Hesreta Firingîyanê Eyncewze

Hamnanê serra 1974î de ez û kalikê xwu Hecî Wisif (84 serrîya xwu de roja 25.07.1983 de şi rehmet) ma pîya şîyêne verê dewaran; ma ga û mangayê ma û keyê apanê mi çerênayêne. Dewarê hîrê keyeyan bî. Lajê apê mi zî ma dir ameyêne. Dewa ma de pes cîya çerayne, dewaro gayin cîya çerayne. Bola pesî kerdêne dore, roje yew keye şîyêne ver. Dewa ma de di-hîrê bolê pesî estbî. O wext dewa ma 33 keyeyî bî. Dewa ma hîrê babîyan ra ya. La enê hîrê babî zî eslê înan yew babî ra yo. Gama ke newe ameyê dewe awan kerda zî bîyê xal û warzayê yewbînan. Ez çend nuşteyanê bînan de bi teferuat qalê tarîxê babîyanê ma kena. Tarîxê înan şino reseno 1200 serrî verê nikayî. Ez hurdî-hurdî qal kena ke kamca ra ameyê, kotî nayo ro, senî vila bîyê, nika ha kamca, înan ra vanê se…

O hamnan rojevê dewijan de hereketê Qibrîsî estbi. Vatêne, “Musluman û gawirî herb kenê, Qereoxlan dano Meqaryosî ro!” Şarî Bulent Ecevitî ra vatêne “Qereoxlan”. Meqaryos zî, o wext serekê rûmanê Qibrîsî bi. Vatêne, “Qereoxlanî efû veta!” Şarê Licê fek kar û îşê xwu ra veradabi, xeleyê xwu, cuwînê xwu war o verdaybî, Licê de verê şubeyê eskerî de têdima rêz bibî, nameyê xwu nuştêne. To vatêne qey dora arêyî ya, çiwalê arişî rêz kerdê. Vatêne “Ma wazenê şêrin esker, ma şer ra nêtersenê, ma şinê benê şehîd; ma şinê cennet, cennet!” Yew heyecan, yew xelxele kewtbi miyanê miletî ke qet mevajêne. Cennetê firdewsî, cenneto ke her camêrdî rê hewt horî kewenê, amebi verê berî. Tenya nameyê xwu şûbeyê eskerî de seba seferbegligî (sereberlik) binusne bes o! Kam eşkeno înan zeft bikero. Homayî kerd ke nêzanayne Qibrîs ho kamca. Beno ke dest bieştêne darê tifingê xwu û peyatî verê xwu bidayne bi Qibrîs, tirkan rê welat fetih bikerdêne!...

Şarê Licê Qereoxlanî ra zaf hes kerdêne. Roja şeşê êlula 1975î Licê de erdlerzêko zaf pîl virazîya. Di hezarî û hîrê sey û şeştî û panc însanî merdî. Çendeyêk badê erdlerzî, serekê Partîya Edaletî (AP) serwezîr Silêman Demirel û Qereoxlan pîya ameyî Licê. Ameyî ke serweşîye bidê şarê Licê. O wext hukmat kewtbi destê Demirelî la Qereoxlanî zî zanayne ke şarê Licê ey ra heskeno, coka o zî amebi. Şarê Licê zî vatêne Demirelî hukmat destê Qereoxlanî ra veto, coka ey ra kîne kerdêne. Tam mewsimê firingîyan bi. Firingîyê Licê her yewe kîloyêk esta. Gama ke Ecevitî qisey kerd şarî da çepikan ro, keyf kerd. Yanî nîşan da ke ma paştgîrê to yê. La gama ke Demirelî qisey kerd, firingî verdayî bi Demirelî. Yanî, nîşan da ke ma zî dişmenê reqîbê Qereoxlanî yê, hesabê xwu ser o ney hesabê Qereoxlanî ser o firingî verdayî bi Demirelî. Labelê Demirelî heyfê verdayîşê firingîyan zaf xirab girewt! Caran nêverda dewlete hetê Licêyijan bikero. Ardimo ke dewletanê bînan ra ame zî, zafê ey dest na ser, nêverda çîyêk bireso bi Licê. Enê ser o Licêyijan rojanê 21-23 teşrînê verînî de Licê ra kewtî rayîr peyatî şî hetanî Diyarbekir. Axir Silêman Demirelî kîna xwu ramite, ramite hetanî ke bi serkomar. Porzerdika ke manena vêvikanê naylonan a dikanan, yanî Tansu Çillera leyreka ey zî bîye serwezîre, a game ey weş firsend dî. Di rey Licê veşna, kerde kijik, kerde xan û xirabe. Yew dewe sax nêverda. Licê de kerra kerra ser o nêverda. Welat kerd vikûveng. Qirê şarê Licê ard. Nîmeyê înan kiştî, nîme birîndar kerdî. Hetanî se serre zî hiş nîno bi sereyê Licêyijan.

