I biei tenpe no torna pi

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
I biei tenpe no torna pi  (1946)  by Teresa Lorenzi in Da Col
ladin anpezan

I BIEI TENPE NO TORNA PI

Tèsa Chenòpa (Teresa Lorenzi in Da Col)

1[edit]

L é ousciuda; basta pede el fornel, da dasséra se sin và de fora, ades che r aria s à tenperà[1] 1 .

Ra famea sin và pa ra ares a 'suià a pacacóre, ra 'soentù varda de se tirà agnoche l é nafré pi scuro e i vece i se sturta sul sorei de calche ciasa e i se ra conta. Pian pian, una areòta, rua anche ra femenes a se scentà 'sò un iejo par bicià via ra fadia. Fin che i ome parla de ra consegna, de cavai, de pòntes che à bisoin de esse pontelade [2]2 , ra femenes es bartasea ra sciores. “Sta sciores es é senza nafré de rispeto umano, l é un scandàl [3]3 - ra scomenza Ànsola, propio era che, de sete fioi che r à, solo doi i é del stesso pare, parceche i é 'somelìs. - Con ra scusa de ciapà el sol – ra continua [4]4 - es và in 'siro mesa nudes e es no se vargogna de ra famea. Ai nostre tenpe ra no n ea coscì.”

“Ra no n ea coscì, ma peso” - ra no n à podù fei demanco de dì Ioana, che r à apena 23 ane. “No n é vero” - ra i responde 'Saria - “ai nostre tenpe ra femenes sin stajea a ciasa a se fei i sò laore; ancuoi inveze es vó esse come i ome: es se taia 'sò ra derzes, es se bete ra barghesces, es mena l automobile e es pipa un spagnoleto drio l outro.”

“Ma 'Saria, vos ce seo drio a fei ades?” “Tiò tanbura, spero no te me voràs[5] 5 paragonà [6]6 a chera sapes, parceche me fejo una pipada!” A fei un paragon [7]7 sarae stà defizile, parceche ra pipaa con una pipa tiroleje, e intrà era e Chele es fejea duto una neola, che el parea de esse pede una ciucera.

“Almanco nos no n on outre vizie” - ra se defende pronta Chele - “inveze eres es ghin à un grun. Presenpio, chera sciora che aee ió l an passà ra pipaa come un camin, ra 'sia a dromì a straores e da bonora ra no se tiraa mai da un ciou[8] 8 .

Ra leaa da res undesc e co l ea mesodì ra no n ea ancora regorada[9] 9 , epò ra capitaa depenta de dute i colore e sora toura ra se beea doi e anche tre gote de vin.” “Taje tu - l à dito el sò òn - che se se podesse sturtà insieme duta ra zarpa che te t as beù inze ra tò vita, se podarae fei 'sirà un morin par una setemana intiera!” “Sentìlo, sto molton; el no n é bon de fei outro che desprojià ra 'sente. Parcé no contesto ra toes?” “Conteres tu, se te ghin sas.”

“Ió scì es poi contà. Te sos senpre là da Nane a strazà sode; no passa vea che no te rues storno!” “Se ei beù vinte pùdeles[10] 10 de aga de ita in duto l inverno, voi esse un outro.” “Vinte areota, te voras [11]11 dì.”

“Stopete chera bocia, lengona. R unica ota che ei da esse stà storno da no saé ce che fajee, l à da esse stà canche son vegnù a ciasa a domandà de te maridà.” “E r outra sera, cemodo seesto?” Scotà ce che el m à fato. Via par mesa ra note m ei descedà fora duta in sudor[12] 12 ; ca - digo - ei da aé una fiora da caal. Ei inpizà ra lun par tuoi el proin e in chera ota ei capì che se aesse sudà no sarae stada bagnada solo da meso in 'sò. Ades dijeme vosoutre, se a fei coscì el podea esse sobro. “R arae podù i suzede[13] 13 anche a un outro: sentie un burto odor e coscì, meso infiatì via, arei cardù de esse pede un comedo.”

2[edit]

“Tiò vilan, che te sepes che a magnà faariessa[14] 14 no n é un vizio.” “Và duto ben, magna pura faariessa, ma dapò no stà a te lamentà se credo che te sees un comedo e te spando r aga via par sora.”

“Po, demo via[15] 15 , ades no stajede a cridà par chesto tanto. – ra vardaa de comedà via sa mare de Ioana – El nosc goto se l on beù dute, negun se l à mai bicià 'so pa ra calzes[16] 16 ma, con duto chesto, a nos negun m à mai ciamà ciochetoi come che a lore i ciama vinnegianti.”

“Ma nò mare; se disc “villeggianti” e nò “vinnegianti”: epò, ve voi propio dì che se no fosse par i sciore no sei ce che se magnarae. Una ota no se magnaa che faariéssa, brodofrìto e broeto, e solo da ra sagra o calche bela festa se podea zercà un bocon de carne, (mancano alcune parole) de bon ogni dì, e se vivon polito podé propio ringrazià[17] 17 i sciore, outro che dì tanto su e 'sò, aeo capì?” “Tiò pisciona, che te sepes che ai nostre tenpe no vegnia ca sciore, epur negun é mai morto da fame; t ei arleà anche te, granda e grossa, e t ei ciatà da te maridà senza bisoin de lore.”

“Un bel òn m aé ciatà!”

“ L òn l é polito, te sos tu che no te l sas tuoi. Me recordo che una ota ta pare el i fajea ra beles a una massara e ió ei intivà a vede nossicé e m ei dito: “Ca se no beto riparo[18] 18 el i fesc ra sfrees[19] 19[20] ”, e l riparo l ei betù coscì polito che l é 'sù via duto gobo: te recordesto Checo?”

“Nò Meléna[21] 20 , chesto no me l recordo, me recordo canche seon 'sude in Progoito[22] a fei ra legnes, e che l ea là inze chi ome che fajea su el Ponte dei Cadorìs. Da mesodì, fin che poussae, te tin sos 'suda a jajenes e canche ei vedù che no te ruaes pi son vegnù a vede e... ben ben, lascion là che r é passada.”

“Che see stà ce che sà esse, l ea biei tenpe” - l é soutà su a dì 'Sane - “Son senpre 'sude d acordo lo stesso [23]22 . Solo una ota che m ei inacorto che ra me tolea sode fora de scarselìn, i ei dà un pè inze el cu.”

“E ió t ei spacà el drei 'sò pa ra testa.”
“E ió, una ota, t ei leà inze el pécol del fornel e t ei lascià là duta ra note.”
“E ió t ei tirà ra polenta ciouda inze par el mus.”
“E una ota che t aees conzà i gnoche con sieo, t ei sbujà el cu con un piron.”
“E ió t ei tazà un diedo, che t as ancora el segno[24] 23 .”
“Scì scì ma, al in fora de[25] 24 sta picolezes[26] 25 , son senpre 'sude d acordo e s on vorù ben: gnero Osa?”
“Sei che l é vero, e ancora ades, se te me mances nafré...”
“Ce festo Osa, canche te mancio nafré?”
“Me fejo una fartaia.”


