuleva dalunga tschiffar, è però sa stgarpitschà e crudà per terra ed al ha be anc pudì tegnair vi d’ina chomma. Il Chardelin ha beschlà plain ravgia e stupefacziun da vegnir tegnì vi d’ina chomma e d’esser impedì da cuntinuar ses chamin allegraivel, ed empruvava da sa far liber. Peter ha clamà en agid Heidi, pertge ch’el na pudeva betg star si e stirava quasi or la chomma al Chardelin. Heidi è immediat stada là ed ha observà la posiziun privlusa da tuts dus. Ella ha svelt prendì intginas ervas odurusas si da plaun, ha tegnì quellas al Chardelin sut il nas ed ha ditg quietond: «Ve, Chardelin, ti stos er esser raschunaivel! Guarda, qua pos ti crudar malamain e ta rumper ina chomma, quai ta fa terriblamain mal.»

La chaura è svelt sa vieuta ed ha maglià l’erva or dal maun a Heidi. Entant era Peter sa mess en pe ed ha tschiffà il Chardelin per la corda da culiez, vi da la quala pendeva la brunsina, e Heidi ha tegnì quella da l’autra vart, ed uschia han els manà ensemen il desertur enavos tar il triep che pasculava paschaivlamain. Peter vuleva anc dar ina lecziun cun la pertga ed il Chardelin empruvava plain tema da sa retrair, sminond tge ch’al spetgia. Ma Heidi ha clamà ad auta vusch: «Na, Peter, betg dar fridas, na vesas betg ch’el ha tema!»

«El merita quai», ha murmurà Peter e vuleva dar ina cun la pertga. Ma Heidi al ha tegnì il bratsch ed ha clamà tut indignada: «Ti na dastgas far nagut ad el; quai al fa mal; lascha ir el!»

Peter ha guardà tut surstà sin Heidi, la quala al fixava uschè energicamain ch’el ha laschà crudar cunter veglia sia pertga: «Sche per quella giada po el ir, sche ti ma das damaun puspè da tes chaschiel», ha Peter ditg, pertge ch’ina cumpensaziun vuleva el tuttina avair per la tema ch’el aveva gì.

«Ti pos avair l’entir toc, damaun e mintga di; jau n’al dovr betg; e damaun ta dun jau er da mes paun tant sco oz; ma alura na dastgas mai pli pitgar il Chardelin ed er betg l’Urblauna e naginas da las chauras.»

«Quai m’è tuttina», ha ditg Peter, e quai era tar el tant sco da dir gea. Uss ha el laschà liber il delinquent ch’è ì cun gronds segls e grond plaschair tranter il triep.

Uschia era il di passà a la svelta e gia steva il sulegl per tramuntar davos las muntognas. Heidi era puspè sesida giu e contemplava quietamain co che las flurs glischavan amez l’erva dorada dal sulegl, ed er la grippa là si è sa colurada ed ha cumenzà a sbrinzlar. Andetgamain è Heidi siglida en pe ed ha clamà: «Peter! Peter! Igl arda! Igl arda! Tut las muntognas ardan ed er la naiv ed il tschiel ardan. Oh ve e guarda! La pizza è cotschna sco in burnì! Oh tge bella naiv inflammada! Peter, stà si! Guarda, il fieu è er tar l’utschè da rapina! Ma guarda la grippa! Guarda ils pigns! Tut, tut è en flomma!»

«Quai è adina uschia», ha ditg Peter tut patgific, cuntinuond a far giu la scorsa da sia pertga, «ma quai n’è betg fieu.»

«Tge è quai lura?», ha clamà Heidi en grond’agitaziun, siglind baud qua e baud là, na pudend betg admirar avunda questa bellezza.

«Tge èsi, Peter, tge èsi?», ha Heidi turnà a clamar.

«Quai vegn da sasez», ha explitgà Peter.

«Oh, guarda be, guarda!», ha Heidi clamà en grond’agitaziun. «Cun ina giada daventa tut cotschen! Guarda quella muntogna cuverta da naiv e l’autra cun il piz aut e giz! Co han quellas num, Peter?»

«Muntognas n’han betg num», ha ditg Peter.

«Oh tge bellezza! Guarda co che la naiv glischa cotschen! Oh, e vi da la grippa èn bleras, bleras rosas! Oh, uss daventan ellas grischas! Oh! Oh! Uss è tut stizzà! Uss è tut finì, Peter!» E Heidi è sesida giu ed era uschè deprimida, sco sche propi tut giess a fin.

«Damaun sa repeta quai puspè!», ha ditg Peter. «Sta si, uss stuain nus ir a chasa.»

Els han clamà las chauras cun tschivels e givels e tuts èn sa mess en viadi vers chasa.

«È quai adina uschia, mintga di, cur che nus essan sin la pastgira?», ha dumandà Heidi, sperond da survegnir ina resposta affirmativa da Peter.

«Per il solit», ha quel respundì.

«Ma damaun segir puspè?», vuleva ella anc savair.

«Gea, gea, damaun bain», ha Peter segirà.

Uss era Heidi satisfatga. Ella aveva retschavì tantas impressiuns ed i gievan ad ella tantas chaussas tras il chau ch’ella è vegnida tut silenziusa, fin ch’els èn arrivads tar la chamona ed han observà il tat sut ils pigns, nua ch’el aveva er mess in banchet per spetgar las chauras che returnavan da questa vart. Heidi al è dalunga currida encunter e l’Alvetta e l’Urset l’èn suandadas, pertge ch’ellas enconuschevan lur patrun e lur stalla. Peter ha clamà suenter a Heidi: «Ve damaun puspè, buna notg!» Pertge ch’el aveva grond interess che Heidi vegnia puspè.

Heidi è currida enavos ed ha dà il maun a Peter, segirond ch’ella giaja damaun puspè cun el; alura è ella siglida entamez il triep, ha piglià l’Urblauna enturn culiez e l’ha ditg plain affecziun: «Dorma bain, Urblauna, e betg emblidar che jau vegn puspè damaun e che ti na dovras betg pli beschlar uschè trist.»

L’Urblauna ha guardà tut cuntenta sin Heidi ed è alura currida allegramain suenter il triep.

Heidi è returnada sut ils pigns. «Oh non, quai è stà uschè bel!», ha ella clamà anc avant ch’ella al ha gì cuntanschì. «Il fieu e las rosas vi da la grippa e las flurs blauas e melnas, e guarda qua tge che jau t’hai purtà!» Cun quai ha ella svidà davant il tat or dal scussal tut sia ritgezza da flurs. Ma tge tschera che las povras flurs faschevan! Heidi na las enconuscheva betg pli. Tuttas eran daventadas passas e gnanc in chalesch n’era pli avert.

«Oh non, tge manca ad ellas?», ha Heidi exclamà tut trista. «Uschia n’eran ellas betg, pertge èn ellas sa midadas talmain?»

«Ellas vulan star là or al sulegl e betg en in scussal», ha manegià il tat.

«Lura na vi jau pli prender naginas cun mai. Ma non, pertge ha l’utschè da rapina cratschlà uschè ferm?», ha Heidi cuntinuà.

«Uss vas ti en l’aua ed jau vom en stalla per latg e suenter giain nus ensemen en chamona a tschanar, alura ta di jau tut.»

Uschia hani fatg e pli tard, cur che Heidi era tschentada sin sia sutga auta davant la cuppina cun latg ed il tat gist daspera, è ella revegnida a sia dumonda: «Pertge cratschla l’utschè da rapina uschè fitg giu da l’aut, non?»

«Quel fa beffas da la glieud che stat a mantun en il vitg e sa fa vicendaivlamain greva la vita. Qua cloma el beffegiond da l’aut: ‹Sche vus as separassas e giessas mintgin sia via en las autezzas, sco jau, sche stessas vus pli bain.›» Il tat ha ditg quests pleds en in tun burascus, uschia che Heidi è sa regurdada tras quai anc pli intensivamain al cratschlar da l’utschè da rapina.

«Pertge n’han las muntognas nagin num?», ha ella cuntinuà a dumandar.

«Quellas han tuttavia nums e sche ti ma vegns da descriver ina uschia che jau l’enconusch, sche ta di jau ses num», ha ditg il tat.

Alura ha Heidi descrit la muntogna cun dus auts pizs, precis sco ch’ella l’aveva observà, ed il tat ha dà dal chau: «Quella enconusch jau, ella sa numna Falknis. Has ti vis anc ina?»

Uss ha Heidi descrit la muntogna cun il vast champ da naiv, sin il qual la naiv era stada inflammada e silsuenter daventada cotschna sco rosas per perder a la fin tutta colur e restar stizza.

«Quella enconusch jau er», ha ditg il tat, «quai è il Schesaplana. I t’ha pia plaschì sin la pastgira?»

Sinaquai ha Heidi raquintà tut quai ch’era capità durant il di, quant bel ch’i saja stà e surtut davart il fieu da la saira, ed uss vuleva ella savair dal tat da tge che quai derivia, pertge che Peter na l’aveva er betg pudì explitgar quest fatg.

«Guarda», ha ditg il tat, «quai fa il sulegl; cur ch’el di buna notg a las muntognas, las dat el ses pli bels radis, per ch’ellas n’al emblidian betg fin ch’el returna la proxima damaun.»

Quai ha plaschì a Heidi, ed ella na pudeva bunamain betg pli spetgar fin ch’i fiss puspè di per ir sin la pastgira ad observar puspè co ch’il sulegl di buna notg a las muntognas. Ma l’emprim stueva ella ir a durmir, ed ella ha er durmì l’entira notg grondius sin ses letg da fain ed ha siemià da muntognas glischantas, da rosas cotschnas e da l’Urblauna che sigliva allegramain amez tut.


4.
Tar la nona
[edit]

L’autra damaun è puspè cumparì il cler sulegl, Peter è danovamain vegnì cun las chauras ed els èn ids ensemen sin la pastgira. Ed uschia è quai ì di per di, e Heidi è vegnida da questa vita sin la pastgira tut embrinida, ferma e sauna ch’i na la mancava mai nagut, ed uschè allegra e cuntenta viveva ella d’in di a l’auter, sco che vivan be ils leghers utschels sin tut la plantas en il guaud verdent. Cur ch’è arrivà l’atun e ch’il vent ha cumenzà a buffar pli dad aut sur las muntognas, scheva il tat qua e là: «Oz restas a chasa, Heidi; ina pitschna sco ti pudess il vent bittar cun in buf sur tut la grippa or.»

Ma cur che Peter udiva quai la damaun, laschava el pender il chau, prevesend da tuttas sorts incunvegnientschas. Per l’ina na saveva el betg tge pigliar a mauns da lungurella, sche Heidi n’era betg tar el; en pli stueva el renunziar a ses ampel gentar ed er las chauras eran tals dis bler pli chapriziusas, uschia ch’el aveva dubla fadia cun ellas, pertge ch’ellas eran talmain disadas da la cumpagnia da Heidi ch’ellas na vulevan betg sa mover enavant, sch’ella n’era betg d’enturn e currivan sin tuttas varts.

Heidi da sia vart n’era mai malcuntenta, pertge ch’ella veseva adina insatge da nov ed agreabel. Il pli gugent gieva ella bain cun il chavrer e las chauras sin la pastgira tar las flurs e tar l’utschè da rapina, nua ch’i marschava adina insatge cun tut las chauras da different caracter. Ma er la lavur dal tat cun il martè e la resgia era fitg interessanta per Heidi. E fruntavi gist ch’il tat preparava las magnuccas da chaura cur ch’ella stueva star a chasa, la plaschevi tut aparti da contemplar questa lavur remartgabla e da vesair co ch’il tat truschava cun la bratscha niva en la gronda chaldera.

Ma il pli interessant era per Heidi da tals dis da vent l’undegiar e schuschurar en ils trais pigns davos la chamona. Qua stueva ella mintgatant laschar tut il rest da la vart, pertge che nagut n’era pli bel e fascinant che quest ramurar mirveglius en las tschimas da las plantas. Alura steva Heidi giusut e tadlava e na pudeva mai avair avunda da vesair e d’udir co ch’i schuschurava, undegiava e buffava cun tutta vehemenza tras las plantas. Uss na deva il sulegl betg pli uschè chaud sco la stad, e Heidi ha prendì nanavant ses chaltschiels e chalzers ed er il vestgì. Igl è vegnì adina pli frestg e cur che Heidi steva sut ils pigns, vegniva er ella tractada dals bufs sc’in fegl, ma ella na pudeva tuttina betg restar en chamona, cur ch’ella udiva a schuschurar il vent.

Alura è vegnì il fraid e Peter buffava en ses mauns, cur ch’el vegniva si da bun’ura. Ma betg pli ditg – pertge ch’andetgamain è vegnida sur notg la naiv e la damaun era l’entir’alp sut ina cuverta alva e gnanc in fegl n’era pli da vesair per terra. Qua n’è Peter betg pli vegnì cun sia muntanera, e Heidi ha guardà tut surpraisa tras la fanestrina, pertge che uss hai puspè cumenzà a navair e gross flocs crudavan d’in cuntin, fin che la naiv steva uschè aut ch’ella arrivava tar la fanestrina, gea anc pli aut ch’ins na pudeva gnanc pli avrir la fanestra e ch’ins era tut enzuglià en la chamona. Quai pareva a Heidi fitg legher ed ella sigliva trasor d’ina fanestra a l’autra per vesair tge che vegnia anc tut a capitar e sche la naiv veglia anc cuvrir l’entira chamona ch’ins stoppia envidar ina glisch da cler di. Ma uschè lunsch n’èsi betg vegnì e l’auter di è il tat sortì pertge ch’i na naveva betg pli ed ha bittà or la naiv enturn l’entira chamona e l’ha mess en gronds mantuns che circumdavan la chamona sco pitschnas muntognas.

Ma uss eran las fanestras puspè libras ed er l’isch, ed il suentermezdi cur che Heidi ed il tat sesevan al fieu, mintgin sin sia sutga a trais pes – pertge ch’il tat aveva daditg er fatg ina per l’uffant –, qua han els udì a vegnir insatgi a pitgar cunter la sava da l’isch ed ad avrir la porta. Igl era Peter, il chavrer. El n’aveva però betg pitgà per nauscha disa cunter la sava da l’isch, mabain per far giu la naiv dals chalzers ch’eran surtratgs cun quella fin sum. Ed atgnamain era l’entir Peter cuvert cun naiv, pertge ch’el aveva stuì sa far via tras l’auta naiv e dapertut vi dad el eran restads pendids tocs da naiv ed eran schelads pertge ch’i fascheva fitg fraid. Ma el n’aveva betg cedì, pertge ch’el vuleva ir si tar Heidi ch’el n’aveva betg pli vis dapi otg dis.

«Buna saira», ha el ditg entrond ed è sa mess vi dal fieu e n’ha ditg nagut auter; ma si’entira fatscha rieva dal plaschair dad esser qua. Heidi al ha guardà tut surstada, pertge che sesent el uschè datiers dal fieu, hai cumenzà a sdregliar vi dad el che l’entir Peter pareva dad esser ina fina cascada.

«Schia general, co vai?», ha ditg uss il tat. «Per il mument es ti senza armada e stos ruier vi dal rispli.»

«Pertge sto el ruier vi dal rispli?», ha Heidi dumandà plain mirveglias.

«D’enviern sto el ir a scola», ha explitgà il tat, «qua emprendan ins da leger e scriver e magari va quai in pau vess; qua gidi in pau, sch’ins rui vi dal rispli. U betg, general?»

«Gea, quai è vair», ha confermà Peter.

Uss era l’interess da Heidi sveglià dal tuttafatg, ed ella aveva bler da dumandar davart la scola e tut quai che capitava là e ch’ins pudeva udir e vesair. Damai ch’ina conversaziun, a la quala Peter stueva sa participar, prendeva adina vi bler temp, ha quel entant pudì vegnir bel sitg da sisum fin giudim. Per el eri adina in grond strapatsch da transponer ses patratgs en ils pleds che muntavan quai ch’el manegiava. Ma questa giada eri tut aparti fadius, pertge ch’apaina ch’el era vegnì da formular ina resposta, al aveva Heidi gia puspè bittà nà duas u trais dumondas nunspetgadas e per il pli da quellas che pretendevan in’entira frasa sco resposta.

Il tat era restà tut quiet durant questa conversaziun; ma qua e là furmavan ils chantunets da sia bucca in rir, in segn ch’el tadlava.

«Schia, general, uss es ti stà sper il fieu e dovras in refrestg, ve e mangia cun nus!» Cun quai è il tat stà si ed ha prendì la tschaina or da la stgaffa, e Heidi ha tschentà las sutgas enturn la maisa. En il fratemp aveva il tat er fatg in banc vi da la paraid. Uss ch’el n’era betg pli sulet, aveva el endrizzà qua e là plazs da seser en dus, pertge che Heidi aveva la disa da sa tegnair datiers dal tat, adina e dapertut nua che quel gieva e steva e seseva. Uschia avevan tuts trais plazza da seser avunda e Peter ha fatg gronds egls, vesend tge grond toc da bella charn criva ch’il tat al ha mess sin sia grossa talgia-paun.

Uschè bun n’aveva Peter gia daditg betg pli gì. Suenter che la tschaina agreabla è stada finida, hai cumenzà a vegnir stgir e Peter è sa preparà per sa render vers chasa. Cur ch’el ha gì ditg buna notg e grazia fitg ed era gia sin l’isch, è el anc sa vieut ina giada ed ha ditg: «Dumengia proxima vegn jau puspè, oz ad otg, e ti duajas er vegnir ina giada tar la nona, ha ella ditg.»

Quai era per Heidi in patratg tut nov, ch’ella avess dad ir tar insatgi, ma quel ha dalunga fatg ragisch en ses intern e gia l’autra damaun èn stads ses emprims pleds: «Non, jau stoss franc ir giu uss tar la nona, ella spetga sin mai.»

«Igl ha memia blera naiv», è sa dustà il tat. Ma ella ha tegnì quai en il chau, pertge che sche la nona aveva laschà drizzar or, stuevi esser. Uschia na passava nagin di pli, en il qual ella n’avess betg ditg tschintg u sis giadas: «Non, uss stoss jau propi ir, la nona spetga gea l’entir temp sin mai.»

Il quart di che la naiv scruschiva sut ils pes e che l’entira cuverta da naiv era schelada sco fier, ma ch’il sulegl rient guardava en da fanestra gist sin l’auta sutga da Heidi cur ch’els eran vi dal gentar, ha ella puspè cumenzà cun ses versin: «Oz stoss jau en mintga cas ir tar la nona, uschiglio va quai memia ditg per ella.»

Qua è il tat stà si dal gentar, è ì sin charpenna, ha prendì il grond satg ch’era la cuverta dal letg da Heidi ed ha ditg: «Sche ve!»

Cun grond plaschair è Heidi currida suenter al tat, or en il mund plain naiv sbrinzlanta. En ils pigns vegls era tut quiet e sin la roma giascheva la naiv alva, ed en la splendur dal sulegl glischavi giu da las plantas cun tala pumpa che Heidi ha fatg sigls d’allegria ed ha clamà ad in clamar: «Ve or, ve or, non! Ils pigns èn plains d’argient e d’aur!» Il tat era ì en cligna ed è uss vegnì or cun ina schlitta bain largia. Davant era quella munida cun in’asta e dal sez plat pudev’ins tegnair ils pes davantgiu e cugnar cunter il fund da naiv e dar uschia la direcziun a la cursa.

Il tat è sa tschentà sin quella, suenter avair admirà l’emprim cun Heidi ils pigns, ha prendì l’uffant sin sia schanuglia, al ha zuglià en il satg per ch’el haja chaud avunda ed al ha tegnì ferm cun ses bratsch sanester, pertge che quai era propi necessari sin il viadi ch’els vulevan far. Cun il maun dretg ha el tschiffà l’asta da la schlitta ed ha dà cun omadus pes in ferm stumpel. Qua è la schlitta ida sco il vent giu per la spunda che Heidi crajeva da sgular sc’in utschè ed ha dà givels dal daletg.

Cun ina giada è la schlitta sa fermada, gist davant la chasetta da Peter. Il tat ha mess a terra l’uffant, al ha zuglià or da la cuverta e ditg: «Uss va en, e cur ch’i cumenza a far stgir ve puspè or e prenda la via sut ils pes.» Alura è el sa vieut ed ha tratg la schlieusa da la plaunca si.

Heidi ha avert l’isch ed è arrivada en in pitschen local nair cun ina platta da fieu e pliras cuppas sin ina curuna; quai era la cuschina. Qua avevi anc in isch; Heidi al ha avert ed è entrada en ina pitschna stiva, pertge che quai n’era betg ina tegia sco tar il tat, cun ina suletta localitad pli gronda e sur quella la charpenna, mabain ina pitschna, veglia chasetta, nua che tut era stretg e manglus. Entrond Heidi en stivetta, è ella immediat sa chattada davant ina maisa, vi da la quala seseva ina dunna e pezzava il tschop da Peter, pertge che quel ha Heidi enconuschì cun ina giada. En in chantun seseva ina veglietta sgobada che filava. Heidi ha savì dalunga co che stevan las chaussas; ella è ida directamain vers la roda da filar ed ha ditg: «Bun di, nona, uss sun jau qua. Has pensà ch’i giaja ditg fin che jau vegnia?»

La nona ha auzà il chau, ha tschertgà il maun che vegniva purschì ad ella, al ha l’emprim palpà ina pezza cun il ses ed ha alura ditg: «Es ti l’uffant si tar l’Alpöhi, es ti Heidi?»

«Gea, gea!», ha ditg l’uffant. «Gist avant sun jau scursalada giu cun il non.»

«Co è quai pussaivel! Ti has il maun tut chaud. Ma di, Brigitte, è l’Alpöhi vegnì giu sez cun l’uffant?»

Brigitte, la mamma da Peter, ch’aveva cuntschà a la maisa, era stada si e contemplava cun interess l’uffant da sisum fin giudim, alura ha ella ditg: «Jau na sai betg, mamma, sche l’Alpöhi è vegnì giu sez cun ella; quai è pauc probabel; l’uffant na vegn betg pli a savair precis.»

Ma Heidi ha guardà la dunna cun egliada decisa e betg sco sch’ella fiss malsegira ed ha ditg: «Jau sai bain avunda tgi che m’ha plajà en la cuverta e m’ha manà nà qua cun la schlitta, quai è il non.»

«Alura stoi tuttina esser vair, quai che Peter ans ha raquintà durant la stad da l’Alpöhi e che nus pensavan ch’el na sappia betg endretg», ha ditg la nona. «Tgi avess cret che quai fiss pussaivel; jau era da l’idea che l’uffant na tegnia betg or trais emnas là si. Co vesa el or, Brigitte?» Quella aveva entant examinà l’uffant da tuttas varts, uschia ch’ella ha tuttavia pudì descriver co che quel vesia or: «El è da membra fina sco che Adelheid era, ma ha ils egls nairs ed ils chavels ritschads sco ch’aveva Tobias e sco ch’ha er il vegl là si; jau crai ch’el sumeglia quels dus.»

Entant n’era Heidi betg restada laschenta; ella aveva guardà enturn e contemplà tut quai ch’era da vesair. Uss ha ella ditg: «Guarda, nona, là pitga in barcun adina vi e nà; il non avess dalunga pitgà en ina gutta per al fermar, uschiglio pudess quel rumper ina giada ina fanestra. Guarda, guarda be co ch’el va vi e nà!»

«Oh mes char uffant», ha ditg la nona, «vesair n’al poss jau betg, ma jau al aud tuttavia ed anc dapli ch’il barcun; qua scruschi e pitgi dapertut cur ch’il vent sa fa valair, e quel po buffar en dapertut. Nagut na tegna pli ensemen, e da notg, cur ch’els dus dorman, hai jau savens gronda tema che tut crodia sur nus en e sturneschia tuts trais. Ah, e qua n’è nagin che fiss bun da reparar insatge vi da la chasetta; Peter n’è betg disà.»

«Ma pertge na pos ti betg vesair co ch’il barcun fa, nona? Guarda, gist uss, vi là.» E Heidi ha mussà il lieu cun il det.

«Ah, char uffant, jau na ves insumma nagut, betg be il barcun», ha planschì la nona.

«Ma sche jau vom or ed avr dal tuttafatg il barcun ch’i vegn propi cler, pos ti alura vesair, nona?»

«Na, na! Gnanc lura! Nagin na ma po pli far cler.»

«Ma sche ti vas or en la naiv tut alva, alura ta vegni segiramain tut cler; ve cun mai, nona, jau ta vi mussar quai.» Heidi ha prendì la nona per il maun e la vuleva manar cun sai, pertge che ad ella eri vegnì tut sul che quella n’aveva nagliur cler. «Ma lascha be tschentada, ti bun uffant; i resta tuttina stgir tar mai, er en la naiv ed en la clerezza; quella na penetrescha betg pli en mes egls.»

«Ma almain da stad, nona», ha Heidi ditg adina pli desperada, tschertgond ina soluziun, «cur ch’il sulegl bitta giu ses radis chauds e di alura buna notg e che tut las muntognas glischan cotschen-fieu e tut las flurs sbrinzlan, alura ta vegni bain puspè ad esser bel cler?»

«Ah, char uffant, jau na poss betg pli vesair las muntognas inflammadas e las flurs doradas là si; i na ma vegn mai pli cler sin terra, mai pli.»

Uss ha Heidi cumenzà a bragir ad auta vusch. Plain cumpassiun singluttava ella d’in cuntin: «Tgi ta po be puspè far cler? Na sa nagin far quai, propi nagin?»

La nona ha empruvà da la confortar, ma quai na l’è betg reussì uschè spert. Heidi na cridava quasi mai, ma sch’i cumenzava ina giada tar ella, na pudeva ella strusch pli vegnir or da la tristezza. La nona aveva gia empruvà en bleras modas da la quietar, pertge ch’i la gieva a cor ch’ella stueva cridar uschè fitg. La finala ha ella ditg: «Ve nà qua Heidi, ti bun uffant, jau ta vi dir insatge. Sch’ins na vesa nagut, alura aud ins tant pli gugent in bun pled ed jau aud gugent, cur che ti discurras. Ve na, sesa sper mai e ma raquinta tge che ti fas là si e tge che fa il tat. Pli baud al hai jau enconuschì bain, ma uss n’hai jau udì nagut pli dad el dapi onns, auter che tras Peter, ma quel na di betg bler.»

Uss è vegnì a Heidi in nov patratg; ella ha spert sientà a sasezza las larmas ed ha ditg confortond: «Spetga be, nona, jau vi dir tut al non; el ta vegn bain puspè a far cler e vegn a procurar che la chasetta na crodia betg ensemen, el è bun da reparar tut.»

La nona n’ha ditg sin quai nagut. E Heidi ha cumenzà a la raquintar cun gronda vivacitad da sia vita cun il tat, dals dis sin la pastgira, da la vita d’enviern cun il tat, tge ch’el sappia tut far or da lain, bancs, sutgas e bels parsepens, en ils quals ins possia metter il fain per l’Alvetta e l’Urset, ed in grond bigl nov per far bogn da stad ed ina nova cuppa da latg e tschaduns, e Heidi ha descrit adina pli ferventamain tut las bellas chaussas che vegnivan cun ina giada or d’in toc lain e co ch’ella steva alura sper il tat ed observava e ch’ella vuleva ina giada er far tut quai. La nona ha tadlà cun grond’attenziun e da temp en temp remartgava ella: «Audas er, Brigitte? Audas tge ch’ella di da l’aug?»

Andetgamain è il raquint vegnì interrut tras in grond fracass vi da l’isch ed en da quel è vegnì Peter. El è però dalunga sa fermà ed ha fatg gronds egls vesend Heidi, e sia fatscha ha cun ina giada furmà la pli bella tschera, cur che quella al ha clamà: «Buna saira, Peter!»

«Èsi pussaivel che ti vegns gia or da scola», ha clamà la nona tut surstada, «uschè svelt na m’è il suentermezdi betg pli passà dapi onns! Buna saira, Peter, co vai cun il leger?»

«Adina tuttina», ha respundì Peter.

«Schia, schia», ha remartgà la nona supprimind in suspir. «Jau hai pensà ch’i dettia forsa ina midada vers il favrer, cur che ti cumpleneschas 12 onns.»

«Pertge avessi da dar ina midada, nona?», ha Heidi dalunga dumandà cun interess.

«Jau manegel be ch’el avess anc pudì emprender in pau dapli da leger», ha ditg la nona. «Jau hai là sin la curuna in vegl cudesch d’uraziuns; en quel èn bellas chanzuns che jau n’hai daditg betg pli udì, ed en memoria na las hai jau er betg pli. Qua hai jau sperà, sche Peter emprendess da leger, ma pudess el preleger qua e là ina bella chanzun; ma el n’è betg bun da far quai, igl al va memia vess.»

«Jau pens da stuair far glisch, i vegn gia stgir», ha ditg uss la mamma da Peter ch’aveva pezzà l’entir temp diligentamain vi dal tschop. «Er a mai è il suentermezdi passà senza m’accorscher.»

Uss è Heidi siglida si da sia sutga, ha svelt dà il maun a la nona e ditg: «Buna notg, nona; jau stoss ir dalunga a chasa, cur ch’i fa stgir», ed ha suenter dà il maun er a Peter ed a sia mamma ed è ida vers l’isch. Ma la nona ha clamà preoccupada: «Spetga, spetga, Heidi, uschè suletta na stos ti betg ir, Peter vegn cun tai, audas? E guarda bain da l’uffant, Peter, ch’el na dettia betg giu, e betg ta fermar cun el, per ch’el n’haja betg fraid, audas ti? Ha ella er mess enturn ina buna schlingia?»

«Jau n’hai insumma nagina schlingia», ha clamà Heidi, «ma jau guard bain da betg avair fraid.» Cun quai è ella ida or dad isch ed è sa fatga uschè svelt enavant che Peter pudeva apaina tegnair pass. Ma la nona ha clamà lamentond: «Curra suenter, Brigitte, curra, l’uffant sto avair fraid uschè da notg, prenda mia schlingia cun tai, va spert!» Brigitte ha fatg per cumond. Ils uffants avevan però apaina fatg in pèr pass da la spunda si ch’els han vis a vegnir encunter il tat e cun paucs pass francs steva el sper els.

«Bun, Heidi, ti has tegnì pled!», ha el ditg, ha puspè enzuglià bain l’uffant en la cuverta, al ha prendì sin bratsch ed è ì si per la spunda.

Brigitte aveva gist anc observà, co ch’il vegl aveva prendì l’uffant bain enzuglià sin bratsch ed era sa mess sin via da return. Ella è puspè turnada cun Peter en sia chasetta ed ha raquintà tut surpraisa a la nona quai ch’ella aveva observà. Er quella è stada fitg surstada ed ha ditg e turnà a dir: «Dieu saja ludà ed engrazià ch’el è uschia cun l’uffant! Be ch’el laschia puspè vegnir tar mai l’uffant; quai m’ha fatg uschè bain! Tge bun cor che quel ha e co ch’el è bun da ma far passar il temp cun ses raquintar!» Repetidamain ha la nona exprimì ses plaschair, e fin ch’ella è ida a letg ha ella ditg e turnà a dir: «Be ch’el turnia puspè! Uss hai jau tuttina anc insatge sin quest mund, dal qual jau ma poss allegrar!» E Brigitte consentiva mintga giada che la nona repetiva ses pleds, ed er Peter confermava quai, dond dal chau e surriend tut cuntent: «Quai hai jau bain savì.»

Entant baterlava Heidi d’in cuntin or da sia cuverta; ma il tat na la pudeva betg udir tras las otg stresas ed ha perquai ditg: «Spetga in pau, fin che nus essan a chasa, alura pos raquintar tut.»

Apaina arrivads en la chamona e che Heidi è stada liberada da sia cuverta, ha ella ditg: «Non, damaun stuain nus prender cun nus il martè e las guttas grondas per fermar il barcun tar la nona e pitgar en anc bleras guttas, pertge che tar ella tut che scruscha e trembla.»

«Stuain nus? Schia, stuain nus quai? Tgi t’ha ditg quai?»

«Quai na m’ha ditg nagin, quai sai jau da mai ora», ha replitgà Heidi, «pertge che nagut n’è ferm, e la nona ha tema, cur ch’ella na po betg durmir e ch’i rampluna talmain, ed ella pensa: Uss croda tut ensemen ed ans dat directamain giu per las testas. Ed a la nona na pon ins er betg far cler, ella na sa insumma betg co ch’ins pudess far quai, ma ti sas bain quai, non. Pensa be quant trist, sch’ella sa chatta adina en il stgir ed è plain anguscha e nagin na la po gidar auter che ti! Damaun vulain nus ir a la gidar, navaira che nus vulain, non?»

Heidi ha branclà il tat ed al ha guardà cun egls plain fidanza. Il vegl ha contemplà in mument l’uffant ed ha alura ditg: «Gea, Heidi, nus vulain guardar ch’i na stgadainia betg pli uschia tar la nona; damaun faschain nus quai.»

Dal plaschair è Heidi siglida vi e nà en la chamona, clamond d’in cuntin: «Damaun faschain nus quai! Damaun faschain nus quai!»

Il tat ha tegnì ses pled. Il proxim suentermezdi han els danovamain fatg la gita cun la schlitta. Sco il di avant ha il tat mess l’uffant davant l’isch da la chasetta dal chavrer ed ha ditg: «Uss va en, e cur ch’i fa notg vegns ti puspè.» Alura ha el mess la cuverta sin la schlitta ed è ì enturn la chasetta.

Apaina che Heidi ha avert l’isch ed è siglida en stiva, ha clamà la nona or dal chantun: «Qua vegn l’uffant! Quai è l’uffant!», ed ha laschà crudar dal plaschair il fil e laschà star la roda e stendì or omadus mauns vers l’uffant. Heidi è ida svelt tar ella, ha mess la sutga bassa dasper ella, è sa tschentada sin quella ed aveva puspè da dir e da dumandar bleras chaussas.

Ma cun ina giada han ins udì ferms culps vi da la chasa che la nona è siglida si da la tema ed ha bunamain bittà enturn la roda da filar. Ed ella ha clamà cun vusch tremblanta: «Oh char Segner, uss capiti, uss croda tut ensemen!» Ma Heidi ha brancà ferm ses bratsch ed ha ditg confortond: «Na, na, nona, mo betg avair tema, quai è il non cun il martè; uss fa el tut ferm, per che ti na stoppias betg viver adina en tema.»