Ez zimistanê 1984î de Erzingan de esker biya. Gama ke ecemîtîye qedîya, ma ra persayî va kam wazeno şiro Qibrîs. Herhal ez kewtbîya binê tesîrê Licêyîjanê ma, vernî de mi destê xwu kerd berz. Sewqê mi vejîya bi Qibrîs. Ez şîya ke çi bivînî! Rûman tersan ver şaristanê xwu, dewê xwu, banê xwu, rezê xwu, hêgayê xwu, baxçeyê xwu; baxçeyê leymunêran, porteqalêran, zeytunêran, încîrêran… heme çîyê xwu, firaqê xwu, kincê xwu, dolabê qeşa, mobîlya, her çî waro verdayê, tenya bi cilanê canê xwu remayê şîyê. A dewa ke mi tede eskerî kerde, ez vana qey nameyê aye bi rûmkî Turîlle bî la tirkan eynî sey welatê ma nameyê dewanê Qibrisî zî vurnabi. Mesela nameyê a dewe bedilnabi, kerdbi Erdemli. “Erdemli” yanî “biesalet”. Çi esalet! Dêreyêko zaf kehen û manastirêk uca bî. Odayê manastirî kerdbî qawîşê eskeran. Dêreyo kehen kerdbi cebilxane. Vanê Qibrîs de dêreyo tewr kehen, tewr verên o yo. Uca yew bîr zî estbi, vatêne awa ê bîrî bimbarek a. Verê cû, şarê Qibrîsî ameyne uca awa ê bîrî ra sey tebarekî qurtêk fir kerdêne, şimitêne. Heme dewan de dêreyî estbî. tenya Lefkoşa de mi yew camîya kehene dîye. Tirkan badê dagîrkerdişî kerra nênaybî kerra ser. Yew ban kerdbi bînaya bulike, yew ban kerdbi bînaya tabure, yew ban kerdbi “sîleh qedeme”, banî kerdbî “motor qedeme” yanî tamîrxane. Trabzon ra, Edirne ra, Adena ra, zaf cayan ra tirkî ardbî ê dewan de ca dabi înan. Pesê rûman, motorê cite teslîmê înan kerdbî. Her çî hedre. Hema şo û xwu rê ser o ronişe û biwere. Biwere ke ti nêwenî! Ma xwu rê mirdîya xwu fêkîyê daran werdêne. Ewilî yengîdinyayêrî dersayne, dima încîrî vejîyayne, engure dersayne; engura sîyaye, engura balîcanîye, engura sipîye. Dorê dewe pirî rezî bî. Ma eskeran qerewaneyî girewtêne şîyêne rez ra engure çînayne. Dima zeytunî dersayne. Ma zeytunî arêdayne, efseran berdêne keyeyê xwu, dekerdêne solawe. Payîzî, porteqalî, leymunî vejîyayne. Heme milkê rûman bi. Ma xwu rê dekewtêne miyan, xenîmet bi xenîmet!...