“Anche intrà de vejinanza son senpre 'sude dacordo. Solo una ota adinfàl i ei spacà inze doa costes a
Dea, ma un mes dapò l ea danoo aposto senza bisoin de tante stuche.”
“E canche ió ei tacà fó a ra tò ciasa, te recordesto 'Sane?”
“Ma te sos stà galantòn, prima t as inpizà fó epò te sos vegnù a me avisà e te t as fato in cuatro par
me dià a studà.”
“Cardarei ben che t ei avisà, ma solo dapò che m aee inacorto che l ea redos, e che una borifa r arae
podù ruà sul mè cuerto e me brujà anche ra mè ciasa!”
“E canche 'sion dute doi a donià da 'Saria? No saee cemodo te desgatì e i ei copà el sò jato, che ra i

3[edit]

vorea un ben de r anima, epò i ei tirà 'sò ra pel e te l ei vendù a ti par conìo, e a era i ei insinuà 26 che te sees stà tu a i lo copà. Tu t as vorù fei el bulo e te r as invidada a magnà conìo, e era – cardendo 27 che te voresses fei un smaco 28 ra t à inpiantà.” “E ió, da ra stiza che ra no me vorea pi, in vea de ra Madona d agosto son 'sù a sceibà e ghin ei dito da bò e da vaca 29 , i ei ciamà pi và e torna de chel ch a pesaa 30 ; in chera ota r à capì che see un òn de corajo e ra m à maridà.” ”E doi mesc dapò che te sees maridà, una sera co te sos tornà da bosco straco sfenì 31 , te m as ciatà inze l lieto pede ra tò femena, che te scioudae ra coa.” “Ben parceche t ei ciatà inze lieto pede ra mè femena, che tò fiol me someaa bicià inze un stanpo.”

“E canche se 'sia a veà, ce merendes!” “E canche morìa famea, ce balà, ce paerisc 32 , ce bel!” “E canche se 'sia a fonestres e se tornaa a ciasa a straores, ce bela baronades che se fajea” Se tiraa calche ciar su pa r arfa o se roessaa un gartorin de brodo de grassa inze par calche losa ...” “Chi l ea anes, chi l ea biei tenpe, outro che ades. Gnanche ra 'soentù no n é pi chera. I se canbia su ra noiza in ciou de nafré; nosoutre inveze, canche s i vorea ben a una l ea par senpre, e se ra se ciapaa da strento 33 se se ra maridaa, anche se se jea segure che calche amigo l aea betù ra pezeta. Ra prima ota che ei vedù Osa i ei vorù ben alolo. Seon 'sude a dedui: era r ea scentada sun na touta, con duta ra fedes e ra cioures dintorno e un beco 'sò par pede che i snasaa ra calzes. A vede coscì ei cardù che el cuore me soute fora del crojato; ei abù un solo pensier, un solo dejiderio, chel de deentà un beco.” “I ó, canche see sote ra naia e a ra grossa manovres 34 , m aee merità el cordon verde: ei taià via i fiochete e i ei mandade a Cate in pegno del ben che i voree.” “E i ó , canche ei daerto el pacheto e ei vedù chera doa bela balotes, e che saee che l ea duto el tò orgolio e che te m es donaes a mi, m ei betù a pianse.”

Coscì fajaon nosoutre, coscì m aea insegnà i nostre vece e coscì nos i on insegnà ai nostre fioi, ma no n à 'soà nuia. L é stà i sciore che m i à roinade con ra sò ziviltà, e se i dijé algo i ve responde che i sciore i porta i sode. A mi me par inveze che i porta malizia e rejies a boaton. E i é anche dute pies de magagnes. Chera sciora che aeon nos r aea finamai ciapà ra rogna. “R aea ciapà chel che t aees ciapà tu l an ignante.” “Tiò, che te sepes che i ó aee ciapà el fo de Sant Antone e nò ra rogna.” “Se el tò l ea el fo de Sant Antone, l ea el fo de Sant Antone anche chel de ra sciora, parceche el mal l ea conpain.” “Cemodo festo tu a saé che el mal l ea conpain, se l ea su pa ra panza?” “Po, l é stà el dotor a dì: i ó ce vosto che sepe?” “El dotor, el dotor... Ce vosto che i s intende i dotore del dì d ancuoi? “ Aé da saé che i ó padiscio gran tanto fiedo inze i pès e min vado senpre a dromì con ra calzes. Un dì che ei vorù me canbià, ei finamai ciapà una fuga a vede i mè pès; i ea dute paonaze e jonfade. In chel dì l ea vegnù el dotor pa ra sciora, e l à dito: “Facete qualche bagno nell'acqua di lisciva e vedarete che tutto sparisce.” Duncue 35 , vardà ce che i capisce.

4[edit]

“Se l à dito che te fejes el bain inze el lesciozo, segno 36 che l aea capì alolo che t aees ciapà el groto.” “E canche tu t aees ciapà l ouno, aeelo fosc capì?” “L é vero, in chera ota aee propio l ouno, e el l insistia 37 a dì che aee infezion, ma dute son falaze 38 e podon sbalià.” “E canche i ó aee ciapà mal de panza e l à dito: “Niente niente, non c'è da preoccuparsi, menopausa.”? Capìo, 'sente, “meno pausa” l à dito sto molton. Dapò che ei lourà duta ra mè vita come un gran musc, corajo de vegnì a me dì che pousse demanco! Epò el m aea dà petes da tuoi par bocia, tre dapò ogni pasto. Ignante de 'sì 'sò par stala ei beù na gota de cafè e ghin ei tolesc tre, dapò el solar outres tre, dapò merenda danoo tre, epò dapò disnà, dapò merenda, dapò zena e ignante de 'sì a dromì ei magnà meso un cospeton con nafré de pan, e in chera ota ei buda da in tuoi solo does, parceche pi de vinte el no min aea dà! In chera nota ei cardù de morì dal gran mal, anzi morìe se Tone no n ea svelto a me dà un stànparle de zarpa.” “Un cuartuzo tin as beù.” “Un cuartuzo, và ben, ma senpre un stànparle areota.” “Te r as beuda duta inze un colpo!” “Ades, se te vienes a dì che r ei beuda a cana 39 , te sos un gran fouzo.” “Te r as beuda col crighel.” “Po ben, dute sà che pi gran l é el mal e pi pizo se vede el goto. Come che dijee, in chera note, se Tone no n ea svelto, crepae, dalindomàn ei beù un bon goto de sal de canal 40 e drio un cuciareto de zarpa ma, dapò chera invelenada, no son pi stada conforme.” “Dalindomàn t as beù un cuciareto de sal de canal e drio un bon goto de zarpa e te sos stada alolo anche massa conforme, che t as abù anche ra forza de me tirà drio el beeroto roente.” “Sasto Tone, che dapò tante ane che son insieme, solo ancuoi m inacorso che t as ra bocia come un toulà?” “Inveze i ó m ei inacorto alolo dapò maridade, che t aees un gargato come el busc d un lael!” “Ben, canche aé fenì de ve petenà dijemelo, che ei algo anche i ó da contà.” “I ó , par me, ei fenì”. “E tu Cate?” “Tu, se t as algo da contà conta, che ió ei pi acaro ra fenì a ciasa, che ei senpre algo sote man.”