«Ma è quai pussaivel? È quai propi pussaivel? Il bun Dieu n’ans ha pia tuttina betg emblidà dal tuttafatg!», ha exclamà la nona. «Has udì, Brigitte, tge ch’igl è, audas? Pelvaira, quai è in martè! Va or, Brigitte, e sche quai è l’Alpöhi, al di ch’el duaja alura anc vegnir en in mument, per che jau al possia dir engrazia.»

Brigitte è sortida. L’Alpöhi era gist londervi da pitgar en cun tutta forza nova ferradira da colliaziun en il mir, cur che Brigitte è s’avischinada ed al ha ditg: «Jau As giavisch ina buna saira, aug, e la mamma er, e nus stuain As engraziar che Vus ans faschais in uschè bun servetsch, e la mamma As vuless gugent anc engraziar sezza qua en. Propi, quai n’ans avess betg gist prestà mintgin; nus As savain bun grà persuenter, pertge che segir –.»

«Fa curt», l’ha interrut qua il vegl, «tge che vus pensais da l’Alpöhi, sai jau bain avunda. Va be anen; nua ch’i manca, chat jau bain mez.»

Brigitte ha immediat fatg per cumond, pertge che l’aug aveva ina moda a la quala ins na pudeva betg s’opponer tgunsch. El ha pitgà ed enguttà enturn l’entira chasetta, è alura ì da la stgala si fin sut il tetg ed ha pitgà d’in cuntin, fin ch’el aveva duvrà tut las guttas ch’el aveva prendì cun sai.

Entant eri er gia vegnì stgir, ed apaina ch’el era vegnì giu ed aveva prendì nauadora la schlieusa ch’el aveva pusà davos la stalla, è er vegnida Heidi or dad isch ed il tat l’ha zuglià en sco il di avant, l’ha prendì en ses bratsch e l’ha purtà davent, trend la schlitta davos sai, pertge ch’el na pudeva betg la metter suletta sin la schlitta, uschiglio fiss la cuverta crudada e Heidi fiss quasi schelada dal fraid. Quai saveva il tat precis, e perquai tegneva el l’uffant bel chaud en ses bratsch.

Uschia è passà via l’enviern. En la vita sconsolada da la nona tschorva era returnada suenter blers onns l’allegria, e ses dis n’eran betg pli lungs e stgirs in sco l’auter, pertge che uss aveva ella adina insatge en vista ch’ella bramava. Da bun’ura davent tadlava ella sin il pass liger e sche l’isch s’avriva e l’uffant entrava propi, clamava ella mintga giada cun grond plaschair: «Dieu saja ludà, qua vegn ella puspè!» E Heidi sa tschentava dasper ella e baterlava e raquintava uschè allegramain da tut quai ch’ella saveva che la nona sa sentiva tut fortunada e che las uras passavan ad ella be memia spert. E gnanc ina giada na dumandava ella pli sco pli baud: «Brigitte, n’è il di betg anc a fin?», mabain mintga giada che Heidi era ida or dad isch scheva ella: «Quant curt è puspè stà il suentermezdi, u betg Brigitte?» E quella scheva: «Propi, i ma para sco sche nus avessan pir gist mess davent ils plats da gentar.» E la nona scheva puspè: «Be che Dieu ma veglia conservar l’uffant ed a l’Alpöhi la buna voluntad! Vesa ella er or sauna, Brigitte?» E mintga giada respundeva quella: «Ella vesa or sco in mail cotschen.»

Heidi era er ella fitg attaschada a la veglia nona ed il patratg che nagin, n’er betg il tat na pudeva pli far cler ad ella, la fascheva adina grond cordoli. Ma la nona la scheva e turnava a dir ch’ella suffreschia da quai il pli pauc, sch’ella saja tar ella; e Heidi vegniva er giu mintga bel di d’enviern sin sia schlitta. Il tat ha medemamain cuntinuà senza perder pleds a prender cun sai il martè ed autras chaussas necessarias per reparar la chasetta da Peter. E quai ha er gì ses bun effect: i na scruschiva e batteva betg pli l’entira notg, e la nona ha ditg ch’ella haja gia dapi plirs envierns betg pli durmì uschè bain e ch’ella na vegnia mai ad emblidar quai al tat.


5.
I vegn ina visita e suenter anc ina cun dapli consequenzas
[edit]

Bainprest è l’enviern stà passà ed anc pli svelt l’allegra stad ch’è suandada, e gia steva in auter enviern puspè per ir a fin. Heidi era da bun umor sco ils utschellins sin tschiel e s’allegrava mintga di dapli sin ils dis da primavaira che stevan per arrivar – sin ch’il favugn chaud buffia tras ils pigns e piglia davent la naiv e sin ch’il cler sulegl dasdia las flurettas blauas e melnas ed ils dis da la pastgira s’avischinian, ils quals manavan per Heidi cun sai il pli bel ch’i pudeva dar sin terra. Heidi era uss en ses otgavel onn. Ella aveva emprendì dal tat bleras chaussas; cun las chauras saveva ella ir enturn sco be in, e l’Alvetta e l’Urset la currivan suenter sco chaunins fidels e beschlavan dalunga dal daletg, sch’ellas be udivan sia vusch.

Durant l’ultim enviern aveva Peter purtà gia duas giadas l’avis dal magister en il Dörfli che l’Alpöhi duaja uss trametter a scola l’uffant che sa chattia tar el. Quel haja pli che cuntanschì la vegliadetgna necessaria ed avess gì d’entrar en scola gia l’enviern precedent. L’aug aveva laschà drizzar or omaduas giadas al magister che sch’el veglia insatge dad el, sche saja el a chasa, l’uffant na tramettia el betg a scola. Quest rapport aveva Peter returnà bain ed endretg.

Cur ch’il sulegl da mars aveva luentà la naiv sin las costas, las brunsinas alvas sa mussavan dapertut en la val, ils pigns si d’alp avevan scurlattà giu lur chargia da naiv e la roma ondulava puspè allegramain, curriva Heidi dal grond daletg adina vi e nà, da l’isch-chasa tar la stalla da chauras, da là sut ils pigns ed enavos tar il tat per al rapportar, quant pli grond che saja vegnì il toc terrain verd sut las plantas, e gist suenter gieva ella danovamain a guardar, pertge ch’ella na pudeva betg spetgar che tut daventia liber da naiv e che la bella stad cun ses verd e sias flurs vegnia puspè si d’alp.

Currind uschia vi e nà durant ina damaun sulegliva da mars e sa chattond almain per la dieschavla giada sin porta, fiss Heidi bunamain crudada per terra da la tema, pertge che davant ella steva tut nunspetgadamain in um vegl nair che la guardava fitg seriusamain. Cur che quel ha observà sia tema, ha el però ditg amiaivlamain: «Ti na stos betg avair tema da mai, jau hai gugent ils uffants. Ma dà tes maun! Ti es bain Heidi; nua è tes non?»

«El sesa a maisa e taglia or dal lain tschaduns radunds», ha respundì Heidi ed ha puspè avert la porta.

Quai era il vegl reverenda dal Dörfli ch’aveva enconuschì bain l’aug avant onns, cur che quel abitava anc qua giu ed era ses vischin. El è entrà en la chamona, è s’approximà al vegl ch’era sgobà sur sia lavur ed al ha ditg: «Bun di, vischin.»

Surprais ha quel auzà ses egls, è stà si ed ha respundì: «Bun di, signur reverenda.» Alura ha el purschì sia sutga al signur ed ha cuntinuà: «Sch’il signur reverenda sa cuntenta cun ina sutga da lain, qua hai ina.»

Il reverenda è sa tschentà. «Jau n’As hai dapi daditg betg pli vis», ha el cumenzà.

«Jau n’er betg il signur reverenda», è stada la resposta.

«Jau vegn oz per discutar insatge cun Vus», ha cuntinuà il signur reverenda. «Jau pens che Vus sappias bain avunda da tge ch’i sa tracta, da tge che jau vuless discurrer cun Vus e vegnir a savair tge che Vus avais en il senn.» Cun quai ha il reverenda taschì e guardà sin l’uffant che steva sper l’isch ed observava attentamain il novarrivà.

«Heidi, va tar las chauras», ha ditg il tat, «ti pos prender cun tai in pau sal e restar tar ellas fin che jau vegn.»

Heidi è sa fatga davent.

«L’uffant avess gì da frequentar la scola gia l’onn passà u almain quest enviern», ha ditg il reverenda, «il magister As aveva avisà; Vus n’avais betg dà resposta sin quai. Tge quintais da far cun l’uffant, vischin?»

«Jau hai en senn da betg trametter el a scola», è stada la resposta.

Tut surprais ha il reverenda guardà sin il vegl ch’era tschentà sin ses banc cun la bratscha en crusch e na fascheva insumma betg l’impressiun da vulair dar suenter.

«Tge vulais far or da l’uffant?», ha dumandà uss il reverenda.

«Nagut, el crescha e prosperescha cun las chauras ed ils utschels; tar quels sa senta el bain ed el n’emprenda dad els nagut dal mal.»

«Ma l’uffant n’è nagina chaura e nagin utschè, el è ina creatira umana. El n’emprenda bain nagut dal mal da quests camarats, ma el n’emprenda dad els er uschiglio nagut; el duai però emprender insatge ed il temp latiers è uss qua. Jau sun vegnì per As avertir a temp, vischin, per che Vus possias midar idea ed As arranschar en il decurs da la stad. Quai è stà l’ultim enviern che l’uffant ha pudì passentar senza nagina instrucziun; il proxim enviern sto el ir a scola e quai di per di.»

«Quai na fatsch jau betg, signur reverenda», ha ditg il vegl cun obstinaziun.

«Crajais propi ch’i na dettia nagin med d’As far vegnir raschunaivel, sche Vus As opponis stinadamain e cunter tutta raschun?», ha ditg uss il reverenda in pau pli fervent. «Vus essas vegnids bler per il mund enturn ed avais vis bler ed avais pudì emprender bler; jau avess spetgà da Vus dapli giudizi, vischin.»

«Schia», ha ditg uss il vegl, e sia vusch laschava supponer ch’er en ses intern na regnava betg pli tutta quietezza, «ed il signur reverenda craja propi che jau laschia ir il proxim enviern a bun’ura in uffant fin e sensibel giu dal munt, tras cufla e navadas, per al laschar turnar da notg, cur ch’i cufla magari sin tala moda che nus auters stuessan bunamain stenscher en vent e naiv – e lura pir in uffant sco quel! E forsa sa regorda il signur reverenda er anc da la mamma, dad Adelheid; ella pativa dal mal da la glina ed aveva qua e là attatgas; duess l’uffant tras strapatschs er sa trair a dies insatge sumegliant? Ch’ins be emprovia da ma vulair sfurzar! Jau vom cun el avant tuttas dretgiras e lura vulain nus vesair tgi che ma po sfurzar!»

«Vus avais dal tuttafatg raschun, vischin», ha replitgà il reverenda amiaivlamain; «i na fiss betg pussaivel da trametter l’uffant da qua davent a scola. Ma jau constatesch che l’uffant As è char; faschai per amur dad el quai che Vus avessas stuì far dapi daditg, vegnì giu en il Dörfli e vivì puspè cun ils conumans. Tge vita è quai si qua, sulet ed inasprì cunter Dieu ed ils umans! Sch’i capitass ina giada insatge a Vus si qua, tgi As assistiss? Jau na poss er betg chapir che Vus na schelais betg quasi en durant l’enviern en Vossa chamona e co che l’uffant tener po supportar quai!»

«L’uffant ha sang giuven ed ina buna cuverta, quai vuless jau avair remartgà al signur reverenda. Ed alura anc ina chaussa: jau sai nua ch’igl ha laina e cur ch’igl è il dretg temp da la manar natiers. Il signur reverenda po senz’auter dar in’egliada en mia bargia; là hai ina buna provisiun ed en mia chamona na stizza il fieu mai durant l’entir enviern. Dad ir giu en il Dörfli, sco ch’il signur reverenda propona, na sa cunfa betg per mai; ils umans qua giu ma spretschan ed jau els; per tuttas duas parts èsi meglier da restar a la largia.»

«Na, na, Vus n’As sentis betg bain; jau sai tge ch’As manca», ha ditg il reverenda cun cordialitad. «Cun il spretsch qua giu dals umans cunter Vus n’èsi betg uschè mal. Ma crajai, vischin: empruvai da far pasch cun Voss Dieu, dumandai ses pardun nua che Vus avais da basegn, ed alura vegni e guardai quant auter ch’ils umans As taxeschan e quant bain ch’i po anc ir cun Vus.» Il signur reverenda era stà si; el ha purschì il maun al vegl ed ha anc ditg ina giada cun cordialitad: «Jau sper, vischin, che Vus sajas l’enviern che vegn puspè qua giu tar nus e che nus possian puspè esser ils vegls buns vischins. I ma faschess grond displaschair, sch’ins stuess duvrar la forza cunter Vus. Ma dai uss il maun che Vus turnias giu tar nus e che Vus veglias viver reconcilià cun Dieu ed ils umans.»

L’Alpöhi ha dà il maun al signur reverenda ed ha ditg cun tutta datschertadad: «Il signur reverenda manegia bain cun mai; ma quai ch’el spetga na fatsch jau betg; jau di quai francamain ed irrevocablamain: L’uffant na tramet jau betg ed jau na vegn betg giu.»

«Alura che Dieu As gidia», ha ditg il reverenda ed è ì trist or dad isch e dal munt giuadora.

L’Alpöhi era da nausch umor. Cur che Heidi ha ditg il suentermezdi: «Uss vulain nus ir tar la nona», ha el replitgà: «Oz betg.» Tut il di ha el taschì, e l’autra damaun cur che Heidi al ha dumandà: «Giainsa oz tar la nona?», ha el ditg be curtamain: «Lain guardar.»

Ma i n’era betg anc mess giu da maisa da gentar ch’in’autra visita steva davant porta; quai era l’onda Dete. Ella aveva in bel chapè cun plimas sin chau ed in vestgì che scuava ensemen tut quai ch’era per terra; ed en ina tegia d’alp hai da tuttas chaussas per terra che na sa cunfan betg cun in bel vestgì. L’aug l’ha fixà da sisum fin giudim senza dir pled.

Ma l’onda aveva en il senn da manar ina conversaziun fitg amiaivla ed ha cumenzà dalunga a ludar che Heidi vesia ora stupent, ch’ella na l’haja prest betg enconuschì e ch’ins possa senz’auter constatar ch’i saja ì bain cun ella tar il tat. Ch’ella haja però tuttavia gì gia da l’entschatta ennà l’intenziun da la prender puspè davent ad el, siond chapibel che l’uffant saja per il tat in impediment, ma che lezza giada n’avess ella betg savì nua la plazzar. Dapi lura haja ella ponderà di e notg, nua ch’ella pudess collocar l’uffant, e perquai vegnia ella oz, pertge che nunspetgadamain la saja vegnì enconuschent insatge nua che Heidi possia vegnir tar ina tala fortuna ch’ella n’haja l’emprim betg pudì crair. Ch’ella haja dalunga examinà la chaussa a funs ed uss possia ella sincerar che Heidi possia vegnir tar ina fortuna sco gnanc in’autra persuna da millieras.

Parents fitg bainstants da sia signuria, ch’abiteschian en ina da las pli bellas chasas da Francfurt, hajan ina figlia suletta, la quala stoppia adina restar tschentada en ina sutga cun rodas, siond schirada d’ina vart ed uschiglio betg sauna. Uschia saja ella quasi adina suletta e vegnia er instruida persula d’in magister. Qua tras haja ella gronda lungurella e bramass er uschiglio ina buna cumpogna en chasa. Da quai hajan ins discurrì tar sia signuria e da la grond’amur dals geniturs per la mattetta malsauna, a la quala els avessan gugent cuì ina buna cumpogna. Siond ch’ins giavischava sco tala in uffant dal tut innocent, sco ch’ha ditg la dama che manava là il tegnairchasa, haja ella gist pensà a Heidi e saja ida immediatamain tar quella signura ed haja descrit Heidi e ses bun caracter, e la signura saja stada dalunga perencletg. Uss na possia nagin uman s’imaginar tge gronda fortuna che spetgia sin Heidi, pertge ch’ina giada ch’ella saja là e bainvisa da quella glieud, la pudess arrivar ina fortuna maiudida, sche quella glieud na vuless betg restar senza in uffant e sche a lur atgna figlia d’ina sanadad uschè indeblida succediss insatge –.

«Es ti a fin?», l’ha interrut qua l’aug che n’aveva fin qua ditg betg pled.

«Pah», ha Dete dà enavos auzond il chau, «Vus faschais sco sche jau As avess raquintà la chaussa la pli ordinaria, entant ch’en l’entir Partenz na fiss gnanc ina persuna che n’engraziass betg al tschiel, sche jau la purtass ina sumeglianta nova sco a Vus.»

«La porta a tgi che ti vuls; jau na vi savair nagut da quai», ha ditg l’aug sitgamain.

Ma uss ha Dete tschiffà fieu sco ina racheta: «Ma, sche Vus crajais uschia, As vi jau er dir co che jau manegel: l’uffant ha uss otg onns e na sa nagut e Vus n’al vulais laschar emprender nagut. Vus n’al vulais trametter ni a scola ni en baselgia, quai m’han els ditg qua giu en il Dörfli ed i sa tracta da l’uffant da mia suletta sora. Jau sun responsabla co ch’i va cun el e sch’in uffant po far sia fortuna sco uss Heidi, sche po be s’opponer a quai ina persuna indifferenta che na cuescha nagut dal bun a nagin. Ma jau na ced betg, quai As di jau, e la glieud hai jau tutta da mia vart; nagin en il Dörfli che na ma gidass betg e na fiss betg cunter Vus, e sche Vus vulais empruvar cun il derschader, sche be faschai. I pudessan vegnir tratgas nà chaussas che Vus n’udissas betg gugent; pertge che cur ch’ins ha gì da far cun las dretgiras, sche vegnan manadas a la glisch chaussas, a las qualas nagin na pensava pli.»

«Tascha!», ha sbragì l’aug e ses egls flammegiavan sco fieu. «Prenda e ruinescha l’uffant! Na ma ve betg pli sut ils egls cun el; jau n’al vi mai pli vesair cun il chapè da pennas sin il chau e cun pleds en bucca sco ti oz!» Cun quai è el ì cun gronds pass or da porta.

«Ti has grittentà il non», ha ditg Heidi e dà cun ses egls nairs a l’onda in’egliada pauc amiaivla.

«El vegn bain puspè a sa quietar, ve uss», ha insistì l’onda, «nua è tia vestgadira?»

«Jau na vegn betg», ha ditg Heidi.

«Tge dis ti?», è siglida si l’onda. Alura ha ella midà in pau il tun ed ha cuntinuà mez amiaivlamain, mez cun ravgia: «Ve, ve! ti na chapeschas betg endretg; ti n’has nagin’idea quant bun che ti vegns ad avair.» Alura è ella ida tar la stgaffa, ha prendì or la rauba da Heidi e l’ha pachetà. «Uss ve! Prenda là tes chapè; el na fa betg gist parada, ma per entant è quai tuttina; al metta si ed ans lascha ir davent.»

«Jau na vegn betg», ha repetì Heidi.

«Na sajas betg uschè stupida ed obstinada sco ina chaura, da las qualas ti has emprendì quai. Chapescha tuttina: uss è il non da nausch umor; ti has udì ch’el ha ditg che ti na duajas betg pli vegnir sut ses egls; el vul pia che ti vegnias cun mai, ed uss n’al stos betg anc far vegnir pli grit. Ti n’has nagin’idea quant bel ch’igl è a Francfurt e tge che ti vegns a vesair tut, e sche quai na t’avess betg da plaschair, pos ti turnar a chasa; fin alura è il non puspè sa quietà.»

«Poss jau returnar immediatamain ed esser puspè a chasa questa saira?», ha dumandà Heidi.

«Ah tge, ve uss! Jau ta di gea che ti pos turnar a chasa cur che ti vuls. Oz giainsa fin a Maiavilla e damaun a bun’ura sesain nus en la viafier, e cun quella es ti suenter er cun ina giada puspè a chasa; quai va sco da sgular.»

L’onda Dete aveva prendì la rauba da Heidi sut bratsch e quella sezza per il maun. Uschia èn ellas idas a val.

Damai ch’i n’era betg anc il temp da la pastgira, gieva Peter anc giu en il Dörfli a scola u avess gì dad ir giu là; ma el fascheva qua e là in di da vacanzas, pertge ch’el pensava che quai n’haja nagin senn dad ir là, ch’ins n’haja er betg da basegn da savair leger e che ir in pau enturn tschertgond pertgas lungas haja dapli scopo, damai ch’ins pudeva duvrar quellas. Ed uschia s’avischinava el gist a sia chasetta, satisfatg dal bun esit da sia lavur dad oz, pertge ch’el purtava sin las spatlas in enorm fasch da pertgas da nitscholer, lungas e grossas. El è sa fermà ed ha fixà las duas viandantas, fin ch’ellas eran arrivadas tar el. Alura ha el ditg: «Nua vuls ti ir?»

«Jau stoss be ir spert cun l’onda a Francfurt», ha respundì Heidi. «Ma jau vi avant anc ir en tar la nona che ma spetga.»

«Na, na, quai na stat betg en discussiun; igl è gia bler memia tard», ha ditg l’onda cun premura ed ha tegnì ferm per il maun Heidi che vuleva s’absentar. «Ti pos ir en, cur che ti es da return, ve uss.» Cun quai ha ella tratg vinavant Heidi e na l’ha betg pli laschà libra, pertge ch’ella aveva tema ch’en là avess pudì vegnir en il chau a l’uffant da betg vulair ir davent e che la nona la pudess sustegnair. Peter è currì en chasa ed ha bittà l’entir fasch da pertgas cun tala vehemenza sin la maisa che la nona è siglida si da la roda da filar ed ha suspirà tut dad aut. Peter aveva stuì laschar or sia ravgia.

«Tge èsi, tge èsi?», ha clamà la nona plain tema e la mamma ch’era tschentada vi da la maisa ed era quasi siglida en l’aria dal culp, ha ditg cun sia solita indulgenza: «Tge ta manca, Peter, pertge fas in tal spectacul?»

«Perquai ch’ella ha prendì cun sai Heidi», ha ditg Peter.

«Tgi, tgi? E nua, Peter, nua?», ha la nona dumandà uss en nova tema. Ma ella ha svelt gì cumbinà las chaussas, aveva la figlia gea raquintà avant curt d’avair vis Dete ad ir si tar l’Alpöhi. Tremblond da la prescha ha la nona avert la fanestra e clamà supplitgond: «Dete, Dete, n’ans prenda betg davent l’uffant! N’ans prenda betg davent Heidi!»

Las dus viandantas han udì la vusch, e Dete ha bain pudì s’imaginar tge che la nona clamava, pertge ch’ella ha prendì l’uffant anc pli ferm per il maun ed è sa fatga davent il pli spert pussaivel. Heidi è sa dustada ed ha ditg: «La nona ha clamà, jau vi ir tar ella.»

Ma gist quai na vuleva l’onda betg, ed ella ha empruvà da persvader l’uffant cun dir da vegnir be svelt cun ella per betg arrivar memia tard e per pudair cuntinuar damaun il viadi; ch’ella possia alura persvader sezza quant bain che Francfurt la plaschia e ch’ella na veglia gnanc pli ir davent da là. E sch’ella veglia tuttina ir a chasa, saja quai senz’auter pussaivel ed ella possia lura purtar insatge a la nona che la fetschia plaschair. Quest ultim patratg ha plaschì a Heidi sur tut, ed ella ha cumenzà a currer senza sa dustar pli.

«Tge poss jau purtar a la nona?», ha ella dumandà suenter ina pezza.

«Insatge da bun», ha ditg l’onda. «Paunins bels alvs ch’ella vegn ad avair in grond gust londervi; il paun nair dir na po ella gea strusch pli mangiar.»

«Gea, ella al dat adina a Peter e di: ‹Quai è memia dir›, quai hai jau mezza vis», ha confermà Heidi. «Gea, ans lascha ir spert, onda Dete, alura arrivain nus forsa anc oz a Francfurt, per che jau possia bainbaud esser puspè da return cun ils paunins.»

Heidi ha uss cumenzà a currer che l’onda na pudeva quasi betg suenter cun il fagot sut il bratsch. Ma ella era cuntenta che quai gieva uschè spert, pertge ch’ellas èn uss cun ina giada arrivadas tar las emprimas chasas dal Dörfli e qua pudevi danovamain dar da tuttas sorts raschienis e dumondas ch’avessan puspè pudì manar Heidi sin novs patratgs. Uschia è ella passada svelt sperasvi, e l’uffant la stirava enavant uschè ferm per il bratsch che tut la glieud pudeva vesair ch’ella stueva far tanta prescha pervi da l’uffant. Ed oramai respundeva ella adina ad auta vusch a las dumondas ed als cloms or da las fanestras ed ischs: «Vus vesais bain che jau na ma poss betg fermar, l’uffant fa prescha e nus avain anc dad ir lunsch.»

«La prendas cun tai?» «Fugia ella davent da l’Alpöhi?» «Igl è be da smirvegliar ch’ella è anc en vita.» «Ed anc alura cun uschè bellas vistas cotschnas.» Uschia tunavi da tuttas varts, e Dete era cuntenta da pudair sa far davent senza retardar, da betg stuair reagir sin las bleras dumondas e che Heidi na scheva nagut, mabain gieva adina enavant en gronda prescha.

Da quel di davent fascheva l’Alpöhi anc pli trida tschera, cur ch’el vegniva giu e passava tras il Dörfli. El na salidava nagin ed aveva in aspect uschè smanatschant cun ses schierl si dies, cun ses bastunun en maun e cun sias survantscheglias grossas, tratgas ensemen che las dunnas schevan als uffants pitschens: «Fa attenziun! Va ord via a l’Alpöhi; el ta pudess far insatge dal mal!»

Il vegl na traffitgava cun nagin en il Dörfli; el passava be tras e gieva giu en la val, nua ch’el vendeva ses chaschiel e fascheva sia provisiun da paun e charn. Cur ch’el era passà uschia tras il Dörfli, steva la glieud ensemen en pitschens trieps e mintgin saveva insatge spezial ch’el aveva observà vi da l’Alpöhi, co ch’el vesia ora adina pli da selvadi e na salidia gnanc ina persuna. E tuts eran da l’avis ch’i saja stà ina gronda ventira che l’uffant haja pudì sa far davent e ch’ins haja bain observà co che quel festinava dad ir enavant, sco sch’el avess temì ch’il vegl vegnia suenter per al prender enavos.

Be la nona tschorva tegneva vinavant senza resalva cun l’Alpöhi, ed a mintgin che vegniva tar ella per laschar filar u che vegniva a prender il fil elavurà, raquintava ella adina quant bun e premurus che l’Alpöhi saja stà cun l’uffant e tge ch’el haja fatg per ella sezza e sia figlia, quants suentermezdis ch’el haja reparà la chasetta che fiss senza ses agid segir gia crudada ensemen. Uschia vegnivan er quests rapports giu en il Dörfli. Ma ils blers ch’als udivan schevan alura che la nona saja forsa memia veglia per realisar tut, ch’ella n’haja betg chapì endretg las chaussas e ch’ella n’audia probabel er betg pli bain, cunquai ch’ella na vesia pli nagut.

L’Alpöhi n’è betg pli sa mussà en chasa da Peter; igl è stà bun ch’el aveva reparà uschè bain la chasetta, pertge che lung temp n’è vegnì fatg nagut pli londervi. Uss cumenzava la nona puspè ses dis cun suspirar ed i na passava gnanc in ch’ella na scheva betg planschend: «Ah, cun l’uffant ans è vegnì prendì davent tut il bun e plaschaivel ed ils dis èn uschè vids! Be sche jau pudess udir anc ina giada Heidi avant che murir!»


6.
In nov chapitel e da tuttas sorts novas chaussas
[edit]

En chasa da signur Sesemann a Francfurt sa chattava Klara, la figlia malsauna, en sia sutga da rodas cumadaivla, en la quala ella era tschentada tuttadi e vegniva stumplada d’ina stanza a l’autra. Uss era ella en l’uschenumnada stanza da studi, situada sper la stiva da mangiar, nua che sa chattavan da tuttas sorts objects che la purschevan inqual cumadaivladad e che mussavan ch’ins sa trategneva per il solit en quella. Vi da la gronda stgaffa da cudeschs cun portas da vaider pudev’ins vesair da tge che la stanza aveva ses num, e che quai era bain il local, en il qual vegniva dada a la figlia schirada l’instrucziun quotidiana.

Klara aveva ina fatscha sblatga e magra, or da la quala guardavan dus egls blaus, miaivels ch’eran drizzads en quest mument sin la grond’ura da paraid che pareva dad ir oz anc pli plaun ch’uschiglio. Pertge che Klara, ch’era uschiglio darar impazienta, ha ditg uss cun discreta tensiun en la vusch: «N’èsi anc adina betg temp, signurina Rottenmeier?»

Quella seseva dretg si sc’ina chandaila vi d’ina maisetta da lavur e retgamava. Ella purtava enturn las spatlas in grond culier u mez mantè che deva a la persuna in aspect solen, il qual vegniva anc augmentà tras l’auta frisura en furma da cupla ch’ella purtava sin chau. La signurina Rottenmeier era gia dapi plirs onns en chasa Sesemann, dapi che la patruna-chasa era morta. Ella manava l’economia ed aveva la surveglianza sur l’entir persunal da servetsch. Signur Sesemann era per il pli en viadi, surlaschava perquai l’entira chasa a la signurina Rottenmeier, be cun la cundiziun che sia figlia haja dapertut in pled en chapitel e che nagut na dastgia succeder cunter ses giavisch.

Entant che Klara ha dumandà survart per la segunda giada cun segns d’impazienza la signurina Rottenmeier, sch’i na saja betg prest las uras che las persunas sin las qualas ins spetgava avessan da vegnir, è arrivada giusut davant la porta-chasa Dete cun Heidi vi dal maun ed ha dumandà Johann, il viturin ch’era gist vegnì giu da la charrotscha, sch’ella dastgia bain anc disturbar uschè tard la signurina Rottenmeier.

«Quai n’è betg mia chaussa», ha marmugnà il viturin, «scalinai per Sebastian là en en il corridor.»

Dete ha fatg quai, ed il servitur è vegnì giu da stgala, cun gronds buttuns radunds vi da si’unifurma e cun egls quasi uschè gronds e radunds.

«Jau vuleva dumandar sche jau dastgia disturbar a quest’ura la signurina Rottenmeier», ha Dete ditg danovamain.

«Quai n’è betg mia chaussa», ha respundì il servitur, «scalinai per la giunfra Tinette vi da l’auter scalin», e senza dar ulteriura infurmaziun, è Sebastian sa fatg davent.

Dete ha puspè scalinà. Sinaquai è cumparida sin stgala la giunfra Tinette cun ina baretta alva sco il latg sin il chau ed ina tschera sdegnusa en fatscha.

«Tge èsi?», ha ella dumandà sin stgala senza vegnir giu. Dete ha repetì sia dumonda; giunfra Tinette è sparida, è però bainbaud returnada ed ha clamà giu da stgala: «Ins spetga sin vus.»

Uss è Dete ida cun Heidi si da stgala ed è, suandond la giunfra Tinette, entrada en la stanza da studi. Qua è Dete sa fermada cun tutta maniera a la porta, tegnend tut il temp Heidi ferm per il maun, pertge ch’ella n’era insumma betg segira tge che pudess tut vegnir endament a l’uffant da far en quest lieu uschè insolit.

La signurina Rottenmeier è stada si plaunet da ses plaz ed è s’avischinada per contemplar la cumpogna da la figlia da chasa gist arrivada. Ella na pareva betg dad esser satisfatga. Heidi purtava ses simpel vestgì da mangola e sin il chau aveva ella ses chapè da strom splattitschà. La mattetta guardava fitg innocent sut quel or e contemplava, senza zuppentar ses smirvegl, l’auta frisura sin il chau da la signura.

«Co has num?», ha dumandà la signurina Rottenmeier suenter avair examinà er ella intginas minutas l’uffant che la guardava d’in cuntin.

«Heidi», è stada la resposta clera e sonora.

«Co? Co? Quai n’è bain betg in num cristianaivel? Uschia n’es ti betg vegnida battegiada. Tge num has ti survegnì da batten?», ha la giuvna Rottemeier dumandà vinavant.

«Quai na sai jau betg pli», ha respundì Heidi.

«Tge resposta è quai!», ha remartgà la signura dond dal chau. «Giunfra Dete, è l’uffant naìv u sabiut?»

«Sche la signura permetta, vi jau gugent discurrer per l’uffant al qual manca anc tutta experientscha», ha ditg Dete, suenter avair dà a Heidi adascus ina pitschna cundunada per la resposta malplazzada. «El n’è però ni naìv ni sabiut, da quai na sa el insumma nagut. El manegia tut sco quai ch’el di. Ma el sa chatta oz per l’emprima giada en ina chasa signurila e n’enconuscha betg las bunas manieras; l’uffant è però da buna veglia e betg tgutg, sche la signura vul esser indulgenta vers el. El è vegnì battegià cun il num Adelheid, sco sia mamma, mia sora barmiera.»

«Quai è almain in num ch’ins po pronunziar», ha remartgà la signurina Rottenmeier. «Ma, giunfra Dete, jau As stoss tuttina dir che l’uffant ma para in pau curius per sia vegliadetgna. Jau As aveva ditg che la cumpogna da signurina Klara stoppia avair ses onns per pudair giudair cun ella la medema instrucziun e per parter cun ella en general tutta occupaziun. Signurina Klara ha cumplenì il dudeschavel onn. Da tge vegliadetgna è l’uffant?»

«Ma pertstgisai, signurina», ha Dete puspè reprendì il discurs, «i na m’era mezza betg pli dal tut preschent quants onns ch’el haja. El è pelvaira in pau giuven; ma bler na fai betg or, jau na poss betg dir quai precisamain, el vegn ad avair circa diesch onns u insatge da pli, pens jau.»

