Eski maqsadqa qaytayliq

by Abdulhamid Choʻlpon

Eski maqsadqa qaytayliq  (1921)  by Abdulhamid Choʻlpon

“Yosh buxoroliq” degan maslak quyidag‘i shu uch narsa bilan maydong‘a chiqg‘andir: maktab, kitob, matbuot.

Yosh buxoroliklar ham eng oldin bosh ko‘tarib chiqg‘onlarida, yurt va el uchun kurash maydonig‘a otilg‘onlarida shu 3 narsani yuksak tovush bilan qichqirg‘onlardir: “maktab, kitob, matbuot!”

Buni yosh jumhuriyatimizning nozirlar sho‘rosi raisi va “Yosh buxoroliklar”ning pirlaridan biri bo‘lg‘on o‘rtoq Fayzulloxo‘ja, Buxoro inqilobining bir yilliq bayramida chiqg‘on “Axbor”dag‘i “Xotirimdadir” maqolasida yozib to‘xtalib o‘tdi.

Ko‘b yaxshi.

Buning ustiga bizdan dog‘i 5 modda narsa ortdirayliq:

1. Maskavda 20 sentyabrda ulug‘ sovko‘m (“kamissarlarsho‘rosi”)ning otoqli bir piroletarchi majlis bo‘lg‘on. Mazkur majlisda Rusiyada bosilaturg‘on oqchalarning 8 foizini (bir xabarda 80 foiz) maorif kamissarligiga berish to‘g‘risidagi mas’alani qaramoq uchun ayrim bir hay’at tuzilgan.
2. Ozarboyjon jumhuriyatining komissarlar sho‘rosiraisi va Rusiya turklarining eski jamoat xodimlaridano‘rtoq Narimonov Ozarbayjon jumhuriyatining maorif xizmatchilari qurultoyida bir nutq so‘zlab, ul nutqning bir yerida deydir: “Agar menga falon yerda, shurolar olami (oparati) ko‘b yaxshi qo‘yulg‘on, lokin maorif ishlari oqsaydir”, – desalar, men: “ – demak, u yerda sho‘rolar olami yaxshi qo‘yulmog‘on ekan”, – deyman.
3. Dog‘iston jumhuriyatida maorif ishlari “ortiqdarajada zarbali” deb e’lon qilg‘on.
4. Buxoro xalq qurultoyi maorif ishlarini“zarbali” (udarniy) deb tanidi.
5. Jumhuriyatimizning maorif nazorati 8 yosh bilan16 yosh orasidag‘ilarg‘a “majburiy o‘qush” e’lon qilib, birkog‘az chiqardi.

Shularning hammasining ustiga bizning ayta turg‘onimiz ko‘b qisqa:

Rusiya Sho‘rolar hukumati eng qiyin bir ahvol ichida maorifga yopishadir.

Ozarbayjon jumhuriyatida bu haqiqatni burun ham bilar edi, tag‘in qaytarib, mahkamlab aytarlar.

Dog‘iston jumhuriyati bu qarorni yuzaga chiqarish yo‘lida qat’iy choralarga endi kirishgandir.

Buxoro xalq qurultoyi kechagina o‘tdi – “majburiy o‘qish” to‘g‘risidag‘i e’lon yaqinda butun jumhuriyatta tarqatilur.

Maktab uchun: muallim, kitob kerak. Kitob uchun yozg‘uvchi, bosdirg‘uvchi kerak. Matbuot uchun kishi kuch, kog‘az, matbaa… yana bir muncha narsalar kerak.

Shu keraklar orasida, shu keraklar qo‘shuni o‘rtasida qolib turub eshitamizki: “Buxoroda maktab binolarini muassasa xizmatchilariga xona joy uchun berib turalar. Maorif nazoratig‘a bolalar bayroq ko‘tarib kelib maktab joyi talab qilalar. Nazoratda ba’zan to‘palang…” emish. Munga ham bir narsa demaymiz, bizning so‘nggi so‘zimiz birdir: Hammamiz eski maqsadg‘a qaytaylik!…

Abdulhamid S.

“Buxoro axbori” gazetasi,

1921-yil 12-oktyabr, № 52.