“Min é suzedù 41 una bela, a mi.- L ea ruà ca un dotor de chiste 'sò de ca da Coneian e alolo dinprin, par bicià patuzo inze i oce a ra 'sente, l aea betù fora una tabela con su scrito - Medico-chirurgo -; inveze l ea un dotor come un outro. Una note no podee dromì dal mal che sentìe su par una culata. Ei ciamà Osa e ei dito che ra varde ce che aee. “Nuia nuia”, r à dito, “l à da esse stà una taana a te becà, l é restà inze l ajei e te t as jonfà su nafré; no sei parceche t ebes vorù me descedà par chesto tanto.” In chera note no n ei sarà ocio e da bonora see de peso, alora ... mah, sarà meo che te ra contes tu Osa, che t as ra lenga pi ladina.” “Credo anche ió che see meo, e senò 'en ben dì bela che son ancora ca. Duncue 42 , l ea sta culata jonfada e ió no n ei fato cajo ma da bonora, canche ei vedù che el mal s aea ingrumà e l ea deventà un baloto come un chenedel e duro come un coolo 43 , ei ciapà una fuga e digo: - Ca l é meo ciamà el dotor, che se i vegnisse l ouno e i aesse da i taià via ra janba, o anche peso, sta 'sentaia ca d intorno i é bele boi de dì che l ei lascià morì come un cian”. E par i stopà ra bocia a ra vejinanza ei propio ciamà chel dotor che se fajea ciamà “medico”. L é

5[edit]

vegnù alolo, besen 44 dì. El i à palpà el mal epò el s à cazà una piriola inze pa ra rees e l à scotà se l ea algo inze l stomego; el i à petà su pa ra schena, el i à fato dì 'sò un grun de zifres epò l i à domandà se el beea, se el pipaa, cuante ane che l aea, se el 'sia da parte regolare 45 ; infati, l à vorù saé el fin e l fon epò l i à mesurà ra fiora e l à dito che l aea 39 e calche riga; dapò el m à domandà a mi “Perché non ha chiamato subito?” “Perché ieri stava benon,” i ei respondù, “il male è venuto fuori questa notte. Ieri l é andà nel bosco, perché il pastore ci aveva avvertiti che una delle nostre armente andava per quei luoghi 46 e credevamo che fosse stato una tavana 47 a beccarlo, ma questa mattina appena che ho visto che il male si compilava 48 ho mandato subito a chiamarlo.” Co l é stà dinultima, l à dito che l ea da i fei, intanto, vinte pontures, el m à dà un bilieto da 'sì in speziaria e ignante de sin 'sì el m à racomandà che coe ben ra bujela, ignante de i fei sta pontures. Aee apena betù su da fei menestra de orjo: ei ciapà na bona bujela, r ei cazada inze e r ei lasciada coe pi de tre ores, dapò r ei netada 'sò ben polito co ra falda, ei ciapà el corajo con doa mas e inze un vede e no vede i ei fato sta vinte pontures; vinte de coscienza, ne una de pi ne una demanco, ma no n é vegnù fora outro che calche goza de sango negro. “Ca – digo – ei pugnon che see bisoin de ponse ancora.” E 'Sane, saldo come una touta, “Po ben Osa, se l é bisoin de ponse, ponse.” E ió ei ponto senza pi gnanche contà, ei ponto fin che sto baloto l ea deventà come un criel e duto paonazo. 'Sane l à tienù duro un toco ma, par cuanto che el see de fer epò anche zalà, co l é stà un bel momento el no n à pi riesciù e l à craià: “Basta Osa, basta par l amor de Dio, basta, che ió son una “creatura vivente” e nò una luganega.” Ra sbigola pi granda r ei ciapada canche ei vedù chel voltaa i oce e dal mal el ziguraa 49 i dentes. “Ma, se dentes no ghin ei gnanche un solo!” “Se no t as dentes, t aaras zigurà ra 'sansies”, ma ió ve digo che ei propio sentù, e co digo, digo. Ben, ra fiora i 'sia senpre pi in su, ma ió no m ei fidà a i ra mesurà parceche, m ei pensà, “Se ignante, canche l ea ca el dotor, l aea oramai 39 grade e una ventina de righes, ades el me spaca el proin”, e m arae propio despiajù, che l aee pagà un ocio de ra testa e l ea ancora noo fiamante. Canche pò ei capì che el zaareaa, in chera ota m ei insoneà 'sò e ei scomenzà a preà: “Sant Antone benedeto, tu che te protejes duta ra besties che l é sun sta tèra, proteje anche el mè òn.” Da chel momento no m ei pi moesc via da pede el sò lieto; ei betù su una peza drio r outra, bagnades inze r aga de malva, e se el se r à caada l é stà pa r aga de malva, nò mia pa ra pontures. “Me r ei caada par grazia toa e de Sant Antone.” Veramente 50 el laoro pi gran l ei ben fato ió, ma no conta, algo el m à dià anche el. El pi bel l é che dalindomàn el dotor l é tornà. L à dito che oramai l ea fora de paricol 51 , ma che l ea meo continuà a i fei ra pontures. “Ah nò – l à dito 'Sane – basta pontures, ra min à fato pi de zento e es m à fato pi mal che ben.” El s à betù a ride parceche el cardea che el scherzasse ma, canche ió ei dito che nosoutre no scherzon mai col mal e i ei contà cemodo che aee fato, el no n à mia pi ridù, l à capì alolo che l aea sbalià. El no n à gnanche vorù nuia, l à solo dito “Se l'è cavata per miracolo e lei può proprio offrire un gallo ad Esculapio.” Seguro zerto l aea da esse calche sò parente, de chiste 'sò ca da Coneian. Negun s à pi lascià vede, ma anche se el fosse vegnù, l arae ben ciapà un pè inze el cu, outro che un jal!

Par conto mè Sant Antone l é el meo de dute.

