Fekê Çewligi
Problemê kategorîzekerdişê fekan
[edit]Benatê fekanê Kirdkî de ferqî zaf gird nîyî. Esas merdim nêşkeno fekan rehat kategorîze bikero. Çike fekî zaf kotî têmiyan. Ge ge taye çîyan de di mintiqayî seypîye yî, la eynî di mintiqayî yewna çi de cîya yî. Na ray her mintiqa yewna yew mintiqa de seycê yî. Lakîn hancî zî merdim eşkeno taye hususîyetanî fekê Çewlîgî ra behs bikero.
Zemîrê Kesî (Zemîrê Şexsî)
[edit]Kirdkî de di grûbê zemîrê kesî estê
Halê Normatîfî
[edit]Fekê Çewlîgî | Grûba Vate | |
---|---|---|
maykî nêrkî |
Ez | Ez |
maykî nêrkî |
Ti | Ti |
maykî nêrkî |
Ya Wi |
A O |
zafamar | Ma | Ma |
zafamar | Şima | Şima |
zafamar | Yi | Ê |
Halê Oblîkî
[edit]Fekê Çewlîgî | Grûba Vate | |
---|---|---|
maykî nêrkî |
Mi | Mi |
maykî nêrkî |
Tu | To |
maykî nêrkî |
Yê, Yay Yi |
Aye Ey |
zafamar | Ma | Ma |
zafamar | Şima | Şima |
zafamar | Yin | Înan |
Kar
[edit]Mesderê karan
[edit]Her fîil yew halê xo yo infinitif yanî bi mesder esto. Mesder yew hereket û yew hal îfade kenî. Kirdkî suffîksî mesderî karan mintiqa ra mintiqa cîya cîya yî. Fekê Çewlîgî de sey suffîksê mesderanê karan "-iş" û "îş" yenî şoxilnayiş.
Template:Pad Nimûneyî: | ||||||||||||
|
Karî ra nameviraştiş
[edit]Fekê Çewlîgî de sufîksî "-iş" û "îş" hem sey suffîksî mesderî hem zi sey nameyî vacîyênî.
Template:Pad Nimûneyî: | ||||||||||||
|
Karo pîyabeste
[edit]Preverb yew çeku ya ke yena vernîya karî ya zî preverb karî ra pey yeno. Ge-ge yew preverb û yew kar pîya yewna karê neweyî virazenê. Yanî preverb + kar benê karo pêrabeste. Fekê Çewlîgî de çend tewir karo pîyabeste estê. Preverbê a-, de-, ra-, ro-, we-, pa-, pê-, po-, tê-, to- çend preverbê yewheceyinê. Preverbê bider-/bere-/bede-, pede-, pêra-, pêro-, pira-, piro-/pero-, tede-/tedi-, têra-, têro-, tiro- çend preverbê yewheceyinê. Fekê Çewlîgî de kar ke ancîno, preverb karî ra pey yeno.
Template:Pad Nimûneyî: | ||||||||||||||||||||||
|
Antişê karan
[edit]Karo nêmcet
[edit]No kar tena demo nikayin de ancîyeno. No kar nameyan, sifatan ya zî zamîran dima yeno û maneyo newe dano înan. Îngîlizkî de no kar ra "to be" û Tirkî de zi "olmak" vacîyeno.