«Uss hai jau otg onns; il non m’ha ditg quai», ha declerà Heidi. L’onda ha puspè dà ina cundunada a Heidi, ma quella n’ha gì nagin’idea pertge e n’è betg vegnida en embarass pervi da quai.

«Tge, pir otg onns?», ha exclamà la signurina Rottenmeier betg pauc indignada. «Quatter onns memia pauc! Tge duess quai dar? E tge has ti emprendì? Tge cudeschs has ti gì per ti’instrucziun?»

«Nagins», ha respundì Heidi.

«Tge? Co? Ma co has ti alura emprendì a leger?», ha la dama dumandà vinavant

«Quai n’hai jau betg emprendì; e Peter er betg», ha Heidi fatg a savair.

«Misericordia! Ti na sas betg leger? Ti na sas propi betg leger?», ha exclamà la signurina Rottenmeier cun grond starment. «È quai pussaivel, betg savair leger! Tge has ti damai emprendì?»

«Nagut», ha Heidi respundì confurm a la vardad.

«Giunfra Dete», ha ditg la signurina Rottenmeier suenter intginas minutas ch’ella ha empruvà da sa revegnir da sia gronda surpraisa, «quai n’è betg confurm a nossa perencletga; co m’avais vus pudì manar natiers questa creatira?»

Ma Dete n’ha betg sa laschar tementar uschè spert ed ha respundì francamain: «Che Vus ma permettias, signura, l’uffant è gist uschia sco che Vus ma parevas da desiderar. La signura m’aveva descrit co ch’el avess dad esser, dal tut particular e betg sco ils auters; ed uschia hai jau stuì prender la pitschna, pertge ch’ils auters pli gronds tar nus n’èn betg pli uschè particulars ed jau hai pensà che questa correspundia il meglier a la descripziun. Uss stoss jau però ir, pertge che mia signura ma spetga; jau vi, sche mia signura ma permetta, returnar bain baud per guardar co ch’i stat cun l’uffant.»

Cun in enclin è Dete stada or da porta e cun pass accelerads giu da stgala. La signurina Rottenmeier è stada in mument be stut, alura è ella currida suenter a Dete. Igl era vegnì endament ad ella ch’ella stoppia anc discurrer cun l’onda diversas chaussas, sche l’uffant dueva propi restar qua, e qua era quel oramai, e sco ch’ella constatava, al vuleva l’onda laschar qua sut tuttas circumstanzas.

Heidi steva anc adina en il medem lieu sper l’isch, nua ch’ella era stada da l’entschatta ennà. Fin qua aveva Klara observà tut en silenzi da ses sez anora. Uss ha ella fatg in segn a Heidi da vegnir tar ella.

Heidi è s’avischinada a la sutga cun rodas.

«Vul ti avair num pli gugent Heidi ubain Adelheid?», ha dumandà Klara.

«Jau hai num be Heidi e nagut auter», è stada la curta resposta.

«Alura ta vi jau adina clamar uschia», ha ditg Klara. «Il num ma plascha per tai; ma jau n’al hai mai udì; jau n’hai però er mai vis in uffant che vesa or sco ti. Ha ti adina gì chavels uschè curts e tschurriclads?»

«Gea, jau crai da bain», ha Heidi respundì.

«Es ti vegnida gugent a Francfurt?», ha Klara cuntinuà a dumandar.

«Na! Ma damaun turn jau puspè a chasa e main cun mai paunins alvs per la nona.»

«Ti es pelvaira in curius uffant!», ha Klara exclamà. «Ins t’ha laschà vegnir extra a Francfurt per che ti restias tar mai e prendias las uras d’instrucziun cun mai. Quai vegn ad esser uss divertent, i vegn a dar insatge nov en las uras, damai che ti na sas anc betg leger. Uschiglio è quai savens terribel lungurus e l’avantmezdi na vul mai ir a fin. Pertge che mintga di a las diesch vegn il signur candidat ed alura cumenzan las uras e duran fin las duas; quai è uschè ditg.

Il signur candidat tegna er magari il cudesch fitg datiers da la fatscha, sco sch’el fiss daventà cun ina giada da curta vista, ma el susda be terriblamain davos il cudesch, e la signurina Rottenmeier prenda er da temp en temp ses grond faziel da nas ed al tegna cunter la fatscha, sco sch’ella fiss fermamain commuventada da quai che nus legiain. Ma jau sai bain avunda ch’ella susda be snuaivlamain davos quel. Alura stuess er jau susdar; ma jau ma stoss retegnair, pertge che sche jau susd ina suletta giada, vegn la signurina Rottenmeier cun l’ieli da pesch e di che jau saja puspè indeblida. E prender ieli da pesch è per mai terribel – qua preferesch jau da retegnair il susdar. Ma da qua davent vegn il temp a passar bler pli spert; uss poss jau tadlar co che ti emprendas a leger.»

Heidi ha scurlattà il chau, cur ch’ella ha udì da stuair emprender a leger.

«Bain, bain, Heidi, sa chapescha che ti stos emprender a leger, tut ils umans ston far quai; ed il signur candidat è fitg bun, el na daventa mai impazient e ta declera tut. Ma sas, sch’el declera insatge, na chapeschas ti nagut dal tut, alura stos ti be spetgar e na dir nagut, uschiglio declera el anc dapli e ti chapeschas anc damain. Ma cur che ti has pli tard emprendì e chapì insatge, sas ti bain tge ch’el aveva manegià.»

Uss è la signurina Rottenmeier puspè turnada en stanza. Ella n’aveva betg pli pudì clamar enavos Dete ed era vesaivlamain agitada da quai, pertge ch’ella na l’aveva betg pudì dir detagliadamain tut quai che na correspundeva betg tar l’uffant a lur enclegientscha. E damai ch’ella na saveva betg co sa retrair da tut quai, era ella tant pli agitada, avend ella sezza mess ad ir l’entira fatschenta. Ella è currida da la stanza da studi en la stanza da mangiar e da là puspè enavos, ed è immediat puspè sa vieuta ed ha dà ina reprimanda a Sebastian, il qual laschava gist girar conscienziusamain ses egls radunds sur la maisa cuverta per guardar che tut saja en urden.

«Pensai a fin damaun Voss gronds patratgs e guardai che nus vegnian oz anc a maisa.» Cun quests pleds è la signurina Rottenmeier passada sper Sebastian vi ed ha clamà Tinette cun vusch uschè pauc invitanta che giunfra Tinette è vegnida cun pass anc pli traplignants che uschiglio ed è sa pustada davant ella cun ina fatscha uschè beffegianta che schizunt la signurina Rottenmeier n’ha betg ristgà da la metter a pantun; tant pli è l’agitaziun sa vieuta vers ses intern.

«La chombra da l’arrivada è da metter en urden, Tinette», ha ditg la dama cun quietezza sfurzada. «Igl è tut pront; faschai anc giu la pulvra da las mobiglias.»

«Quai vala la paina», ha Tinette ditg en tun beffegiant ed è ida.

Entant aveva Sebastian avert cun dar ina detga sfratgada la porta dubla vers la stanza da studi, pertge ch’el era fitg grit; ma da dar ina resposta setga a la signurina Rottenmeier na ristgava el betg. Alura è el ì, buglind anc adina da la ravgia, en la stanza da studi per stumplar il charrin vi tar la maisa da mangiar. Entant ch’el metteva a lieu il levagl davos dal charrin, è Heidi sa pustada davant el al fixond d’in cuntin, quai ch’al è dà en egl. Andetgamain è el siglì si: «Tge datti da guardar qua?», ha el ditg a Heidi en ina moda, sco ch’el n’avess betg ristgà, sch’el avess vis che la signurina Rottenmeier era sin l’isch per entrar, e quai gist en quel mument che Heidi ha ditg: «Ti sumeglias Peter, il chavrer.»

Cun spavent ha la signura mess ils mauns ensemen: «Ma è quai pussaivel!», ha ella suspirà sut vusch. «Uss dat ella dal ti al servitur. A questa creatira manca la sauna encletga!»

Sebastian ha stumplà natiers il charrin ed auzà Klara sin la sutga a la maisa da mangiar. La signurina Rottenmeier è sa tschentada dasper quella ed ha tschegnà a Heidi da prender plazza visavi ella. Uschiglio n’è vegnì nagin a maisa ed igl aveva bler plazza; ellas trais sesevan er lunsch ina ord l’autra, uschia che Sebastian aveva lieu suffizient per ir enturn cun las plattas. Sper il plat da Heidi sa chattava in bel paunin alv; l’uffant al ha guardà cun egliada cuntenta. La sumeglientscha che Heidi aveva scuvert, pareva d’avair sveglià en ella tutta fidanza vers Sebastian. Ella è sesida murquiet, fin ch’el è vegnì tar ella cun la gronda cuppa e l’ha offert il pesch brassà; alura ha ella mussà sin il paunin ed ha dumandà: «Poss jau prender quel?»

Sebastian ha dà dal chau e bittà in’egliada sin la signurina Rottenmeier, avend mirveglia tge impressiun che questa dumonda fetschia sin quella. Dalunga ha Heidi prendì il paunin ed al ha mess en giaglioffa. Sebastian ha fatg ina grimassa, pertge ch’el aveva il rir orasum; ma el saveva bain che quai n’al era betg permess. Senza dir pled e senza sa mover è el restà tut il temp sper Heidi; pertge ch’el na dastgava betg discurrer ed er betg ir davent, fin ch’ins n’era betg sa servì. Heidi al ha guardà ina pezza tut surpraisa ed ha alura dumandà: «Duai jau er mangiar da quai?» Sebastian ha dà dal chau. «Sche ma dà», ha ella ditg e guardà quietamain sin ses plat. La grimassa da Sebastian è vegnida fitg critica e la cuppa ha cumenzà a tremblar en ses mauns.

«El po metter la cuppa sin maisa e turnar suenter», ha ditg uss la signurina Rottenmeier cun tschera severa. Sebastian è immediat sa fatg davent. «A tai, Adelheid, stoss jau mussar en tut e dapertut las chaussas las pli fundamentalas, quai ves jau», ha ella cuntinuà cun in ferm suspir. «Avant tut ta vi jau instruir co ch’ins sa serva a maisa», ed uss ha ella mussà a moda clera e detagliada tut quai che Heidi aveva da far. «Alura», ha ella cuntinuà, «ta stoss jau surtut remartgar che ti n’has betg da discurrer a maisa cun Sebastian ed er uschiglio be, sche ti al has da dar in’incumbensa u d’al far ina dumonda necessaria. E ti al dis ‹El› u ‹Vus›, chapeschas? Jau na vi mai pli udir che ti al numnias autramain. Er a Tinette dis ti ‹Ella, giunfra Tinette›. E mai numnas ti, sco che tut ils auters fan; co che ti has da numnar Klara, decida ella sezza.»

«Sa chapescha Klara», ha quella ditg. Ma uss èn anc suandadas ina massa reglas da cumportament davart il star si, l’ir a durmir, l’entrar, il sortir, il tegnair urden, il serrar las portas, e tar quai tut èn sa serrads a Heidi ils egls, pertge ch’ella era stada si avant las tschintg ed aveva fatg in lung viadi. Ella è sa pusada cunter la spunda da la sutga ed è sa durmentada. Cur che la signurina Rottenmeier ha finalmain gì terminà sias instrucziuns, ha ella ditg: «Uss betg emblidar quai, Adelheid! Has chapì tut?»

«Heidi dorma gia daditg», ha Klara ditg cun fatscha rienta; pertge che la tschaina na l’era gia dapi lung temp betg pli passada a moda uschè divertenta.

«Igl è incredibel tge ch’ins sto tut far tras cun quest uffant», ha la signurina Rottenmeier ditg tut grittentada ed ha scalinà uschè ferm che Tinette e Sebastian èn entrads tut spaventads. Ma malgrà il grond fracass n’è Heidi betg sa dasdada ed ins ha gì gronda fadia da la svegliar tant enavant per la manar en chombra da durmir, l’emprim tras la stanza da studi, alura tras la stiva da durmir da Klara, alura tras la chombra da la signurina Rottenmeier fin a la chombra da chantun ch’era preparada per Heidi.


7.
La signurina Rottenmeier ha in di inquiet
[edit]

Cur che Heidi ha avert l’emprima damaun a Francfurt ils egls, na saveva ella insumma betg metter a lieu quai ch’ella veseva. Ella ha sfruschà fermamain ils egls, ha puspè guardà enturn ed ha vis il medem. Ella sa chattava en in letg aut ed alv e davant sai ha ella vis in local grond e spazius e là danunder che vegniva il cler pendevan lungs sumbrivals alvs, daspera sa chattavan duas sutgas pulstradas cun grondas flurs, alura vegniva in canapé vi da la paraid cun las medemas flurs ed ina maisa radunda davantvart ed en in chantun era plazzada ina maisa da lavar cun objects che Heidi n’aveva anc mai vis. Ma uss l’è cun ina giada vegnì endament ch’ella sa chattava a Francfurt ed ella è sa regurdada dal di dad ier e la finala er anc cleramain da las instrucziuns da la signurina Rottenmeier, tant enavant ch’ella las aveva udì.

Heidi è uss siglida giu da ses letg ed è sa vestgida; alura è ella ida vi tar ina fanestra e suenter tar l’autra; ella stueva vesair il tschiel e la terra qua or; ella sa sentiva sco en ina chabgia davos quests gronds sumbrivals. Ella n’è betg stada buna da trair quels da la vart; perquai è ella sa fultschada davos quels per vegnir tar la fanestra. Quella era però uschè auta che Heidi vargava apaina si cun il chau per guardar or. Ma Heidi n’ha betg chattà quai ch’ella tschertgava. Ella è currida d’ina fanestra a l’autra; ma adina ha ella vis il medem: mirs e fanestras e puspè mirs e puspè fanestras.

Quai l’ha fatg vegnir tut confusa. Igl era anc baud, pertge che Heidi era disada si d’alp da star si a bun’ura e dad ir dalunga en il liber a guardar co ch’i stettia qua or, sch’il tschiel saja blau ed il sulegl gia levà, sch’ils pigns schuschurian e sche las flurs hajan gia avert lur egls. Sco che l’utschè che sa chatta per l’emprima giada en sia bella praschun glischanta siglia vi e nà ed emprova tar mintga fist dal giatter sch’el na pudess betg passar tras e sgular or en la libertad, uschia curriva Heidi permanentamain d’ina fanestra a l’autra per empruvar da l’avrir, pertge ch’i stueva bain esser pussaivel d’observar er autras chaussas che be mirs e fanestras – er terren, erva verda e l’ultima naiv che luava sin las spundas, e Heidi bramava da vesair tut quai.

Ma las fanestras èn restadas ferm serradas, quanta fadia che Heidi sa deva er da chatschar sia pitschna detta sut ils roms per avair la forza da stumplar avert quels; tut è restà fitgà sco fier. Suenter in lung temp, cur che Heidi aveva chapì che tut ses sforzs na gidavan nagut, ha ella desistì da ses plan ed ha ponderà sch’ella na pudess betg sortir da la chasa ed ir davos quella, fin ch’ella vegniss sin terren da tschispet. Pertge ch’ella sa regurdava d’esser chaminada ier saira davant chasa be sur la crappa. Uss ha insatgi pitgà vi da ses isch e Tinette ha chatschà en il chau ed ha ditg curtamain: «L’ensolver è pront.»

Heidi n’ha tuttavia betg chapì ch’i sa tractia d’in invit; sin la fatscha sdegnusa da Tinette steva plitost scrit in avertiment da betg la vegnir memia datiers che in invit amiaivel, e Heidi è sa drizzada lasuenter. Ella ha prendì la pitschna sutga orasut la maisa, l’ha mess en in chantun, è sa tschentada sin quella ed ha spetgà quietamain sin quai che daventia. Suenter in temp è arrivà insatge cun in vaira fracass; quai era la signurina Rottenmeier ch’era puspè en plaina agitaziun e ch’ha clamà en per la stiva da Heidi: «Tge èsi pomai cun tai, Adelheid? Na sas ti betg tge ch’i vul dir d’ensolver? Ve uss!»

Quai ha Heidi chapì ed ella è da lunga ida suenter. En stanza da mangiar seseva Klara gia daditg en ses plaz ed ella ha beneventà Heidi amiaivlamain; ella fascheva er ina tschera bler pli cuntenta che uschiglio, pertge ch’ella preveseva ch’i vegnian puspè a capitar oz da tuttas sorts chaussas. L’ensolver è passà senza incaps. Heidi ha mangià da buna maniera sia fletta-paun cun paintg, e cur che tut è stà a fin, è Klara puspè vegnida stumplada en ses charrin en stanza da studi e Heidi è vegnida intimada da la signurina Rottenmeier da la suandar e da restar tar Klara fin ch’il candidat vegnia per cumenzar cun las uras d’instrucziun. Cur ch’ils dus uffants èn stads sulets, ha Heidi ditg immediat: «Nua pon ins guardar viador qua e fin giun plaun?»

«Ins avra la fanestra e guarda or da quella», ha respundì Klara, sa divertind.

«Ins na po betg avrir questas fanestras», ha ditg Heidi tut frustrada.

«Bain, bain», ha ditg Klara, «be ti anc betg ed jau na poss er betg ta gidar; ma sche ti vesas Sebastian, t’avra el bain ina fanestra.»

Quai è stà in grond levgiament per Heidi da savair ch’ins pudeva tuttina avrir las fanestras e guardar or da quellas; pertge ch’ella sa sentiva anc dal tuttafatg sut il squitsch d’esser empraschunada. Klara ha dumandà Heidi co ch’i saja tar ella a chasa, e Heidi ha raquintà cun plaschair da l’alp, da las chauras, da la pastgira e da tut quai che l’era tant char.

Il candidat era entant arrivà; ma la signurina Rottenmeier n’al aveva betg manà sco per il solit en stanza da studi; ella stueva avant al dar inqual scleriment ed al ha fatg vegnir per quest intent en stanza da mangiar, nua ch’ella è sa tschentada davant el ed al ha descrit en grond’agitaziun sia posiziun precara e co ch’ella saja crudada en quella.

Ella aveva numnadamain scrit avant intgin temp a signur Sesemann a Paris, nua che quel sa chattava gist, che sia figlia haja giavischà dapi daditg ch’i la vegnia dada ina cumpogna en chasa e che er ella saja da l’avis ch’ina tala la pudess esser in stimul durant las uras d’instrucziun, e per l’ulteriur temp in’interessanta cumpagnia. Atgnamain era la chaussa er en l’interess da signurina Rottenmeier sezza; pertge ch’ella avess gì gugent ch’insatgi l’avess surpiglià da conversar cun la malsauna cur che quai la daventava memia bler, e quai era savens il cas. Signur Sesemann aveva respundì da vulair correspunder gugent al giavisch da sia figlia, ma sut la cundiziun ch’ina tala cumpogna vegnia tractada en tut sco quella, essend ch’el na veglia avair en sia chasa nagin turment d’uffants – «ina remartga dal tuttafatg nunnecessaria dal patrun», ha agiuntà la signurina Rottenmeier, «tgi mai vuless turmentar uffants!»

Alura ha ella raquintà il desaster succedì tar la tscherna da l’uffant ed ha agiuntà tut ils exempels da mancanza d’intelligenza da quel, uschia che l’instrucziun dal signur candidat vegnia a stuair cumenzar effectivamain cun l’abc e ch’er ella stoppia s’occupar cun ils puncts ils pli primitivs da l’educaziun umana. Or da questa situaziun disgraziada vesia ella be in med da salvament, numnadamain ch’il signur candidat declerass da betg pudair instruir ensemen duas natiras uschè differentas, senza che la part pli avanzada haja da patir. Gea, quai fiss per signur Sesemann motiv avunda per annullar la chaussa, e l’uffant pudess alura vegnir tramess enavos danunder ch’el era vegnì. Senza ses consentiment na possia ella però betg far quai, savend il patrun che l’uffant saja arrivà. Ma il signur candidat era prudent e mai partischant en sias sentenzas. El ha quietà la signurina Rottenmeier cun blers pleds e cun l’avis che tras in’instrucziun regulara possia tut s’equilibrar, er sche la mattetta saja spiertalmain anc pauc sviluppada.

Constatond signurina Rottenmeier ch’il signur candidat na la sustegneva betg, mabain vuleva prender per mauns l’instrucziun da l’abc, ha ella avert la stanza da studi ed al ha laschà entrar; ella ha però svelt serrà l’isch davos el ed è restada da l’autra vart, pertge ch’ella aveva ina vaira terrur da l’abc. Ella è uss ida cun gronds pass si e giu en la stanza, ponderond co ch’ils servients duain numnar Adelheid. Signur Sesemann aveva scrit ch’ella haja da vegnir tractada sco sia figlia e quests pleds stuevan sa referir surtut a las relaziuns cun la servitid, ha pensà la signurina Rottenmeier.

Ma ella n’ha betg pudì ponderar ditg nundisturbadamain, pertge che or da la stanza da studi è penetrà andetgamain in terribel fracass d’objects che crudavan per terra ed in clom d’agid suenter Sebastian. Giun plaun sa chattavan en grond dischurden tut ils meds d’instrucziun, cudeschs, quaderns, il chalimar e sur tut en la cuverta da maisa, sut la quala or culava tras l’entira stiva in aualet da tinta nair. Heidi era sparida.

«Qua avain nun ina bell’istorgia», ha exclamà la signurina Rottenmeier mez desperada. «Tarpun, cudeschs, chanaster da lavur, tut è en la tinta! Talas chaussas n’èn anc betg succedidas qua! Quai è la creatira disgraziada, senza dubi!»

Il signur candidat steva qua tut perplex e guardava sin il grond desaster ch’aveva per ina giada be ina vart, e quai ina vaira consternanta. Klara percunter persequitava cun fatscha rienta ils eveniments insolits e l’effect da quels ed ha ditg explitgond: «Gea, Heidi ha fatg quai, ma betg aposta e na merita betg da vegnir chastiada; ella aveva be gronda prescha dad ir a vesair ed ha stratg cun sai la cuverta da maisa ed uschia è tut crudà per terra. I passavan numnadamain gist blers chars in suenter l’auter e perquai è ella svelt sa fatga davent; ella n’ha forsa anc mai vis ina charrotscha.»

«N’èsi betg sco che jau hai ditg, signur candidat? Gnanc il pli fundamental enconuscha questa creatira. Nagin’idea d’in’ura d’instrucziun, ch’ins stoppia far attenziun e star tschentà quietamain. Ma nua vegn quest guaffen ad esser ì? Sch’el avess dad esser ì davent! Tge ma schess signur Sesemann?» Uss è signurina Rottenmeier currida or dad isch e giu da stgala. Qua sin isch-chasa steva Heidi e guardava tut surstada si e giu per via.

«Tge èsi? Tge ta vegn be endament? Co pos ti ta far davent uschia?», ha la signurina Rottenmeier sbragì si per l’uffant.

«Jau hai udì a schuschurar ils pigns, ma jau na sai betg nua ch’els sa chattan ed jau n’als aud betg pli», ha respundì Heidi, guardond trumpada en la direcziun, nua ch’il rudlar dals chars era sa pers en l’aria. Per l’ureglia da Heidi aveva quest fracass sumeglià il sfrantunar dal favugn tras ils pigns, uschia ch’ella era currida cun grond plaschair suenter al tun.

«Pigns! Essan nus qua en in guaud? Tge ideas! Ve si e guarda tge che ti has fatg!» Cun quai è la signurina Rottenmeier puspè ida si da stgala. Heidi l’è suandada e steva uss fitg surpraisa davant il grond desaster, pertge ch’ella n’era betg s’accurschida d’avair stratg tut cun sai en ses daletg d’udir ils pigns.

«Quai has ti fatg ina giada e na vegns mai pli a far», ha ditg la signurina Rottenmeier, «per emprender stattan ins tschentà sin sia sutga e stat attent. Sche ti n’es betg buna da far quai suletta, ta stoss jau liar vi da tia sutga. Has chapì?»

«Gea», ha respundì Heidi, «jau vi bain star quieta.» Ella aveva uss chapì ch’ins stoppia star tschentà durant l’ura d’instrucziun.

Sebastian e Tinette han uss stuì vegnir en a far urden. Il signur candidat è s’absentà, pertge che da l’ulteriura instrucziun stuev’ins per entant desister. Da suspirar n’avev’ins oz betg gì temp.

Il suentermezdi stueva Klara adina star giu in pau e Heidi pudeva alura tscherner si’occupaziun a bainplaschair; uschia l’aveva infurmà a bun’ura la signurina Rottenmeier. Cur che Klara era sa messa suenter gentar a ruaus, è la signurina Rottenmeier ida en sia stanza, e Heidi ha vis che quai era uss l’ura da pudair s’occupar sco ch’ella vuleva. Quai l’era gist endretg; pertge ch’ella aveva gia l’entir temp gì l’intenziun d’interprender insatge. Ma ella stueva avair agid e perquai è ella sa pustada en il corridor davant la stanza da mangiar, per che la persuna a la quala ella vuleva dumandar cussegl, na la fugia betg. Bainbaud è vegnì Sebastian si da stgala cun il grond tablet da té sin bratsch; el purtava l’argentaria si da cuschina per la dustar en la stgaffa da la stanza da mangiar. Cur ch’el sa chattava sin l’ultim stgalim da la stgala, è Heidi s’avischinada ed ha ditg cun gronda precisiun: «El u Vus!»

Sebastian ha fatg egliuns ed ha respundì plitost bruscamain: «Tge vul quai dir, giunfrina?»

«Jau vuless be dumandar insatge, ma quai n’è segir betg insatge nausch sco oz a bun’ura», ha Heidi agiuntà quietond; pertge ch’ella ha constatà che Sebastian aveva nauscha luna ed ha pensà che quai derivia anc da la tinta sin il palantschieu.

«Ma pertge duess quai avair num ‹El u Vus›, quai vuless jau savair sco emprim», ha respundì Sebastian en il medem tun serius.

«Ma gea, uschia stoss jau adina dir uss», ha ditg Heidi, «la signurina Rottenmeier ha cumandà quai.»

Uss ha Sebastian ris uschè dad aut che Heidi al ha guardà tut surstada, pertge ch’ella na saveva betg pertge ch’el ria. Ma Sebastian aveva cun ina giada chapì tge che la signurina Rottenmeier aveva cumandà, ed ha ditg tut a riend: «Va bain, va bain, giunfrina.»

«Jau n’hai betg num giunfrina», ha Heidi ditg uss da sia vart in pau vilada, «mes num è Heidi.»

«Va bain, la medema signura m’ha però prescrit da dir giunfrina», ha declerà Sebastian.

«Propi? Ma alura stoss jau propi avair num uschia», ha respundì Heidi cun resignaziun, pertge ch’ella era bain s’accurschida che tut stueva vegnir fatg tenor il cumond da la signurina Rottenmeier.

«Uss hai jau gia trais nums», ha ella agiuntà suspirond.

«Tge vuleva la giunfrina da mai?», ha alura dumandà Sebastian, suenter esser entrà en stiva da mangiar per metter a lieu l’argentaria.

«Co pon ins avrir ina fanestra, Sebastian?»

«Uschia, gist uschia», ha el mussà, avrind ina da las grondas fanestras.

Heidi era però memia pitschna per pudair vesair endretg; ella arrivava be fin la curnisch da la fanestra.

«Qua, uschia po la giunfrina guardar ina giada or da fanestra e vesair tge ch’igl ha giusut», ha ditg Sebastian, pigliond ina stgabella da lain e mettend quella sper la fanestra. Tut cuntenta è Heidi sa messa sin quella ed ha finalmain pudì dar il sguard or da fanestra tant desiderà. Ma cun l’expressiun da gronda dischillusiun ha ella dalunga retratg il chau.

«Ins vesa qua be la via da crap ed uschiglio nagut», ha ella ditg cun displaschair. «Ma sch’ins va enturn l’entira chasa, gea tge ves’ins da l’autra vart, Sebastian?»

«Il medem», ha quel dà per resposta.

«Ma nua ston ins pia ir per vesair lunsch, lunsch suror l’entira val?»

«Per quest intent ston ins ir sin in’auta tur, in clutger sco quel là cun la culla d’aur sisum. Là guard’ins da surengiu e po vesair lunsch sur tut or.»

Uss è Heidi descendida svelt giu da la stgabella, è ida or dad isch e giu da stgala or sin via. Ma quai na gieva betg uschia sco che Heidi aveva s’imaginà. Guardond or da fanestra, aveva ella cret da be stuair traversar la via per sa chattar davant il clutger. Uss è Heidi ida da la via si, ma n’è betg arrivada tar il clutger, n’al ha pudì scuvrir nagliur e vegniva be adina d’ina via en l’autra, senza vesair il clutger. Blera glieud passava sperasvi, ma tut ch’aveva gronda prescha, uschia che Heidi ha pensà per sai ch’els na vegnian betg ad avair temp da la dar scleriment. Qua ha ella vis en in chantun da la via in mattet ch’aveva in’orgla si dies ed in curius animal sin bratsch. Heidi al ha dumandà: «Nua è il clutger cun la culla d’aur sisum?»

«Jau na sai betg», è stada la resposta.

«Tgi poss jau dumandar nua ch’el è?», ha Heidi cuntinuà.

«Jau na sai betg.»

«Na sas ti betg nua ch’igl ha in’autra baselgia cun in clutger aut?»

«Bain, quai sai jau.»

«Sche ve e ma mussa quella.»

«Ma di l’emprim tge che ti ma das persuenter», ha ditg il mattet, tegnend vi il maun. Heidi ha tschertgà en sia giaglioffa ed ha tratg or da quella in pitschen maletg cun si in bel tschupè da rosas cotschnas. Ella al ha anc contemplà in mument, pertge ch’ella na sa separava betg gugent da quel. Be oz a bun’ura aveva ella survegnì quel da Klara, ma uss sa tractavi da pudair guardar giu sin la val e sin las spundas verdas! «Qua, vuls ti quai?»

Il mattet ha retratg il maun e scurlattà il chau.

«Tge vuls ti lura?», ha dumandà Heidi, mettend tut cuntenta puspè en giaglioffa il maletg.

«Munaida.»

«Jau n’hai nagina; ma Klara ha e ma vegn bain a dar. Quant vuls ti?»

«Ventg cutrins.»

«Sche ve uss.»

Els èn chaminads ensemen tras ina lunga via che manava tras la citad. E giond per via, ha Heidi dumandà il cumpogn tge ch’el portia sin ses dies. Quel ha declerà ch’el portia sut il ponn ina bella orgla che fetschia stupenta musica sch’ins fetschia girar. Cun ina giada èn els stads davant ina veglia baselgia cun in aut clutger. Il mat è sa fermà: «Qua!»

«Ma nua poss jau entrar?», ha dumandà Heidi, vesend las portas serradas.

«Na sai jau betg.»

«Crajas ch’ins possia scalinar qua sco ch’ins fa quai tar Sebastian?»

«Na sai betg.»

Heidi aveva scuvert in scalin vi dal mir ed ha tratg londervi a tut pudair.

«Sche jau vom si, stos ti spetgar qua sin mai; jau n’enconusch betg la via da turnar a chasa e ti ma la stos mussar.»

«Tge ma das persuenter?»

«Tge hai jau da dar a tai?»

«Puspè ventg cutrins.»

Uss è la veglia serradira vegnida manada endadens e l’isch è s’avert cun grond fracass; in um vegl è sortì ed ha guardà l’emprim surstà e suenter tut indignà sin ils uffants, als reprimind: «Tge as permettais da scalinar? Na savais betg leger quai che stat scrit sur il scalin: ‹Per quels che vulan ir sin il clutger›.»

Il mat ha mussà cun il det vers Heidi e n’ha ditg nagut.

Heidi però ha replitgà: «Ma jau vi ir sin il clutger.»

«Tge has ti da far si là?», ha dumandà il guardian, «t’ha tramess insatgi?»

«Na, jau vuless be ir si per pudair guardar da surengiu.»

«Giai per voss fatgs e n’as lubì betg anc ina giada in tal spass; la segunda giada finiss quai mal per vus!» Cun quai è il guardian sa vieut e vuleva serrer la porta.

Ma Heidi al ha tegnì vi dal tschop ed al ha supplitgà: «Be ina suletta giada!»

El ha guardà enavos e vis ch’ils egls da Heidi al fixavan uschè ferventamain ch’el ha midà idea. El ha prendì l’uffant per il maun ed ha ditg amiaivlamain: «Sche quai t’interessa tant, sche ve cun mai!»

Il mat è sa tschentà sin in stgalim da crap davant la porta ed ha fatg in segn da betg vulair ir cun els.

Dond il maun al guardian, è Heidi muntada blers blers stgalims. La stgala è vegnida adina pli graschla, a la fin èsi anc ì si per in corridor stretg ed alura eran els arrivads sisum. Il guardian ha auzà Heidi si dal plaun e l’ha tegnì vi da la fanestra averta: «Uss guarda giu!»

Heidi ha guardà giu sin ina mar da tetgs, clutgers e chamins. Ella ha spert retratg ses chau ed ha ditg trumpada: «Quai n’è insumma betg sco quai che jau m’aveva imaginà.»

«Vesas! Tge chapescha ina mattetta sco ti da la vista! Schia, ve uss engiu e na scalina mai pli vi d’in clutger!»

Il guardian ha puspè mess Heidi giun plaun ed è ì cun ella giu per ils stgalims stretgs. Nua che quels cumenzavan a daventar pli lartgs, sa chattava a sanestra l’isch che manava en stivetta dal guardian e daspera gieva il palantschieu fin si sut la pensla dal tetg. Là era in grond chanaster e davant quel steva in giattun grisch che brunclava, pertge ch’en quest chanaster abitava sia famiglia ed el vuleva scussegliar a mintga passant da sa maschadar en ses affars da famiglia. Heidi è sa fermada ed ha guardà cun grond interess. In giat uschè grond n’aveva ella anc mai vis; en quel vegl clutger abitavan però entiras rotschas da mieurs ed il giat sa procurava uschia mintga di cun pauca fadia ina mesa dunsaina da brassads da mieur. Il guardian ha observà il smirvegl da Heidi ed ha ditg: «Ve, el na ta fa nagut, sche jau sun daspera; ti pos contemplar ils giattins.»

Heidi è s’avischinada al chanaster ed ha givlà dal plaschair: «Oh tge bels animalets, tge bels giattins!», ha ella clamà ad in clamar. Ed ella è currida enturn il chanster per observar da tuttas varts ils moviments burlescs ed ils sigliots dals set u otg giattins en il chanaster che ruschnavan, siglivan e crudavan senza fin in sur l’auter.