• * *

Kalê mi tim kelawêka sipî sere ra bî, şaşikêka zerde dorê aye ra girêdayne, herdîşa ey gewre la siyayî ser bî. Kefêyêka ecemî miyaneyê xwu ra piştêne. Êdî extîyar bi, nêşayne karo giran bikero. Verpalê girêk de yan serê gazêk, qotêk yan tûmêk de versîya dare de roniştêne û cor ra temaşeyê çerayîşê dewarî kerdêne. Mi ra vatêne, “Xwu bide hetê xeleyî yan velgecenî, wa dewarê ma nêkewo miyanê zîyananê şarî!” Eke tenya bimendêne, mi ewnîyayne ke ho fekê xwu de mirmirîyeno, Homayê xwu rê duayan keno û bermeno. Mi fekê ey ra çîyêk fehm nêkerdêne. Zaf zerrîya mi pê veşayne. Mi waştêne ke ez ey ra çîyan bimusî la mi nêzanayne ez senî bipersî. Vanê, “Pîzeyê tutî pirrî xeber ê, nêzano vajo!” Mi nêzanayne ez çi bipersî, senî bipersî. Werekna o wext aqilê min ê nikayî bîyêne.

Kalikê mi Hecî Wusif (1899-25.07.1983)

Tewr zaf qalê veyşanî kerdêne, qalê serra ke xela tede wuriştbî, kerdêne. Vatê, oris ame hetanî Kevira Qul, peyê Pasûrî. Şarê hetê Serhedî heme rema, hetê ma ra ameyî, şî deşte. Vatê, arminîyê ke tirkan ê surgin kerdî, kewtbî vernîyê eskerê orisî û zulm ro kurdan kerdêne. Vatê, reyke ez şîya dereyê Erdê Başî ke ez çi bivînî! (Dereyê Erdê Başî ho binê Dingilhewa de. Erdê kalikê min o.) Vatê, mi ewnîya, çend cinîyan, hê fekê dereyî de lên nayo kuçike ser, lên pirrî kesa yê, awe bill-bill kena girêyena, hê xwu rê kesan pewcenê.

Kalikê mi vatê, serra şewatî, a serra ke Şêx Seîdî qîyam kerdbi, ma ra ver, camêrdî dewe de nêmendbî. Heme arêdayî berdî sefer. Şîyayîşî şîyî la nêameyî. Çend cinî û çend tutî mendbî. Gama ke eskerê tirkan ameyî Dingilhewa veyşna, ma heme remayî şî bi yabanan. Her kesî xwu rê ewnîya çareyê sereyê xwu ra. Mi xwu binê lodê eşêfe de nimit. Hetanî ke esker ancîya şi hetê Kirdaneyî ser. Kalikê mi vatêne “Eskero sîya bi. Bejik bi bejik! Lengerîyê sîyayê asinînî sereyê înan ra bî. Bêrehm bî! Înan zaf şar kişt, Dêrxuste ra, Pêçar ra gelek mêrdeyî kiştî. Destê înan pêra girêdayne û dereyanê xorînan de kiştêne. Înan miletê ma qir kerd…

• * *

Melayê Banêdêran estbi. Ey ra vatêne Mela Mehemedê Ulyanî. Ez vana qey cinîya ey merdbî, o tenya Banêdêran de mendêne. Herdîşa ey sipî, rîyêko nûranî ser o bi. Tim ameyne keyê kalikê mi. Senî ke çimê mi ginayne ey ro, tehmê şekerî dekewtêne fekê mi. Çimkî ey ma mûsnaybî şeker. Destê xwu dekerdêne verê mîya xwu ra, şeker vetêne dayêne ma. Ge-ge yew şekero qulqulîn kerdêne çar-panc parî, ma tutan rê bare kerdêne. Ey û kalikê mi zaf suhbet kerdêne, qalê zemanê verî kerdêne.

