Hz. Eli
Hezret Eli (e.s.) 13. (des u hirê /hirês)ê Recebi, serra 30 (hirıs)a Am-ul Fili de, Kebe de amo dınya. O 14 (des u çar /çarês) mesuman ra dıyın u 12 (des u dı /dıwês) imaman ra ki yewıno.
Şexsiyetê İmami[edit]
Hz. Eli (e.s.) imamê mısılmanano. Namey piyê cı Ebu Talibo, pêra cı Beni Haşima; O gırdanê Beni Haşimi rao, hem ki apê peyğemberê mao. Ebu Talibi Peyğemberê ma (s.e.) keyey xo de kerdo gırd mesuliyetê cı gırewto xo ser. Tım u tım, hem verê peyğemberine hem ki peyğemberine dıma, çımê Ebu Talibi peyğemberê ma sero biyo, ey nêverdo kafiri zerar bıdê cı.
Hz. Eli (e.s.) zeke kıtaban de nuşiyeno, des serri verê peyğemberine ameyo dınya, badê şeş serri ra dıme Mekka de veyşaniye dest pêkena, peyğemberê ma Hz. Eli piyê cı ra gêno beno xo het de keno gırd heme çiyê cı gêno xo ser. Peyğemberê ma rê roca ke peyğemberine amê, a roce peyğemberê ma şono keye, Hz. Eli (e.s.) vêneno, Eli (e.s.) rê vano, Eli (e.s.) ki iman keno.
Dıma peyğemberê ma (s.e.) veng dano merdumanê xo pêrune rê vano ke, şıma ra kam ke tewr ver Elay rê iman bıkero se, o do xelifey mıbo. Pêrune miyan ra Hz. Eli (e.s.) werzeno pay, vano ez to rê ki Elay rê ki iman kenan, ezo raya şıma deran. Peyğemberi ki imanina ey qebul kerde, tewr ver bi mısılman, hem ki bi xelifey Hz. Peyğemberi.
Hz. Eli (e.s.), Peypemberê ma wexto ke hıcret nêşi bi, tım hetê Peyğemberi de bi. Roca ke keno şêro hıcret, kafiri yenê keyey cı, kenê ke ey bıkışê. Labelê Hz. Eli (e.s.) kewno cıla dey, hetan kafiri vênenê ke Peyğemberê ma şono Medina. Peyğemberi dıma Hz. Eli (e.s.), maa xo, keyna Peyğemberi u dı cıni dıha pêro pia şonê Medina. Medina de pêro Hezreti ra pia benê. Peyğemberi qe(t) xo het ra kesi nêrusnêne.
Peyğemberi keyna xo Hz. Fatma ki dê Hz. Eli. Medina de pêro kerdi bıraê yewbini. Eli (e.s.) ki kerd bıraê xo. Peyğemberê ma çı wext ke şi herb Hz. Eli (e.s.) tım cı het de bi. Tenya yew herb nêşiyo, namey a herb ki Tebüko. Herb nêşiyo, a herb ki Peyğemberê ma nêvardayo. Vato, tı Medina de vera mı tiya be. Hz. Eli (e.s.) hewna yew herb de dışmênan ra nêremayo. Qısanê Peyğemberi ra qe(t) nêveciyayo. Qandê coy, Peyğember vano ke "Ali (e.s.) Heqi rao Heq ki Eli (e.s.) rao."
Peyğemberê ma roca ke wefat keno, Eli (e.s.) hirıs-serre beno. Heme çiyê dini zanıtêne. Herb de kafiri kıştê, qandê coy mıleti vato "dışmênê to bolê" u o nêvardo xelife bo. Nêvardo ke Hz. Eli (e.s.) destê xo çiyê ra no. Eli (e.s.) ki şono keyey xo de nişeno ro, Qurane ano têhet, merdumanê xo rê derse dano. Wefatê Peyğemberê ma dıma, vist u phanc serri (yanê zemanê xelifetina Ebu Bekıri, Omeri be Osmani) vêreno ra, xelife Osman mıreno se xelq ki Hz. Eli (e.s.) rê vano ke, ma qayılme tı xelifey ma be. Xelifetina Hz. Eli (e.s.) çar serri u new aşmi/mengi ramena.
Peyğemberi seni kerd se ey ki wıni dewam kerd. Mıleti miyan de heramiye darde we, labelê na şiye zorê tainan, yanê inan nêşa zey xo bıkerê be çıqarê cı rê ters ame. Çıqarciyan di ke nêbeno, keyna Ebu Bekıri Eyşa, Talha, Zübeyir be Muawiye, gunia xelifey hirêyıni kerde sebebê dey u qarşiyê Xelifey veciyay. Sebebê dı'rê herban bi we dınyaê mısılmani merdi. Hz. Eli (e.s.) u nê isyankaran (Eyşa, Talha ve Zübeyir) nezdiyê Basra de herb kerd. Namey nê herbi ki Cemel bi. Sindorê İraq u Şam de, Muawiye ra herb kerd, o namey nê herbi ki Sıffın na pa, na herb yew serr u nêm dewam kerd.
Nehrewand ki Xericiyanan ra herb kerd. Hz. Eli (e.s.) hetan xelifetina cı qediye, raya Peyğemberê ma ramıte. Çewres serri hıcret ra dıme, des u newê aşmia/menga rociy, Mescidê Kufa de, nımacê şefaqi de, İmam Eli (e.s.) kerd dırbetın u dı roci ra dıme bi şehid.