6[edit]

Sant Antone el farà 52 anche el a ra meo. Una ota che r armenta r aea passà el termin de no sei cuanto e seon oramai rassegnade a ra perde, ei inprometù a Sant Antone che se el me ra salvaa sarae 'su a Padova in pelegrinajo. El me r à salvada e ió ei mantienù ra parola. Par no 'sì 'sò solo, m ei tolesc anche ra femena, che ra no n ea mai stada aneó. Alolo dinprin r à scomenzà a me 'sì mal. Son moeste co ra corsa de res zinche, ma apena sul treno Meléna s à inacorto che da ra prescia ra no s aea betù ra leadures; ei buda 53 da sbreà el mè fazoreto da nas par meso e i lo dà, che ra se lee ra calzes. Co son stade 'sò par sora Peraruó l é capità chel dai biliete, ma ió no son stà pi bon de i ciatà. Me parea de seguro che i aee dade a Meléna, ma era ra dijea de nò. Ei vardà par duta ra scarseles, es ei finamai redosades e nuia, ei buda da in cronpà outre doi e pagà ra multa pede. A Polpetes 54 on canbià treno e Meléna r à lascià ra mè onbrela sun chel outro, ma no conta. Co son ruade, ei domandà a un òn da ce parte che l ea da 'sì par 'sì 'sò dal Santo; l à dito che se no seon prateghe de ra zità, aeon meo se tuoi una machina. Ei domandà ce machina che el s intendea e el m à spiegà meo: “Appena fuori della stazione, vedrete che ci son delle automobili: potete prenderne una e andare dove volete.” Meléna ra m à petà inze col comedon e ra m à fato segno 55 che l aea da esse matp: inveze, canche son stade de fora, on vedù che es ea propio là, e digo a Meléna: “Che le ebe fato dassén o che l ebe fato aposta?” “Ce vosto che te dighe ió: proa a i domandà a un outro.” Ei vardà in 'siro, fin che in ei vedù un col mus da galanton, son 'sù pede e ei dito che voraon 'sì 'sò dal Santo ma che no saeon cemodo fei, parcfeche no seon prateghe, e anche chel l à dito che, alora, fajaon meo a tuóisse una machina. “Ma – digo – si può proprio prendere?” “Altro che si può, sono lì apposta.” “Posso prendere quella che voglio?” “No, lei deve prendere la prima della fila; quella lì, vede?” “Vedo vedo, e gramarzé ben.” No see ancora seguro, podea esse che i s aesse betù d acordo par me tentà; in chera me passa via par pede un pree,e “Scusi m- digo – si vorebbe andar giù dal Santo, ma non si sa come fare.” “È facile, andate dritti giù per questa via, quando siete in fondo basta chiedere e vedrete che tutti vi sapranno indicare.” “Ma – ei insinuà 56 - non si potrebbe prendere una macchina?” “Sicuro, può prendere una di queste ma, senta, soldi ne ha?” “Ne ho, ne ho: grazie, reverendo.” “Sosto poco un molton – r à dito Meléna, apena che el sin é stà 'sù. 57 “Po ce, ce ebe fato danoo?” “Se te dijees che no t aees sode, chel por diou là el tin dajea, e se nò a fei ce te domandaelo se tin as?” “Orpo, t as ben rejon scì, no m ei propio pensà. Ben, no conta, ades son segure che se podon tuoi ra machina.” Pian pian s on tirà pede, i ei 'sirà d intorno pa ra vede meo; besen 58 dì, r ea proprio una bela, e i digo a Meléna: “Sosto contenta, femena?” “Oiuto Checo, te cardarei ben. Ma ades arneosse, ió monto ca da drio sun chiste biei coscis de velù e tu vatin là daante, che t as da ogà, ma varda ben de no 'sì a petà inze da calche parte.” “Porco nino, a chesto no n aee pensà, e no n arae propio sapù cemodo fei intrà chel batiboi.”

7[edit]

”Po demo via 59 , no te saras mia intrigà ades? L à da esse come a ogà el bobis. Monta su, ciapa inze man chera roda epò ciamon chi alcuante ome che stà là a me vardà e ride e i preon che i me preme nafré: te vedaras che una ota ogada via, ra sin và ben sola.” “Po ben via, fajon coscì. Tu Meléna monta su e tiente duro: intanto ió ciamo chi ome che i viene a me preme.” In chera in é vegnù pede un e el m à domandà agnoche voraon 'sì. I ei spiegà anche a chel, e i ei domandà ancora un colpo se me podea tuoi chera machina. L à dito de scì. I ei domandà se ra strades es ea paricoloses. L à dito che no n aesse paura, che el m arae menà 'sò el. L à fato che me scente da drio pede Meléna e el el sin é 'sù daante, ma prima de moe el m à domandà se voraon 'sì direte 'sò dal Santo e se preferion 60 prima 'sirà nafré pa ra zità. Ei dito che el 'sirasse pura fin che el vorea, che a nos me saea bel. Infati, on 'sirà pi de do ores par zità, e canche el m à domandà se seon stufe, ei dito de nò, ma che no voree el 61 fei perde tenpo, e el m à respondù che tenpo el ghin aea fin che voraon. Alora, ei dito: “La mia femina avrebbe acaro andar fuori per la campagna a veder dove cresce l'uva.” ... E fora pa ra canpagna come oujorade. Canche saron stade indalonse come da ca e inze al Tornichè 62 , l à fermà daante un ostaria e l à dito: “Se volete vedere la vigna e mangiare l'uva, venite con me.” Infati, el m à menà inze una vara piena de cejes de ua. L ea una beleza a vede chi bares che pendoraa 'sò. Sin on magnà una bona panza e r on paga cuaji nuia. Dapò son 'sude inze cher ostaria e s on beù un bon goto de vin, e a chel òn in ei pagà meso litro che, demo via, de nuia no n é nuia 63 . Canche tornaon indrio Meléna ra disc: “L é propio bona 'sente, no n arae mai cardù, outro che cadoris de ca e cadoris de là. Chel che i disc a Cortina de lore ,no n é proprio vero nuia, i é pi galantome de nos.” “Seguro che i é galantome, e ades canche ruon i dago propio ra bonaman a chel òn.” “No ocore che t i daghes ra bonaman, t i as pagà meso litro, basta. L é stà el che à vorù vegnì e se se r on goduda nosoutre, el se r à goduda anche el, col nosc automobile.” “Intanto el s à pardù ra 'sornada.” “El no n à pardù nuia, no n asto vedù che l ea là da 64 ra stazion inpalà co ra mas inze scarsela, che el vardaa in 'siro. L é da vardà de 'sì pian coi sode, che i me bute, e tin as strazà oramai un grun. Prima te perdes i biliete e t as da in cronpà outre doi, epò chi outre t i das a chel òn là da 65 ra stazion...” “El m i à domandade.” “El t i à domandade, ce una rajonada 66 . Ades se i te domanda l automobile i lo dasto?” “Eh nò, l automobile nò de seguro, gnanche par duto l oro del mondo. Inveze i biliete, vedesto Meléna, una ota sbujade i no vàl pi nuia e canche se jé ruade s i pó anche bicià via.” “E alora chel òn parcé s i alo betude da parte, inveze che i bicià via?” “Ce vosto che sepe ió?” “Te l direi 67 ió. Parceche canche tornon su i me dà danoo i nostre e i m i fesc pagà ancora un colpo: asto capì ades?” “Po ben, che i s i pete sul cu i sò biliete, nos tornon a ciasa co ra machina. “Se no te te fides gnanche a r ogà!” “Dapò i comando a chel on se doman el vien a me menà fin de fora de ra zità, dapò te vedaras che de strif o de straf ra fejo ben 'sì.”