Yeno vîrê mi, Mela Xelîl zî tim ameyne keyê kalê mi. Mela Xelîlî caran meqes nêdabi por û herdîşa xwu ro. Porê xwu mundêne, kerdêne gileyî. Di gileyê porî tim miyanê piştîya ey ra bî. Estorê xwu zîn kerdêne, heqîbeyêko gulikin eştêne ser, weniştêne estorê xwu, lingê xwu dekerdêne zengûyan û ameyne keyê kalê mi. Ez Mela Xelîlî ra zaf tersayne. Neke merdêmo xirab bi. Ney! Welîyan ra bi. La to hew ke dî, nişka ra recifîya û bi qîrayîş va “Dayîm Heq Rebî!” Eno Mela Xelîl bi eslê xwu şarê Rewandizî bi. Kalikê ey Resûl Paşa birayê Mîr Mehemedê mîrê Soranî bîyo. Birayê xwu ra heridîyayo, dayo piro ameyo bi Licê. Keyê înan ra Seydayê Licî (Seydayê Mehemed Hadî) menşûr o, babîyê Cemîlê Seydayî yo. Kalikê mi vatê, Cemîlê Seydayî, Şêx Evdirehîm û gelek embazê xwu, davîst balebanê kurdan Binê Xete ra danê piro yenê. Pêhesîyayê ke Kemî kurdê ma yê Dêrsimî qir kerdê. Yanî, şinê hewarê kurdanê ma yê Dêrsimî de. La deşta Bismilî de miyanê înan û eskerê tirkan de şer vejyeno, şehîd kewenê. Vatê, dor ro înan girewto. Adir nayo xele ra… Gama ke qal kerdêne, hêsrê ey ameyne war.

Seydayê Mela Xelîl

Vanê, zemano ke kemalîstî wendişê azanî bi erebkî qedexe kenê û vanê ganî bi tirkî biwanîyo û vajê “Tanri Uludur! Tanri Uludur!...” Licê de, eno Mela Xelîl bi qehremanîye vera kemalîstan vejêno. Qereqol ey tepîşeno dekeno nezaretxane la zereyê nezaretxaneyî de zî sereyê xwu miyanê caxanê penceraya nezaretxaneyî ra vejeno teber û wextê nimajî azan dano vano: “Ellahu Ekber! Ellahu Ekber!...” Mudiumûm (savci) vano, “Eno merdim gêj o!” û gênê ey kenê teber. Binê Licêya corine de, hetê rojhelatî ser, miyanê baxçeyan de yew hucreya ey estbî. Vatêne “Hucreya Mela Xelîlî”. Dewijî gama ke bişîyêne Licê, eke erey bimendêne, Hucreya Mela Xelîlî de rakewtêne. Hucra de gelek feqî zî estbî. Mela Xelîlî bi xwu derse dayne. Feqî heme şarê dewan bî. Ez û babîyê xwu zî ma şewêk a hucre de rakewtî. Yeno vîrê mi, babîyê mi bi xwu ma rê doşek û lihêf ardî ravistî. Ez xwu rê mirdîya xwu pê huyaya. Mi rê zaf komîk amebi. Çimkî keye de hertim dadîya mi cayî ravistêne. Seke ravistişê cayan karê camêrdan nêbo, karê cinîyan bo. Coka ez huyaya. Şarê dewan xizmetê Hucreya Mela Xelîlî kerdêne, werd û ardû kirişnayne hucra. Keyê Seydayê Licî paştgîrê dewijan bîyê.

Cemîlê Seyda

• * *

Kalikê mi zaf bêveng bi. Vengê ey zaf nermek bi. Mi caran nêdî ke hêrs bîyo. Ge-ge, eke çîyêk hesabê ey nêameyne, bi vengêko nizmek, fekê xwu de vatê “Dirûzî gidî dirûzî!” Gama ke ma ra hesbikerdêne zî, ancîna vatê “Dirûzîîî!”

Yeno vîrê mi, çekuyê sey “xoz”, “xinzîr”, “wehş” “donxiz”, “gawir”, “kafir”, “yahudî”, “xirîstîyan” “êzîdî”, “orim”, “oris”, “armenî”, “arnawid”, “îngilîz”, “yunan” û “dirûzî” heme nengî bî. O çax mi nêzanayne enê nameyan ra qismêk yê dînan û yê miletan ê. Ez nika ana vîrê xwu, ez xwu rê şermayena. Ma senî nameyê miletan, dînê miletan sey nenge şuxilnayne? Zaf eyb bi!