«Vuls che jau ta dettia in?», ha dumandà il guardian tut commuventà da l’allegria da Heidi.

«Per mamezza? Per adina?», ha Heidi dumandà tut agitada, na pudend prest betg crair d’avair tanta fortuna.

«Geabain! Ti pos er avair plirs, schizunt tuts, sche ti has plazza», ha ditg il vegl, al qual i fiss stà endretg da vegnir liber da ses giattins senz’avair d’als far dal mal.

Heidi era en il settavel tschiel. En lur gronda chasa avevan ils giattins plazza avunda, e quant surpraisa e cuntenta stueva esser Klara cur ch’arrivavan ils animalets!

«Ma co als poss jau prender cun mai?», ha dumandà Heidi e vuleva tschiffar svelt in cun ses maun; ma il giattun è siglì sin ses bratsch ed ha sburflà uschè furibundamain ch’ella è tschessada tut tementada.

«Jau als vi purtar tar tai, di be nua», ha ditg il guardian charsinond la giatta veglia per la quietar, pertge ch’ella era si’amia ed aveva vivì ensemen cun el gia blers onns sin il clutger.

«Tar signur Sesemann, en quella gronda chasa ch’ha vi da l’isch in chau da chaun dorà cun en bucca in gross rintg», ha declerà Heidi.

I n’avess betg fatg da basegn da far tantas decleraziuns per il guardian che steva gia dapi blers onns sisum il clutger ed enconuscheva mintga chasa dal quartier, ed ultra da quai era Sebastian in vegl enconuschent dad el.

«Jau sai nua, ma a tgi als duai jau purtar? A tgi ma duai jau volver, damai che ti n’appartegnas betg a signur Sesemann?»

«Na, ma Klara, e quella ha in grond plaschair sch’ils giattins arrivan!» Il guardian vuleva uss ir vinavant; ma Heidi na pudeva quasi betg sa separar da l’aspect plaschaivel.

«Na pudess jau betg gia prender cun mai in u dus, in per mai ed in per Klara?»

«Sche spetga in mument!», ha ditg il guardian. El ha purtà la giatta precautamain en stiva, l’ha mess vi da la cuppa da magliar, ha serrà l’isch ed è turnà enavos: «Uss prenda!»

Ils egls da Heidi glischavan dal plaschair. Ella ha tschernì in alv ed in strivlà alv e mellen, ed ha mess in en la giaglioffa dretga e l’auter en la sanestra. Svelt èn els uss ids giu per la stgala.

Il mattet seseva anc sin il stgalim e cur ch’il guardian ha gì serrà la porta davos Heidi, ha quella dumandà: «Tge via stuain nus prender per vegnir tar la chasa da signur Sesemann?»

«Na sai betg», ha respundì il mat.

Heidi ha cumenzà a descriver la chasa uschè bain sco quai ch’ella saveva: l’isch-chasa, las fanestras, las stgellas; ma il mattet scurlattava adina il chau, tut quai n’al era betg enconuschent.

«Guarda», ha cuntinuà Heidi cun sia descripziun, «or d’ina fanestra vesan ins ina gronda chasa grischa cun in tetg uschia», – ed ella ha dissegnà en l’aria cun il det mussader gronds dents.

Uss è il mat stà si; el pareva da chattar sias vias s’orientond tenor sumegliants indizis. El è uss filà a dretg or e Heidi al è seguì, e suenter curt temp stevan els propi davant l’isch-chasa cun il grond chau d’animal da mesch. Heidi ha tratg la brunsina. Sebastian è bainbaud cumparì, e vesend Heidi ha el clamà insistind: «Svelt! Svelt!»

Heidi è entrada en tutta prescha e Sebastian ha serrà cun in stausch la porta. Il mat che steva dador tut stut n’aveva el gnanc remartgà.

«Svelt giunfrina, dalunga en stiva da mangiar, els èn gia a maisa. La signurina Rottenmeier ha ina luna sc’in chanun chargià; ma tge vegn er endament a la giunfrina da simplamain ir davent!»

Heidi è entrada en stanza. La signurina Rottenmeier n’ha gnanc auzà ils egls; Klara n’ha er ditg nagut; i regnava in profund silenzi. Sebastian ha mess a lieu la sutga da Heidi. Apaina ch’ella era sa tschentada, ha cumenzà la signurina Rottenmeier cun tschera severa e tun solen: «Adelheid, jau vegn a discurrer suenter cun tai, uss be tant: Ti es ta cuntegnida nunpussaivel cun partir da chasa senza permiss, senza che nagin n’avess savì il minim da quai, e girond enturn fin tard la saira. Quai è in cumportament nunditg.»

«Miau!», han ins udì quasi sco resposta.

Ma uss n’ha la dama betg pli pudì retegnair sia gritta: «Co, Adelheid», ha ella ditg en tuns adina pli auts, «suenter in tal cumportament dischapprovabel ta permettas ti anc da far narradads? Fa attenziun, ta di jau!»

«Jau na fatsch nagut», vuleva Heidi sa stgisar, ma puspè han ins udì «miau, miau!», uschia che Sebastian ha bunamain bittà sia cuppa sin maisa ed è sortì en prescha.

«Uss basti!», vuleva clamar la signurina, ma da l’agitaziun la mancava la vusch: «Sta si e va or da stiva.» Heidi è stada si tut tementada da sia sutga e vuleva sa stgisar, ma «miau, miau» han ins puspè udì. «Ma Heidi», ha ditg uss Klara, «gia che ti vesas che ti fas vegnir gritta la signurina Rottenmeier, pertge clomas ti adina ‹miau›?»

«Quai na fatsch betg jau, quai fan ils giats», ha Heidi finalmain pudì dir senza vegnir disturbada.

«Tge, tge? Giats? Giattins?», ha sbragì la signurina Rottenmeier. «Sebastian! Tinette! Tschertgai questas bestias orriblas e las purtai davent!» Cun quai è la dama ida bruscamain en stanza da studi ed ha serrà l’isch cun il schlegn per esser segira, pertge che giats eran per ella il pli terribel da l’entira creaziun.

Sebastian sa chattava dador, davant l’isch, ed ha l’emprim stuì finir da rir avant ch’el ha pudì entrar. Cun servir Heidi, aveva el vis a pender or da la giaglioffa da quella ina testina da giat ed aveva prevesì il spectacul, e cur che quel è rut ora, n’è el betg pli stà bun da sa retegnair ed ha apaina pudì metter la cuppa sin maisa.

Finalmain è el puspè entrà en tutta calma, suenter ch’ils cloms d’agid da la dama eran gia daditg tschessads. Uss era endadens tut quiet ed en perfetg urden. Klara tegneva ils giattins sin ses bratsch, Heidi era en schanuglias davant ella e tuttas duas giugavan cun grond plaschair cun ils dus animalets grazius.

«Sebastian», ha ditg Klara cur che quel è entrà, «el ans sto gidar; el sto chattar in lieu per ils giattins, nua che la signurina Rottenmeier n’als vesa betg, pertge ch’ella ha tema ed als vul avair davent. Ma nus vulain tegnair ils animalets ed adina als prender nauadora, apaina che nus essans sulettas. Nua als pudessan nus metter?»

«Per quai vi jau procurar, signurina Klara», ha respundì Sebastian servetschaivlamain, «jau fatsch in bel letgin en in chanaster e tschent quel en in lieu, nua che la dama timida n’arriva betg. As fidai be da mai.» Sebastian è immediatamain sa fatg vi da la lavur, sfrignind d’in cuntin; pertge ch’el s’imaginava che quai vegnia bain a dar qua e là inqual surpraisa. E Sebastian na veseva betg navidas che la signurina Rottenmeier vegniva er messa in pau en agitaziun.

Pir bler pli tard, cur ch’il temp dad ir a durmir s’avischinava gia, ha signurina Rottenmeier avert in zichel l’isch ed ha dumandà tras la sfessa: «Èn quels animals sgarschaivels allontanads?»

«Gea, gea!», ha Sebastian, che s’occupava d’insatge en chombra, respundì cun ina giada, avend spetgà questa dumonda. Spert ha el prendì ils dus giattins giu da bratsch a Klara ed è sparì cun els.

L’admoniziun severa che la signurina Rottenmeier vuleva dar a Heidi, ha ella spustà sin il proxim di, pertge che oz sa sentiva ella memia stancla suenter tut las emoziuns da gritta, da ravgia e da tema, da las quellas Heidi, senza savair, era stada la culpa. Ella è sa retratga senza perder ulteriurs pleds, e Klara e Heidi l’èn suandadas da bun umor, pertge ch’ellas savevan che lur giattins sajan en in bun letgin.


8.
En chasa Sesemann regna gronda inquietezza
[edit]

L’autra damaun, apaina che Sebastian aveva avert la porta al signur candidat ed al aveva manà en stanza da studi, ha gia puspè tratg insatgi vi dal scalin, ma uschè ferm che Sebastian è filà giu da stgala, pertge ch’el ha pensà: «Uschia ha be signur Sesemann sez la disa da scalinar; el sto esser nunspetgadamain da return.» El ha avert en prescha la porta – in mat sdratschà cun in’orgla si dies steva davant el.

«Tge ha quai da signifitgar?», ha Sebastian dà sbratgs. «Jau ta vi mussar da trair sco in nar vi dal scalin! Tge has ti pers qua?»

«Jau stoss ir tar Klara», è stada la resposta.

«Ti bucca mallavada, na sas ti betg dir signurina Klara sco che quai descha a nusauters? Tge has da far tar la signurina Klara?», ha Sebastian dumandà en tun sever.

«Ella m’ha da dar quaranta cutrins», ha explitgà il giuven.

«Ti has bain pers la testa! Daco sas ti insumma ch’ina signurina Klara abita qua?»

«Ier l’hai jau mussà la via, quai fa ventg cutrins, e suenter puspè la via da return, quai fa en tut quaranta cutrins.»

«Tge pastraccas che ti raquintas! La signurina na sorta mai, ella na sa gnanc chaminar! Fa che ti vegnias davent, avant che jau ta mussia la via!»

Ma il mat n’ha betg laschà sa starmentar. El n’è betg sa muvì ed ha ditg setg: «Ma jau l’hai bain vis sin via, jau la sai descriver: ella ha chavels curts e ritschads e quels èn da colur naira, er ils egls èn nairs ed il vestgì è brin ed ella na sa betg discurrer sco nus.»

«Oho», ha uss pensà Sebastian, sfrignind per sasez, «qua sa tracti da la giunfrina; quella ha puspè fatg ina da las sias.» Alura ha el ditg al mat, al tirond en da porta: «Va bain, ma suonda be e spetga davant l’isch fin che jau return. Cur che jau ta lasch entrar, pos gist sunar insatge; la signurina auda gugent quai.» El ha spluntà vi da l’isch da la stanza da studi ed è entrà. «Igl è qua in mattet che vul absolutamain drizzar or insatge directamain a la signurina Klara.»

Klara ha gì in grond plaschair da quest’annunzia nunspetgada. «El po dalunga entrar, u betg signur candidat, siond ch’el vul discurrer propi cun mai?»

Il mattet era gia entrà e tenor instrucziun retschavida ha el immediat cumenzà a sunar l’orgla. La signurina Rottenmeier sa fatschentava en stanza da mangiar per ir ord via a l’abc. Andetgamain ha ella gizzà las ureglias: Vegnivan ils tuns si da la via? Ma uschè datiers? Co pudeva resunar or da la stanza da studi in’orgla? E tuttina – senza dubi – ella ha percurrì la lunga stanza da mangiar ed ha avert en tutta prescha l’isch: Qua – betg da crair – steva entamez la stiva in mattatsch e sunava cun grond plaschair si’orgla. Il candidat pareva l’entir temp da vulair dir insatge; ma el na vegniva betg a pled. Klara e Heidi tadlavan cun fatschas rientas la musica.

«Smetta! Smetta dalunga!», ha sbragì la signurina Rottenmeier, entrond en stanza; ma sia vusch è vegnida supprimida da la musica. Uss è ella s’avischinada al mat – ma tuttenina ha ella sentì insatge tranter ses pes, ella ha guardà giun plaun – ina bestia naira sgarschaivla ruschnava ad ella tranter ils pes, ina tartaruga. Qua ha la signurina Rottenmeier dà in sigl en l’aria, sco ch’ella n’aveva betg pli fatg dapi onns, ed ha clamà a tut pudair: «Sebastian, Sebastian!»

Cun ina giada ha l’organist smess da sunar, pertge che questa giada era la vusch stada pli ferma che la musica. Sebastian steva dador l’isch mez avert e sa sturscheva dal rir, pertge ch’el aveva vis il sigl. Finalmain è el entrà; la signurina Rottenmeier era crudada sin ina sutga.

«Davent cun tut, cun il mat e cun l’animal! Als manai giuador, Sebastian, immediat!», ha ella clamà. Sebastian ha dalunga fatg per cumond, ha tratg or dad isch il mat, il qual aveva spert prendì cun sai la tartaruga, al ha dà insatge enta maun ed ha ditg: «Quaranta cutrins en num da signurina Klara e quaranta per la musica; quai has ti fatg grondius.» Cun quai ha el serrà l’isch-chasa davos el. En stanza da studi èsi puspè daventà quiet; ins ha cuntinuà cun ils studis e la signurina Rottenmeier era medemamain sa tschentada en quella per evitar tras sia preschientscha sumegliantas chaussas abominablas. Quai ch’era succedì, vuleva ella examinar suenter l’ura d’instrucziun e chastiar il culpabel en ina moda ch’el n’emblidass betg uschè spert.

Puspè è l’isch s’avert, e Sebastian è entrà cun la nova ch’i saja vegnì purtà in chanaster che saja immediat da consegnar a la signurina Klara.

«Per mai?», ha dumandà Klara surstada e plain mirveglia da tge ch’i pudess sa tractar. «Ma mussai gist co che quel vesa or!»

Sebastian ha purtà en in chanaster cuvert cun in viertgel ed è spert sa fatg davent.

«Avant che avrir il chanaster terminain nus l’instrucziun», ha remartgà la signurina Rottenmeier.

Klara na saveva betg s’imaginar tge ch’ins l’haja purtà e guardava plain desideri sin il chanaster. «Signur candidat», ha ella interrut sasezza, «na pudess jau betg dar be curt in’egliada per savair tge che sa chatta lien ed alura cuntinuar a declinar?»

«En in reguard pudess jau esser d’accord, en in auter betg», ha replitgà il signur candidat. «Motiv per correspunder al giavisch è il fatg che sche Si’attenziun è drizzada semper vers quest object...» – il discurs n’ha betg pudì vegnir manà a fin: il viertgel era be mess luc sin il chanaster e tuttenina èn sa ruschnads or da quel in, dus, trais, puspè dus ed anc plirs giattins ed èn girads cun tala sveltezza per la stanza enturn ch’i pareva sco sche quella fiss plaina da tals animalets. Els èn siglids sur ils stivals dal signur candidat, han mors vi da sias chautschas, èn sa rampignads si per il vestgì da la signurina Rottenmeier, èn sa ruschnads enturn ses pes, èn raivids si per il charrin da Klara, sgriflavan, sigliottavan e miaulavan.

Quai ha dà ina confusiun cumpletta. Klara clamava d’in cuntin: «Oh tge bels animalets! Oh tge leghers sigls! Guarda, guarda, Heidi, vi qua, nà là!» E Heidi als curriva suenter dal plaschair per tut ils chantuns. Il signur candidat steva tut malsegir sper la maisa, auzond baud in pe, baud l’auter per sa deliberar dal rampignim mulestus. La signurina Rottenmeier era l’emprim sesida sin la sutga, senza vusch da l’anguscha, alura ha ella cumenzà a sbragir cun tutta forza: «Tinette! Tinette! Sebastian! Sebastian!», senza però ristgar da star si da la sutga per tema che quellas sgarschaivlas bestias pudessan raiver si per ella.

Udind a sa repeter ils cloms d’agid, èn finalmain entrads Sebastian e Tinette, han mess in giattin suenter l’auter en il chanaster ed han purtà l’entira chargia si surchombras, nua ch’era gia preparà il letg per ils auters dus giattins.

Er oz n’era betg vegnì susdà durant l’ura d’instrucziun. La saira, cur che la signurina Rottenmeier era sa revegnida suffizientamain da las agitaziuns dal di, ha ella clamà Sebastian e Tinette en stanza da studi per far in’inquisiziun radicala davart ils eveniments che meritavan in chasti. Uss è vegnì a la glisch che Heidi aveva preparà e mess ad ir l’entira fatschenta sin si’excursiun dad ier. La signurina Rottenmeier era tut sblatga da l’indignaziun e na chattava l’emprim nagins pleds per exprimer ses sentiments. Ella ha fatg segn cun il maun che Sebastian e Tinette duajan s’absentar. Alura è ella sa vieuta vers Heidi che seseva dasper Klara e na chapiva betg propi tge ch’ella dueva avair fatg dal mal.

«Adelheid», ha ella cumenzà cun tun sever, «jau sai be in chasti che pudess far effect tar tai, pertge che ti es ina barbara. Ma nus vulain tuttina vesair, sche ti na vegns betg domesticada qua giu en il tschaler stgir tranter piutschas e ratuns, per ch’i na ta vegnan betg pli endament sumegliantas chaussas.»

Heidi ha prendì encunter questa sentenza tut quieta e stupefatga, pertge ch’ella n’era anc mai stada en in tschaler stgir. Il local ch’il tat numnava tschaler e ch’era fermà vi da la tegia serviva a conservar las magnuccas finidas ed il latg frestg. Igl era quai in lieu tut auter che dischagreabel, e ratuns e piutschas n’aveva ella anc vis nagins.

Ma Klara è s’opponida tge ch’ella ha pudì: «Na, na, signurina Rottenmeier, jau vi ch’ella spetgia fin ch’il bab è da return. El ha scrit ch’el arrivia bainbaud; alura al vi jau raquintar tut ed el vegn a dir tge che saja da pigliar a maun cun Heidi.»

A quest parairi n’ha la signurina betg ristgà da far opposiziun, tant pli ch’ins al spetgava propi proximamain. Ella è stada si ed ha ditg in pau gritta: «Bun pia, Klara, ma er jau vegn a discurrer cun signur Sesemann.» Cun quai è ella ida ord stiva.

Igl èn sinaquai passads intgins dis nundisturbadamain, ma la signurina Rottenmeier na vegniva betg pli or da l’agitaziun; i la turmentava d’in cuntin d’esser sa sbagliada talmain en la persuna da Heidi ed i la pareva che en chasa Sesemann giaja tut sutsura dapi la vegnida da quella. Klara era da bun umur; ella n’aveva mai lungurella, pertge che Heidi procurava adina per passatemp durant las uras d’instrucziun. Ella fascheva adina confusiun cun ils bustabs e n’era betg buna d’als emprender, e sch’il signur candidat vuleva declerar e descriver lur furmas als cumparegliond per exempel cun corninas e pichels, exclamava ella dalunga cun grond daletg: «Quest qua è ina chaura!», u: «quai è in utschè da rapina!» Pertge che las descripziuns provocavan en ses tscharvè da tuttas sorts imaginaziuns, be nagins bustabs.

Il suentermezdi vi, suenter las uras da repaus, seseva Heidi puspè sper Klara e la raquintava adina puspè da las muntognas e da la vita d’alp, e quai uschè bler ed uschè ditg fin ch’il desideri da vesair puspè tut quai era uschè grond ch’ella scheva a la fin: «Uss stoss jau pelvaira ir a chasa! Damaun stoss jau propi ir!»

Ma Klara la quietava adina suenter tals excess e la persvadeva ch’ella stoppia en mintga cas star qua fin ch’il bab saja da return; alura vegnian ins a vesair co che sa sviluppian las chaussas. Sinaquai cediva Heidi mintgamai ed era dalunga puspè cuntenta, e quai tant pli ch’ella pudeva di per di engrondir per dus tocs la provisiun da paunins alvs per la nona. Pertge che da gentar e da tschaina sa chattava adina dasper ses plat in bel paunin alv; quel metteva ella immediat en giaglioffa, essend ch’ella n’avess betg pudì mangiar il paunin cun il patratg che la nona – che na pudeva betg pli mangiar il paun nair dir – n’haja mai in.

Suenter gentar seseva Heidi mintga di intginas uras suletta en sia stanza senza sa mover, pertge ch’ella aveva chapì ch’i saja scumandà a Francfurt dad ir en il liber be uschia, sco ch’ella aveva per disa da far si d’alp, e n’ha betg pli fatg quai. Dar ina baterlada cun Sebastian en stanza da mangiar na dastgava ella er betg, quai aveva la signurina Rottenmeier medemamain scumandà; e da sa laschar en en ina conversaziun cun Tinette na la vegniva gnanc endament. Ella la guntgiva adina timidamain, pertge che quella discurriva cun ella adina en in tun spretschant e fascheva cuntinuadamain beffas dad ella; da quai s’accurscheva Heidi bain avunda.

Oramai restava Heidi mintga di tschentada ed aveva temp da s’imaginar, co ch’ils munts sajan puspè verds e las flurettas melnas splendurian e co che tut glischia enturn enturn en il sulegl, la naiv e las muntognas e l’entira vasta val, e Heidi na pudeva magari strusch pli tegnair or da spir desideri da puspè esser là. L’onda aveva gea er ditg ch’ella possia turnar a chasa cur ch’ella veglia.

Uschia èsi arrivà in bel di che Heidi n’ha betg pli pudì resister; ella ha pachetà en tutta prescha ils paunins en il grond faziel da culiez cotschen, ha mess ses chapè da strom sin il chau ed è sa fatga davent. Ma gia sin l’isch-chasa è ella fruntada sin in grond impediment, numnadamain sin la signurina Rottenmeier sezza ch’era gist per entrar. Quella è sa fermada ed ha fixà tut surstada Heidi da sisum fin giudim, e ses sguard è crudà surtut sin il faziel cotschen bain emplenì. Uss èsi ì liber: «Tge parada è quai? Tge ha quai da muntar? Na t’hai jau betg scumandà severamain dad ir per las vias? Uss emprovas ti puspè da far il medem e quai cun la cumparsa d’ina vagabunda.»

«Jau na vuleva betg ir enturn; jau vuleva be ir a chasa», ha ditg Heidi in pau tementada.

«Co? Tge? Ir a chasa? Ir a chasa vuls ti?» La signurina Rottenmeier ha mess ensemen ils mauns da l’agitaziun. «Ir davent adascus! Sche signur Sesemann savess quai! Fugir or da sia chasa! Guarda ch’el na vegnia mai a savair quai! E tge na ta cunvegna pia betg en sia chasa? Na vegns ti betg tractada bler meglier che quai che ti meritassas? Ta manca insatge? Has ti gia gì insacura en tia vita in’abitaziun, ina maisa u ina servitid sco qua, di be?»

«Na», ha respundì Heidi.

«Quai sai jau bain!», ha la dama cuntinuà ferventamain. «Nagut na ta manca, nagut dal tut. Ti es ina creatira dal tuttafatg malengraziaivla! E da spir star bain na sas ti betg tge che ti duais anc tut pigliar a maun!»

Ma uss è prorut tar Heidi tut quai ch’era en ella: «Jau vi be ir a chasa, e sche jau na vom betg, sto l’Urblauna adina planscher e la nona spetga sin mai ed il Chardelin survegn la pertga, sche Peter sto star uschè ditg senza chaschiel, e qua na pon ins betg vesair co ch’il sulegl di buna notg a las muntognas; e sche l’utschè da rapina sgulass suror Francfurt, cratschlass el anc pli dad aut che tanta glieud stat a mantun e fa disgusts in a l’auter e na va betg sin la grippa, nua ch’ins sa senta bain.»

«Per l’amur da Dieu, l’uffant batta!», ha exclamà la signurina Rottenmeier ed è currida tut spaventada si da stgala, nua ch’ella è però siglida cunter Sebastian che vuleva gist ir engiu. «Manai si dalunga quella povra creatira», ha ella ditg, sa fruschond il chau, pertge ch’ella aveva fatg la detga botta.

«Gea, gea, en urden, bun engraziament», ha Sebastian dà enavos fruschond ses chau, pertge ch’el avevi tutgà anc pli ferm.

Cun egls flammegiants steva Heidi anc adina en il medem lieu e tremblava vi da l’entir corp d’agitaziun interna.

«Has puspè fatg ina da las tias?», ha dumandà Sebastian allegramain. Ma observond pli bain Heidi che na sa muventava betg, l’ha el prendì amiaivlamain sin la spatla ed ha tschertgà da la confortar: «Ah, ah! Quai na sto la giunfrina betg prender uschè a cor. Be si da chau, quai è l’essenzial! Ella m’ha uss er bunamain fatg ina fora en il chau, ma mo betg sa laschar intimidar! Ma co? Adina anc en il medem lieu? Nus stuain ir si, ella ha cumandà.»

Heidi è uss ida si per stgala, ma be plaunet e betg sco ch’igl era uschiglio sia moda. Quai ha fatg mal a Sebastian da vesair. El è suandà Heidi ed ha tschertgà da la far curaschi: «Mo betg sa laschar ir! Mo betg vegnir trista! Be adina si da chau! Nus avain ina giunfrina fitg raschunaivla che n’ha anc mai bragì dapi ch’ella è tar nus. Uschiglio bragian las mattas en questa vegliadetgna diesch giadas a di, quai san ins gea. Ils giattins là si èn er tuts alleghers; els curran per il surchombras enturn e fan furbarias. Suenter giain nus si in mument tar els, cur che la dama è davent, u betg?»

Heidi ha dà dal chau, ma en maniera uschè sconsolada che quai è ì fitg a cor a Sebastian e ch’el ha guardà suenter cun egls misericordaivels co ch’ella gieva plaun, plaunet vers sia chombra.

Durant la tschaina questa saira n’ha la signurina Rottenmeier ditg betg pled, ma ella observava Heidi d’in cuntin, sco sch’ella spetgass mintga mument ch’i capitia puspè insatge incredibel. Ma Heidi seseva a maisa quieta sco ina mieurina, senza mangiar e senza baiver; be ses paunin aveva ella mess svelt en giaglioffa.

La proxima damaun cur ch’il signur candidat è vegnì si da stgala, al ha la signurina Rottenmeier tschegnà misteriusamain da vegnir en stanza da mangiar e qua al ha ella communitgà ses grond quità ch’il midament d’aria, la nova moda da viver e las impressiuns insolitas hajan privà l’uffant da la sauna raschun; ed ella ha raquintà da la tentativa da fugia da Heidi e repetì quai ch’ella saveva anc dals curius discurs. Ma il signur candidat l’ha calmà e quietà, la segirond d’avair fatg l’observaziun che Adelheid saja bain in pau excentrica, ma uschiglio da sauna encletga, uschia ch’ella vegnia a vegnir plaun a plaun en equiliber tras in tractament bain ponderà, quai ch’el haja tuttavia en egl. Quai ch’el chattia pli remartgabel saja la circumstanza ch’el n’arrivia nunpussaivel suror l’abc cun la mattetta, essend ella betg abla da percepir ils bustabs.

Signurina Rottenmeier è sa sentida quietada ed ha laschà ir il signur candidat a sia lavur. Tard viaden il suentermezdi è ella sa regurdada da l’apparientscha singulara da Heidi en occasiun da la partenza previsa, ed ella ha decidì da remplazzar ils vestgids da l’uffant tras tals da la gardaroba da Klara, avant che signur Sesemann cumparia. Ella ha communitgà si’idea a Klara, e damai che quella è stada dal tuttafatg d’accord e vuleva regalar ina massada da vestgids, faziels e chapels, è ella ida dalunga en stanza da Heidi per dar in’egliada en sia stgaffa da resti, tge da sia vestgadira che possia restar e tge che duaja davent. Ma paucas minutas pli tard è ella turnada cun gests d’orrur.

«Tge hai jau stuì scuvrir, Adelheid!», ha ella exclamà. «Insatge uschia n’hai anc mai dà! En tia stgaffa da vestgadira, Adelheid, tge hai jau chattà giusum? In mantun da paunins! Paunins en stgaffa da vestgadira, Klara! E quai ina gronda provisiun! Tinette», ha ella uss clamà en stiva da mangiar, «ma mettai immediat davent il paun setg or da la stgaffa dad Adelheid ed il chapè da strom splattitschà sin maisa!»

«Na! Na!», ha sbragì Heidi, «jau stoss avair il chapè ed ils paunins èn per la nona», e Heidi vuleva currer suenter a Tinette, è però vegnida retegnida da la signurina.

«Ti restas qua e quella rauba vegn messa davent, nua ch’ella tutga», ha ella ditg en tun resolut e tegnì enavos l’uffant. Ma uss è Heidi sa bittada davant la sutga da Klara ed ha cumenzà a bragir desperadamain, adina pli dad aut e cun adina pli gronda dolur, e singluttond ha ella ditg e turnà a dir: «Uss n’ha la nona pli nagins paunins. Quels eran tuts per la nona ed uss èn tuts davent e la nona na survegn nagins!» Heidi bragiva sco sche ses cor vuless sa sfender.

La signurina Rotenmeier è currida or dad isch. Klara ha tschiffà tema udind Heidi a planscher en tala moda. «Heidi, Heidi, betg cridar uschia», ha ella ditg rugond. «Taidla tge che jau di! Mo betg lamentar uschia! Guarda, jau ta dun almain tants paunins, gea anc dapli per tia nona, cur che ti vas a chasa, e lura èn quels frestgs e loms, e betg sco ils tes che daventan tut setgs u èn gia. Ve, Heidi, mo betg cridar pli en tala moda!»

Heidi n’ha anc ditg betg pudì sa deliberar dal singlut; ma ella ha chapì il confiert da Klara ed è sa tegnida vi da quel, uschiglio n’avess ella insumma mai pli pudì chalar da cridar. Ella ha er stuì s’atschertar repetidamain da sia speranza, dumandond Klara pliras giadas, interrutta dal singlut: «Ma das ti propi uschè blers per la nona sco quai che jau aveva?»

E Klara ha adina puspè confermà: «Segir! Anc dapli, sajas be puspè cuntenta!»

Anc da tschaina è Heidi cumparida cun ils egls cotschens dal cridar e cur ch’ella ha vis ses paunin, avess ella prest puspè stuì cumenzar a bragir. Ma ella è sa retegnida cun tutta energia, pertge ch’ella saveva ch’ella stoppia star salda a maisa. Sebastian fascheva oz mintga giada curiusas gesticulaziuns, cur ch’el vegniva en vischinanza da Heidi; baud mussava el sin ses chau, baud sin il chau da Heidi, alura deva el puspè da la testa e serrava ils egls, sco sch’el avess vulì dir: «Nagina tema! Jau hai chapì e procurà per tut.»

Cur che Heidi è vegnida pli tard en sia chombra e vuleva ir a letg, ha ella chattà ses chapè splattitschà sut la cuverta. Cun daletg ha ella prendì il chapè, al ha smatgà anc in pau dapli dal grond plaschair ed al ha zuppà, enzuglià en in faziel, en il pli davos chantun da sia stgaffa. Il chapè aveva Sebastian zuppà sut la cuverta. El era entrà ensemen cun Tinette en stanza da mangiar ed aveva udì a lamentar Heidi. Alura era el ì suenter a Tinette, e cur che quella era vegnida or da stiva da Heidi cun il mantun paun ed il chapè sisur, aveva el svelt prendì davent quel cun la remartga: «Quel met jau gist davent.» Cun grond plaschair aveva el alura spendrà quel per Heidi – quai ch’el aveva vulì dar da chapir ad ella durant tschaina, per la render puspè cuntenta.


9.
Il patrun-chasa auda en sia chasa da tuttas sorts ch’el n’aveva anc mai udì
[edit]

Paucs dis suenter quests eveniments regnava en chasa Sesemann gronda vita ed ins curriva en prescha si e giu per stgala, pertge ch’il patrun-chasa era gist turnà da ses viadi ed or da la charrotscha han Sebastian e Tinette purtà si en chasa in’entira chargia da raubas; signur Sesemann aveva numnadamain la disa da manar cun sai a chasa ina massa bellas chaussas.

El sez era ì directamain en stanza da sia figlia per la salidar. Heidi era er preschenta; igl era numnadamain tard viaden il suentermezdi ed ellas eran alura adina ensemen. Klara ha retschet ses bab cun gronda tenerezza, pertge ch’ella al amava fitg ed il bun bab ha er salidà sia Klara betg main cordialmain. Alura ha el purschì il maun a Heidi ch’era sa retratga quietamain en in chantun ed ha ditg amiaivlamain: «E quest qua è nossa pitschna Svizra; ve nà e ma dà il maun! Uschia bain! Uss ma di, essas vus er bunas amias, Klara e ti? Sas, betg cun sa chattinar e vegnir nauschas ed alura bragir e puspè sa reconciliar e per finir l’entir gieu puspè da l’entschatta, ma di?»

«Na, Klara è adina buna cun mai», ha respundì Heidi.

«E Heidi n’ha er mai tschertgà da sa dispitar cun mai, bab», ha Klara remartgà svelt.

«Bun, bun, quai aud jau gugent», ha ditg il bab stond en pe. «Ma uss ma stos permetter che jau mangia insatge, mia Klara; oz n’hai jau anc gì nagut. Suenter vegn jau puspè tar tai e ti duais vesair tge che jau t’hai purtà!»

Signur Sesemann è entrà en stanza da mangiar, nua che la signurina Rottenmeier inspecziunava la maisa preparada per il gentar. Suenter che signur Sesemann era sa tschentà e che la dama aveva piglià plazza visavi ad el e veseva or sco la disgrazia en persuna, è il patrun-chasa sa vieut vers ella: «Ma, signurina Rotenmeier, tge duai jau be pensar? Ella ma fa ina tschaira propi inquietanta. Tge manca be? Klara è gea sauna ed allegra.»

«Signur Sesemann», ha ditg la dama cun gronda seriusadad, «Klara è er cumpraisa, nus essan vegnids engianads terriblamain.»

«Ma sche co?», ha dumandà signur Sesemann, pigliond pacificamain in sierv vin.