8[edit]

“E se ioarde 68 sbujon una goma, me tocia zaatà par strada!” “Se ra và a ra dures 69 podon anche ra vende. Anzi, credo che see meo ra vende alolo e con chi sode, camche ruon a Cortina, se podon cronpà un bon caval e el rozo, co l é st outon, el podon copà e col porzel pede se fei su luganeghes.” “Credo anche ió che see meo el vende, coscì me pos anche cronpà ra gozes pa ra perles, che l é un toco che son senza.” “Ma scì Melenuca, ma scì, duto chel che te vos te cronpo, ma see una bona.” “Cuante sode asto ancora?” “Ei tre zedoles da zento e ancora diesc lies.” “Po ben, chera diesc lires daires pura de bonaman, ma no stà a voré fei el blagon e in dà de pi”.

Co son ruade, l à fermà, son desmontade e ei dito: “Adesso el pol andar e qui l'ha diese lire da beverse un quartuzo.” Ma vedendo 70 che el no sin 'sia, digo: “Se l'ha bisoin de qualche cosa el diga pure, che noi ampezzani semo sempre pronti a iutarve.” “Voria i soldi della macchina.” “I soldi della macchina? Ma caro mio, la macchina l'é mia, nomìga sua, e el me vada fora da soto i piedi.” “El diga sior, schei ghen alo o no ghen alo?” “Chiste l é afare che no te riguarda 71 .” “Vedaremo se no i me riguarda.” Taje via – digo – che el sin é 'sù. Inveze, nafré dapò, l é tornà con un polizioto e el m à domandà se l ea vero che no voree pagà. Seguro che l ea vero: ra machina r ea mea, nò mia soa. L à dito che i mostrone i documente: ió i ei dà ra carta d identità e chel òn i à dà un libreto. Canche l à abù fenì de i vardà, l à dito che r ea propio de chel outro. Po ben – digo – se r é soa, che el se ra tole e che l sin vade. Ma el el vorea saé parceche dijee che r ea mea se no n ea vero. “R ei tolesta là da ra stazion, - i digo – i m à dito che ra podee tuoi, che r ea là aposta e no credo che anche chel pree m ebe tolesc in 'siro.” L à dito che negun m aea tolesc in 'siro, che see stà ió a capì mal, i à dito che podee me ra tuoi parceche l ea un “auto pubblica” e nò una machina come un outra. Dapò el m à ciapà par un brazo e el m à menà pede ra machina, e el m à fato vede una tabeluca con scrito su 320; l à dito che chera l ea ra zifra che aee da pagà. In chera ota ei capì che par se podé tuoi una de sta machines l ea da pagà algo. Orpo, a no saé ignante, arae podù 'sì a vede là da ra stazion, che ghin ea una ventina 72 , fosc che in arae ciatà una che costaa de manco ma, oramai, r ea fata e digo: “Adesso ho capito e sono disposto a pagare, però mi devono tirar giù qualche cosa.” “Ormai è registrata quella cifra e non si può.” “Le do trecento lire, dieci le ho date prima e le ho pagato mezzo litro di vino: credo che basti, se no non le do niente.” I à parlà nafré intrà de lore, epò i à azetà. I ei dà i sode, el s i à betude via e l à dito “Arrivederci!”; ió, s intende, no i ei gnanche respondù. In chera, inze un vede e no vede, l é soutà su ra machina, e via de speron batù. Par me l é stà un colpo tanto gran, che no son stà bon de dì nuia. See restà propio de stuco. Canche m é tornà ra parola, digo al polizioto: “Quello è un ladro, e se lei è un vero poliziotto lo deve trovare e sararlo 73 via.”

9[edit]

“Sicuro, – l à dito – quello non è un galantuomo, perché se lo fosse non si sarebbe approfittato, perché ha visto che aveva a che fare con degli ignoranti.” “Che cosa alo dito?” “Ho detto che si è approfittato perché ha capito che lei è un povero ignorante.” Ei sarà i oce, ei strucà i pugnes e ei dito: “Sant Antone tratieneme 74 , se nò el desfejo.” Se no n é suzedù nuia, l stà propio parceche Sant Antone m à tienù indrio par un brazo. Canche ei daerto i oce el sin ea 'su, alora m ei voltà e ei vedù che l ea Meléna che me tienia par un brazo, nò Sant Antone. “Parcé Meléna m asto tienù indrio?” “Parceche ei vedù che te sees massa stizà e aee paura che te l copasses.” “Nò Meléna, no l arae mia copà, m arae contentà de i cazà doi diede inze i oce.” ”Po sosto mato, no n asto sentù ce che l à dito?” “L à dito che son un ignorante 75 , ió che podarae i detà leje coi oce sarade a el e à duta ra so jenia.” “L à dito che te sos un ignorante, ma l à anche dito che chera no n ea una machina, ma un'”auto pubblica”. Ades tu no te voras 76 mia te bete con chi de ra publica 77 , ce sas ben ce 'sente che l é.” “Son seguro che chi doi i ea d acordo e ades i và a se vende el nosc automobile. Ste viliache 78 porche, corajo de lascià ca doi por vece sole, despardude 79 inze meso una zità e senza gnanche un sodo. Ades cemodo fajone a 'sì a ciasa? Agnó 'sone a dromì e ce magnone?” “Par tornà a ciasa vendarei ra mè perles 80 , anche se es é senza gozes te vedaras che chi tante da 'sì fin a Cortina i ciapon. Par dromì 'son par sta ciases e i domandon che i me lasce stà inze toulà o inze stala, e par magnà, ignante che one fenì chel ben de Dio che on inze rucsoch... el rucsoch? Checo, agnó asto el rucsoch? “L ei lascià inze ra machina ma, te preo Meléna, ades no stà a me cridà, che ghin ei assei. Te vedaras che da fame no moron lo stesso 81 . Là inze sportela t as una bafa de lardo gnanche nizada... e ra sportela? Meléna, agnó asto ra sportela?” “R ei lasciada inze ra machina, e anche el me scial e el tò erlo.” “Anche el mè erlo, un erlo cuaji noo, l erlo che aea portà 82 mè pare e anche mè nono e che aee destinà a mè fiol. Burte ladre patentade 83 , bandite 84 , sassis, farisee.” Da ra stiza l à finamai bicià el ciapel via de là, l é 'su un toco e reolton epò el s à fermà su ra scina: in chera l é passà el tram e el l à zoncà in doi toche. A vede coscì, Checo no n é pi stà bon de se tienì in pès, el s à scentà sui sciaris e l à craià: “Oh Dio, Dio dei cadoris, aiuteme 85 tu, aiuteme tu che Sant Antone m à abandonà 86 ; aiuteme tu, che a me reduje inze sta condizios l é stà propio ra tò 'sente.” “Po demo via Checo, no stà a fei coscì, che no son mia propio fora in son.” “Pi fora in son de coscì, Meléna, se toma 'sò.” “Ió ei ancora zento lires ca.” “No te credo, te fec parceche me calme”. “Te digo che es ei ca, 'sò par una calza.” “Lascia che vede, se nò no te credo.” “Speta che passe chi doi là, che te sàs ben che par tirà 'sò ra calza ei da tirà su el ciamesoto. Sente ca agnoche es é, se no te credes.” Ei palpà e es ei propio sentudes: es ea là, piegades su, bela dures.