Serra 1974 ra pey, çekuya “meqaryos”î zî dekewte miyanê lîsteya nenganê ma. La ena çeku, hîna vêşêr fekê camêrdanê pîlan de bîyêne nenge û seba merdimanê pîlanê giregiran, ma vajin, seba sermiyanê dewan yan yê keyeyan gurenîyayne. Yanî, nengan de zî yew statu estbi! Vatêne “Şima nêzanê, o çi meqaryos o!” Ge-ge, eynî sey çekuya “meqaryosî” çekuya “keşîş”î zî sey nenge çînîyayne. Labelê seba merdimanê pîlan, bitaybetî seba înanê ke herdîşa înan esta. Enê serranê peyênan de, reyke ez şîya dewe, mi ewnîya çekuya “Xumeynî” zî bi eno tewir bîya nenge.

• * *

Zafê reyan Hecî Huseynê Banêdêran zî ameyne verê kalikê mi. Gaza (kelbetane) dindanan tim cêba ey de bî, dindanê kamî bidejayne, antêne. Kamî dindan bigirewtêne, şîyêne Banêdêran, gumeyê Hecî Huseynî. Gama ke Hecî Huseyn şi rehmet, emrê ey se û hîris serrî ra zî vîyartbi. Hem hetê wucûdî ra hem hetê hişî ra zaf pêt bi. Her çî zanayne. Reyke yeno vîrê mi, vatê, arminîyan qomîteyî naybî ro, şargeyê înan Mizage bi. Mizage peyê Licê de yew dew a, zaf rindek a, awî ya. Vatê, arminîyan mêrdeyê kurdan remnayne berdêne Mizage de bi îşkence kiştêne. Vatê, reyke înan ez zî qefelnaya, berda Mizage. Mi ewnîya ke ez çi bivînî! Arminîyan çend mêrdeyê kurdan linge ra sereyî ser de gilê gozêran ra aliqnayê û îşkence kenê. Vatê, o wext ez hema newe xort bîya. Gama ke înan lingê mi girêdayne, nişka ra ez destê înan ra felitîyaya û ez remaya…

Ez vana qey enê hedîseyî zaf rew, verê qetlîamê arminîyan bîyê. Beno ke serranê 1870-80an de bîyê. O wext Licê de, dewanê sey Mizage, Mela, Hendîv, Bamitne de armenî zafî bîyê. Bamitne de armenî û kurdî pîya bîyê. Vanê, Bamitne de o wext kurdan ra dizdêko yeman estbîyo. Rêbirêko zor bîyo. Rocêk, cinîyêka arminî herê xwu bar kena, rûn, tantur û kel-mel bena Licê de roşena. Wet ra çî-mî erînena, ageyrena şina bi Bamitne. Cinîke hefsarê herî de girewto û xwu dima kaş kena şina. Eno kurmancê ma yo dizd kincanê xwu vejeno, xwu keno çîp viran. Hefsarê herî sere ra vejeno dekeno sereyê xwu û cinîke dima şino. Badê ke qederêk şino, kewnê yew dalde, cayêko tenha de dizd nişka ra linge dano erd, nêşino. Cinîke hefsar kaş kena, vana qey her o. Cinîke xwu dima fetelêna ke biewnîyo, hela eno mîratê herî çî rê nêno. Ewnîyena ke çi bivîno! Herê aye bîyo yew mêrdeyo çîp viran. Cinîke ca de kewna erd, xwu ra şina, xemêyena. O dizd herê cinîke bi barî ra gêno beno.

Şarê ma qalê arminîyan keno vano, arminî zaf karkerî bî, senetkarî bî la ehmeq bî. Vanê, kurd û armenî gama ke zaf şixulîyenê, benê rincan, hetanî ke kurd sewlanê xwu nêvejo û hetanî ke arminî zî kelawa xwu nêvejo, boya înan nêvejêna, îstîrehet nêkenê, nêarisîyenê. Kam gama ke kurdî sewlê xwu vetî û armenî zî kelawa xwu sereyê xwu ra rona, hema newe arisîyenê.