Xelifey mısılmanan Hz. Eli (e.s.), zemanê xo de dışmênan çend ke iftira eşt cı ki, ey insanetiya xo ra çiyê vindi nêkerd. Tım terbiyetê Peyğemberê ma ra u raya ey de şi. Çiyê ke heqa ey de nuşiyê, tarix de heqa kesi de nênuşiyê. Hem kıtabanê Sunniyan de hem ki Şıiyan de heqa kesi de hewna nênuşiyo, yanê zey ey kes çıniyo, ilmê ey, zey exlaqê de ey kesi nêdiyayo.
Embazanê Peyğemberi miyan de, Hz. Eli (e.s.) ilm de tewr zanaye bi. Herkesi rê, cewab dayêne u kami çıçi pers kerdêne se ey cı rê heme çi, weş weş vatêne. Kes nêşayêne zey ey cewab bıdo. Wendışê cı zey ê binan nêbi. Eraban miyan de tewr zıwanweş u tewr zanaye bi. Ey ayetê Qurane, hem manawa ke asaiya hem ki nêasaiya zanıtêne u mılet rê vatêne. Ey heme çiyê Qurane zanıtêne. Ey tım vatêne ke: "Mı ra pers kerê, Ez zanan kamci ayete koti de be çı wext Peyğemberi rê amê: şewa mı roca mı, erdê serê mı kemera serê mı."
Eyni zeman de ey zıwanê Erebi, tewr ver gramerê cı vet ke Qurane zerar nêvêno, hem ki nêvuriyo. Ey heqa asayışê Qurane de (zahirê Qurane) hem ki heqa zerrey (batınê Qurane) de qısey kerdêne.
Zemanê Peyğemberi de ki bahdê cı ki, herban de tım ecele nêkerdêne, rehet bi, eceleci nêbi, heme çi de, herbanê Uhud, Huneyn, Heyber u Hendeki de, o zey ê embazanê binan nêrema u nêtersa. Hema ê embazê bini, taê inan herban ra remay, taê ki tersay. Zeke ma va Eli (e.s.) yew herb de ki dışmênan dest ra nêrema.
Ey herbanê tewr gırdan de, metinan de, dışmênan de lec kerd u yew ki weş nêverda. Hendo ke metin bi, zaifan ra herb nêkerdêne, eke remay inan dıma nêşiyêne, qeleşiye nêkerdêne, şewe ra dışmênan ser nêşiyêne, awa dışmenan ki nêbırnêne.
Herbê Heyberi de, ey keyberê qeley cıra kerd u eşt kınare u no heme kıtabanê tarixan de nuşiyeno. Fına gırewtena (fethê Mekka) Mekka de, Peyğember (s.e.), Eli (e.s.) rê vano ke, bê doşanê mı ser u bıveciye serê Kabe u putan bışıkne. Eli (e.s.) ki şono Kabe ser, putan pêrune şıkneno.
Eli (e.s.) teqwa de ki, ibadet de ki tenya (tek yew) bi. Wexto ko mıleti sertina cıra şikayet kerdêne, Peyğemberi vatêne qarsê dey mebeyê, O Ellay rê aşıqo.
Wexto ke, Sahabe ra Ebu Derda Eli (e.s.) xurmalığê Medina de vêneno, o vano belkia Eli(e.s.) merdo, remeno şono Hz. Fatma (e.s) rê vano, mêrdey to xurmalığan miyan de merdo. Keyna Peyğemberi ki vana ke: "Lacê apê mı nêmerdo, wexto ke o ibadet keno, tersanê Ellay ra xo ra şono, O tım wına beno."
Eli (e.s.) feqiran rê yardım kerdêne, eke ey het gırweyayêne, inan ra arey xo weş tepıştêne, tım pa qısey kerdêne. Bêçaran rê derman biyêne. Destê ey tım u tım hera bi. Ey xeta insanê nêdiyêne, wexto ke diye ki ef kerdêne. Heqa nê çiyan de ki dınyaê hedisi estê.
Erzaqo ke ameyê dest, raya Ellay de faqiran rê, mıhtacan rê dayêne. Xo ki zey tewr feqiran heyatê xo dewam kerdêne.
Ey ninan ra hez kerdêne u dari nayêne ro, biri vıraştêne, erd kerdêne kıhoy (çi nayêne ro), çıftçilığiye kerdêne.
Çiyo ke nê karan ra qezenc kerdêne, dayêne feqiran. Ey hendo ke çi dayêne feqiran, mılet miyan de, namey "Sedeqey Eli" (e.s.) ra zaniyayêne.
Nastiya/Şınasiya imami sero[edit]
- Name: Eli
- Leqeme: Murteza
- Kunya: Ebul Hesen
- Namey pi: Ebu Talıb
- Namey mae: Fatıma
- Caê biyaene : Mekke, Kebe de
- Tarixê biyaene: 13. Receb, 23 (vişt u hirê) serri Hicret ra ver
- Emr: 63 (şeşti u hirê) serri
- Mıdetê İmametine: 30 (hirıs) serri
- Domani: 12 (des u dı /dıwês) laci, 15 (des u phanc /pancês) kêney /çêney
- Tarixê şehadeti: 21. (vişt u yew) Remezan, hicri serra 40 (çewres)ine de
- Sebebê şehadeti: ebe şımşêria ağuyıne
- Caê şehadeti: Kufa, İraq de
- Caê mezele: Necef, İraq de