10[edit]

Co i é stade passade, r à tirà 'so ra calza e ce elo soutà fora? I biliete del treno, che ra dijea che ió aee pardù. “Vedesto Meléna cemodo che te sos? Te m as dito duto una inproperia epò i biliete t i aees 'sò par una calza.” “Te pos ringrazià 87 el Signor che i see ca, coscì ades on anche i biliete da tornà a ciasa. I no n é mia sbujade chiste, tiò, vardi pura, i é ancora noe lujentes. Ades beti inze scarselin e tachi con un ficio, se nò te sos belebón de i perde danoo. I ei betude via epò on vardà de ra zento lires, ma es no n ea pi. “Te te s as desmenteades a ciasa, Meléna, o te te s as pardudes ancora a Cortina, co te sees senza leadures.” “Te digo de nò: son segura che es ea ca. L à da esse stà chel baraba 88 d un cadorin a me s tuoi, ma vorae anche saé cemodo che l à fato a ruà co ra mas fin inze ra mè calzes. Nò, nò, no pó esse, algo aarae sentù.” R à tirà fora i scarpe e ra calzes epò ra s à redosades e, ringraziando Dio 89 , l é soutà fora zento lires. Es s aea tirà sote ra pianta del pè e Meléna r aea sudà e es s aea nafré fregorà su. On vardà de es bete aposto, ma con chi farai su in son de chi pale no se vedea nuia. Par fortuna Meléna r aea, inze scarsela del ciamesoto, una ciandera che i aeon destinà a Sant Antone. R on inpizada, s on insoneà sui scairis e, intrà destirà fora e sbutà su, on tirà sta zedola manco peso. “Ades – digo a Meléna – càlzete epò 'son a vede se ciaton algo da magnà, che canche s à ra panza piena se rajona meo: dapò pensaron ce che on da fei.” Son 'sude inze un ostaria che on ciatà alolo là dadrio ra jeja e on zenà ma, canche on vorù pagà, chera tosa r à dito che ra no podea azetà chera zento lires parceche es no n aea ra “series”, e Meléna, pronta: “Alora, porti un altro mezzo litro.” “Ma sosto mata Meléna, se no n on gnanche da pagà chel che on oramai beù.” “Tu taje, ei fato parceche ra no crede che vorone scanpà. Su, ades statin ca e beete el vin, e ió vado via da Sant Antone e el preo che el me aiute 90 ancora un colpo e se el no pó me aiutà 91 , el preo che el m inpreste algo de sode; vorà dì che, par no tornà 'sò de ca, i rendaron a sò neodo, chel inze a Ciae 92 .” Son 'suda via ma l ea oramai ra jeja sarada. No saee pi ce che aee da fei; in chera m é vegnù in mente i recine: arae podù i dà a chera tosa e dì che ra 'sisse a s i vendee che ra pagasse ra zena. Tornae indrio con ra testa bassa, canche me sento ciapà par un brazo e dì: “Meléna, seo propio vos? Agnó 'sio da sta ora, e sola?” L ea 'Sanuco, de Mena de Ico de chi de 'San.

“Oiuto 'Sanuco, – digo – l à da esse el Signor che ve manda – e m ei betù a pianse.

“Ce elo Mena, no sarà mia suzedù una desgrazia?” I ei contà duto, duto, da l a be ze fin a ra 'seta 93 , “e ades – digo – chera tosa no vó tuoi chera zento lires parceche ra disc che es é poco series, e no saon propio cemodo fei, son desperade.” L à tirà fora mile lires e el me s à dades. “L é massa – digo – basta trezento.” “L é meo che es tienide dutes, Meléna, che no se sà mai ce che pó suzede, no n é doi senza tre, e doman ve consiliarae de 'sì a denunzià 94 chi che v à portà via ra roba. Me despiaje che no pos vegnì anche ió, parceche ei da esse a Belun alolo bonora par un afar.” “No conta mia, basta che me dijede agnoche l é da 'sì a fei sta denunzia.” “Aé da 'sì da ra publica sicureza”.

11[edit]

“Oiuto nò nò, l é stà propio lore a me portà via duto.” “No pó esse, Meléna.” “Ve digo de scì. L é propio stà chel in mondura a dì che l ea de ra publica.”

Co son tornada inze chera ostaria ei vedù che Checo no n aea gnanche zercà el vin. “Checo, parcé no n asto beù?” “No pos, Meléna. A pensà che on da 'sì a ruà in prejon come spaciatore 95 de sode fouze, no son bon de in parà 'sò na gota.” “Bee Checo, bee, che i sode i ei ca.” Ei tirà fora ra mile lires e i s ei dades, e i ei contà cemodo che es aee ciapades. Cardee che fosse stà Sant Antone. Sant'Antone m aea sarà de fora. “Ió credo inveze che el s ebe sarà de inze, parceche l é un toco che el l é ca e el i conosce ormai ce cuatro barabes che i é i Padovane.” In chera note on dromì là e del indoman son 'sude alolo là da Sant Antone a inpizà ra sò mesa ciandera, e in on betù a oferta chera zento lires che, anche se s ea poco series, l ea senpre zento lires. Dapò on 'sirà pa ra zità, e no podé crede cuante che i é stade a me proferì machines, carozes coi cavai e duto, infinamai el tram i à dito che podaon tuoi; ma una ota i r à fata anche al diou, ma ra seconda nò pi. Son stade là 'sò tre dis e on 'sirà par duto a vede, ma senpre a pè. Canchelé digo a Checo: “On meo se tirà ves ciasa asà che on ancora algo de sode, e senò reston danoo in parù.” “Parcé vosto che restone in parù? I biliete del viaso i on, e co me resta chi tante da 'sì da Calalzo fin a Cortina, basta.” Ma ió ei tanto insistì 96 , e aee rejon: no n é stà cajo che i vore chi biliete. On dito che i ea noe, che no i aeon mai dorade, i on contà cemodo che r ea stada, ma no n à 'soà nuia. I à dito che i no varea 97 pi parceche i ea oramai decadude 98 , e on buda da 99 in tuoi outre doi.