• * *

Mi qalê dizdan kerd yew mesela ameye vîrê mi. Verê cû rêbirî, dizdî, qaçaxî, mehkumî zaf benê. Yeno vîrê mi zî gayî diznayne, berdêne dewanê hetê deşte de rotêne. Firaqê sifrênî diznayne. Dizdê hetê Hezroyî zaf bî, neyarê heran bî. Coka înan ra vanê “Kerdiz”. Herê hetê ma cisnê heranê Sêwreke ra bî. Ma vatêne “Herê Şamî”. Rengê înan wina hêşînboz bi, sey qantiran gird bî. Herê esîlî bî. Hem biaqil bî hem wegirewtişê barî de jêyatî bî. Ma heranê bînan ra vatêne “herê qereçî”. Panc pereyî nêkerdêne. O wext cambazê heran estbî. Mesela, yeno vîrê mi Dêrcimte ra Remezenê Xalê Uzêrî şîyêne Sêwreke ra herî ardêne welat de rotêne. Dadîya Remezanî ema Eme heq ema babîyê min a.

Xeleyê deşte davîst rojî ma ra ver dersenê. Verê cû, şarê hetê ma şîyêne bi yewmîya davîst rojî deşte de paleyî kerdêne, hema ageyrayne ameyne dayne geniman ro. Hetanî des-pancês serrî verê cû zî, mi dî bi hezaran paleyî şîyêne Berîya Mêrdînî, Deşta Diyarbekirî, nîskî tirpan kerdêne. Nika makîneyî vejîyayî, kar qedîya. Vatêne, verê cû dewijanê ma keye de sereyê xwu şutêne, de wina hesab bikerê, şîyêne û ameyêne, vatêne, ma wutê awe nêkerda xwu ro. Deşte de awe çin a. Eke bibo zî kam firsend vîneno xwu bişuwo yan kincanê xwu bişuwo. Peyê milê înan çar engiştî qertîş girêdayêne. Areq ra kincê înan bîyêne sey çekemî, eynî çermeyo huşk.

Ma ageyrin mesela ser. Vanê, datê babîyê mi Apo Hecî Derwêş û Sofî Ezîzê Tutya pîya şinê deşte de paleyî kenê. Peranê xwu gênê, şinê bi Diyarbekir, her yew xwu rê yew zerd erîneno û êreyêk kewnê rayîr. La tersanê dizdan ra nêzanê ke zerdanê xwu bikerê kamcayê xwu. Çimkî dizdanê rêbiran rayîran ser o raywanî şelênayne. Wurzenê zerdê xwu qurtnenê, wenê. Hetanî nizdîyê Qetîne yenê. A şewe yaban ra, meleşeyan ver yew cuwîn de xwu dekenê binê taramîya simerî. Bineyke hewn a şinê. Destê sibayî wurzenê kewnê rayîr, yenê resenê keye. Senî resenê keye, zor danê rûnî, rûn wenê. Rûn wenê û pîze gineno piro. Ha bawo, dê bawo, axir bi çi kul û halî zerdî kenê teber, şuwenê darenê we. Ez xwu rê heyret manena ke înan senî zerdo qirase qurtnayo, senî veto. Wexto ke ez heb-mebe wena, tim ê yenê vîrê mi. Ge-ge canê mi recifêno, ez vana, eke pîzeyê înan de bimendêne! Ê wextan ne doktorêk, ne hekîmêk. Beno ke seba yew zerdî pîzeyê înan biqlişnayne. Subhanelah! Homa merdimî bisetirno...

• * *

Dorê dewa ma de çend cayî estê, ez vana qey nameyê armenîyan ser o yê. Mesela vanê, “Dereyê Keşîşî”, “Erdê Samêlî”, “Erdê Kenhî”, “Dereyê Sikî”, “Pozê Meçî”. Nêzdîyê dewa ma de, verê Çemê Benê de hêgayê awî estê. Zaf bibereket ê. Yeno vîrê mi, dewijanê ma binê erdê Encîlî de sukr girêdayne. Erdê Encîlî, yê kalikê min o. Vaye vetbî, berdbî hetanî erdê Hesenan. Verê cû zafê enê hêgayan destê beganê Licê de bîyê, dewijanê ma bi îcare ramitêne. Vatêne, began zaf zulm kerdêne. Mesela, dewijan hêga ramitêne, çînayne, cuwîn kuwayne, vaydayêne, xele û simer cêra abirnayne. Eke xele û simer cêra abirîyayî êdî ganî destê xwu nêdê çîyêk. Nobete bigîrê heta ke beg yan lajê ey bêro, goreyê zerrîya xwu ra bare bikero. Dewij bara begî ro herê xwu bar bikero. Bibero verê berê begî de rono. Ser o zî mirdîya xwu derb biwero û ageyro.