Template:Pad Fekê Çewlîgî Template:Pad | Template:Pad Grûba Vate Template:Pad | |
---|---|---|
maykî nêrkî |
Ez wendekar a. | Ez wendekar a. |
maykî nêrkî |
Ti wendekar a. Ti wendekar î. |
Ti wendekar a. Ti wendekar î. |
maykî nêrkî |
Ya wendekar a. Wi wendekar o. |
A wendekar a. O wendekar o. |
zafamar | Ma wendekar î. | Ma wendekar ê. |
zafamar | Şima wendekar î. | Şima wendekar ê. |
zafamar | Yi wendekar î. | Ê wendekar ê. |
- Çimeyî: Kurij, Grûba Xebate ya Vateyî, Turgut p. 81
Demo Hîra, Demo Nikayin û Demo Ameyox
[edit]Template:Pad Demo Hîra Template:Pad | Template:Pad Demo Nikayin1 Template:Pad | Template:Pad Demo Ameyox Template:Pad | |
---|---|---|---|
maykî nêrkî |
Ez wazena. | Ez ha wazena. | Ez go biwazî. |
maykî nêrkî |
Ti wazena. Ti wazenî. |
Ti ha wazena. Ti hê wazenî. |
Ti go biwazî. |
maykî nêrkî |
A (ya) wazena. O (wi) wazeno. |
A (ya) ha wazena. O (wi) ho wazeno. |
A (ya) go biwazî. O (wi) go biwazî. |
zafamar | Ma wazenî. | Ma hê wazenî. | Ma go biwazî. |
zafamar | Şima wazenî. | Şima hê wazenî. | Şima go biwazî. |
zafamar | Ê (yi) wazenî. | Ê (yi) hê wazenî. | Ê (yi) go biwazî. |
- 1 Formê demo hîra, manayê ameyox zî ifade keno. Pratîk de no manayê demo ameyox, pê zarfanê wextan pîya yeno şoxilnayiş.
- Nimûne: "Ez siba şîna Çewlîg." (Tomorrow I will go to Çewlîg.)
- Zamîrî ke zereyê parantezî de, fekê Çewlîgî de yenî şoxilnayiş.
- Çimeyî: Kurij
Demo Vîyertin
[edit]Demo Vîyerteyo Dîyar | Demo Vîyerteyo Nedîyar1 | Demo Vîyerteyo Verin | Demo Vîyerteyo Nikayin | Demo Vîyerteyo Ameyox | |
---|---|---|---|---|---|
maykî nêrkî |
Mi waşt. | Mi waştî. | Mi waştibî. | Mi waştînî. | Mi go biwaştenî. |
maykî nêrkî |
To (tu) waşt. | To (tu) waştî. | To (tu) waştibî. | To (tu) waştînî. | To (tu) go biwaştenî. |
maykî nêrkî |
Aye (yay) waşt. Ey (yi) waşt. |
Aye (yay) waştî. Ey (yi) waştî. |
Aye (yay) waştibî Ey (yi) waştibî. |
Aye (yay) waştînî. Ey (yi) waştînî. |
Aye (yay) go biwaştenî. Ey (yi) go biwaştenî. |
zafamar | Ma waşt. | Ma waştî. | Ma waştibî. | Ma waştînî. | Ma go biwaştenî. |
zafamar | Şima waşt. | Şima waştî. | Şima waştibî. | Şima waştînî. | Şima go biwaştenî. |
zafamar | Înan (yin) waşt. | Înan (yin) waştî. | Înan (yin) waştibî. | Înan (yin) waştînî. | Înan (yin) go biwaştenî. |
- 1 Obje yo Zafamar
- Zamîrî ke zereyê parantezî de, fekê Çewlîgî de yenî şoxilnayiş.
- Çimeyî: Kurij
Raweyî
[edit]Fekê Çewlîgî de çar tewir raweyî estê. Nê raweyê fermanî, raweyê waştişî, raweyê ganîyîye û raweyê şertî yê.
Raweyê Fermanî | Raweyê Waştişî | Raweyê Ganîyîye | Raweyê Şertî | |
---|---|---|---|---|
maykî nêrkî |
Ø | Ez biwazî. | Ez ganî biwazî. | Mi biwaşteni. |
maykî nêrkî |
Ti biwaz! | Ti biwazî. | Ti ganî biwazî. | To (tu) biwaşteni. |
maykî nêrkî |
Wa a (ya) biwaz! Wa o (wi) biwaz! |
A (ya) biwazo. O (wi) biwazo. |
A (ya) ganî biwazo. O (wi) ganî biwazo. |
Aye (yay) biwaşteni. Ey (yi) biwaşteni. |
zafamar | Ø | Ma biwazi. | Ma ganî biwazi. | Ma biwaşteni. |
zafamar | Şima biwazîn! | Şima biwazî. | Şima ganî biwazî. | Şima biwaşteni. |
zafamar | Wa ê (yi) biwazî! | Ê (yi) biwazî. | Ê (yi) ganî biwazî. | Înan (yin) biwaşteni. |
- Zamîrî ke zereyê parantezî de, fekê Çewlîgî de yenî şoxilnayiş.