L aea rejon 'Sanuco, a dì che no n é el doi senza el tre. Canche seon cuaji a Calalzo, Checo l à vorù min conbinà ancora una. “Là l é stà colpa toa. R à dito che el sol i dajea inze i oce e r à vorù tirà 'sòl ra coltrina, ma ra 'sia dura e alora son 'sù là ió e i ei dà un bon tiron; inveze de vegnì 'sò ra coltrina, m é vegnù sò ra mantia.” “Orpo d una femena, vedesto ce che te m as fato fei? Ades i é bele boi de me fei pagà algo anche ca.” In chera ei sentù che el treno se fermaa. “Taje – digo – che son ruade.” Inveze el s aea fermà inze meso el bosco. “L à da aé sbujà, ma apena che el se bete danoo in moto smaco sta mantia fora par fonestra, e se i disc che son stà ió, nego.” In chera l é capità chel dal bilieto, un outro che l aea da esse un sò ofizial e un de ra “malizia feroviaria”, e i disc: “È stato lei a far fermare il treno?” “Io? Io no di sicuro.” “Invece è stato proprio lei, come può negare?” “Io non nego niente, ma se voi dite che sono stato io a fermare il treno, de seguro zerto sgorlate 100 .” “E quella che ha in mano che cos'è” “Questa è la mantega 101 della coltrina 102 .”

12[edit]

Alora chel de ra “malizia” m à spiegà che a tirà 'sò chera mantia se fermaa el treno, e l à dito che me tociaa pagà una multa. “Se siete sicuri che sono stato io, ditemi quanto devo pagare e io pago ben volentieri.” L à tirà fora carta e lapisc che el - par na mereea – i é senpre pronte, e ei buda da 103 i dà zento lires. I ei pagade, i ei dà ra sò mantia e i sin é 'sude. “Ades – ra disc Meléna – son danoo senza sode e on da 'sì fin a Cortina.” “Ei algo de moneda ca inze scarselin, co ghin é assei par te basta. Ió min vado anche inze a pè.” “Te 'siras a pè fin a Cortina, de setanta ane!” “Canche un de setanta ane l é bon ancora de fermà un treno con una man sola el pó anche 'sì fin a Cortina a pè parceche, porco nino, l ebe fermà o no l ebe fermà, el treno?” Inveze, canche son stade a Calalzo, on vedù che in aeon assei a cico a cico par dute doi. “Tu Meléna và a tuoi i biliete epò và inze el treno a tienì i poste, e ió vado a vede se s on desmenteà algo.” Canche ei vedù che el no ruaa pi digo: “Ce mai m alo conbinà danoo? L é propio come ra famea, no se se pó fidà a l lascià solo un menuto.” Taje via, che al ultimo momento l é ruà. “Agnó sosto 'sù mo? Te me fesc stà co ra morte a ra gora 104 .” “Ei 'sirà duto cuanto el treno.” “Po, no ocorea mia, canche t aees vardà inze chel camerin che seon nos, bastaa.” “Son 'sù a tirà 'sò duta ra manties de ra coltrines. Te vedaras che ignante che i ebe betù danoo duto aposto, và ben via pi de una setemana, prima che el posse danoo se bete in moto.”

Podon ancora ringrazià 105 el Signor de esse ruade a ciasa sane. Dapò, par se podé pagà i debite, on buda da 106 se vende r armenta 107 . Una armenta che r aea un pozo de late. In chera ota ei dito: “Basta; afare con Sant Antone no ghin fejo pi, e pi no ghin farei, né con el né con sò neodo.” Giugno 46

Note[edit]

1 Rectius per “temperare, mitigare del tempo”: “ indolzì” (Voc. Talian-Anpezan, 1997, 552).
2 Rectius per “puntellare, in edilizia e carpenteria”: “ inaghinà” : “ pontelà” è rec. (Voc. 1997, 417).
3 Manca sia nel Voc. Ampezzano, 1986 sia in quello 1997, che riporta invece l'agg. “ šcandalós” .
4 Manca nel Voc. 1986, dove per “continuare” si trova “ seguità, ś ì inaante”, e in quello 1997 .
5 Forma sincopata della voce vb. “ voraràs ”, “vorrai”.
6 Italianismo, manca nel Voc. 1986; per “paragonare” nel Voc. 1997 si trova “ voré bete ”.
7 Manca sia nel Voc. 1986 sia nel 1997.
8 Manca nel Voc. 1986,
9 Nel senso di “vestita, sistemata” manca nel Voc. 1986.
10 Nei vocabolari, pùdel pl. è inv.; ma diffuso anche pùdela, usato dall'autric e al pl.
11 Cfr. nota 5.
12 Italianismo, manca nei vocabolari: nel Voc. 1997, per “in un bagno di sudore” si trova “ duto inz'un brodo ”.
13 Nel testo “ sozede ”, in seguito ripetuto più volte.​
14 Voc. 1986: “ fàa riésa ”, “minestra di fave”
15 Loc. non autoctona, rectius “ lascion là, lascion perde ”.
16 Rectius “ bicià, sartà 'sò par i scarpe ” (?)
17 Rectius “ dì gramarzé, dì grazie ”.
18 Rectius “ refei i dane, comodà, bete a posto ”.
19 Loc. di significato non chiaro.
20 Ipoc. ampezzano del nome proprio “Maddalena” (cfr. “ Meléna, và a fei gnoche ”, “fatti gli affari tuoi”, Voc. 1986,
79).
21 Nel testo “ Proguoito ”.
22 Rectius “ istésso ”.
23 Rectius “ seign, sein ”.
24 Rectius “ fora de ”.
25 Rec. per “ fijicaries, trapoles. ”

26 Voce che, col significato di “far credere”, manca nei vocabolari.
27 In ampezzano il gerundio pres. ricorre solo coi vb. “ core - corèn, de coren, pianse - piansèn, ride – ridèn, de ridèn ”:
rectius “ che ra cardea che... ”
28 Italianismo, manca nei vocabolari.
29 Espressione oggi diffusa, ma non autoctona: rectius “ da pè a caal ”.
30 Espressione dal significato poco chiaro, manca nei vocabolari.
31 Italianismo: per “sfinito” rectius “ straco morto, scanà, 'sù, tuà. chipà ”.
32 Voce di origine tirolese, manca nei vocabolari; “polca bavarese” (“ pairis ”, G. Dell'Antonio, Voc. ladino moenese-
italiano, 1972).
33 “Se veniva messa alle strette”, inteso per “se rimaneva incinta”.
34 Rectius “ manaovres ”, “manovre militari”, Voc. 1986, 107.
35 Italianismo: rectius “ Dònca ”, comunque desueto.​
36 Italianismo: rectius “seign”.
37 Italianismo: per “insistere” rectius “
38 Italianismo: per “fallace”, rectius “fouzo ” (Vocabolario 1997, 170).
39 Espressione che manca nei vocabolari; rectius “ de cana ” (?)
40 Voce non autoctona per “sale inglese, solfato di magnesio”: rectius “ salamàro ” (Vocabolario 1997, 464).
41 Cfr. nota 8.
42 Cfr. nota 33.
43 Nel testo “ cool ” per “sassolino”.
44 Nel testo “ bisoin ”, sost.: “ besen ” è invece vb. impersonale.
45 Forse s'intende “ se el 'sia de corpo ”.
46 “ Ra 'sia par chi loghe ”, “era in calore”, detto dei bovini.
47 “ Taàna ”, “tafano” (Voc. 1986, 202).
48 Espressione di significato non chiaro.
49 Secondo i vocabolari, la grafia corretta del verbo è “ zigorà ”.
50 Ovvio neologismo, rectius “ dassén, propio ” (Voc. 1997, 588).
51 L'espressione pare calcata sulla corrispondente italiana.