«Nus avevan, sco che Vus savais, signur Sesemann, decis da prender en chasa ina cumpogna per Klara, e savend jau quanta paisa ch’el metta sin il fatg che be umans buns e nobels sajan enturn Sia figlia, sche aveva jau pensà ad ina giuvnetta svizra, sperond da vesair ad entrar tar nus ina da quellas creatiras, da las qualas jau hai legì savens, che van, naschidas en l’aria pura da las muntognas, tras la vita – per uschè dir – senza tutgar la terra.»

«Jau crai bain», ha remartgà qua signur Sesemann, «che er ils uffants svizzers tutgian la terra, cur ch’els vulan ir enavant, uschiglio als stuessan esser creschidas alas enstagl da pes.»

«Ah, signur Sesemann, Vus m’enclegiais bain», ha la giunfra cuntinuà, «jau manegel ina da quellas appariziuns bain enconuschentas che vivan en regiuns muntagnardas autas e puras e passan sper nus vi sco in suffel ideal.»

«Ma tge duess mia Klara pigliar a maun cun in suffel ideal, signurina Rottenmeier?»

«Na, signur Sesemann, jau na fatsch betg spass, la chaussa è pli seriusa che quai che Vus crajais; jau sun vegnida engianada terriblamain.»

«Ma en tge consista quest terribel? L’uffant na ma fa betg in’impressiun uschè terribla», ha remartgà quietamain signur Sesemann.

«Vus stuessas savair be ina chaussa, signur Sesemann, be ina, cun tge glieud e tge animals che questa creatira ha populà en Voss’absenza Vossa chasa; da quai pudess il signur candidat raquintar.»

«Cun animals? Co hai jau da chapir quai, signurina Rottenmeier?»

«Quai è precis il punct: ch’ella n’è betg da chapir! L’entir cumportament da questa creatira fiss nunchapibel, sche betg or dal fatg ch’ella ha magari attatgas che la fan perder cumplettamain il saun giudizi.»

Fin qua n’aveva signur Sesemann betg mess gronda paisa sin la chaussa. Ma ina malsogna da spiert pudeva avair er per sia figlia consequenzas bain criticas. Signur Sesemann ha fixà la signurina Rottenmeier, sco per s’atschertar ch’i na saja betg da constatar insatge sumegliant tar ella. En quest mument è vegnì avert l’isch ed annunzià il signur candidat.

«Ah, qua vegn noss signur candidat, quel ans vegn a pudair dar il scleriment giavischà», ha clamà signur Sesemann. «Entrai! Entrai! As tschentai sper mai!» Signur Sesemann al ha purschì il maun. «Il signur candidat baiva cun mai in cuppin café nair, signurina Rottenmeier. «Prendai plaz, prendai plaz, senza cumpliments! Ed uss ma schai, signur candidat, co statti cun l’uffant ch’è vegnì en chasa sco cumpogna da mia figlia e che Vus instruis. Tge animals ha ella manà en chasa e co statti cun ses intelletg?»

Il signur candidat ha l’emprim stuì exprimer ses plaschair che signur Sesemann saja returnà ventiraivlamain ad al beneventar cordialmain – per quai era el gea vegnì. Ma signur Sesemann al ha talunà da dar scleriment davart ils puncts dispitaivels. Uschia ha pia cumenzà il signur candidat: «Sche jau duess m’externar davart la natira da questa mattetta, signur Sesemann, vuless jau en emprima lingia avair fatg attent che cumbain ch’ins po constatar d’ina vart ina tscherta mancanza da svilup, chaschunada tras in’educaziun manglusa, u pli bain ditg, tras in’instrucziun retardada e tras la dimora solitaria en regiuns alpinas, la quala ha, sch’ella n’è betg da memia lunga durada, senza dubi er sias bunas varts –»

«Mes bun signur candidat», al ha interrut signur Sesemann. «Vus As dais propi memia gronda fadia; ma schai, ha l’uffant er mess Vus en consternaziun tras ils animals introducids, e tge pensais Vus en general da questa cumpagnia per mia figlia?»

«Jau na vuless far nagin entiert a la mattetta», ha cumenzà il signur candidat, «pertge che er sch’i manca ad ella d’ina vart l’experientscha necessaria areguard il cumportament cultivà en la societad, quai ch’è d’attribuir a ses viver pauc nobel fin sia translocaziun a Francfurt, sche ha gist questa translocaziun effectuà en ses svilup, jau na vuless betg dir dal tuttafatg, ma almain in pau retardà, ma da l’autra vart tuttavia munida cun in’encletga che n’è betg da sutstimar e pudess, sch’ella vegn manada da tuttas varts cun premura –»

«Ma perstgisai, signur candidat, n’As laschai betg disturbar, jau vi, jau stoss be ir in mument tar mia figlia.» Cun quai è signur Sesemann sortì da la stanza e n’è betg pli returnà. Là vi en stanza da mangiar è el sa tschentà sper sia figlina. Heidi era stada si. Signur Sesemann è sa vieut vers ella: «Taidla in pau, mattetta, ma porta per plaschair – spetga in mument – ma porta –» (Signur Sesemann na saveva betg propi tge ch’el basegnava, ma el vuleva avair davent per in mument Heidi) – «Ma porta in magiel d’aua!»

«Aua frestga?»

«Gea, gea, fitg frestga!», ha replitgà signur Sesemann, e Heidi è sortida.

«Ed uss, mia chara Klara», ha ditg il bab, sa tschentond fitg stretg sper sia figlia e la pigliond per il maun, «ma di cler e net: Tge animals ha tia cumpogna manà en chasa e pertge sto signurina Rottenmeier pensar ch’ella na saja betg dal tut normala, ma pos ti dir quai?»

Quai ha Klara pudì far, pertge che la dama tementada aveva discurrì er cun ella da las externaziuns confusas da Heidi, las qualas eran però per ella tut enclegentaivlas. Ella ha raquintà l’emprim al bab las istorgias da la tartaruga e dals giattins, ed ha alura explitgà las externaziuns da Heidi che mettevan talmain en spavent la signurina Rottenmeier. Uss ha signur Sesemann stuì rir da cor. «Ti na vuls pia betg che jau tramettia a chasa la matta, mia Klara, ti n’es betg stuffa dad ella?»

«Na, na, bab, na fa po betg quai!», ha rugà Klara. «Dapi che Heidi è qua, capita mintga di insatge ed il temp passa bler pli svelt che pli baud, cur ch’i na capitava mai nagut, e Heidi ma raquinta er uschè bler.»

«D’accord, d’accord, mia Klara. E qua vegn gea er ti’amia puspè. Has purtà aua bain frestga?», ha dumandà signur Sesemann, cur che Heidi al ha purschì il magiel.

«Gea, directamain dal bigl», ha respundì Heidi.

«Ma ti n’es betg ida sezza al bigl?», ha dumandà Klara.

«Bain, bain! Ella è tut frestga; ma jau hai stuì ir pli lunsch davent, pertge che enturn il bigl il pli damanaivel sa chattava blera glieud. Qua sun jau ida per la via, ma er tar l’auter bigl era blera glieud. Alura sun jau ida en la via daspera a prender aua, ed il signur cun ils chavels alvs lascha salidar signur Sesemann.»

«Pelvaira, ti has fatg la detga expediziun», ha ris signur Sesemann, «e tgi è quel signur?»

«El è passà sper il bigl vi ed alura è el sa fermà ed ha ditg: ‹Gia che ti has in magiel, ma dà er in pau da baiver. A tgi portas ti tes magiel d’aua?› Ed jau ha ditg: ‹A signur Sesemann›. Alura ha el ris ad auta vusch, ha exprimì il salid ed ha anc agiuntà ch’il signur Sesemann duaja sa laschar gustar.»

«Tgi pomai ma lascha vegnir tiers quest bun giavisch? Co veseva or quel signur?», ha dumandà signur Sesemann.

«El aveva la fatscha rienta ed ina chadaina grossa d’aur ed in guaffen cun in grond crap cotschen pendeva vi da quella e vi dal bastun era ina testa da chaval.»

«Quai è il signur medi», «Quai è mes vegl medi», han ditg il medem mument Klara e ses bab e signur Sesemann ha anc surris in pau, pensond a ses ami ed a las reflexiuns da quel davart questa nova moda da sa proveder cun l’aua basegnaivla.

Anc la medema saira ha signur Sesemann declerà, cur ch’el sa chattava sulet cun la signurina Rottenmeier en stiva da mangiar per tractar cun ella divers affars da l’economia, che la cumpogna da sia figlia restia en chasa; ch’el saja da l’avis che l’uffant sa cumportia tut normal e che la cumpagnia da quel saja a sia figlia pli bainvisa ed agreabla che mintgin’autra.

«Jau giavisch perquai», ha el agiuntà a moda decidida, «che quest uffant vegnia adina tractà amiaivlamain e che sias singularitads na vegnian betg qualifitgadas sco malfatgs. Dal rest, sche Vus na duessas betg vegnir a frida persula cun l’uffant, signurina Rottenmeier, è per Vus en vista in bun agid, damai che mia mamma vegn proximamain per in pli lung segiurn en mia chasa. E che mia mamma vegn a frida cun mintga uman, tuttina co che quel sa cumporta, quai savais Vus gea bain avunda, navaira signurina Rottenmeier?»

«Tuttavia, quai sai jau, signur Sesemann», ha replitgà la dama, ma betg cun l’expressiun da levgiament en vista a l’assistenza annunziada.

Signur Sesemann aveva questa giada pauc temp da star a chasa; gia suenter quindesch dis al clamavan ils affars puspè a Paris, ed el ha confortà la figlia che n’era betg perencletga cun la partenza dal bab cun metter en vista l’arriv da la tatta che pudeva vegnir spetgada gia suenter paucs dis.

Signur Sesemann era apaina partì ch’igl è gia arrivada ina brev ad annunziar che la signura Sesemann saja partida da Holstein, nua ch’ella abitava sin in vegl bain, ed ad inditgar l’ura precisa da ses arriv il di sequent per laschar trametter la charrotscha a la staziun a la prender.

Klara era tut intgantada da questa nova ed ha raquintà anc quella saira a Heidi uschè bler ed uschè detagliadamain da la tatta che Heidi ha er cumenzà a discurrer da quella sco ‹tatta›. Che la signurina Rottenmeier l’ha sinaquai guardà cun dischapprovaziun n’ha l’uffant betg referì ad insatgi spezial, pertge ch’el sa sentiva sut la dischapprovaziun cuntinuanta da vart da la dama. Cur che Heidi era pli tard per ir a durmir, l’ha la signurina Rottenmeier clamà en sia stanza e l’ha declerà là ch’ella na dastgia mai duvrar il num ‹tatta› envers la signura Sesemann, mabain ch’ella la stoppia adina numnar ‹stimada signura›. «Chapeschas quai?», ha ella dumandà, cur che Heidi l’ha dà in’egliada dubitanta; ma ella ha fatg quai cun in sguard uschè decisiv che Heidi n’ha giavischà pli nagin’explicaziun, schebain ch’ella n’aveva betg encletg quella titulatura.


10.
Ina tatta
[edit]

La proxima saira era tut en chasa Sesemann en grond’aspectativa e grondas preparativas, ina cumprova che la dama che vegniva spetgada aveva in pled decisiv en chasa e che tut aveva respect dad ella. Tinette aveva ina barettina alva tut nova sin chau e Sebastian ha manà natiers in bel dumber da stgabellas e las ha mess en lieus adattads, per che la dama las chattia dalunga sut ils pes, n’emportia betg nua ch’ella vuleva sa plazzar. La signurina Rottenmeier gieva cun pass solen d’ina stanza a l’autra a controllar las fatschentas, sco per far resortir che si’autoritad na saja betg vi dal sa stizzar, er sch’in segund domini s’avischinava.

Uss han ins udì a rudlar la charrotscha davant chasa e Sebastian e Tinette èn sa precipitads da stgala giu. Plaunet e cun gronda dignitad als è suandada la signurina Rottenmeier, pertge ch’ella saveva ch’er ella aveva d’esser preschenta a dar il bainvegni a la signura Sesemann. Heidi è vegnida dumandada da sa retrair en sia stiva e da spetgar là, fin ch’ins la clomia; pertge che la tatta vegnia l’emprim ad ir tar Klara e vegnia bain a vulair vesair quella suletta. Heidi è sa tschentada en in chantun ed ha exercità la titulatura. I n’è gnanc ì ditg che Tinette ha mess il chau in pau en dad isch ed ha ditg cun paucs pleds sco adina: «Ir en stanza da studi!»

Heidi n’aveva betg pudì dumandar la signurina Rottenmeier co ch’i stettia propi cun la titulatura; ma ella ha pensà che la dama saja be sa sbagliada, pertge che fin qua aveva ella adina udì a numnar l’emprim il titel e pir suenter il num. Uschia aveva ella sezza mess en urden la chaussa. Cur ch’ella ha avert l’isch da la stanza da studi, l’ha clamà encunter la tatta cun vusch amiaivla: «Ah, qua vegn gea l’uffant! Ve nà tar mai e ta lascha contemplar endretg.»

Heidi è s’avischinada ed ha ditg cun vusch clera e bain enclegentaivel: «Bun di, signura stimada!»

«Ma pertge betg!», ha ris la tatta. «Dian ins quai propi uschia tar vus? Has ti udì quai sin l’alp?»

«Na, tar nus n’ha nagin num uschia», ha Heidi explitgà tut serius.

«Ma sche tar nus n’er betg», ha la tatta ris danovamain, pitgond amiaivlamain a Heidi sin la vista. «Quai n’è nagut! En stiva d’uffants sun jau la tatta. Uschia ma duais ti numnar, quai vegns ti bain da tegnair endament?»

«Gea, quai sai jau bain», ha sincerà Heidi, «avant hai jau gia adina ditg uschia.»

«Schia, schia, jau chapesch!», ha ditg la tatta dond tut legher dal chau. Alura ha ella contemplà pli precis l’uffant e puspè dà qua e là dal chau. Er Heidi l’ha guardà plain affecziun en ils egls, pertge che or da quels sortiva insatge uschè cordial ch’i la fascheva bain, e l’entira tatta la plascheva talmain ch’ella la stueva fixar d’in cuntin. Ella aveva chavels uschè alvs e sin chau purtava ella ina bella barettina alva da pizs, e dus bindels lartgs sgulatschavan vi da quella ed eran adina en moviment, sco sch’in ventin suflass d’in cuntin enturn la tatta, quai ch’ha plaschì tut spezial a Heidi.

«E co è tes num, mes uffant?», ha dumandà uss la tatta.

«Jau hai be num Heidi; ma damai che jau duai avair num Adelheid, sche vi jau bain far attenziun –» Heidi ha chalà da discurrer. Ella sa sentiva in pau culpaivla ch’ella na reagiva betg adina, cur che la signurina Rottenmeier clamava tuttenina ‹Adelheid!› – i na l’era anc adina betg dal tut preschent che quai saja ses num. E la signurina Rottenmeier era gist entrada en stanza...

«La signura Sesemann vegn senza dubi ad approvar», ha quella remartgà, «che jau hai stuì tscherner in num che sa lascha pronunziar senza stuair sa schenar – gia pervi da la servitid.»

«Stimada Rottenmeier», ha replitgà la signura Sesemann, «sch’in uman ha num Heidi ed è disà a quest num, sch’al numnel jau uschia e basta!»

Quai na l’era betg endretg che la veglia dama la clamava adina be cun ses num, senz’ulteriura titulatura; ma qua na sa laschava far nagut: la tatta era disada dad ir sias atgnas vias. E la tatta aveva ses tschintg senns anc clers e sauns ed ella s’accurscheva da tut quai che passava en chasa, apaina ch’ella era entrada.

Il di suenter, cur che Klara è sa messa a pussar a l’ura usitada suenter gentar, è la tatta sa tschentada en ina pultruna daspera ed ha serrà ils egls per intginas minutas. Alura è ella stada si, pertge ch’ella era gia puspè frestga e viscla, ed è ida en stanza da mangiar; ma qua n’era nagin. – «Quella vegn a durmir», ha ella ditg a sasezza, è ida vers la stanza da la signurina Rottenmeier ed ha pitgà energicamain vi da l’isch. Suenter in mument è questa cumparida, in pau consternada da la visita nunspetgada.

«Nua sa trategna l’uffant a quest’ura e tge traffitga el? Quai vuleva jau savair», ha ditg la signura Sesemann.

«El sa chatta en sia stanza, nua ch’el pudess s’occupar da chaussas nizzaivlas, sch’el avess la minima voluntad; ma la signura Sesemann duess be savair tge chaussas abstrusas che questa creatira s’imaginescha savens e realisescha alura er propi, chaussas che jau na pudess strusch raquintar en ina societad cultivada.» 

«Quai faschess er jau, sche jau stuess seser en là sco quest uffant, quai la poss jau segirar, e Vus pudessas alura guardar co che Vus vulessas raquintar mias filistuccas en societad cultivada! Giai uss a manar l’uffant en mia stiva; jau al vi dar intgins bels cudeschs che jau hai prendì cun mai.»

«Quai è gea precis la disgrazia, gist quai!», ha exclamà la signurina Rottenmeier ed ha mess ensemen ils mauns. «Tge duess quest uffant pigliar a mauns cun cudeschs? En tut quest temp n’ha el emprendì gnanc l’abc; igl è nunpussaivel da dar da chapir la minima chaussa a questa creatira; da quai sa il signur candidat da dir. Sche quest uman excellent n’avess betg la pazienza d’in anghel, avess el renunzià gia daditg a quest’instrucziun.»

«Ma co è quai pussaivel? L’uffant na fa betg l’impressiun da betg savair emprender l’abc», ha ditg la signura Sesemann. «Ma la manai uss nà qua; ella po per entant guardar ils maletgs en ils cudeschs.»

La signurina Rottenmeier vuleva anc dir quest e quai, ma la signura Sesemann era gia sa vieuta ed ida vers la stanza. Ella è sa smirvegliada fitg da la remartga che Heidi saja dira d’encletga ed ha prendì avant d’examinar la chaussa. Ma betg cun il signur candidat: Quel stimava ella bain fitg pervi da ses bun caracter, ed ella al salidava er adina fitg amiaivlamain cur ch’ella al inscuntrava; ma ella gieva alura adina spert d’in’autra vart per betg stuair sa laschar en cun el en in discurs, pertge che sia moda da s’exprimer era plitost stentusa.

Heidi è entrada en stanza da la tatta ed ha fatg gronds egls, vesend las stupentas illustraziuns coluradas en quels cudeschs che la tatta aveva prendì cun sai. Andetgamain ha ella dà in sbratg, cur che la tatta ha puspè vieut in fegl. Cun egls glischants ha ella guardà sin il purtret, alura l’èn culadas las larmas or dals egls ed ella ha cumenzà a singluttar fermamain. La tatta ha contemplà il maletg. Quel mussava in bel prà verd, sin il qual pasculavan da tuttas sorts animalets e rusignavan vi dal bostgam verd. Entamez steva il pastur, pusà sin in lung bastun, ed observava ils animalets alleghers. Tut era picturà sco en ina splendur dorada, pertge che a l’orizont era il sulegl gist per tramuntar.

La tatta ha prendì Heidi per il maun: «Ve, ve, uffant», ha ella ditg amiaivlamain, «betg cridar, betg cridar! Quai t’ha probablamain regurdà ad insatge. Ma guarda, qua è er ina bell’istorgia che tutga tar quest maletg; quella ta raquint jau questa saira. E qua èn anc uschè bleras bellas istorgias en quest cudesch; quellas pon ins tuttas leger e raquintar. Ve, uss stuain nus discurrer ensemen sur d’insatge. Sienta bain tias larmas. Schia, ed uss essan nus puspè da buna luna.»

Ma igl ha anc vulì ina pezza, fin che Heidi n’aveva betg pli il singlut. La tatta l’ha er laschà temp da sa remetter; ella scheva be qua e là, encuraschond: «Uss èsi puspè bun. Uss vulain nus puspè esser ventiraivlas ensemen.»

Cur ch’ella aveva finalmain quietà l’uffant, ha ella ditg: «Uss ma stos ti raquintar insatge, uffant! Co vai cun il signur candidat en las uras d’instrucziun? Emprendas ti er bain e sas ti insatge?»

«Oh na», ha Heidi respundì suspirond, «ma jau saveva bain che jau na possia betg emprender quai.»

«Tge na pon ins betg emprender, Heidi, tge manegias?»

«Ins na po betg emprender da leger; quai è memia difficil.»

«Quai fiss la pli bella! E danunder sas ti quai?»

«Peter m’ha ditg quai ed el sa quai bain avunda. El sto adina empruvar da nov, ma el na vegn betg d’emprender; quai è memia difficil.»

«Ma quai m’è in curius Peter! Ins na sto però, Heidi, betg crair tut quai ch’in Peter di; ins sto empruvar sez. Franc n’has ti betg tadlà cun tut tes patratgs il signur candidat ed er betg contemplà endretg ses bustabs.»

«Quai na gida nagut», ha Heidi insistì cun il tun da plaina resignaziun.

«Heidi», ha ditg la tatta, «uss ta vi jau dir insatge: ti n’has betg anc emprendì a leger, perquai che ti has cret a tes Peter. Ma uss stos ti crair a mai ed jau ta di cler e bain che ti sas emprender a leger en curt temp, sco in grond dumber d’uffants ch’èn fatgs sco ti e betg sco Peter. Ed alura stos ti er savair tge che suonda suenter che ti has emprendì a leger: Ti has vis il pastur sin il bel pastg verd; apaina che ti sas leger, survegns ti il cudesch, en il qual ti chattas si’entira istorgia, precis sco sch’insatgi ta raquintass quella, tut quai ch’el fascheva cun sias nursas e sias chauras e tuttas chaussas remartgablas ch’al èn succedidas. Quai vulessas ti bain savair u betg, Heidi?»

Heidi aveva tadlà cun grond’attenziun, e cun egls glischants ha ella ditg uss, trend profund flad: «Oh, mo sche jau savess gia leger!»

«I vegn ad ir, ed i na vegn gnanc a durar uschè ditg, quai preves jau gia, Heidi, ed uss stuain nus ir tar Klara. Ve, ils bels cudeschs prendain nus cun nus.» Cun quai ha la tatta prendì Heidi per il maun ed è ida cun ella en stanza da studi.

Dapi quel di che Heidi aveva vulì ir a chasa e che la signurina Rottenmeier l’aveva fatg reproschas sin stgala e ditg, quant nauscha e malengraziaivla ch’ella sa demussia cun vulair sa far davent, e quant bun ch’i saja che signur Sesemann na sappia nagut da quai, era sa midà bler en ses pensar. Ella aveva chapì ch’ella na dastgia betg ir a chasa cur ch’ella veglia, sco che l’onda l’aveva ditg, mabain ch’ella haja da restar a Francfurt ditg, ditg, forsa per adina. Ella aveva er chapì che signur Sesemann resguardass quai per fitg malengraziaivel dad ella, sch’ella vuless ir a chasa, ed ella è s’imaginada che la tatta e Klara fissan er da quest avis. Uschia fascheva ella attenziun da na dir a nagin ch’ella fiss ida gugent a chasa, pertge ch’ella na vuleva betg ristgar che la tatta, ch’era uschè amiaivla cun ella, vegnia er gritta, sco che quai era stà il cas tar la signurina Rottenmeier.

Ma en ses cor daventava il squitsch che sa fascheva valair tras quai adina pli pesant. Ella na pudeva betg pli mangiar e mintga di daventava ella in pau pli sblatga. La saira na pudeva ella ditg, ditg betg sa durmentar, pertge che apaina ch’ella era suletta e ch’igl era tut quiet enturn ella, sche sa preschentava tut uschè cler davant ses egls: l’alp ed il sulegl lasura e las flurs. E cur ch’ella sa durmentava finalmain, veseva ella en siemi la grippa cotschna vi dal Falknis ed il champ da naiv endorà da la Schesaplana, e cur ch’ella sa dasdava la bun’ura e vuleva siglir en tutta legria or da la chamona –, qua sa chattava ella cun ina giada en ses grond letg a Francfurt, uschè lunsch, lunsch davent, e na pudeva betg pli turnar a chasa. Alura smatgava ella savens ses chau cunter il plimatsch e bragiva lung temp, ma be da bass, per che nagin na l’audia.

Il stadi deprimì da Heidi è tuttavia dà en egl a la tatta. Ella ha laschà passar in pèr dis ed ha anc spetgà in pau, per vesair sche la chaussa na sa midia betg e sche l’uffant na perdia betg in pau a la giada ses stadi deprimì. Ma i n’è entrà nagina midada e la tatta pudeva constatar magari gia la damaun marvegl che Heidi aveva bragì. Qua ha ella puspè prendì in di l’uffant en sia stanza, al ha mess davant sai ed ha ditg cun grond’amiaivlezza: «Uss ma di: tge ta manca, has ti in quità?»

Ma gist vers questa tatta uschè amiaivla na vuleva Heidi betg sa mussar malengraziaivla, per tema ch’ella na fiss suenter forsa betg pli tuttina amiaivla. Uschia ha Heidi ditg cun tristezza: «Ins na po betg dir quai.»

«Na? Pon ins forsa dir quai a Klara?», ha dumandà la tatta.

«Oh na, a nagin uman», ha segirà Heidi ed ella veseva or uschè disfortunada che la tatta ha gì cumpassiun cun ella.

«Ve, uffant», ha ella ditg, «jau ta vi dir insatge: sch’ins ha in quità ch’ins na po dir a nagin, gea alura planschan ins quai al char Segner en tschiel, al rugond ch’el gidia, pertge ch’el po prender davent mintga mal ch’ans squitscha. Quai chapeschas ti, u betg? Ti fas bain mintga saira in’uraziun ed engrazias al char Segner en tschiel ed al rogas ch’el ans pertgiria da tut mal?»

«Oh na, quai na fatsch jau mai», ha respundì l’uffant.

«N’has ti mai urà, Heidi? Na sas ti betg tge che quai è?»

«Be cun l’emprima nona hai jau urà, ma quai è gia avant daditg ed uss hai jau emblidà tut.»

«Vesas, Heidi, perquai stos ti esser uschè trista, damai che ti n’enconuschas nagin che ta pudess gidar. Pensa be, quant bain che quai sto far, sch’insatge squitscha e turmenta adina il cor e sch’ins po mintga mument ir tar il char Segner ed al dir tut ed al rugar ch’el gidia, cur che uschiglio nagin na po gidar! Ed el po gidar dapertut ed ans dar quai ch’ans renda puspè cuntents.»

Ils egls da Heidi han traglischà d’ina grond’allegrezza: «Al pon ins dir tut, tut?»

«Tut, Heidi, tut.»

L’uffant ha tratg ses maun or da quel da la tatta ed ha ditg cun premura: «Poss jau ir?»

«Sa chapescha!», ha respundì la tatta, e Heidi è currida davent en sia stanza, e qua è ella sa messa sin ina stgabella, ha mess ensemen ils mauns ed ha ditg al char Segner tut quai che squitschava sin ses cor e la rendeva uschè disfortunada ed al ha supplitgà da la vulair gidar e da la laschar turnar puspè a chasa tar il tat.

Igl era passà dapli ch’in’emna ch’il signur candidat aveva giavischà da pudair far ina visita a la signura Sesemann per pudair sa discurrer cun quella davart ina chaussa fitg miraculusa. El è vegnì clamà en stanza da la signura ch’al ha beneventà amiaivlamain, al purschend il maun: «Bainvegni, char signur candidat! Prendai plazza qua sper mai. Tge As maina tar mai? Lain sperar ch’i na sajan betg chaussas dischagreablas? Naginas lamentaschuns?»

«Il cuntrari, stimada signura», ha cumenzà il candidat, «igl è capità insatge che jau na pudeva betg pli spetgar ed er betg auters ch’avessan pudì dar in’egliada en il passà. Pertge che suenter tut quai ch’era ì ordavant stuev’ins supponer che quai saja ina chaussa nunpussaivla, quai ch’è tuttina daventà ed en ina moda surprendenta, quasi en cuntradicziun a tut quai ch’ins pudeva spetgar –»

«Duess l’uffant Heidi forsa avair emprendì da leger, signur candidat?», ha agiuntà la signura Sesemann.

Plain smirvegl ha il signur candidat guardà vers la signura. «Quai è propi in miracul», ha el ditg finalmain, «co che la mattetta che n’aveva betg emprendì l’abc malgrà mias explicaziuns profundas e mia premura insolita, uschia che jau, renunziond a mintga success, aveva cumenzà a manar davant ils egls a l’uffant be pli ils singuls bustabs, senza nagina explicaziun, e co ch’ella en curt temp, per uschè dir sur notg, ha emprendì a leger e legia ils pleds uschè correctamain, sco che quai capita be darar tar principiants. Ma quasi tuttina nunchapibel è stada per mai l’observaziun che la stimada signura ha sminà quest fatg uschè improbabel.»

«I succedan bleras chaussas nunchapiblas en la vita umana», ha cuntinuà la signura tut a riend. «I pon er ina giada sa cumbinar ventiraivlamain duas chaussas, ina nova voluntad d’emprender ed ina nova metoda d’instruir, e tuttas duas na pon far nagin donn, signur candidat. Uss vulain nus esser cuntents che l’uffant è uschè enavant, e sperar che quai cuntinueschia.»

Cun quai ha ella accumpagnà il signur candidat a l’isch ed è ida svelt en stanza da studi per s’atschertar sezza da la novitad legraivla. E propi, Heidi seseva sper Klara e prelegeva a quella in’istorgia, entrond visiblamain surpraisa e cun ardiment creschent en in nov mund ch’era s’avert ad ella, sa preschentond cun ina giada or dals bustabs umans ed objects che vegnivan vivents e furmavan istorgias commoventas. Anc la medema saira, cur ch’ins è sa mess a maisa, ha Heidi chattà sper ses plat il grond cudesch cun ils bels maletgs e cur ch’ella ha guardà dumandond sin la tatta, ha quella ditg amiaivlamain: «Gea, gea! Uss tutga quel a tai.»

«Per adina? Er sche jau vom a chasa?», ha dumandà Heidi, tut cotschna dal daletg.

«Geabain, per adina!», ha sincerà la tatta. «Damaun cumenzain nus a leger.»

«Ma ti na vas betg a chasa, anc blers onns betg, Heidi», ha remartgà qua Klara. «Cur che la tatta va puspè davent, stos ti tant pli restar tar mai.»

Avant che ir a letg ha Heidi anc stuì dar in’egliada en ses bel cudesch e da quel di davent era quai per ella il pli agreabel passatemp da leger e turnar a leger en ses cudesch las istorgias, tar las qualas tutgavan ils bels maletgs colurads. Sche la tatta scheva la saira: «Uss ans prelegias», era Heidi pli che fortunada, pertge ch’il leger la fascheva pauca fadia, e legend ad auta vusch, la parevan las istorgias anc pli bellas e pli chapaivlas e la tatta deva latiers anc bleras explicaziuns ed agiunscheva adina insatge als raquints.

Heidi admirava adina il pli gugent sia pastgira verda ed il pastur amez la scossa, co ch’el steva pusà uschè cuntent cunter ses fist lung, pertge che qua sa chattava el anc tar la bella scossa dal bab e gieva be suenter las legras nursas e chauras, avend plaschair londervi. Ma alura vegniva il maletg, nua ch’el era ì davent da la chasa paterna ed era a l’ester e stueva pertgirar ils portgs ed era daventà tut magher da las bagiaunas ch’el survegniva be anc da mangiar. E sin quel maletg na splendurava er il sulegl betg pli uschè dorà; l’entira cuntrada era grischa e nivlusa. Ma alura suandava anc in maletg da quell’istorgia: Il vegl bab vegniva cun bratscha averta ord chasa e curriva encunter per retschaiver il figl che s’enriclava e s’approximava tut smagrentà e vestgì malamain.

Quai era l’istorgia preferida da Heidi ch’ella legeva adina puspè dad aut e da bass e tar la quala ella na vegniva mai unfisa d’udir las explicaziuns che la tatta deva als uffants. Ma il cudesch cuntegneva anc bleras e bellas autras istorgias, e legend quellas e guardond ils maletgs, passavan vi ils dis sco il vent e gia s’avischinava il temp che la tatta aveva fixà per sia partenza.


11.
Heidi prenda tiers d’ina vart e prenda giu da l’autra
[edit]

Il suentermezdi, cur che Klara gieva a durmir e che la signurina Rottenmeier, probablamain en tschertga da ruaus, svaniva misteriusamain, era la tatta sesida durant tut il temp da ses segiurn in mument sper sia biadia. Ma gia suenter tschintg minutas era ella puspè en pe e fascheva adina clamar en sia stiva Heidi per sa conversar cun ella e l’occupar e trategnair cun da tuttas sorts. La tatta aveva bellas poppinas e mussava a Heidi co ch’ins fa vestgids e scussals, e senza s’accorscher ha Heidi emprendì a cuser e fascheva a las poppas ils pli bels vestgids e mantels, pertge che la tatta aveva adina tocs da taila da las pli bellas colurs.

Uss che Heidi saveva leger, pudeva ella er adina puspè preleger a la tatta sias istorgias. Quai la fascheva il pli grond plaschair, pertge che pli savens ch’ella legeva sias istorgias e pli ch’ellas la daventavan charas. Igl era sco sche Heidi vivess sezza quai che capitava lien, e perquai steva ella en stretga relaziun cun tut las figuras e sa divertiva adina puspè da sa scuntrar cun quellas. Ma malgrà ch’ella s’allegrava da quai, na veseva ella mai or dal tuttafatg cuntenta, e ses egls na glischavan betg pli sco pli baud.

Igl era l’ultima emna che la tatta vuleva anc passentar a Francfurt. Ella aveva gist fatg clamar Heidi en sia stiva; igl era l’ura da repaus da Klara. Cur che Heidi è entrada cun ses grond cudesch sut bratsch, l’ha la tatta tschegnà da vegnir daspera, ha mess davent il cudesch e ditg: «Uss ve, uffant, e ma di pertge che ti n’es betg allegra. Has ti anc adina il medem quità en il cor?»

«Gea», ha Heidi dà dal chau.

«Al has ti palesà al Segner?»

«Gea.»

«Ed uras ti uss mintga di che tut vegnia bun e ch’el ta rendia allegra?»

«Oh na, jau na ur insumma betg pli.»

«Tge ma dis ti, Heidi? Tge stoss jau udir! Pertge n’uras ti betg pli?»