- Çimeyî: Kurij
Name
[edit]Maykî û nêrkî
[edit]Fekê Çewlîgî de name û sifetê maykî bê “-e” û bê “-i” vacîyênî. Çekuyî peybendê cînsîyetî nîgenê.
Template:Pad Nimûneyê Nameyî: | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Template:Pad Nimûneyê Sifetî: | ||||||
|
Yewamar û Zafamar
[edit]Kirdkî de suffîksanê zafamarîye ra yew zî "-î" ya. Nameyê ke bi herfa bêvenge (sessiz harf) qedîyênê, pê “-î” benê zafamar. Na, fekê Çewlîg de esta. Labela çekuyî fekê Çewlîgî de pê peybendê "-î" nîbenê zafamar. Çekuyî de yew herfa bêvenge transforme bena.
Template:Pad Zafamarê Normatifî: | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Template:Pad Zafamarê Oblîkî: | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Template:Pad Fekê Çewlîgî Template:Pad | Template:Pad Grûba Vate Template:Pad | |
---|---|---|
maykî | her → Her vaş wena. | here → Here vaş wena. |
nêrkî | her → Her vaş weno. | her → Her vaş weno. |
zafamar (normatîf) |
hêr → Hêr vaş wenî. | herî → Herî vaş wenê. |
zafamar (oblîk) |
heran → Heran vaş werd. | heran → Heran vaş werd. |
Amarnameyî
[edit]Template:Pad Amarnameyî: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Zemîrê nîşanî (Zemîrê îşaretî)
[edit]Zemîrê nîşanî, ê zemîrî yê ke gama ke mêrdim çîyêk ya zî çîyan îşaret keno.
Semedê nêzdî
[edit]- Halê xoserî de (normatîf):
Template:Pad Fekê Çewlîgî Template:Pad | Template:Pad Grûba Vate Template:Pad | |
---|---|---|
maykî | ena → Ena vûna. | na → Na vana. |
nêrkî | en → En vûno. | no → No vano. |
zafamar | enî → Enî vûnî. | nê → Nê vanê. |
Fekê Çewlîgî de tayê mintiqayan de "ena" sey "ina", "en" sey "in" û "enî" sey "inî" vacîyenê.
- Halê oblîkî de:
Template:Pad Fekê Çewlîgî Template:Pad | Template:Pad Grûba Vate Template:Pad | |
---|---|---|
maykî | enê → Enê vat. | naye → Naye vat. |
nêrkî | enî → Enî vat. | ney → Ney vat. |
zafamar | enûn → Enûn vat. | nînan → Nînan vat. |
Fekê Çewlîgî de tayê mintiqayan de "enê" sey "inê", "enî" sey "inî" û "enûn" sey "inûn" vacîyenê.
Semedê durî
[edit]- Halê xoserî de (normatîf):
Template:Pad Fekê Çewlîgî Template:Pad | Template:Pad Grûba Vate Template:Pad | |
---|---|---|
maykî | eya → Eya vûna. | a → A vana. |
nêrkî | ewi → Ewi vûno. | o → O vano. |
zafamar | eyî → Eyî vûnî. | ê → Ê vanê. |
Fekê Çewlîgî de tayê mintiqayan de "eya" sey "aya", "ewi" sey "owi" û "eyî" sey "ayî" vacîyenê.
- Halê oblîkî de:
Template:Pad Fekê Çewlîgî Template:Pad | Template:Pad Grûba Vate Template:Pad | |
---|---|---|
maykî | eyê → Eyê vat. | aye → Aye vat. |
nêrkî | eyî → Eyî vat. | ey → Ey vat. |
zafamar | eyun → Eyun vat. | înan → Înan vat. |
Fekê Çewlîgî de tayê mintiqayan de "eyê" sey "ayê", "eyî" sey "ayî" û "eyun" sey "ayin" vacîyenê.