Begê Licê zaf bîyê. Manaya began ena ya ke zemanê Usmanîyan de memûrê dewlete bîyê. Dewijî hema zî vanê, “Gilgil nêbeno tutman, licêyic nêbeno însan!” Yanî liceyijî ra holîye, însanîye mepawe! “Licêyic” ra qestê înan begê Licê bî helbet. Zafê dewijanê ma vatê, gama ke ma yew bize yan barê kolîyan, satilê mastî yan çend weqeyî rûn biberdêne Licê de birotêne, liceyijan bi xwu fîyet panayne. Yanî, o ke erîneno, o fiyetê malî panano! Fîyet panayne û vatêne “Tû bidî zî em ê li te xî, tû nedî zî em ê li te xî!...” Yanî, dewij bido zî kuwayîş weno nêdo zî weno. Vanê, zafê reyan, vatêne “Lêxin lî-lawo! Gundî ye gundî!” Dewij kuwayne, hincikê ey vetêne. Dima pîlê înan ameyne, gopale ha dest de, vatê, “Lî-lawo, we kuşt, kuşt, gune ye, guneee!...” Û derba peyîne zî ey bi xwu pê gopala xwu vatêne “hih” dayne piro. Qaşo camêrd şino dewijî destê xortan ra vejeno ha!

Hetê pirodayîşî ra dêrxustijî zî yeman bî. Vatêne, eke keysa xwu ro yewêkê tenyayî biardêne, ewilî terp û rep dayne piro, mirdîya xwu kuwayne, hincikê ey vetêne. Dima vatêne, “Ejim tû kî yî?” Mesela, camêrd vano “Ez Henyat ra ya!” Ena rey persenê vanê, “Tû lêy kî yî?” Vajîme ke camêrdî va, ez lajê filan kesî ya. Ancîna çend lematanê weşan çelpnenê binê goşan ra û vanê “Wî Xwedê te bistînê, tû çi re nabijî em bilxatyê hev î! Te cîyê tewş da ewqas derb xwar!...” Werdişê derbî şi kîseyê camêrdî ra. Êdî dehwa bikero zî sucdar beno. Sûcê ey zî eno yo ke ganî verê cû bivatêne ez filan ca ra lajê filan kesî ya!

• * *

Peynîya serranê 1960yan de, demeyê weçînayîşanê pêroyî de, ez nêzana kamcîn partî vato. Vanê vato, eke ma bêrîn îqtîdar, kamo ke hêga rameno, ma ey ser o tapu kenê. Demeyê weçînayîşî de sey yew sloganî vanê, “Toprak ekenindir!” Enê ser o begê Licê wurzenê, lezûbez kenê, verê weçînayîşî hêgayan roşenê danê dewijan. Begî hêgayan roşenê, dewij zî qayîl o bierîno. Labelê dewijî de pere çin o. Pereyê dewijî qîmê erînayîşê hêgayan nêkeno. Milê vêve ra zerd-merdan vejenê, deyn û dû kenê, qîm nêkeno. Vanê, begî ameyê kîlerê ma ra firaq-miraqê sifrînî, kergê ma, dîkê ma, rûnê ma, xila qewirmeyî, çi ke kewt dest, çi ke pere keno, herinda peran ra arêdayî berdî.