«Quai na gida nagut. Il char Segner na m’ha betg exaudì e quai chapesch jau bain», ha Heidi cuntinuà in pau agitada. «Sche mintga saira tanta glieud a Francfurt ura ensemen, sche na po il char Segner mai far attenziun sin tuts, e mai n’ha el franc anc mai udì.»

«Ma co vuls ti savair quai uschè precisamain, Heidi?»

«Jau hai urà mintga di il medem, emnas a la lunga, ed il char Segner na m’ha betg exaudì.»

«Ma uschia na fan ins betg quai, Heidi! Quai na stos ti betg crair! Guarda, il char Segner è per nus tuts in bun bab che sa adina tge ch’è bun per nus cur che nus na savain insumma betg quai. Ma sche nus vulain dad el insatge che n’è betg bun per nus, alura n’ans dat el betg quai, mabain insatge meglier, sche nus cuntinuain ad al supplitgar da cor e na currin betg dalunga davent e na perdain betg tutta fidanza en el.

Guarda, quai che ti vulevas rugar dad el, n’era en quel mument betg bun per tai. Il char Segner t’ha tuttavia udì: el auda tut ils umans il medem temp e survesa tut; vesas, perquai è el il char Segner e betg in uman sco ti ed jau. E damai ch’el saveva bain avunda tge che fiss bun per tai, ha el pensà per sai: ‹Gea, Heidi duai avair ina giada quai ch’ella roga, ma pir cur che quai la serva e ch’ella è propi cuntenta da quai. Pertge che sche jau fatsch uss quai ch’ella vul e sch’ella s’accorscha suenter ch’i fiss tuttina stà meglier che jau na l’avess betg consentì, sche bragia ella alura e di: Be ch’il char Segner na m’avess betg dà quai che jau hai rugà; quai n’è betg uschè bun, sco quai che jau crajeva.› E durant ch’il Segner guardava giu sin tai, sche ti hajas propi adina confidenza en el, vegnias mintga di tar el ed urias e guardias adina si vers el cur ch’i ta manca insatge, es ti ida davent senza nagina fidanza, n’has betg pli urà ed has emblidà dal tuttafatg il char Segner.

Ma guarda, sch’ins fa uschia e sch’il Segner n’auda betg pli ina vusch tranter quels che uran, emblida el ina tala persuna e la lascha ir nua ch’ella vul. Ma sch’i la va lura mal a maun e sch’ella planscha ‹Nagin na ma gida!›, sche na vegn nagin ad avair cumpassiun, mabain mintgin la vegn a dir: ‹Ti es sez ì davent dal char Segner che ta vuleva gidar.› Vuls ti, Heidi, er esser en quest stadi, u vuls ti gist puspè turnar tar il char Segner ed al rugar per perdun che ti es ida en questa moda davent dad el ed alura urar di per di ed avair confidenza en el ch’el fetschia vegnir tut bun per tai, uschia che ti pos er puspè survegnir in cor allegher?»

Heidi aveva tadlà cun grond’attenziun. Mintga pled da la tatta è penetrà en ses cor, pertge ch’en ella aveva ella ina fiduzia infinita.

«Jau vi dalunga ir a rugar per perdun il char Segner ed jau n’al vi mai pli emblidar», ha Heidi ditg tut abattida.

«Uschia èsi bun, mes uffant: el ta vegn er a gidar a dretg temp, hajas be fidanza!», ha encuraschà la tatta, e Heidi è immediat currida en sia stanza ed ha urà seriusamain e plain ricla ed ha rugà il char Segner da betg vulair l’emblidar e da puspè guardar giu sin ella.

Il di da partenza era arrivà. Quai era in di trist per Klara e Heidi; ma la tatta è stada buna d’arranschar tut uschia ch’ellas na vegnian gnanc conscientas che quai saja atgnamain in di da tristezza. Quai pareva plitost in di da festa – fin il mument che la buna tatta è partida en charrotscha. Qua è entrà in grond vid e quietezza en chasa, sco sche tut fiss pers; e fin ch’il di è stà passà, en Klara e Heidi sesidas enturn tut abandunadas e n’avevan nagin’idea co ch’i duess ir vinavant a partir dad uss.

Il proxim di cur che l’ura d’instrucziun è stada a fin e ch’era arrivà il mument ch’ils uffants sesevan per ordinari ensemen, è Heidi entrada cun ses cudesch sut bratsch ed ha ditg: «Da qua davent ta vi jau adina, adina preleger. Has ti gust, Klara?»

A Klara ha plaschì per entant questa proposta, e Heidi è sa messa cun premura vi da si’occupaziun. Ma i n’ha betg durà ditg che tut ha prendì ina fin. Strusch che Heidi aveva cumenzà a leger in’istorgia che tractava d’ina tatta muribunda, ha ella cun ina giada dà in sbratg: «Oh, uss è la nona morta!», ed ha cumenzà a bragir plain dolur. Pertge che tut quai che Heidi legeva, era per ella realitad, ed ella era uss da la ferma persvasiun che la nona sin l’alp saja morta. Ed ella planscheva, bragind ad auta vusch: «Uss è la nona morta ed jau na poss mai pli ir tar ella ed ella n’ha survegnì gnanc in da mes paunins!»

Klara empruvava d’in cuntin da declerar a Heidi ch’i na sa tractia en l’istorgia betg da la nona sin l’alp, mabain d’in’autra. Ma er suenter ch’igl era reussì ad ella da persvader Heidi da sia malencletga, na saveva quella betg sa quietar e bragiva anc adina inconsolablamain, pertge ch’il patratg era sa dasdà en ses cor che la nona pudess murir, durant ch’ella saja uschè lunsch davent ed il tat er anc, e cur ch’ella returnia alura suenter lung temp, sche saja tut quiet e mort sin l’alp ed ella stettia là tut abandunada e na possia mai pli vesair quels che l’eran chars.

Entant era la signurina Rottenmeier entrada en stanza ed aveva anc udì co che Klara aveva sa dà fadia da persvader Heidi da si’errur. Ma siond che l’uffant na pudeva anc adina betg chalar da singluttar, è ella s’approximada als uffants cun impazienza ed ha ditg en tun resolut: «Adelheid, uss smetta cun tes bragialim senza motiv! Jau ta di be ina chaussa: Sche ti ta laschas ir uschia anc ina suletta giada cun leger tias paraulas, ta prend jau davent il cudesch, e quai per adina!»

Quai ha fatg impressiun. Heidi è vegnida tut sblatga da la tema. Il cudesch era ses pli grond stgazi. Ella ha sientà en prescha sias larmas e supprimì cun tutta forza il singlut. Quest med aveva gidà: Heidi n’ha mai pli bragì, tuttina tge ch’ella legeva. Ma savens stueva ella far gronds sforzs per sa dumagnar e betg sbragir dad aut, uschia che Klara ha remartgà savens tut surstada: «Heidi, ti fas terriblas grimassas, sco che jau n’hai anc mai vis.» Ma las grimassas na faschevan nagina canera e na devan betg en egl a la signurina Rottenmeier, e cur che Heidi aveva supprimì si’attatga da tristezza desperada, gievi in temp tut bain e tut era passà senza far canera.

Ma Heidi ha pers talmain l’appetit e veseva or uschè magra e sblatga che Sebastian na pudeva quasi betg vesair co che Heidi laschava passar a maisa las pli bellas tratgas e na vuleva mangiar nagut. Sut vusch l’encuraschava el er cur ch’el la tegneva vi ina cuppa: «Prendai da quai, giunfrina, quai è delicat. Betg uschia! In tschadun plain, anc in!», e cun auters cussegls bainmanegiads. Ma tut quai na gidava nagut: Heidi na mangiava pli quasi nagut e la saira, cur ch’ella sa metteva sin ses plimatsch, aveva ella immediat tut avant egl quai ch’era a chasa, ed ella bragiva alura en ses plimatsch da la grond’encreschadetgna, ma be tut mit per che gea nagin na possia udir.

Uschia è passà vi in lung temp. Heidi na saveva mintgamai gnanc, sch’i saja stad u enviern, pertge ch’ils mirs e las fanestras ch’ella veseva or da tut las fanestras da la chasa Sesemann avevan adina il medem aspect ed ord chasa vegniva ella mo, cur ch’i gieva particularmain bain cun Klara e ch’ins pudeva far cun ella in’excursiun en charrotscha. Ina tala era però adina fitg curta, pertge che Klara na cumportava betg dad ir pli lunsch. Uschia na vegniv’ins strusch or dals mirs e da las vias da crap e passava adina tras vias grondas e bellas, nua ch’eran bleras chasas ed ina fulla da glieud, ma nagin’erva e naginas flurs, nagins pigns e naginas muntognas. La brama da Heidi da vesair talas bellas chaussas ch’eran ad ellas uschè charas, creschiva da di per di, uschia ch’ella duvrava mo leger in pled che la regurdava a quai per esser surprendida da dolur – quai ch’ella empruvava alura da supprimer cun tutta energia.

Uschia eran passads l’atun e l’enviern ed il sulegl splendurava puspè uschè intensivamain sin ils mirs alvs da la chasa visavi che Heidi sentiva ch’i saja bainbaud arrivà il temp che Peter giaja puspè sin l’alp cun las chauras, ch’ils ranunchels glischavan danovamain là si en la splendur dal sulegl e che tut las muntognas enturn ed enturn eran la saira cotschnas sco in burnì. Qua è Heidi sesida en in chantun da sia stanza solitaria ed ha tegnì cun ils mauns ils egls serrads per betg vesair la splendur dal sulegl vi dals mirs; ed uschia è ella restada senza sa muventar, supprimind en profund silenzi si’encreschadetgna, fin che Klara l’ha puspè clamà.


12.
En chasa Sesemann hai spierts
[edit]

Dapi intgins dis girava la signurina Rottenmeier per ordinari senza dir pled e pensiva per chasa enturn. Sch’ella gieva sin far notg d’ina stanza a l’autra u tras ils corridors, guardava ella savens enturn, spiava vers ils chantuns e deva magari er svelt in’egliada enavos, sco sch’ella pensass ch’insatgi la suondia adascus e la tiria nunspetgadamain per la rassa. Tut suletta sa muveva ella be pli tras las stanzas abitadas. Aveva ella da far insatge sin il plaun sura, nua che sa chattavan las chombras da visita endrizzadas stupentamain, u schizunt en ils locals giusut, nua ch’era la gronda sala misteriusa, en la quala mintga pass rebatteva fermamain ed ils vegls senaturs cun ils gronds culiers alvs guardavan serius giu da las paraids, fascheva ella uss regularmain vegnir cun sai Tinette, per cas ch’i fiss da purtar insatge ensi u engiu.

Tinette da sia vart fascheva precis er uschia: aveva ella da far insatge là si u là giu, clamava ella Sebastian ed al scheva da l’accumpagnar, per cas ch’i fiss da purtar natiers insatge ch’ella na pudess betg purtar suletta. Curiusamain era quai er il cas tar Sebastian: sch’el vegniva tramess en locals insolits, fascheva el vegnir si Johann ed al scheva d’al accumpagnar per cas ch’el na saja betg bun da manar natiers persul quai ch’i dovria. E mintgin obediva da buna veglia al clom, schebain ch’i n’era praticamain mai da manar natiers insatge, uschia che mintgin avess pudì ir sulet. Ma igl era sco sche quel ch’era vegnì clamà pensass adina per sai ch’er el pudess bainbaud avair da basegn da l’auter per il medem servetsch. Entant che tut quai passava sisur, steva giusut la veglia cuschinunza tut melanconica sper la platta da fieu, deva dal chau e suspirava: «Che jau stoss anc far tras talas chaussas!»

Dapi intgin temp capitava en chasa Sesemann insatge tut curius e sul. Mintga damaun cur che la servitid vegniva giu, era l’isch-chasa avert; ma nagin n’era d’enturn ch’avess pudì vegnir mess en connex cun quai. Ils emprims dis che quai è daventà, han ins intercurì plain tema tuttas stanzas da la chasa per vesair tge che saja tut vegnì engulà, pertge ch’ins supponiva ch’in lader haja pudì sa zuppar en chasa e mitschar la notg cun la rauba engulada. Ma i n’era vegnì davent nagut e na mancava en tut la chasa betg la minima chaussa.

La saira n’è la porta betg be vegnida serrada dublamain, igl è er anc vegnì mess ina trav a travers. Quai n’ha però gidà nagut, a bun ura era la porta puspè averta e quant baud che la servitid vegniva er giu la damaun en sia grond’agitaziun – la porta era averta, er sche tut era anc en profund sien dapertut enturn e las fanestras e portas da tut las chasas eran anc serradas.

Finalmain èn Johann e Sebastian s’armads da curaschi ed èn, animads da la signurina Rottenmeier, sa preparads da vegliar giu en stanza sper la gronda sala e spetgar tge che capitia. La signurina Rottenmeier ha manà natiers pliras armas da signur Sesemann ed ha surdà a Sebastian ina gronda buttiglia da liquor, per ch’els possian sa rinforzar tenor basegn.

Ils dus èn sa mess sin lur post la saira previsa ed han dalunga cumenzà a baiver curaschi, quai ch’als ha rendì l’emprim fitg tschantschus e suenter plitost stanchels, uschia che omadus èn sa pusads vi da la spunda da la sutga ed han cupidà. Cur che la veglia ura dal clutger ha battì las dudesch, ha Sebastian tschiffà curaschi ed ha clamà ses camarat. Ma quel na sa laschava betg dasdar e mintga giada che Sebastian al clamava, metteva el il chau d’ina vart da la spunda da la sutga a l’autra e durmiva vinavant.

Sebastian ha uss tadlà cun grond’attenziun, el era puspè sveglià dal tuttafatg. Igl era tut quiet; er si da la via n’udivan ins gnanc tun. Sebastian n’è betg puspè sa durmentà, pertge ch’igl al era tut curius en questa gronda quietezza, ed el ha clamà Johann be sut vusch ed al ha squassà da temp en temp. Finalmain, cur ch’i deva gia l’ina, era er Johann sa dasdà ed igl al è puspè vegnì endament per tge motiv ch’el era tschentà sin la sutga e betg en ses letg. Uss è el cun ina giada siglì curaschusamain en pè ed ha clamà: «He Sebastian, nus stuain tuttina ir a guardar co che stattan las chaussas; ti na vegns bain betg ad avair tema; ve be davos mai!»

Johann ha spalancà l’isch-stiva ch’era mez avert ed è sortì. A medem temp ha buffà in ferm current d’aria nà da l’isch-chasa avert ed ha stizzà la glisch che Johann tegneva enta maun. Quel è siglì enavos, ha bunamain bittà enturn Sebastian che steva davos el, ha stratg quel en stanza, serrà ferm l’isch e vieut en prescha la clav e quai gist duas giadas. Alura ha el prendì or ses zulprins e puspè envidà la glisch. Sebastian na saveva gnanc tge ch’era propi succedì, pertge che pustà davos Johann cun sia postura bratga, n’aveva el betg sentì endretg il current d’aria. Ma cur ch’el ha pudì vesair en fatscha a ses cumpogn en il cler, ha el dà in sbratg d’orrur, pertge che Johann era alv sco la crida e tremblava sco la feglia.

«Tge èsi? Tge era qua or?», ha dumandà Sebastian prendend viva part.

«La porta-chasa è tut spalancada», ha buffà Johann, «ed ina figura alva è ida si da stgala, vesas Sebastian, be uschia si da stgala – ed è svanida spert sco il vent.»

A Sebastian èn idas las snavurs giu per il dies. Uss èn els sa tschentads in sper l’auter e n’èn betg pli sa muventads, fin ch’igl ha fatg cler di e ch’igl ha cumenzà a vegnir vita sin las vias. Alura èn els sortids ensemen, han serrà l’isch-chasa ed èn ids si per la stgala per rapportar a la signurina Rottenmeier davart il succedì.

Quella ha dalunga dà audienza, pertge che l’aspectativa da quai ch’ella dueva vegnir a savair, l’aveva prendì la sien. Apaina udì quai ch’era succedì, è ella sa messa a scriver a signur Sesemann ina brev, sco ch’el n’aveva anc mai retschet. En quella steva che signur Sesemann duaja turnar dalunga a chasa, damai ch’i capitian qua chaussas maidudidas. Alura al è vegnì referì tut quai ch’era succedì, sco er il fatg che l’isch-chasa saja anc adina mintga damaun avert; che sut talas circumstanzas na saja damai nagin en chasa pli segir da sia vita e ch’i na sa laschia betg prevair tge terriblas consequenzas che quests eveniments suls possian avair.

Signur Sesemann ha respundì dalunga ch’igl al saja nunpussaivel da bandunar sias fatschentas tut surura e da vegnir a chasa. L’istorgia dals spierts al surprendia fitg e ch’el speria che quai saja ina chaussa che passia. Sche quai n’avess però betg dad esser il cas, sche duaja la signurina Rottenmeier scriver a la signura Sesemann e la giavischar da vegnir a Francfurt; ch’el saja persvas che sia mamma vegniss en curt temp ad ina fin cun ils spierts e che quels na ristgassan silsuenter segir betg uschè spert da puspè vulair mulestar sia chasa.

La signurina Rottenmeier n’era betg cuntenta cun il tun da questa brev; la chaussa na la pareva betg dad esser vegnida prendida seriusa avunda. Ella ha immediat scrit a la signura Sesemann, ma da questa vart tunavi anc main satisfaschant e la resposta cuntegneva er pliras remartgas plitost picantas. La signura Sesemann ha scrit ch’ella n’haja betg l’intenziun da viagiar aposta da Holstein a Francfurt be perquai che la signurina Rottenmeier vesia spierts. Dal reminent na saja mai vegnì observà in spiert en chasa Sesemann e sch’in tal giria uss là enturn, sche possia quai be esser in da pel ed ossa cun il qual la Rottenmeier stuessi pudair vegnir a frida; sche quai n’avess betg dad esser il cas, duajan ins be clamar en agid il guitader.

Ma la signurina Rottenmeier era sa decidida da betg pli passentar ses dis en tema, ed ella ha savì co sa gidar. Fin qua n’aveva ella raquintà als uffants nagut da l’appariziun da spierts, per tema ch’els na veglian betg pli star ni da di ni da notg in mument sulets, e quai avess pudì avair per ella consequenzas fitg malempernaivlas. Uss è ella ida en stanza da studi, nua che quels sesevan, ed ha raquintà sut vusch da l’appariziun nocturna d’in nunenconuschent. Dalunga ha Klara sbragì ch’ella na veglia betg pli star in mument suletta, ch’il bab stoppia vegnir a chasa e che signuria Rottenmeier stoppia vegnir a durmir en sia chombra, e Heidi na dastgia er betg pli star suletta, uschiglio pudessi vegnir ina giada in spiert tar ella e la far dal mal, ch’ellas veglian pia tuttas durmir en la medema chombra e laschar arder tutta notg la glisch e che Tinette stoppia durmir en la stanza daspera e che Sebastian e Johann stoppian er vegnir giu e passentar la notg en il corridor, per ch’els possian dalunga sbragir e scurrentar il spiert, sch’el vuless vegnir si da stgala.

Klara era fitg agitada e la signurina Rottenmeier ha uss gì gronda fadia da la quietar in pau. Ella l’ha empermess da scriver dalunga al bab e dad er metter ses agen letg en chombra da Klara e da mai la laschar pli suletta. Tuttas na possian betg durmir en la medema stanza, ma sche Adelheid avess er ella d’avair tema, sche stoppia Tinette durmir tar ella. Ma Heidi aveva pli gronda tema da Tinette che dals spierts, dals quals ella n’aveva fin qua mai udì nagut, ed ella ha declerà dalunga da betg avair tema da spierts e da tuttavia vulair restar suletta en sia chombra.

Alura è la signurina Rottenmeier sa messa vi da la maisa ed ha scrit a signur Sesemann ch’ils eveniments suls en chasa che sa repetian mintga notg hajan commovì talmain la debla constituziun da sia figlia ch’i saja da temair nà da quai las pli nauschas consequenzas, ch’ins haja sut sumegliantas circumstanzas exempels d’attatgas andetgas d’epilepsia e che la figlia saja exposta a quai, sch’i na vegnia betg fatg ina fin cun quest stadi d’orrur en chasa.

Quai ha gidà. Dus dis pli tard steva signur Sesemann davant sia chasa e scalinava uschè energicamain, che tuts èn currids natiers ed han guardà pitgiv in sin l’auter, pertge ch’ins crajeva ch’il spiert impertinent saja vegnì sin l’idea da far uss sias furbarias gia avant ch’i fetschia notg. Sebastian ha guardà tut precautamain giu tras in barcun mez avert; en quel mument hai anc scalinà ina giada uschè energicamain, che mintgin stueva supponer senz’auter l’effect d’in maun d’uman. Sebastian aveva enconuschì il maun, è currì tras la stanza ed è ì a cupitgas giu per stgala, è però spert siglì en pè ed ha avert la porta.

Signur Sesemann ha salidà curtamain ed è immediat ì si en la stanza da sia figlia. Klara ha retschet il bab cun in sbratg d’allegria, e la vesend si da chau e da solit aspect, èn puspè sa gulivadas las faudas ch’avevan tut cuntrastà avant ses frunt, e la fatscha è daventada adina pli seraina, cur che la figlia al ha ditg ch’ella stettia bain sco adina e ch’ella saja cuntenta ch’el saja vegnì, ch’i la saja uss schizunt endretg ch’in spiert giria enturn en chasa, siond quel il motiv ch’il bab saja returnà a chasa.

«E co sa cuntegna il spiert l’ultim temp, signurina Rottenmeier?», ha uss dumandà signur Sesemann cun ina tscherta expressiun da rir enturn ils chantuns da la bucca.

«Na, signur Sesemann», ha replitgà la dama cun gronda seriusadad, «quai n’è nagin spass. Jau na dubitesch betg che signur Sesemann na vegn er betg a rir pli damaun; pertge che quai che capita en chasa, lascha supponer che chaussas terriblas sajan succedidas qua antruras e vegnidas zuppentadas.»

«Schia, da quai na sai jau nagut», ha remartgà signur Sesemann, «ma jau stoss supplitgar da betg vulair dasdar nauschs suspects envers mes antenats dal tuttafatg onuraivels. Ed uss ma clamai Sebastian en stanza da mangiar; jau vi discurrer cun el sulet.»

Signur Sesemann è ì vi e Sebastian è cumparì. Signur Sesemann era tuttavia s’accurschì che Sebastian e la signurina Rottenmeier na sa guardavan betg gist cun gronda simpatia; perquai saveva el che quel haja ses agens patratgs. «Vegni be, cumpogn», ha el fatg segn cur che quel è entrà, «e ma schai avertamain: n’avais betg forsa vus giugà in pau la rolla da spiert per dar in passatemp a la signurina Rottenmeier, tge?»

«Na, pelvaira, quai na sto il signur patrun betg crair; la chaussa è a mai sez plitost sula», ha replitgà Sebastian cun sinceradad indubitabla.

«Ma bain, sch’i stat propi uschia, sche vi jau mussar damaun a Vus ed al Johann curaschus co che vesan or da cler di ils spierts. As turpegiai, Sebastian, da batter ils chaltgogns pervi da spierts, in um giuven e ferm sco Vus! Uss giai dalunga tar mes vegl ami, il docter Classen: in salid da mai e ch’el vegnia absolutamain tar mai questa saira vers las nov, che jau saja vegnì directamain da Paris per al consultar, ch’el vegnia a stuair vegliar questa notg tar mai, uschè mal stettian las chaussas, e ch’el duaja s’adattar per tut pretsch! Avais chapì, Sebastian?»

«Perfetgamain, perfetgamain, signur patrun! Vus pudais esser segir che jau vegn a procurar tut sco giavischà.» Cun quai è Sebastian s’allontanà, e signur Sesemann è turnà tar sia figlina per la prender tutta tema d’in’appariziun ch’el vuleva anc oz metter en la dretga glisch.

Punctualmain a las nov, cur ch’ils uffants eran ids a letg e ch’er la signurina Rottenmeier era sa retratga, è cumparì il medi che mussava sut ses chavels grischs ina fatscha bain frestga e dus egls vivs ed amiaivels. El pareva l’emprim in pau pensiv; apaina ch’el ha gì salidà ses ami ha el però, dond a quel sin la spatla, fatg ina gronda risada: «Ma ti ma vesas or memia bain, mes char, per in uman, tar il qual i saja necessari da vegliar.»

«Hajas pazienza, mes vegl», ha replitgà signur Sesemann, «quel, per il qual nus stuain vegliar, vegn alura bain a vesair or pli mal, cur che nus al avain tschiffà.»

«Pia tuttina in malsaun en chasa, schizunt in ch’ha da vegnir tschiffà?»

«Bler pli fatal, docter, bler pli fatal! Tar mai gira in spiert en chasa!»

Il medi ha ris dad aut.

«Ina bella chaussa u betg, docter?», ha cuntinuà signur Sesemann, «putgà che la signurina na vegn betg ad esser preschenta, ella ch’è fermamain persvasa ch’in vegl Sesemann giria enturn ed expieschia malfatgs.»

«Ma co pomai al ha ella emprendì a conuscher?», ha dumandà il docter, adina anc da buna luna.

Signur Sesemann ha uss raquintà a l’ami co che – tenor indicaziun da tuts en chasa – l’isch-chasa s’avria mintga notg, ed ha agiuntà d’avair fatg metter en il local da guardia dus revolvers bain chargiads. Pertge che eventualmain saja quai in spass malplazzà che forsa in enconuschent da la servitid sa permettia per tementar la glieud en chasa en absenza dal patrun – en quest cas possia in pitschen spavent, chaschunà d’ina schluppettada en l’aria, tuttavia esser da niz – ubain ch’i sa tractia d’in lader che sveglia l’emprim l’idea da spierts, per esser silsuenter tant pli segir che nagin na ristgia d’al disturbar – en quest cas na fetschia ina bun’arma er nagin donn.

Durant questas explicaziuns eran ils dus signurs ids giu da stgala ed eran entrads en la medema, nua ch’er Johann e Sebastian avevan veglià. Sin maisa sa chattavan in pèr buttiglias da bun vin, pertge ch’in pitschen sitg pudeva tuttavia esser bainvis da temp en temp, sch’igl aveva num da passentar qua l’entira notg. Daspera eran semtgads ils dus revolvers ed amez la maisa dus chandaliers che devan in grond cler, pertge che mez en il stgir na vuleva signur Sesemann betg gist spetgar sin il spiert.

Vi da l’isch è vegnì laschà avert be ina sfessa per betg render il corridor memia cler e scurrentar qua tras il spiert. Uss èn ils signurs sa tschentads pacificamain en lur pultrunas ed han cumenzà a raquintar in a l’auter da tuttas sorts istorgias, han er prendì qua e là in bun sierv, ed uschia è il temp passà en in dai e cun ina giada hai battì las dudesch.

«Il spiert ans ha savurà e na vegn oz probablamain betg», ha manegià il medi.

«Be pazienza, el duai arrivar pir l’ina», ha replitgà l’ami.

Els han cuntinuà lur discurs. Igl ha dà l’ina. Dapertut enturn regnava perfetg silenzi; er sin via n’udiv’ins nagut. Cun ina giada ha il medi auzà in det: «Psst, Sesemann, n’audas nagut?»

Tuts dus han tadlà. Els han udì be da bass, ma tuttina cler avunda, co che la traversa da lain è vegnida stumplada enavos, la clav vieuta duas giadas en la serradira e la porta averta. Signur Sesemann ha mess ses maun vi dal revolver.

«Ti na vegns bain betg ad avair tema?», ha ditg il medi ed è stà si.

«In pau precauziun è adina d’engrà», ha ditg signur Sesemann sut vusch, ha piglià cun il maun sanester il chandalier cun las trais chandailas, cun il dretg il revolver ed è suandà il medi ch’è ì ordavant, er munì cun in chandalier e cun in revolver. Els èn sa rendids en il corridor.

Tras l’isch-chasa spalancà entravan ils radis sblatgs da la glina ed illuminavan in’appariziun alva che steva sin la sava da l’isch senza sa mover.

«Tgi è qua?», ha clamà il medi cun in tun ch’è resunà dad aut tras tut il corridor, e tuts dus signurs èn uss s’approximads a questa figura cun ils chandaliers ed ils revolvers. Quella è sa vieuta ed ha dà in lev sbratg. Cun ils pes nivs ed en chamischa alva steva Heidi qua, guardava cun egls confus en las flommas e sin las armas e tremblava da sisum fin giudim sco in fegliet en il vent. Ils signurs han guardà in l’auter cun grond smirvegl.

«Jau crai pelvaira, Sesemann, che quai saja tia pitschna purtadra d’aua», ha ditg il medi.

«Uffant, tge vul quai dir?», ha dumandà signur Sesemann. «Tge vulevas ti far? Pertge es ti vegnida giu qua?»

Alva sco la naiv da la tema, steva Heidi davant el, pronunziond senza tun: «Jau na sai betg.»

Uss è intervegnì il medi: «Sesemann, il cas tutga en mes resort; va e ta tschenta per il mument en tia pultruna; jau vi l’emprim manar l’uffant nua ch’el tutga.» Cun quai ha el mess ses revolver da la vart, ha prendì sco in bab l’uffant tremblant per il maun ed è ì cun el si da stgala.

«Betg avair tema, betg avair tema», ha el ditg amiaivlamain giond ensi, «quai n’è betg uschè nausch, sajas be ruassaivla.»

Arrivads en chombra da Heidi, ha il medi mess ses chandalier sin maisa, ha prendì Heidi sin bratsch, l’ha mess en ses letg e l’ha cuvert cun tutta tgira. Alura è el sa tschentà sin la sutga dasper il letg ed ha spetgà fin che Heidi era sa quietada in pau e na tremblava betg pli vi da tut il corp. Alura ha el prendì l’uffant per il maun ed ha ditg buntadaivlamain: «Uss che tut è puspè en urden, ma di, nua vulevas ti atgnamain ir?»

«Jau na vuleva propi ir nagliur», ha sincerà Heidi, «jau na sun er betg ida giu sezza, jau era be tuttenina là.»

«Schia, schia, ed has ti forsa gì in siemi la notg, sas, en ina moda che ti vesas ed audas insatge fitg cler?»

«Gea, mintga notg siemiel jau ed adina il medem. Alura crai jau dad esser tar il non ed aud a schuschurar ils pigns e pens: uss glischan las stailas uschè bain vi dal tschiel ed jau cur svelt ed avr la porta da la chamona ed alura èsi uschè bel! Ma cur che jau ma dasd, sun jau anc adina a Francfurt.» Heidi ha cumenzà a sa dustar cunter il grond pais che la vuleva serrar la gula.

«Hm, e n’has er mal nagliur? En il chau u vi dal dies?»

«Oh na, be qua smatgi adina sco in grond crap.»

«Sco sch’ins avess mangià insatge e vuless suenter render?»

«Na, quai betg, ma uschè grev, sco sch’ins vuless bragir fitg ferm.»

«Schia, schia, ed alura das ina brava cridada?»

«Oh na, quai na dastg ins betg, la signurina Rottenmeier ha scumandà quai!»

«Alura traguttas giuaden tut, u betg? Lura bain! Ma ti stas bain gugent a Francfurt?»

«Oh gea», è stada la resposta plitost brausla, uschia ch’ins pudeva plitost supponer il cuntrari.

«E nua has ti vivì cun tes tat?»

«Adina si d’alp.»

«Schia, ma si là n’èsi betg gist divertent, plitost in pau lungurus, u betg?»

«Oh na, là èsi uschè bel! Uschè bel!» Heidi n’ha betg pudì cuntinuar; la regurdientscha, las agitaziuns ch’ella aveva gist fatg tras, il bragir ch’ella aveva supprimì uschè ditg han superà las forzas da l’uffant. Las larmas l’èn siglidas cun tutta forza or dals egls, ed in ferm singlut è sa fatg udir.

Il medi è stà si, ha mess amiaivlamain il chau da Heidi sin il plimatsch ed ha ditg: «Mo bragia anc in pau, quai na po far nagin donn. E suenter dorma, ta durmenta be cuntenta! Damaun vegn tut ad esser bun.»

Cun quai è el sortì per turnar en stanza da guardia. Qua è el sa tschentà en la pultruna ed ha explitgà a ses ami che tadlava plain mirveglias: «Sesemann, la pitschna ch’è affidada a tai va per l’ina cun la glina; senza esser conscienta da quai ha ella avert mintga notg sco in spiert l’isch-chasa ed ha mess en consternaziun ti’entira equipa. Per l’autra sa consumescha l’uffant d’encreschadetgna, uschia ch’ella è vegnida magra sco in skelet e daventass en curt temp er effectivamain in tal. Igl ha pia num agir immediat. Per l’emprim mal e per l’aut grad d’agitaziun da la gnerva datti be in remedi, numnadamain da trametter l’uffant senza retard en l’aria alpina da sia patria; per il segund mal datti medemamain be ina medischina, numnadamain la medema. L’uffant sto partir gia damaun; quai è mes recept.»

Signur Sesemann era sta si. Cun grond’agitaziun è el ì si e giu en stanza: «Somnambula! Malsauna! Encreschadetgna! Vegnida magra en mia chasa! Tut quai en mia chasa! E nagin che na sa novas e s’occupa da quai! E ti, medi, crajas che jau tramettia enavos al tat l’uffant en quest stadi miserabel, la matta ch’era vegnida sauna e frestga en mia chasa? Na, medi, quai na pos ti betg pretender, quai na fatsch jau betg, quai na vegn jau mai a far. Prenda l’uffant en tia cura, fa cun el quai che ti stimas per bun, be al renda saun e frestg, alura al vi jau trametter a chasa sch’el giavischa quai, ma l’emprim gida ti!»

«Sesemann», ha replitgà il medi seriusamain, «ponderescha bain quai che ti fas! Quest stadi da sanadad n’è betg ina malsogna ch’ins po guarir cun pulvras e pirlas. L’uffant n’ha betg ina natira da fier, ma sche ti al tramettas si dalunga en l’aria alpina rinforzanta, a la quala el è disà, po el daventar puspè dal tuttafatg saun; cas cuntrari – ti na vul bain betg che l’uffant returnia tar il tat sco incurabel u ch’el na returnia insumma mai pli?»