Îzafe
[edit]Îzafetê namey
[edit]Fekê Çewlîgî de tayê mintiqayan de vengo ke îzafeya nameyî îfade keno vîndî bîyo. Mavacî, herinda "lacê Hesenî" de tayê mintiqayan de vanê "lac Hesen". Fekê Çewlîgî de vengî ke îzafeya nameyî îfade kenê têna "ê" û "î" yê.
Template:Pad Fekê Çewlîgî Template:Pad | Template:Pad Grûba Vate Template:Pad | |
---|---|---|
maykî | herê cîranî | herê cîranî, hera cîranî |
nêrkî | herî cîranî | herî cîranî, herê cîranî |
zafamar (normatîf) |
hêrî cîranî | herî cîranî, herê cîranî |
zafamar (oblîk) |
heranî cîranî | heranî cîranî, heranê cîranî |
Îzafetê zemîrî
[edit]Fekê Çewlîgî de tayê mintiqayan de vengo ke îzafeya zemîrî îfade keno vîndî bîyo. Mavacî, herinda "herî mi" de tayê mintiqayan de vanê "her mi". Fekê Çewlîgî de vengî ke îzafeya zemîrî îfade kenê têna "ê" û "î" yê.
Template:Pad Fekê Çewlîgî Template:Pad | Template:Pad Grûba Vate Template:Pad | |
---|---|---|
maykî | herê mi | herê mi, hera mi |
nêrkî | herî mi | herî mi, herê mi |
zafamar (normatîf) |
hêrî mi | herî mi, herê mi |
zafamar (oblîk) |
heranî mi | heranî mi, heranê mi |
Îzafetê sifetî
[edit]Fekê Çewlîgî de tayê mintiqayan de vengo ke îzafeyê nêrkîyî îfade keno vîndî bîyo. Mavacî, herinda "gayo sûr" de tayê mintiqayan de vanê "gay sûr".
Template:Pad Fekê Çewlîgî Template:Pad | Template:Pad Grûba Vate Template:Pad | |
---|---|---|
maykî | hera sîya | hera sîyaye |
nêrkî | hero sîya | hero sîya |
zafamar (normatîf) |
hêrî sîyêyî | herî sîyayî, herê sîyayî |
zafamar (oblîk) |
heranî sîyayan | heranî sîyayan, heranê sîyayan |
Vurîyayişê (Bedilîyayişê) vengan
[edit]Venga "iwa" û "ew"
[edit]Template:Pad "iwa" → "u" | ||||||||||||||||||
→ *Na çeku Standardê Grûba Xebate ya Vateyî de tercîh nêbîya. |
Template:Pad "ew" → "o" | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vengê "o"
[edit]Template:Pad "o" → "we" | ||||||||||||||||||||||||||
→ *Na çeku Standardê Grûba Xebate ya Vateyî de tercîh nêbîya. |
Template:Pad "o" → "ue" | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
→ *Nê çekuyî Standardê Grûba Xebate ya Vateyî de tercîh nêbîyê. |
Template:Pad "o" → "ûe" | ||||||||||||||||||
|
Template:Pad "o" → "ua" | ||||||||||||||||||||||
|
Vengê "am" û "an"
[edit]Template:Pad "am" → "ûm" | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
→ *Nê çekuyî Standardê Grûba Xebate ya Vateyî de tercîh nêbîyê. |
Template:Pad "an" → "ûn" | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
→ *Nê çekuyî Standardê Grûba Xebate ya Vateyî de tercîh nêbîyê. |
Vengê "ê"
[edit]Template:Pad "ê" → "ye" | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
→ *Na çeku Standardê Grûba Xebate ya Vateyî de tercîh nêbîya. |
Vengê "c"
[edit]Template:Pad "c" → "j" | ||||||||||||||||||||||||
|