Erdê Pozê Meçî zî babîyê mi Seîd Begî ra herînayo. Badê ke ma bar kerd ameyî Diyarbekir, ê serran, wurişt bîlasebeb-bîlaheq rot da kirdasîyêkê Deredergî. Seîd Beg Licê de tehsîldarê dewlete bîyo, babîyê Hîkmet Çetînî yo. Hetanî ke merdo zî tehsîldarîye kerda. Înan ra vanê “Mala Mehmo”. Mi bi xwu tayê pîlanê dorûverê Licê ra persa, vanê, eslê înan bellî nîyo, beno ke tirkmanî bê. Badê ke armenî surgin kerdî, beganê Licê dest nayo erazîyan ser, dest nayo milkê înan ser. Enê Seîd Begî zî dest nayo milkê armenîyanê Mela ser, xwu ser o tapu kerdo. Licê ra keyê xwu bar kerdo şîyo Mela. Hîkmet Çetîn Mela de ameyo dinya. Badê ke beganê Licê wina bi zor erazîyê xwu rotî dayî bi dewijan, Licê ra bar kerd şî Diyarbekir de xanî viraştî, feqbîreyî saz kerdî, hotelî viraştî. Vernîya înan şîye Îstanbul de vejîya. Tutê xwu dayî wendiş, bî avûqatî, bî doktorî, bî muhendîsî. Mesela Hîkmet Çetîn bi serekê meclisê tirkan. Dima, şi Efxanîstan de bi temsîlkaro biqidem yê NATOyî.

• * *

Vanê, tîya ra qasê da-çewres serrî verê cû merdimêko Melayij şino Hîcaz. Hecê xwu keno, agêrayîş de yeno Heleb. Çarşîya Helebî ra geyreno ke tayê kel-melo hurdî biherîno. Vatê, camêrdî vato, mi dî yew ha mi dima vazdano, ven dano mi. Ez vinderta. Camêrd ame resa mi. Mi ewnîya ke camêrdêko maqul, efendî, temîz aseno. Vatê, mi ra bi kurmancî persa, va, ti şarê Diyarbekirî nîyê? Vatê, mi va, belê. Va, kamcayê Diyarbekirî ra? Mi va, Licê ra. Va, kam dewa Licê ra? Mi va, Mela ra. Mevaje gama ke zereyê dikanê xwu de ronişte beno, ez ke uca ra vîyarena, şelwalanê mi ra ez şinasnaya. Girêdayîşê mi ra zanayo ke ez şarê Diyarbekirî ya.

Vatê, camêrdî destê mi de huşk tepîşt û ez veranêdaya. Ez girewta berda zereyê dikanêkê zerdan. Mi rê çay da ardiş. Hurmet, ezet, îkram… Ma nat û wet ra suhbet kerd. Vatê, va, Mela de, binê çimeyê Encewze de (çimeyê Encewze ver de arêyeyî geyrenê, çime qina koyî ra vejêno) yew baxçeyo wina-wina esto, orteyê hêgayî de yew kerraya sey zinarî, kerrayêka girde esta, ti uca zanê? Vatê mi va, ez hol zana, o baxçe nika ha destê ma de. Milkê Saîd Begî bi, ma ey ra erînayo. Vatê, camêrdî xorînîya kezeba xwu ra axînêk ante, hesirî werêgêrayî bi çimanê ey. Zaf mehzûn bi. Va, ti zanê, o baxçeyê ma yo. A game ez tut bîya. Gama ke newe firingîyê ma vejîyayne, mi yew firingîya xişna dersaya girewtêne û ez şîyêne serê a kerra de roniştêne, mi gaz dayne piro, hêdî-hêdî werdêne. Çiqas zewqêko weş bi, çiqas keyfêko weş bi. Qey yeno vatiş! Rengê firingîyanê ma pembe û mor bi, her heba înan kîloyêk ra giranêr bî. Merdim bi yew firingî bîyêne mird. Tehmê înan miz bi. Gama ke merdimî bi destan şîl kerdêne, zereyê firingî eynî sey goştê verekan bi. Nika bi mîlyon dolarî serwetê mi esto. Ez sehaya cîhanî de bazirganîya zerdan kena. La seba ke ez yew rey, tenya yew rey, miyanê ê baxçeyê ma de, wextê firingîyan, gama ke hema newe dersenê, ez reyna yew firingîya girde cirabikerî û şirî serê a kerra de ronişî, gaz pirodî û hêdî-hêdî biwerî, ez heme serwetê xwu rayîrê ci de dana…

Çiqas ena meselaya enê arminî bêro vîrê mi, lewê mi lerzenê, estikê zincîya mi jan keno, çimê mi benê pirrî.

Çıme

• Nuskar :Roşan Lezgin
• Website :Zazaki.net