Signur Sesemann è sa fermà tut spaventà: «Sche ti discurras uschia, medi, alura datti be ina via, alura ston ins agir immediat.» Cun quests pleds ha signur Sesemann prendì il bratsch da ses ami ed è ì cun el si e giu en stanza discutond la chaussa pli a fund. Alura è il medi partì vers chasa, pertge ch’igl era entant passà bler temp ed en da l’isch-chasa, questa giada averta dal patrun, entrava gia l’alva dal di.


13.
Ina saira da stad si vers l’alp
[edit]

Signur Sesemann è ì en grond’emoziun si da stgala ed ha pitgà fermamain vi da l’isch-chombra da la signurina Rottenmeier, uschia che quella è sa dasdada andetgamain. Ella ha udì la vusch dal patrun: «Faschai prescha e vegnì en stanza da mangiar; i sto dalunga vegnir preparada ina partenza.»

La signurina Rottenmeier ha guardà sin si’ura; igl era mesa las tschintg da la damaun; da talas uras n’era ella anc mai stada si. Tge pudeva be esser capità? Da la marveglia e da la grond’agitaziun ha ella prendì per mauns tut sutsura e na vegniva betg or dals fatgs; pertge che quai ch’ella aveva gia tratg en, tschertgava ella silsuenter senza fin per la chombra enturn.

Entant è signur Sesemann ì tras il corridor ed ha scalinà vi da mintga brunsina ch’era destinada per ils singuls servients, uschia ch’en mintgina da quellas chombras è siglida or da letg ina figura alarmada ed ha fatg prescha da sa vestgir, pertge che mintgin pensava dalunga ch’il spiert haja tschiffà sin ina moda u l’autra il patrun-chasa e che quel clomia en agid. Uschia è cumparì in suenter l’auter in utschac pli sdratschlì che tschels ed è sa pustà tut surstà davant il patrun, pertge che quel gieva cun pass franc da la stanza da mangiar si e giu e na pareva insumma betg dad esser vegnì mulestà d’in spiert.

Johann è immediat vegnì tramess a metter ad ir chaval e charrotscha. Tinette è vegnida incumbensada da dasdar dalunga Heidi e da la preparar per far il viadi. Sebastian ha stuì ir spert tar la chasa, nua che l’onda da Heidi era en servetsch, a la dir da vegnir. La signurina Rottenmeier aveva entant er finì da sa pinar; tut era en urden, be la baretta steva sutsur sin il chau, uschia che da lunsch veseva quai or, sco sch’ella avess la fatscha da la vart dal dies. Signur Sesemann ha attribuì quest aspect insolit a l’interrupziun andetga dal sien e l’ha immediat dà las instrucziuns necessarias: da manar natiers senza retardar ina valisch e da metter en quella tut la rauba da l’uffant svizzer – uschia aveva signur Sesemann per disa da numnar Heidi, da la quala il num al era in pau ester – ed ultra da quai ina buna part da la vestgadira da Klara, per che l’uffant portia cun sai insatge da vaglia; tut stoppia però vegnir fatg spert e senza reflectar ditg.

Da la surpraisa è signurina Rottenmeier stada sco enragischada ed ha fixà signur Sesemann senza pleds. Ella aveva spetgà ch’el la raquintia en tutta confidenza ina sgarschaivla istorgia da spierts da la notg passada ed ina tala avess ella, uss da cler di, er udì bain gugent. Ma enstagl da quai incumbensas dal tuttafatg prosaicas ed en pli fitg malempernaivlas! Uschè spert na pudeva ella betg elavurar il nunspetgà. Tut perplexa steva ella anc adina qua, spetgond e guardond.

Ma signur Sesemann n’aveva betg l’intenziun da la dar ulteriuras explicaziuns; el ha laschà la dama, nua ch’ella sa chattava ed è ì en stanza da sia figlia. Sco ch’el aveva sminà, era quella sa dasdada tras la truscha insolita en chasa e tadlava da tuttas varts. Il bab è sa tschentà dasper ses letg e l’ha raquintà l’entir andament da l’appariziun da spierts e che Heidi saja tenor il parair dal medi fitg indeblida e pudessi plaun a plaun extender sias turas nocturnas e forsa ir schizunt sin tetg, quai che fiss collià cun ils pli gronds privels. Ch’el haja perquai decis da trametter l’uffant immediatamain a chasa, pertge ch’ina tala responsabladad na possia el betg surpigliar e che Klara stoppia sa resignar, ch’ella chapeschia bain ch’i na possia betg esser auter.

Da questa novitad è Klara stada surpraisa dolurusamain e vuleva l’emprim tschertgar da tuttas sorts pretexts; ma quai n’ha gidà nagut, il bab è restà ferm tar sia decisiun, ha però empermess da far l’onn vegnint cun Klara in viadi en Svizra, sch’ella saja uss dal tut raschunaivla e na sa lamentia betg. Uschia è Klara sa suttamessa a l’inevitabel, ha però vulì sco recumpensa che la valisch da Heidi vegnia purtada en sia stanza, per ch’ella possia metter en quella tut quai che la fetschia plaschair. Da quai è il bab stà fitg perencletg, anzi el ha schizunt animà Klara da preparar per l’uffant ina bella dota.

Entant era arrivada l’onda Dete e spetgava impazient en l’avantchombra, pertge ch’i stueva sa tractar d’insatge tut spezial, essend ella vegnida clamada ad in’ura uschè insolita. Signur Sesemann è entrà e l’ha declerà co ch’i stettia cun Heidi ed ha giavischà ch’ella l’accumpognia dalunga, anc oz, a chasa. L’onda è sa mussada fitg dischillusa; ina tala nova n’aveva ella betg spetgà. Ella è er anc sa regurdada fitg bain dals pleds che l’aug l’aveva dà sin viadi, numnadamain da betg vegnir pli sut ses egls. Da manar l’emprim l’uffant tar il vegl, d’al prender davent quel silsuenter e d’al turnar puspè – quai na la pareva betg gist cunvegnent. Senza ponderar ditg e cun grond’eloquenza ha ella pia ditg ch’i saja ad ella oz displaschaivlamain nunpussaivel da sa metter en viadi e damaun sa cunfetschia quai anc main ed ils proxims dis saja quai il pli nunpussaivel dal tut, pervi da las fatschentas che spetgian, e suenter na possia ella alura insumma betg pli.

Signur Sesemann ha chapì quest linguatg ed ha relaschà l’onda senza far grondas. Uss ha el laschà vegnir Sebastian ed al ha ditg da sa far dalunga pront per viagiar; oz haja el dad ir cun l’uffant fin Basilea e damaun a chasa sia; alura possia el returnar. Da rapportar n’haja el nagut, ina brev drizzada al tat vegnia a dar a quel tut ils scleriments necessaris.

«Ma uss anc il pli impurtant, Sebastian», ha finì signur Sesemann, «e quai procurai conscienziusamain! L’hotel a Basilea che jau hai nudà qua sin mia carta da visita, enconusch jau. Vus mussais mia carta, alura vegn assegnada ina buna chombra per l’uffant; per Vus sez vegnis Vus bain a pudair guardar. Alura giais en la stanza da l’uffant e serrais ferm tuttas fanestras, uschia ch’ins las pudess be avrir cun la forza. Cur che l’uffant è en letg, serrais l’isch dador, pertge che la matta va enturn da notg e pudess vegnir en privel en ina chasa estra, sch’ella sortiss e vuless avrir la porta-chasa, chapis quai?»

«Ah! Ah! Quai eri pia? Uschia èsi stà?», ha Sebastian balbegià tut surstà, pertge che uss aveva el chapì perfetgamain l’istorgia dals spierts.

«Gea, uschia è quai stà, gist uschia! E Vus essas stads in pover bugliac ed a Johann pudais dir ch’el na saja betg meglier e tuts ensemen essas in’equipa ridicula.» Cun quai è signur Sesemann ì en sia stanza, è sesì giu ed ha scrit ina brev a l’Alpöhi.

Sebastian era restà tut perplex amez la stanza ed ha uss ditg e turnà a dir en ses intern: «Be che jau na m’avess betg laschà strair da quest chajachautschas d’in Johann en la stanza da guardia e fiss ì suenter a l’appariziun alva, quai che jau faschess uss senz’auter!», pertge che uss illuminava il cler sulegl mintga chantun da la stiva.

Entant steva Heidi senza sminar insatge en ses vestgì da dumengias e spetgava quai che vegnia a succeder; pertge che Tinette l’aveva be dasdà andetgamain or dal sien, prendì la vestgadira or da stgaffa e gidà ella a sa vestgir, tut senza dir in pled. Ella na discurriva mai cun questa mattetta incultivada; quella era per ella memia pauc.

Signur Sesemann è entrà cun sia brev en stanza da mangiar, nua che l’ensolver era pront, ed ha clamà: «Nua è l’uffant?»

Heidi è vegnida clamada. Cur ch’ella è s’avischinada a signur Sesemann per al giavischar il bun di, ha quel guardà ad ella en fatscha e dumandà: «Tge dis ti da quai che nus essan londervi da far, uffant?»

Heidi al ha fixà cun bucca averta.

«Ti na sas probablamain anc nagut», ha ditg riend signur Sesemann. «Oz vas ti a chasa, anc oz!»

«A chasa?», ha repetì Heidi sut vusch ed è daventada tut sblatga, ed ina pezza na pudeva ella quasi betg pli trair il flad, talmain è ses cor stà commuventà da l’impressiun.

«Na vuls ti forsa betg savair novas da quai?», ha dumandà signur Sesemann surriend.

«Oh bain, jau vi tuttavia», ha ella ditg finalmain ed è vegnida tut cotschna.

«Bun, bun!», ha ditg signur Sesemann en tun encuraschond, ha prendì plazza e fatg segn a Heidi da far il medem. «Ed uss ensolvas ti da gust e suenter vas en charrotscha e davent.»

Ma Heidi n’ha pudì tragutter gnanc ina mieula, cumbain ch’ella sa deva tutta fadia da far per cumond; ella sa chattava en in stadi da tala agitaziun ch’ella na saveva betg, sch’ella saja dasdada u sch’ella siemia e sa dasdia forsa cun ina giada en chamischa da notg davant l’isch-chasa.

«Sebastian duai prender cun sai avunda proviant», ha signur Sesemann dà ordra a la signurina Rottenmeier ch’è gist entrada. «L’uffant na po uss betg mangiar, quai è chapibel. Va vi tar Klara, Heidi, fin che la charrotscha è pronta», ha el agiuntà amiaivlamain.

Quai era er il giavisch da Heidi; ella è ida svelt en stanza da Klara, nua ch’ella ha vis in’immensa valisch cun il viertgel anc avert.

«Ve, Heidi, ve!» ha clamà Klara, «guarda tge che jau hai fatg pachetar en, ve, ta fa quai plaschair?»

Ed ella ha mussà ina gronda quantitad da rauba, vestgids e scussals, faziels ed urden da cuser. «E guarda qua, Heidi», ha Klara ditg auzond ad aut triumfond in chanaster. Heidi ha guardà en quel ed è siglida ad aut dal plaschair; pertge che là en sa chattavan dudesch bels paunins alvs, tuts per la nona. En lur allegria han ils uffants tut emblidà ch’il mument s’avischinava ch’els stuevan sa separar, e cur ch’igl è vegnì clamà: «La charrotscha è pronta!» – n’han els betg pli gì temp da laschar pender la testa.

Heidi è currida en sia stanza; qua stueva anc sa chattar il bel cudesch da la tatta, nagin n’al pudeva avair pachetà en, pertge ch’el era sut il plimatsch, avend Heidi betg pudì sa separar da quel ni da di, ni da notg. Quel è vegnì mess en la valisch sur ils paunins. Alura ha ella avert sia stgaffa; en là ha ella anc tschertgà ina u l’autra chaussa da valur ch’ins n’aveva forsa er betg pachetà en. E propi – er il faziel cotschen era anc qua; la signurina Rottenmeier n’aveva betg stimà quel degn d’anc vegnir pachetà en. Heidi al ha zuglià enturn in’autra chaussa ed al ha mess sisum en la valisch, uschia ch’il pachet cotschen era bain visibel. Alura ha ella mess si ses bel chapè ed è ida or da stanza.

Ils dus uffants han stuì prender svelt cumià in da l’auter; pertge che signur Sesemann era gia pront per manar Heidi en charrotscha. La signurina Rottenmeier steva sisum la stgala per dar adia a Heidi. Cur ch’ella ha vis il faziel cotschen, al ha ella svelt prendì or da la valisch e bittà per terra. «Na, Adelheid», ha ella dà ina reprimanda, «uschia na pos ti betg partir davent da questa chasa; tala rauba da pauc n’has ti betg da runar cun tai. Ed uss stà bain!» Suenter questa reprimanda n’ha Heidi betg pli ristgà da prender si ses pitschen fagot, ma ella ha guardà cun egls supplitgants sin il signur, sco sch’ins la privass da ses pli grond stgazi.

«Na, na», ha ditg signur Sesemann en tun decis, «l’uffant duaja prender cun sai quai ch’al fa plaschair, e sch’i sa tractass perfin da giattins u da tartarugas; nus na vulain betg ans agitar lasura, signurina Rottenmeier.»

Heidi ha svelt prendì si ses pitschen fagot ed or da ses egls glischavan engraziament e plaschair. Giusut davant la charrotscha ha signur Sesemann dà il maun a l’uffant e ditg amiaivlamain ch’els vegnian a pensar vi dad ella, el e sia figlia Klara, e ch’el la giavischa tut il bun sin viadi. E Heidi ha engrazià cordialmain per tutta buntad ed a la fin ha ella ditg: «Ed il signur docter lasch jau salidar milli giadas ed er engraziar fitg», pertge ch’ella aveva bain remartgà tge ch’el aveva ditg ier saira: «Damaun vegn tut ad esser bun.» Ed uschia eri er daventà, e Heidi ha pensà per sasezza ch’el haja gidà latiers.

Uss è l’uffant vegnì auzà en la charrotscha, e la valisch, la tastga da proviant e Sebastian al èn suandads. Signur Sesemann ha anc clamà ina giada amiaivlamain: «Bun viadi!», e la charrotscha è sa fatga davent.

Pauc suenter sa chattava Heidi en il vagun dal tren e tegneva immoviblamain ses chanaster en bratsch; ils paunins per la nona prezius eran en quel, ed ella als stueva tgirar premurusamain e qua e là als contemplar e s’allegrar lasura. Heidi è stada uras a la lunga salda sco ina mieurina; pir uss ha ella realisà per propi ch’ella saja en viadi per ir tar il non, si d’alp, tar la nona, tar Peter, ed uss è sa preschentà davant ses egls tut quai ch’ella vegnia a vesair e co che tut vesia or a chasa ed en il medem temp l’èn vegnids auters patratgs ed ella ha cun ina giada dumandà plain tema: «Sebastian, è quai er segir che la nona si d’alp n’è betg morta?»

«Na, na», ha quel quietà, «quai na vulain nus betg sperar, ella vegn bain anc ad esser en vita.»

Alura è Heidi puspè sa deditgada a ses patratgs; be qua e là cuchegiava ella en il chanaster, pertge che da pudair metter sin maisa tut ils paunins a la nona, quai era ses quità principal. Suenter pli lung temp ha ella ditg puspè: «Sebastian, be sche jau savess cun tutta segirtad che la nona saja anc en vita.»

«Ma gea! ma gea!», ha reagì Sebastian mez durmentà, «ella vegn bain anc ad esser en vita; jau na savess er betg, pertge che quai n’avess betg dad esser il cas.»

In pau pli tard ha il sien er serrà a Heidi ils egls; suenter ina notg passentada uschè inquietamain e suenter esser stada si uschè baud, aveva ella in tal basegn da durmir ch’ella è sa dasdada pir cur che Sebastian ha tratg fermamain vi da ses bratsch ed ha clamà: «Ta dasda! Ta dasda! Nus essan arrivads a Basilea!»

La proxima damaun ha cuntinuà il viadi, bleras uras a la lunga. Heidi seseva puspè cun ses chanaster en bratsch, il qual ella n’avess consegnà a nagin pretsch a Sebastian. Ma uss na scheva ella nagut dal tut; pertge che l’aspectativa daventava cun mintga ura pli gronda. E la finala, cur che Heidi na pensava gnanc a quai, han ins udì il clom: «Maiavilla!» Ella è siglida en pe, e Sebastian, tut surprais, ha fatg il medem.

Uss eran els al liber, la valisch cun els ed il tren ha cuntinuà tschivlond sia cursa. Sebastian al ha guardà suenter tut melanconic; pertge ch’el fiss bler pli gugent viagià vinavant, segir e senza fadia, che da far uss ina gita a pè che pudeva esser bain stentusa e forsa er privlusa en quest pajais, nua che tut era anc mez selvadi, sco che Sebastian supponiva. El ha perquai guardà precautamain enturn per s’infurmar davart la via la pli segira vers il Dörfli.

En vischinanza da la staziun steva in pitschen char da letras cun mess sut in chavalet magher; in um era gist londervi da chargiar sin quest char in pèr satgs ch’eran arrivads cun il tren. Sebastian è s’avischinà a l’um ed è s’infurmà davart la via la pli segira per arrivar al Dörfli.

«Qua èn tuttas vias segiras», è stada la curta resposta. Uss è Sebastian s’infurmà davart la meglra via, senza ir en privel da crudar en precipizis, e co ch’ins pudess manar ina gronda valisch en quest vitget. L’um ha dà in’egliada sin la valisch ed ha declerà da vulair prender quella sin ses char, sch’ella na saja betg memia greva, essend ch’el giaja sez en il Dörfli. Uschia ha in pled da l’auter e finalmain èn ils dus umens sa cunvegnids da metter l’uffant e la valisch sin il char e che dal Dörfli davent pudess l’uffant vegnir tramess la saira cun insatgi si d’alp.

«Jau sai ir suletta, jau enconusch bain avunda la via si d’alp», ha ditg Heidi ch’aveva suandà cun attenziun las tractativas. A Sebastian è crudà in grond pais giu dal cor, vesend cun ina giada sa deliberà da la necessitad da stuair sa rampignar si per las muntognas. El ha tschegnà misteriusamain a Heidi da vegnir da la vart e l’ha dà enta maun ina greva rolla ed ina brev per il tat e l’ha declerà che la rolla saja in regal da signur Sesemann. Quella stoppia però vegnir messa il pli giudim en il chanaster, anc sut ils paunins, e ch’ella stoppia far grond’attenziun che quella na giaja betg a perder, pertge che signur Sesemann prendess quai fitg en mal e na pudess mai pli emblidar quai; quai duaja la giunfrina po tegnair endament.

«Jau na la vegn franc betg a perder», ha Heidi ditg cun persvasiun ed ha mess la rolla e la brev giudim il chanaster. Uss è la valisch vegnida chargiada sin il char, e suenter ha Sebastian auzà Heidi ensemen cun ses chanaster sin l’aut sez, l’ha dà il maun per prender cumià e l’ha anc admonì ina giada cun segns d’avair quità dal cuntegn dal chanaster. Pertge ch’il viturin era anc daspera e Sebastian vuleva esser precaut, surtut uss ch’el stueva dir a sasez ch’el avess atgnamain gì il duair da manar sez l’uffant al lieu da destin. Il viturin è sa tschentà dasper Heidi sin il sez, ed il char è sa mess en moviment vers ils auts, entant che Sebastian è sesì davant la pitschna staziun per spetgar il tren da return, cuntent dad esser deliberà da la gita en muntogna tant temida.

L’um sin il char era il pasterner dal Dörfli; el manava a chasa ils satgs da farina. El n’aveva mai vis Heidi, ma sco tut ils abitants dal vitg saveva el da l’uffant ch’ins aveva manà a ses temp tar l’Alpöhi. Er aveva el enconuschì ils geniturs da Heidi ed aveva dalunga pensà ch’i sa tractia qua da l’uffant, dal qual vegniva discurrì tant. El sa dumandava be, pertge che l’uffant turnia gia a chasa ed essend per via ha el cumenzà a discurrer cun Heidi: «Ti vegns bain ad esser l’uffant ch’era là si tar l’Alpöhi, tar il tat?»

«Gea.»

«Èsi pia ì mal cun tai che ti turnas gia dad uschè dalunsch?»

«Na, insumma betg; nagin na po avair meglier che quai ch’ins ha a Francfurt.»

«Pertge turnas alura a chasa?»

«Be perquai che signur Sesemann m’ha lubì quai, uschiglio na fiss jau betg returnada.»

«Ma pertge n’es alura tuttina betg restada pli gugent ora là, er sch’ins t’ha lubì da vegnir a chasa?»

«Perquai che jau vom milli giadas pli gugent a chasa tar il non si d’alp.»

«Ti vegns ad esser d’in auter avis, cur che ti es là», ha marmugnà il pasterner. «Ma jau hai tuttina mirveglias», ha el ditg a sasez, «ella sto bain savair co ch’i stat si là.»

Alura ha el cumenzà a tschivlar e n’ha ditg pli nagut e Heidi ha guardà enturn ed ha cumenzà a tremblar d’agitaziun, pertge ch’ella ha enconuschì ils pigns per lung la via e da l’autra vart ils pizs dal Falknis che la guardavan sco per la salidar sco buns enconuschents, e Heidi ha er salidà, e pli ch’els avanzavan e pli che creschivan las spetgas da Heidi ed ella crajeva da stuair siglir giu dal char e currer il pli spert pussaivel, fin ch’ella fiss arrivada sisum. Ma ella è tuttina restada tschentada e n’è betg sa muventada, schebain ch’en ses intern tremblava tut.

I deva gist las tschintg, cur ch’els èn arrivads tar il Dörfli. Dalunga è sa rimnada enturn il char in’entira cumpagnia d’uffants e da dunnas ed in pèr vischins èn er vegnids natiers, pertge che la valisch e l’uffant sin il char dal pasterner avevan attratg l’attenziun da tut quels ch’abitavan là enturn e mintgin vuleva savair danunder ch’i vegnian e nua ch’i giajan ed a tgi che omadus appartegnian. Cur ch’il pasterner ha gì auzà giu dal char Heidi, ha ella ditg premurusamain: «Grazia! Il non vegn alura sez a prender la valisch», e vuleva sa far davent.

Ma ella è vegnida retegnida da tuttas varts; ina schauma da vuschs ha cumenzà a far dumondas e mintgina vuleva savair insatge auter. Heidi s’ha fatg strada tras la glieud. Ella mussava tanta tema en fatscha ch’ins l’ha immediat fatg plazza e l’ha laschà ir, ed in scheva a l’auter: «Vesas tge tema ch’ella ha? Ma ella ha er tutta raschun.» Ed uss han els cumenzà a raquintar in a l’auter co che l’Alpöhi saja daventà dapi in onn anc pli agen e na discurria pli gnanc in pled cun nagin e fetschia ina tschera, sco sch’el vuless far giu mintgin ch’al vegnia per strada, e che l’uffant na curriss segir betg en il gnieu da quest dragun, sch’el savess utrò nua ir.

Ma qua è il pasterner sa maschadà en il discurs ed ha ditg ch’el sappia bain dapli che tut ils auters, ed el ha raquintà misteriusamain, co ch’in signur haja accumpagnà l’uffant fin Maiavilla ed haja prendì cumià amiaivlamain da quel e pajà il pretsch per la conduita senza martgadar ed haja dà anc in bunamaun ed insumma possia el dir ch’i saja ì bain cun l’uffant, là nua che quel saja stà e che quel sez haja giavischà da returnar tar il tat. Questa nova è vegnida quittada cun gronda surpraisa e derasada per tut il Dörfli, uschia che la saira vegniva discurrì en mintga chasa dal fatg che Heidi haja giavischà da returnar or da tut bainstar tar il tat.

Heidi è currida il pli spert pussaivel or dal Dörfli e si per la spunda, stueva però da temp en temp sa fermar per trair il flad; il chanaster vi dal bratsch era vaira grev e la senda vegniva adina pli stipa, plinensi ch’ins gieva. Heidi aveva be anc in patratg: Vegn la nona bain anc a seser en il chantun sper sia roda da filar? Mo ch’ella na saja betg morta! Uss ha Heidi vis la chasetta là si en la foppa dal munt; ses cor ha cumenzà a batter; ella è ida anc pli spert, adina dapli ed adina pli ferm batteva ses cor. Uss era ella arrivada – dal tremblar n’era ella prest betg pli buna d’avrir la porta – uss bain – ella è siglida fin amez la stivetta e steva qua senza flad e senza pudair rabagliar or in pled.

«Oh, mes char Segner», è sa fatga udir ina vusch or dal chantun, «uschia sigliva en stiva Heidi, ah, mo sche jau l’avess anc ina giada en mia vita tar mai! Tgi è entrà?»

«Jau sun qua, nona, jau», ha Heidi clamà, è sa bittada en schanuglias dasper la nona, ha tschiffà ses bratsch e ses mauns, è sa pusada cunter ella e na pudeva dir betg pled dal plaschair. L’emprim è la nona stada uschè surpraisa ch’er ella n’ha pudì dir betg pled; alura è ella ida cun il maun tras ils chavels ritschads da Heidi ed ha ditg e turnà a dir: «Gea, gea, quai èn ses chavels e quai è er sia vusch. Oh ti char Segner, che ti ma cueschas anc quai!» Ed or dals egls tschorvs èn crudadas in pèr grossas larmas d’allegria sin il maun da Heidi.

«Es propi ti quai, Heidi? Es ti propi puspè turnada?»

«Gea, gea, pelvaira, nona, mo betg cridar, jau sun propi qua e vegn mintga di tar tai e na vom mai pli davent e per intgins dis na stos ti er mangiar nagin paun setg, guarda nona, guarda.»

E Heidi ha prendì or da ses chanaster in paun suenter l’auter, fin che tuts dudesch eran mantunads en il scussal da la nona.

«Oh uffant! Tge gronda benedicziun portas cun tai!», ha clamà la nona, cur ch’in paunin suandava l’auter senza fin. «Ma la pli gronda benedicziun per mai es ti tezza!» Alura ha ella puspè tutgà ils chavels ritschads da Heidi, l’ha stritgà las vistas chaudas ed ha ditg danovamain: «Di anc in pled, uffant, di anc insatge, per che jau ta possia udir.»

Heidi ha uss raquintà a la nona tge gronda tema ch’ella haja gì ch’ella saja forsa morta en il fratemp senza avair retschet ils paunins alvs e ch’ella n’avess mai mai pli pudì ir tar ella.

Uss è entrada la mamma da Peter ed è stada in mument senza sa mover da la surpraisa. Alura ha ella clamà: «Pelvaira, quai è Heidi, ma co è quai pussaivel!»

Heidi è stada si e l’ha purschì il maun e Brigitte na pudeva betg sa smirvegliar avunda, co che Heidi veseva or ed ella gieva enturn ella schend: «Nona, be sche ti pudessas vesair tge bel vestgì che Heidi ha e co ch’ella vesa or; ins na l’enconuscha quasi betg pli. Ed il chapè cun la plima sin maisa tutga er a tai? Al metta si e ta lascha contemplar.»

«Na, jau na vi betg», ha Heidi ditg. «Ti al pos avair, jau n’al dovr betg pli, jau hai anc mes agen.» Cun quai ha Heidi avert ses fagot cotschen ed ha prendì or ses vegl chapè ch’era anc vegnì smatgà ensemen pli fitg sin viadi. Ma Heidi na fascheva betg cas da quai; ella n’aveva betg emblidà, co ch’il tat aveva clamà suenter tar la partenza ch’el na la veglia mai vesair cun si in chapè cun plimas. Perquai aveva Heidi er tegnì en salv uschè premurusamain ses chapè, pertge ch’ella pensava gea adina al return a chasa tar il tat.

Ma Brigitte ha ditg da betg esser uschè tgutga, che quai saja in stupent chapè e ch’ella n’al acceptia betg. Ch’ins al possia forsa vender a la figlia dal magister en il Dörfli e survegnir blers daners persuenter, sch’ella n’al veglia betg purtar sezza. Ma Heidi è restada tar si’intenziun ed ha mess il chapè bufatgamain davos la nona en il chantun, nua che quel era zuppà dal tuttafatg. Alura ha Heidi tratg or cun ina giada ses bel vestgì, e sur la rassa sut, en la quala ella steva qua cun la bratscha niva, ha ella lià il faziel da culiez cotschen ed ha ditg, pigliond la nona per il maun: «Uss stoss jau ir a chasa tar il non, ma damaun vegn jau puspè tar tai. Buna notg, nona.»

«Gea, ve puspè, Heidi, ve puspè damaun», ha rugà la nona e strenschì ses maun tranter ils agens e na pudeva bunamain betg laschar ir l’uffant.

«Pertge has ti tratg or tes bel vestgì?», ha dumandà Brigitte.

«Per ir uschia tar il tat, uschiglio na m’enconuscha el betg pli; ti m’has er strusch enconuschì.»

Brigitte è anc ida cun Heidi davant porta, e qua ha ella ditg a Heidi in pau misteriusamain: «Il vestgì avessas ti tuttavia pudì laschar en, el t’avess bain enconuschì. Ma dal rest stos ti far attenziun: Peter di che l’Alpöhi haja adina nauscha luna e na discurria pli gnanc in pled.» 

Heidi ha ditg buna notg ed è ida si vers l’alp cun ses chanaster sin bratsch. Il sulegl da la saira illuminava enturn ed enturn la prada verda ed uss è er vegnì visibel da l’autra vart il vast champ da naiv da la Schesaplana e traglischava a tut pudair. Heidi stueva adina puspè sa fermar e guardar enturn, pertge che giond ensi aveva ella las muntognas autas davos dies. Uss è crudada ina glischur cotschna davant ella sin l’erva, ella è sa vieuta, qua – uschia n’aveva ella betg pli gì en memoria questa bellezza e na l’aveva er mai vis en ses siemi – ils pizs dal Falknis eran s’inflammads vers il tschiel, il vast champ da naiv era s’encotschnì e nivels rosa passavan suravi. L’erva sin l’alp era endorada enturn enturn, la grippa sbrinzlava e glischava ed en il funs s’extendeva l’entira val sco sut ina cuverta da vali.

Heidi steva entamez tut questas bellezzas, e dal grond plaschair e da l’emoziun la culavan las larmas cleras giu per las vistas. Ed ella ha stuì metter ils mauns ensemen e guardar vers tschiel ed engraziar ad auta vusch al char Segner ch’el l’aveva puspè manà a chasa e che tut era anc uschè bel ed anc pli bel che quai ch’ella era s’imaginada e che tut tutgava puspè ad ella. E Heidi era uschè cuntenta ed uschè ritga entamez tut questa pumpa ch’ella na chattava betg ils pleds per engraziar avunda al char Segner. Pir cur che la glisch enturn enturn è stada stizzada, è Heidi stada buna da chaminar vinavant.

Ma uss è ella ida uschè svelt si vers l’alp ch’i n’ha betg durà ditg, fin ch’ella ha observà las tschimas dals pigns sur il tetg, alura il tetg e l’entira chamona e sin il banc davant quella seseva il tat e fimava sia pipa e sur la chamona ondulavan e schuschuravan las veglias tschimas dals pigns en il vent da la saira. Uss è Heidi currida anc pli spert ed avant che l’Alpöhi possia insumma vesair endretg tgi che s’avischinia, è ella siglida vers el, ha bittà per terra il chanaster ed embratschà il vegl. Ed or da l’agitaziun d’al revair n’ha ella dumagnà or betg auter pled che be adina il givel: «Non! non! non!»

Il tat n’ha er ditg nagut; dapi blers onns al eran per l’emprima giada ils egls umids ed el als stueva sfruschar cun ils mauns. Alura ha el prendì davent da ses culiez la bratscha da Heidi, ha mess l’uffant sin ses schanugl ed al ha contemplà in mument: «Gea es ti puspè turnada a chasa, Heidi?», ha el ditg alura. «Co èsi ì cun tai? Propi nobel na vesas betg or; ta hani tramess davent?»

«Oh na, non», ha Heidi cumenzà uss a raquintar plain ardiment, «quai na stos ti betg crair. Els eran tuts uschè buns cun mai, Klara, la nona ed il signur Sesemann. Ma sas, non, jau na tegneva quasi betg pli or fin che jau possia puspè esser a chasa tar tai e mintgatant hai jau pensà da stuair stenscher, uschè fitg m’hai strenschì; ma jau n’hai ditg nagut, pertge che quai fiss stà malengraziaivel. Ma alura, ina damaun, m’ha signur Sesemann clamà fitg marvegl – ma jau crai ch’il medi saja stà la culpa da quai – ma quai stat forsa tut en la brev», – cun quai è ella siglida a terra ed ha prendì la brev e la rolla or dal chanaster ed ha mess tut enta maun al tat.

«Quai tutga a tai», ha quel ditg ed ha mess la rolla sper sai sin il banc. Alura ha el prendì la brev, l’ha legì tras e l’ha mess en giaglioffa senza dir in pled.

«Crajas ti d’anc pudair baiver latg cun mai, Heidi?», ha el dumandà, pigliond l’uffant per il maun per entrar en chamona. «Ma prenda là tia munaida cun tai; cun quella pos ti cumprar in letg entir e vestgids per in pèr onns.»

«Jau n’hai propi betg da basegn da quai, non», ha Heidi segirà, «in letg hai jau gia e Klara m’ha pachetà en tants vestgids che jau na dovr segiramain mai pli auters.»

«Prenda e metta en stgaffa; ti vegns bain a pudair duvrar quai ina giada.»

Heidi ha obedì ed è sigliottada suenter al tat en chamona, nua ch’ella è currida d’in chantun a l’auter dal plaschair ed er si per stgala; ma qua è ella sa fermada andetgamain ed ha clamà tut perplexa: «Oh non, jau n’hai nagin letg pli!»

«Quel vegn prest puspè ad esser semtgà», hai tunà si da qua giu, «jau na saveva gea betg che ti turnias a chasa; uss ve a baiver il latg!»

Heidi è vegnida giu ed è sesida sin sia sutga auta al vegl lieu ed alura ha ella prendì sia cuppa ed ha bavì cun grond gust, sco sch’ella n’avess mai giudì insatge uschia, e cur ch’ella ha mess, respirond l’aria frestga, la cuppa sin maisa, ha ella ditg: «Uschè bun sco noss latg n’è tuttina nagut sin il mund, non.»