52 Forma diffusa, italianizzante, della III sing. e pl. del verbo “fei”: rectius “fejarà, fajarà”.
53 Particolare forma vb., “ (aé) buda (da) ” per “(aver) dovuto”. Lorenzi usa “ buda ”; rectius “ buda da ”, “ abù, 'bù da ”.
54 Stazione ferroviaria di Ponte nelle Alpi–Polpet, sulla linea Calalzo-Padova: il nome riecheggia, ironicamente, il
calco moderno ampezzano per “polpette”.
55 Rectius “ de moto ”.
56 Voce che manca nei vocabolari; rectius “ solferinà sote, bete fora ciacoles ” (Voc. 1997, 256).
57 Refuso, o forma vb. alternativa al corrente “ el sin é 'sù ”, “se n'è andato” (?)
58 Nel testo “ bisoin ”, sost.: “ besen ” è invece vb. impersonale.

59 Cfr. nota 15.
60 Rectius “ aon pi acaro ”.
61 Grammaticalm. rectius “ i (a lui) fei perde tenpo ”.
62 Top. del tornante della Strada d'Alemagna a monte di Fiames, dal quale si stacca la strada per l'alpeggio di Ra Stua.
63 Dato il contesto, rectius “ da nuia no vien nuia .”
64 Nel testo “ a ra stazion ”.
65 Cfr. nota 55.
66 Per “ragionamento”, rectius “ rajonamento, pensada ”.
67 Italianismo diffuso del futuro sing. e pl. del vb. “ dì ”: rectius “ dijarei
68 Rectius “ io(v)ardemarìa ” (Voc. 1986, 91).
69 Rectius “ A ra peso ” (“alla peggio”, Voc. 1986, 139).
70 Rectius “ a vede ”.
71 Rectius “ no t interessa, no n à a che far/fei con te ”.
72 Manca in entrambi i vocabolari. Rectius “ vintena ” (?)
73 “ El sarà via ”, “rinchiuderlo” (Voc. 1997, 449).

87 Cfr. nota 17.
88 Nel testo “ chera baraba ”; voce diffusa per “giovinastro, briccone” ecc., manca nei vocabolari.
89 Rectius “ graziando Dio ” (Voc. 1997, 449).
90 Cfr. nota 77: rectius “ dìe ”, “aiuti”.
91 Cfr. note 77, 82: rectius “ dià ”, “aiutare”.
92 Si riferisce a Sant'Antonio da Padova, cui è dedicata la cappella settecentesca nel villaggio di “ Ciae” (Chiave).
93 Rectius “ el 'seta ” (Voc. 1997, 597).
94 Neologismo, manca nei vocabolari; rectius “ cusà, pande, portà ” (Voc. 1997, 134).​

95 Ovvio, inelegante neologismo.
96 Cfr. nota 35.
97 Dal vb. “ varé ”, orig. “ valea ”.
98 Neologismo: per “scaduto”, il Voc. 1997, 472, riporta “ passà ”.
99 Nel testo: “ on buda ”, v. nota 45.
100 Italianizz. di “ (vosoutre) sgorlà ”, siete ammattiti, matti”, Vocabolario 1986, 187.
101 Italianizz. di “ mantia ”, “maniglia, manico, manovella, impugnatura”, Vocabolario 1986, 108.
102 Italianizz. di “ coltrina ”, “tenda, tendina”, Vocabolario 1986, 38.


103 Nel testo: “ ei buda i dà ”, v. nota 90.
104 Italianismo, rectius “ te me fesc stà con festide ” (Vocabolario 1997, 572).
105 Cfr. nota 17.
106 Nel testo: “ on buda se vende ”, v. nota 94.
107 Nel testo: “ ra rmenta ”, ripetuto anche subito dopo.

  1. Rectius per “temperare, mitigare del tempo”: “ indolzì” (Voc. Talian-Anpezan, 1997, 552).
  2. Rectius per “puntellare, in edilizia e carpenteria”: “ inaghinà” : “ pontelà” è rec. (Voc. 1997, 417).
  3. Manca sia nel Voc. Ampezzano, 1986 sia in quello 1997, che riporta invece l'agg. “ šcandalós”
  4. Manca nel Voc. 1986, dove per “continuare” si trova “ seguità, ś ì inaante”, e in quello 1997
  5. Forma sincopata della voce vb. “ voraràs ”, “vorrai”.
  6. Italianismo, manca nel Voc. 1986; per “paragonare” nel Voc. 1997 si trova “ voré bete ”.
  7. Manca sia nel Voc. 1986 sia nel 1997.
  8. Manca nel Voc. 1986,
  9. Nel senso di “vestita, sistemata” manca nel Voc. 1986.
  10. Nei vocabolari, pùdel pl. è inv.; ma diffuso anche pùdela, usato dall'autric e al pl.
  11. Cfr. nota 5.
  12. Italianismo, manca nei vocabolari: nel Voc. 1997, per “in un bagno di sudore” si trova “ duto inz'un brodo”.
  13. Nel testo “ sozede ”, in seguito ripetuto più volte.
  14. Voc. 1986: “ fàa riésa ”, “minestra di fave”
  15. Loc. non autoctona, rectius “ lascion là, lascion perde ”.
  16. Rectius “ bicià, sartà 'sò par i scarpe ” (?)
  17. Rectius “ dì gramarzé, dì grazie ”.
  18. Rectius “ refei i dane, comodà, bete a posto ”.
  19. Loc. di significato non chiaro.
  20. Ipoc. ampezzano del nome proprio “Maddalena” (cfr. “ Meléna, và a fei gnoche ”, “fatti gli affari tuoi”, Voc. 1986,
  21. Ipoc. ampezzano del nome proprio “Maddalena” (cfr. “ Meléna, và a fei gnoche ”, “fatti gli affari tuoi”, Voc. 1986, 79).
  22. Nel testo “ Proguoito ”.
  23. Rectius “ istésso ”.
  24. Rectius “ seign, sein ”.
  25. Rectius “ fora de ”.
  26. Rec. per “ fijicaries, trapoles. ”