Uss han ins udì dadora in ferm tschivel; sco ina frizza è Heidi siglida or dad isch. Qua è arrivada l’entira rotscha da chauras giu dals auts, siglind e sigliottond, ed amez quella steva Peter. Cur ch’el ha vis Heidi, è el stà airi sco enragischà e l’ha fixà senza dir pled. Heidi ha clamà: «Buna saira, Peter», ed è sa bittada amez las chauras: «Alvetta! Urset! M’enconuschais anc?», e las chauras stuevan avair enconuschì dalunga sia vusch, pertge ch’ellas han sfruschà lur testas vi da Heidi ed han cumenzà a beschlar ferventamain dal plaschair e Heidi ha clamà per num ina suenter l’autra e tuttas currivan enturn sco narras e sa chatschavan vi vers ella. Il Chardelin impazient è siglì sur duas autras chauras or per esser svelt sper ella e perfin l’Urblauna timida ha chatschà davent cun sias cornas il grond Tirc ch’è stà tut surstà da quest’impertinenza ed ha auzà en l’aria sia barba per mussar ch’el saja quai.

Heidi era mez or dal moni da l’allegria da puspè esser cun tut sias veglias cumpognas; ella ha embratschà repetidamain la pitschna, fina Urblauna e stritgà il Chardelin plain temperament ed è vegnida stumplada da las chauras vi e nà en lur grond attaschament, fin ch’ella è vegnida en vischinanza da Peter che sa chattava anc adina en il medem lieu.

«Ve nà, Peter, e ma giavischa ina buna saira!», al ha clamà Heidi.

«Es ti puspè qua?», ha el finalmain ditg en sia gronda surpraisa, s’approximond a Heidi e pigliond ses maun ch’ella al aveva gia daditg tanschì vi, ed alura ha el dumandà, sco ch’el fascheva semper la saira, returnond a chasa: «Vegns ti damaun puspè cun mai?»

«Na, damaun betg, ma forsa puschmaun, pertge che damaun stoss jau ir tar la nona.»

«Igl è bun che ti es puspè qua», ha Peter ditg cun bucca rienta e traglischond dal plaschair ed alura è el sa mess sin via vers chasa. Ma oz aveva el da sa sfadiar pli che mai cun sias chauras; apaina ch’el las aveva finalmain rimnà enturn sai cun clamar e smanatschar, èn tuttas puspè sa vieutas e curridas suenter a Heidi ch’era ida vers la stalla cun in bratsch enturn la testa da l’Alvetta e cun l’auter enturn quella da l’Urset. Heidi ha stuì entrar cun sias duas chauras en stalla e serrar la porta, uschiglio na fiss Peter mai vegnì davent cun ses triep. Cur ch’ella è turnada en chamona era ses letg gia preparà, bel aut e savurus, pertge ch’il fain era en be da curt e sur quel vi aveva il tat rasà or cun tutta premura ils lenziels schubers. Heidi è sa messa cun grond plaschair en letg ed ha durmì uschè bain sco dapi in entir onn betg pli.

Durant la notg è il tat stà si almain diesch giadas, è ì si da stgala ed ha tadlà plain premura, sche Heidi dormia e na saja betg malruassaivla; el ha er controllà, sche la fora da la fanestra, en da la quala la glina pudeva guardar sin il letg da Heidi, saja anc stuppada bain cun fain, pertge che dad uss davent na dastgava la glina betg pli guardar viaden. Ma Heidi ha durmì tut la notg e n’ha fatg gnanc in pass, pertge che sia gronda brama era vegnida saziada; ella aveva puspè vis las muntognas en quel cotschen misterius da la saira; ella aveva udì a schuschurar ils pigns; ella era puspè a chasa sin l’alp.


14.
La dumengia, cur che sunan ils zains
[edit]

Heidi steva sut ils pigns ondulants e spetgava il tat che vuleva ir oz cun ella a manar la valisch si dal Dörfli, durant ch’ella gieva tar la nona. Ella na pudeva prest betg pli spetgar da revair la nona e d’udir co ch’ils paunins l’avevan gustà, ma tuttina n’aveva ella betg lungurella, pertge ch’ella na pudeva betg udir avunda ils tuns da la patria or dal schuschurim dals pigns sur ella e giudair avunda la savur e glischur dal pastg verdent e da las flurs auradas.

Uss è il tat vegnì or da la chamona, ha anc dà in’egliada enturn enturn ed ha alura ditg cuntent: «Bun, uss pudain nus ir!»

Igl era sonda e quest di fascheva l’Alpöhi urden en chamona, en stalla ed en il conturn; quai era sia disa ed oz aveva el procurà per quai gia da bun’ura per pudair dalunga sa metter sin via il suentermezdi cun Heidi. Tar la chasa da Peter èn els sa separads e Heidi è currida en chasa. Gia aveva la nona udì ses pass e l’ha clamà cordialmain: «Vegns uffant? Vegns puspè?»

Alura ha ella tschiffà il maun da Heidi ed al ha tegnì ferm, pertge ch’ella aveva anc adina tema che l’uffant la pudess puspè vegnir prendì davent. Ed uss ha la nona stuì raquintar co ch’ils paunins l’hajan gustà, ed ella ha segirà d’esser sa recreada talmain londervi ch’ella sa sentia oz pli ferma che dapi daditg. E la mamma da Peter ha agiuntà che la nona haja vulì mangiar ier ed oz ensemen be in paunin per tema da vegnir memia spert a fin cun quels e ch’ella sa revegniss senza dubi, sch’ella cuntinuass otg dis a la lunga a mangiar mintga di in.

Heidi ha tadlà Brigitte cun attenziun ed ha anc ponderà in mument. Uss aveva ella chattà la dretga via: «Jau sai tge che jau fatsch, nona! Jau scriv a Klara ina brev e lura ma trametta ella segiramain anc ina giada tants paunins u duas giadas tants, pertge che jau aveva gia in grond mantun en stgaffa e cur ch’i m’han prendì davent quels, ha Klara ditg da ma dar gist tuttina bler e quai vegn ella bain a far.»

«Bun Dieu», ha ditg Brigitte, «quai è bain manegià; ma ponderescha ch’els daventan er dirs. Sch’ins avess be qua e là in bluztger danvanz. Il pasterner qua giu en il Dörfli fa er da quels; ma jau poss apaina pajar il paun nair.»

Uss è ida ina sclerida da legria sur la fatscha da Heidi: «Oh, jau hai blera munaida, nona», ha ella ditg givlond ed è siglida ad aut dal plaschair, «uss sai jau tge far cun quella! Mintga di stos ti avair in paunin frestg e la dumengia dus, e Peter als po purtar si dal Dörfli.»

«Na, na, uffant!» è sa dustada la nona, «quai na vi jau betg, la munaida n’has ti betg survegnì per quest intent. Ti la stos consegnar al tat ed el ta vegn alura a dir tge che ti has da far cun quella.»

Ma Heidi n’ha betg sa laschà disturbar en ses entusiassem; ella è siglida giubilond per la stiva enturn: «Uss po la nona mangiar mintga di in paunin e sa revegn puspè e – o nona», ha ella clamà cun nov’allegria, «cur che ti es puspè sauna vegni segiramain er puspè cler enturn tai, ti has forsa pers la vesida be perquai che ti es uschè indeblida.»

La nona ha taschì; ella na vuleva betg turblar il plaschair da l’uffant. Siglind enturn èn ils egls da Heidi crudads cun ina giada sin il vegl cudesch da chanzuns da la nona ed ella è vegnida sin in’autra idea allegraivla: «Nona, uss sai jau er leger detg bain; ta duai jau preleger ina chanzun or da tes cudesch vegl?»

«Oh gea», ha rugà la nona tut surpraisa ed ha dumandà plain plaschair: «Sas ti propi far quai, uffant, sas ti quai?»

Heidi è raivida sin ina sutga ed ha prendì giud curuna il cudesch, cuvert da pulvra, pertge ch’el era restà ditg si là senza vegnir tutgà. Heidi al ha nettegià da la pulvra, è sesida sin ina stgabella sper la nona e l’ha dumandà tge ch’ella duaja leger.

«Tge che ti vuls, uffant, tge che ti vuls!», e la nona seseva là plain mirveglias ed aveva mess la roda da filar in pau da la vart.

Heidi ha sfeglià e legì qua e là ina lingia: «Uss vegn insatge dal sulegl, quai ta vi jau preleger, nona.»

Heidi ha cumenzà ed è daventada sezza adina pli passiunada ed intgantada cun leger:

 

«Sco ch’il cor giavischa,

Il sulegl traglischa.

Porta cun ses radis,

A la fin dals viadis,

In profund confiert.


Il mantè terrester,

Ma daventa ester.

L’auter mund salida,

Enten tschiel envida,

Lev è uss mes spiert.


La citad divina,

Ussa s’avischina.

Tut mes egl admira,

Stizza si’arsira.

Laud a Dieu, onur!


Paja dal paschaivel,

Patria dal crettaivel,

Da la mort ventschider,

Ti mes cumplenider,

Sempitern Signur!


Sco il vent tut passa,

Nus be embarassa,

Dieu sulet subsista,

Auza nossa vista,

Rend’etern il mund.


Sia glori’e grazia,

Stida la disgrazia.

El ils cors conforta,

Spendrament ans porta,

Dat sustegn e fund.


Tut patir sin terra,

Tschess’a la glisch clera.

Suenter mar stemprada,

Suonda la levada,

Alva, dultsch marvegl!


Pasch e quietezza,

Segnan la autezza.

Chant ed allegria,

Èn cun mai sin via,

Si vers il sulegl.»


La nona steva tut quieta cun ils mauns a Dieu e sin sia fatscha sa mussava in’expressiun d’ina profunda allegria, sco che Heidi n’aveva anc mai vis, e las larmas culavan ad ella giu per las vistas. Cur che Heidi ha taschì, ha ella rugà cun brama: «Oh, anc ina giada Heidi, ma lascha anc udir ina giada:


«Tut patir sin terra,

Tschess’a la glisch clera.»


E l’uffant ha anc cumenzà ina giada ed ha legì cun agen plaschair ed ardiment:


«Tut patir sin terra,

Tschess’a la glisch clera.

Suenter mar stemprada,

suonda la levada,

Alva, dultsch marvegl!


Pasch e quietezza,

Segnan la autezza.

Chant ed allegria,

Èn cun mai sin via,

Si vers il sulegl.»


«Oh Heidi, quai fa cler! Quai fa uschè cler en il cor! Oh co m’has ti fatg bain, Heidi!», ha la nona ditg e turnà a dir, e Heidi tut traglischava dal plaschair e stueva adina puspè guardar sin la nona, pertge che uschia na l’aveva ella mai vis. Ella n’aveva insumma betg pli la solita fatscha melanconica, mabain guardava cun tanta allegria e renconuschientscha, sco sch’ella vesess gia cun egls novs, clers en il bel curtin celest.

Uss ha insatgi pitgà vi da la fanestra, e Heidi ha vis là or il tat che l’ha fatg segn da vegnir cun el a chasa. Ella ha obedì svelt, ma betg senza avair empermess a la nona da vegnir damaun puspè, ed er sch’ella giess cun Peter sin pastgira, sche vegnia ella tuttina engiu da mezdi. Pertge che per Heidi era quai il pli grond plaschair da puspè pudair far cler a la nona e da la render cuntenta, anc pli grond che da restar tuttadi sin la pastgira sulegliva tar las chauras e tar las flurs. Brigitte è currida suenter a Heidi fin a l’isch cun il vestgì ed il chapè. Il vestgì ha Heidi prendì sin bratsch, pertge ch’il tat al enconuscheva gia, ha ella pensà per sai. Ma il chapè n’ha ella betg vulì prender; Brigitte duaja salvar quel, ella sezza n’al vegnia mai pli a metter sin chau.

Heidi era uschè agitada ch’ella ha dalunga stuì raquintar al tat tut quai che legrava ses cor; ch’ins possia cumprar per la nona paunins alvs er qua giu en il Dörfli, sch’ins mo haja munaida, e che quai haja fatg uschè bain e cler a la nona, e cur ch’ella ha gì finì, è ella sa vieuta vers il tat ed ha ditg plain speranza: «Navaira non, er sche la nona na vul betg, ti ma das tuttina la munaida ch’è en la rolla, per pudair dar a Peter mintga di in bluztger per cumprar in paunin alv e la dumengia dus?»

«Ma il letg, Heidi» ha ditg il tat, «in letg endretg per tai fiss bun, e suenter resta bain anc avunda per intgins paunins.»

Ma Heidi n’ha betg laschà ruaus al tat ed al ha sincerà ch’ella dormia bler pli bain sin ses letg da fain che en in letg da plimas sco quel da Francfurt, ed ha rugà uschè instantamain ch’il tat ha la finala ditg: «La munaida tutga a tai, fa quai che ti vuls; cun quella pos ti procurar plirs onns a la lunga paunins a la nona.»

Heidi ha givlà dal plaschair: «Oh juhe! Uss na sto la nona mai pli mangiar paun nair dir, non! Uss è tut uschè bel sco anc mai dapi che nus vivain!», e Heidi è siglida ad aut vi dal maun dal tat ed ha dà givels sco ils utschels dal tschiel.

Ma cun ina giada è la mattetta vegnida tut seriusa ed ha ditg: «Oh, sch’il char Segner avess consentì da bell’entschatta a mes fervents giavischs, na fiss tut quai betg daventà uschia! Jau fiss alura turnada dalunga a chasa ed avess purtà a la nona be paucs paunins ed jau n’avess betg pudì preleger ad ella, quai che la fa uschè bain. Ma il char Segner aveva gia pensà a tut bler pli bain che quai che jau saveva; la tatta m’ha ditg quai ed uschia èsi uss er daventà. Oh co che jau sun cuntenta ch’il char Segner n’ha betg cedì, cur che jau al hai implorà uschè ferventamain! Ma uss vi jau adina urar uschia sco che la tatta m’ha mussà ed adina engraziar al char Segner, e sch’el na fa betg gist quai che jau supplitgesch, vi jau adina pensar per mai: Quai va segir puspè sco a Francfurt – il char Segner ha segir puspè en mira insatge bler meglier. Ma nus vulain er urar mintga di, u betg non, e na vulain mai emblidar da far quai, sinaquai ch’il char Segner n’emblidia er betg nus.»

«E sch’ins faschess tuttina quai?», ha murmurà il tat.

«Oh cun quel na vai betg bain, pertge ch’il char Segner al emblida er ed al lascha ir per ses fatg, e cur ch’i va mal cun el ed el sa lamenta, n’ha nagin cumpassiun cun el, mabain tut di be: ‹El ha bandunà sco emprim il char Segner ed uss al lascha er ir il char Segner ch’al pudess gidar›».

«Quai è vair, Heidi! Danunder sas ti quai?»

«Da la tatta; ella m’ha explitgà tut quai.» Il tat è ì in mument senza dir pled, alura ha el ditg per sai, cuntinuond cun ses pensament: «E sche quai è ina giada uschia, resta quai uschia; enavos na po nagin e quel che Dieu ha emblidà, resta emblidà.»

«Oh na, non, turnar enavos pon ins, quai sai jau er da la tatta; alura va tut sco che di la bella istorgia en mes cudesch, ma quella n’enconuschas ti betg; ma uss essan nus prest a chasa, alura vegns ti ad udir quant bella che quell’istorgia è.»

Heidi ha festinà pli e pli, faschond l’ultima muntada, ed apaina arrivads, ha ella laschà ir il maun dal tat ed è currida en la chamona. Il tat ha prendì il schierl giu dal dies, en il qual el aveva mess la mesadad da la rauba or da la valisch, pertge che da purtar si l’entira valisch al fiss stà memia grev. Alura è el sa tschentà tut pensiv sin il banc. Heidi è puspè turnada cun ses grond cudesch sut bratsch: «Oh quai è bun, che ti t’es gia tschentà», e cun in sigl seseva ella sper il tat ed aveva gia chattà l’istorgia; pertge che quella aveva ella gia legì uschè bleras giadas ch’il cudesch s’avriva adina precis en quest lieu.

Uss ha Heidi legì cun grond ardiment l’istorgia dal figl che steva bain a chasa, nua che bellas vatgas e nursas pasculavan sin ils prads dal bab e nua ch’el pudeva star sin la pastgira, vestgì cun in bel mantè e pusà sin ses bastun da pastur, contemplond la rendida dal sulegl, sco ch’ins pudeva observar sin il maletg. Ma in bel di ha el vulì avair per sai sia part da la facultad ed esser ses agen patrun, ha pretendì quai dal bab, è ì davent ed ha sfarlattà tut. E cur ch’el n’aveva pli nagut, ha el stuì ir famegl tar in pur che n’aveva betg uschè bella muaglia sco ses bab, mabain be portgs. Quels ha el stuì pertgirar ed el aveva be anc sdratscha vi da sai e survegniva da mangiar be in pau da quai ch’era destinà per ils portgs. Qua è el sa regurdà quant bain ch’el steva a chasa e quant bun ch’il bab era adina stà cun el e quant malengraziaivel ch’el aveva agì cunter il bab, ed el ha stuì bragir da la ricla ed encreschadetgna. Ed el ha ditg a sasez: Jau vi ir tar mes bab ed al rugar per perdun ed al dir che jau na saja betg degn dad esser numnà ses figl, ma ch’el ma duaja prender tar sai be sco ses schurnalier. E cur ch’el è s’approximà a la chasa dal bab, ha quel vis el ed al è currì encunter.

«E tge crajas ti, non, che daventia uss?», ha Heidi interrut sasezza en preleger, «uss manegias ti ch’il bab saja anc adina vilà sin el ed al fetschia reproschas. Ma na, taidla be la cuntinuaziun: Il bab al ha contemplà, ha gì cumpassiun cun el, è sa bittà ad el enturn culiez ed al ha bitschà. Ed il figl al ha ditg: Bab, jau hai fatg putgà davant il tschiel e davant tai e na sun betg pli degn dad esser numnà tes figl. Ma il bab ha ditg a ses famegls: Manai nà il pli bel vestgì e trai en quel e dai ad el in anè vi dal maun e chalzers sut ils pes e mazzai il vadè engraschà ed ans laschai mangiar e star alleghers, pertge che quest mes figl era mort ed è puspè daventà viv, el era ì a perder ed è puspè vegnì chattà. Ed els han cumenzà a star alleghers. – N’è quai betg ina bell’istorgia, non?», ha dumandà Heidi, cur che quel steva anc adina senza dir pled, cur ch’ella avess spetgà dad el in segn d’allegria e da stupefacziun.

«Pelvaira, Heidi, l’istorgia è bella», ha ditg il non, ma sia fatscha era uschè seriusa che Heidi è daventada tut quieta ed ha contemplà las illustraziuns. Anc ina giada ha ella tegnì il cudesch davant il tat ed al ha ditg: «Guarda co ch’el è cuntent», mussond cun il det sin il maletg dal figl returnà, co ch’el steva sper il bab cun ses vestgì nov ed appartegneva puspè ad el sco ses figl.

In pèr uras pli tard, cur che Heidi era gia daditg en profunda sien, è il tat ì si per la stgala stretga ed ha mess la lampa sper il letg da Heidi, uschia che la glisch crudava sin l’uffant durmentà. Ella steva en dies cun ils mauns mess ensemen, pertge ch’ella n’aveva betg emblidà dad urar. Sin sia fatscha giascheva in’expressiun da pasch e da confidenza beada, la quala stueva dir insatge er al tat, pertge che ditg è el restà senza sa mover e n’ha betg laschà or d’egl l’uffant durmentà. Uss ha er el mess ensemen ils mauns ed ha ditg sut vusch cun la testa sbassada: «Bab, jau hai fatg putgà cunter il tschiel e cunter Tai e na sun betg degn dad esser numnà tes figl!» Ed in pèr grossas larmas èn culadas giu per sia fatscha.

Paucas uras pli tard, cun il chatschar da l’alva, steva l’Alpöhi davant sia chamona e guardava enturn cun egls clers. La damaun da la dumengia brigliava e glischava sur munts e vals. Inqual zain dal di sa fascheva udir si dal funs da la val ed en ils pigns chantavan ils utschels lur chanzuns matutinas. Uss è il tat returnà en la tegia: «Ve, Heidi!», ha el clamà si da stgala. «Il sulegl è levà! Tira en in bel vestgì; nus vulain ir en baselgia!»

Heidi n’ha betg fatg spetgar ditg. Quai era in clom dal tuttafatg nov dal tat; a quel stueva ella obedir spert. En in dus è ella siglida giuador en ses bel vestgì da Francfurt. Ma tut surstada è ella sa fermada davant il tat ed al ha contemplà: «Oh non, uschia na t’hai jau mai vis! Quest tschop cun ils buttuns d’argient n’has ti mai purtà. Oh, ti es uschè bel en tes vestgì da dumengias.»

Il vegl ha guardà surriend sin l’uffant ed ha ditg: «E ti en il tes; ma ve uss.» El ha prendì il maun da Heidi en il ses ed uschia èn els ids ensemen giu per la spunda. Da tuttas varts èn uss sa fatgs udir ils zains, adina pli cler e pli dad aut, plinengiu ch’els vegnivan, e Heidi ha tadlà cun daletg ed ha ditg: «Audas, non? Igl è sco ina gronda, gronda festa.»

Là giu en il Dörfli era gia sa rimnada l’entira raspada en baselgia e cumenzava gist a chantar, cur ch’il tat è entrà cun Heidi ed è sa tschentà en l’ultim banc. Ma amez il chant ha quel che seseva il pli datiers dà a ses vischin ina cundunada ed ha ditg: «Has vis? L’Alpöhi è en baselgia!» Ed il segund ha stumplà il terz ed uschia vinavant ed en pauc temp udiv’ins a scutinar da tuttas varts: «L’Alpöhi! L’Alpöhi!» E las dunnas han bunamain mintgina stuì volver in mument il chau, e la gronda part dad ellas èn crudadas in pau or da la melodia, uschia ch’il primchantadur ha gì gronda fadia da manar il chant ad ina buna fin. Ma cur ch’il reverenda ha cumenzà a pregiar, è sparida tutta distracziun, pertge che ses pleds han cuntegnì in laud ed in engraziament uschè fervent che tut ils auditurs èn stads commuventads ed han gì il sentiment ch’i saja capità cun els tuts insatge extraordinari.

Finida la pregia, è l’Alpöhi sortì cun l’uffant vi dal maun ed è ì vers la chasa-pravenda, e tuts quels ch’èn sortids cun el u ch’eran gia là ora, al han guardà suenter, e la gronda part als èn ids suenter per guardar, sch’el entria propi en chasa-pravenda, quai ch’è stà il cas. Alura èn els stads ensemen en gruppas ed han discutà en grond’agitaziun il fatg insolit che l’Alpöhi era vegnì en baselgia e tuts guardavan cun grondas mirveglias vers la chasa-pravenda, schebain l’Alpöhi vegnia bain a sortir da quella en gritta e dischuniun u en pasch cun il signur reverenda, pertge ch’ins n’aveva gea nagin’idea daco ch’il vegl era vegnì giu en il Dörfli e co ch’i saja propi manegià.

Ma tuttina avevan blers gia cumenzà a vesair las chaussas in pau cun auters egls ed in ha ditg a l’auter: «Forsa na statti gnanc uschè mal cun l’Alpöhi sco quai ch’ins crai. Ins sto be guardar cun tge quità ch’el tegna l’uffant per il maun.» E l’auter ha ditg: «Quai hai jau adina ditg e tar il signur reverenda na giess el betg, sch’el fiss uschè nausch, uschiglio stuess el gea avair tema; ins exagerescha er bler.» Ed il pasterner ha manegià: «N’hai jau betg ditg quai sco pli emprim? Dapi cura va in pitschen uffant ch’ha da mangiar e da baiver tant sco ch’el vul ed uschiglio tut il bun dal mund davent da tut quai e returna tar ses tat, sche quel è nausch e selvadi ch’el sto avair tema dad el?»

E la simpatia per l’Alpöhi è creschida pli e pli, pertge che uss èn vegnidas natiers er las dunnas ch’avevan udì da Peter e da la nona baininqual chaussa che laschavan cumparair il vegl tut auter che quai che l’opiniun publica fascheva crair, ed igl ha fatg pli e pli l’apparientscha, sco sche tuts spetgassan qua per far bainvegni ad in vegl ami ch’als aveva mancà dapi daditg.

L’Alpöhi era entant arrivà tar l’isch da la stanza da studi ed ha spluntà. Il signur reverenda ha avert l’isch ed è ì encunter a l’entrant, betg surprais, sco ch’el avess bain pudì esser, mabain sco sch’el al avess spetgà. Sto esser ch’el n’aveva betg survesì la preschientscha insolita en baselgia. El ha prendì il maun dal vegl ed al ha smatgà repetidamain cun gronda cordialitad. L’Alpöhi steva qua e na saveva l’emprim betg tge dir, pertge ch’in bainvegni uschè cordial n’aveva el betg spetgà.

Uss è el sa prendì ensemen ed ha ditg: «Jau vegn a supplitgar il signur reverenda da vulair emblidar ils pleds che jau al hai ditg si d’alp e da betg prender en mal, sche jau ma sun mussà renitent a ses cussegl bain manegià. Il signur reverenda ha gì raschun en tuts reguards ed jau hai gì entiert, ma jau vi uss suandar ses cussegl e prender sur enviern dimora en il Dörfli, pertge che la stagiun fraida n’è betg adattada si là per l’uffant tener. E sche la glieud giu qua ma guarda da la vart sco in dal qual ella na sa fida betg, sche n’hai jau betg merità autramain; ma il signur reverenda na vegn gea betg a far quai.»

Ils egls amiaivels dal reverenda glischavan dal plaschair. El ha anc piglià ina giada il maun dal vegl, al ha squitschà en il ses ed ha ditg cun commoziun: «Vischin, Vus essas stads en la dretga baselgia anc avant che vegnir giu en la mia; quai ma fa grond plaschair. E Vus na vegnis betg a stuair As enriclar dad esser puspè turnads tar nus e da vulair viver cun nus ensemen. Tar mai vegnis Vus adina ad esser bainvis sco in char ami e vischin ed jau speresch da pudair giudair cun Vus baininqual ura da la saira, pertge che Vossa cumpagnia m’è chara e grata, e per la pitschna vulain nus er chattar buns amis.»

Cun quai ha il reverenda mess amiaivlamain ses maun sin il chau ritschà da Heidi, l’ha prendì per il maun e manà ord chasa, accumpagnà dal tat. Pir davant l’isch-chasa ha el prendì cumià dad els, ed uss ha tut la glieud ch’era sa rimnada pudì constatar co ch’il signur reverenda scurlattava adina puspè il maun da l’Alpöhi, sco sche quel fiss ses meglier ami, dal qual el na savess strusch pli sa separar.

Apaina serrà l’isch-chasa, è alura er s’avischinada l’entira societad a l’Alpöhi, e mintgin vuleva esser l’emprim e tants mauns èn sa stendids a medem temp vers el ch’el na saveva gnanc tgenin ch’el duaja tschiffar sco emprim. Ed in al ha ditg: «Quai ma faschess propi plaschair, aug, sche Vus vegnissas puspè ina giada tar mai!» Ed in auter: «Jau avess er gia daditg ennà discurrì gugent in pèr pleds cun Vus, aug.» Ed uschia tunavi e stumplavi da tuttas varts, e cur che l’aug ha respundì sin tuts quests amiaivels invits ch’el haja l’intenziun da prender puspè dimora en il Dörfli e da passentar l’enviern en cumpagnia da buns enconuschents, qua hai dà pir da dretg in spectacul ed i pareva sco sche l’Alpöhi fiss la persuna la pli bainvisa en l’entir vitget, la quala haja mancà a mintgin.

Anc lunsch si vers l’alp èn il tat e l’uffant vegnids accumpagnads da la gronda part dad els, e prendend cumià vuleva mintgin avair l’empermischun che l’Alpöhi al fetschia bainbaud ina visita cur ch’el turnia puspè engiu. E cur che la glieud è ida engiu vers il Dörfli, è il vegl sa fermà ed als ha guardà suenter in’entira pezza e sin sia fatscha è sa mussada ina glisch uschè chauda, sco sch’il sulegl glischass or da ses intern. Heidi al ha fixà ed al ha ditg tut cuntenta: «Non, oz daventas ti adina pli bel; uschia n’es ti anc mai stà.»

«Propi?», ha il tat fatg bucca da rir. «Ma sas, Heidi, cun mai vai oz er pli bain che quai che jau chapesch e merit, e da star en pasch cun Dieu ed ils umans fa ins uschè cuntent! Il char Segner ha manegià bain cun mai ch’el ha tramess tai si d’alp.»

Arrivads tar la chasetta da Peter, ha il tat avert dalunga l’isch ed è entrà: «Allegra, nona!», ha el clamà en da porta, «jau pens che nus stoppian puspè cumenzar a reparar qua e là, avant ch’il vent d’atun arrivia.»

«Ti bun Dieu! Quai è l’aug!», ha clamà la nona tut surpraisa. «Ch’i dat anc da quai! Che jau As poss finalmain engraziar per tut quai che Vus avais fatg per mai, aug! Dieu paja! Dieu paja!»

E tremblond dal plaschair ha la veglia nona stendì or ses maun e cur ch’il tat al ha scurlattà cordialmain, ha ella cuntinuà, tegnend ferm il maun dal vegl: «Ed in giavisch che jau hai anc sin il cor, aug: sche jau duess avair fatg mo ina giada entiert a Vus, na ma chastiai betg cun laschar ir puspè davent Heidi avant che jau ruaus qua giu dasper baselgia. Oh Vus na savais betg, tge che l’uffant munta a mai!» Ed ella ha serrà Heidi, ch’era gia sa strenschida vi dad ella, fermamain en sia bratscha.

«N’hajas nagina tema, nona», ha quietà l’aug, «en questa moda na vi jau chastiar ni Vus ni mai. Uss restain nus tuts ensemen e, sche Dieu vul, anc bain ditg.»

Brigitte ch’era er preschenta, ha tratg l’aug en in chantun, al ha mussà il bel chapè cun plima ed al ha raquintà co che quai era ì cun quel, e ch’ella na possia natiralmain betg acceptar quel da l’uffant. Ma il tat ha dà in’egliada plaschaivla sin Heidi ed ha ditg: «Il chapè tutga ad ella e sch’ella n’al vul betg pli metter sin chau, sch’è quai sia chaussa e sch’ella al ha dà a tai, sch’al prenda be!»

Brigitte è stada fitg cuntenta da la sentenza nunspetgada: «Quel vala dapli che diesch francs, guarda be!», ed en si’allegria ha ella tegnì il chapè aut en l’aria. «Ma tge gronda benedicziun che Heidi ha manà cun sai da Francfurt! Jau hai gia ponderà pliras giadas, sche jau na duess betg er trametter in pau Peter a Francfurt, tge crajais, aug?»

L’aug ha stuì cumenzar a rir. El ha manegià che quai na pudess far nagin donn a Peter, ma ch’el stoppia spetgar sin ina bun’occasiun.

Uss è quel gist vegnì en dad isch, suenter esser siglì cun la testa cunter quella che tut ha stremblì; el stueva avair gronda prescha. Tut a buffond è el sa fermà amez la stiva ed ha mussà ina brev. Quai era propi er ina chaussa anc mai capitada, ina brev adressada a Heidi ch’ins al aveva surdà en il biro da posta dal Dörfli. Uss èn tuts sesids cun gronda mirveglia enturn la maisa. Heidi ha avert la brev e l’ha prelegì ad auta vusch e senza star airi.

La brev era scritta da Klara Sesemann. Ella ha raquintà a Heidi ch’i saja daventà en chasa uschè lungurus dapi sia partenza, ch’ella na possia betg supporter quai a la lunga, e ch’ella haja rugà uschè ditg il bab fin ch’el haja fixà gia sin l’atun il viadi a Ragaz Bogn; che la tatta veglia er vegnir cun els per far ina visita a Heidi ed al non sin l’alp. En pli laschia la tatta drizzar or a Heidi ch’ella haja fatg bain da manar cun sai ils paunins per la nona e per che quella n’als haja betg da mangiar sitgs, suondia gist er il café latiers che saja gia en viadi; e cur ch’ella vegnia sin l’alp, stoppia Heidi manar er ella tar la nona.

Qua hai dà in tal plaschair e smirvegl davart questas novas e tant da dir e dumandar, pertge che la grond’aspectativa pertutgava tuts enina, uschia che perfin il tat n’era gnanc s’accurschì quant tard ch’igl era vegnì. E tuts eran uschè cuntents ed alleghers en vista als dis che duevan vegnir, e quasi anc dapli pervi da las uras passentadas communablamain, uschia che la nona ha ditg a la fin: «Il pli bel èsi tuttina, sch’in vegl ami vegn e porscha puspè il maun, sco avant lung temp; quai dat in sentiment da cuntentezza en il cor, da chattar ina giada puspè tut quai ch’ans è char. Vus vegnis bain a turnar bainbaud, aug, e l’uffant gia damaun?»

Quai è vegnì empermess a la nona cun dar il maun; ma uss eri uras dad ir ed il tat è sa mess cun Heidi sin via si vers l’alp, e sco ch’il cler tun dals zains dalunsch e damanaivel als aveva clamà engiu la damaun, uschia als ha accumpagnà il zain da notg paschaivel fin sin l’alp, nua ch’els èn vegnids retschavids da la tegia d’alp che glischava, sco en mandura da dumengias, en la splendur da la saira.

Ma l’atun, cur che la tatta arriva, vegni segiramain a dar bain inqual nova allegria e surpraisa tant per Heidi sco er per la nona, e franc vegn er ad arrivar in dretg letg sin il ladritsch, pertge che nua che la tatta tschenta il pe, qua vegnan bainbaud tuttas chaussas en bun urden, tant vers anora sco er vers anen.


Indicaziuns bibliograficas[edit]

Johanna Spyri. Heidi’s Lehr- und Wanderjahre. Eine Geschichte für Kinder und auch für Solche, welche die Kinder lieb haben. Gotha 1880.


Licenza[edit]

Public domain
This work is in the public domain in countries where the copyright term is the author's life plus 70 years or less. See Copyright.


Translaziun:[edit]

I, the copyright holder of this work, hereby release it into the public domain. This applies worldwide.

In case this is not legally possible:
I grant anyone the right to use this work for any purpose, without any conditions, unless such conditions are required by law.