[ 161 ]
Si Mr. Leeds, sarong tunay na Americano, lubos na gayong item su nasosolot, pinataratara sinda sa dakulang paghahalaga. Marhay syang magtaram nin kastila huli ta nagdanay sya nin halawig na mga taon sa Ame rica del Sur. Dai sya nagtao nin ano man na kapawotan sa muya kan satong mga taga pagdalaw, nagsabi na mangyaring agidon ninda ang gabos, bago asin pakatapus kan pagpaluwas; sa pagpaluwas na ito pinakikimaherakan nya sinda na magtiwasay. Naghohoyom si Ben Zayb asin nagsasalabsakab kan maraot na boot na hinahanda nya sa americano.
Su sala na nagkakorortinahan nin itom, naliliwanagan nin mga lampara na sa gugurang, ginagamitan nin espiritu nin arak. Sarong balagbag na patos nin terciopelong itom nakakabanga kaito sa duwang pantay na kabtang, su saro pano nin mga silla sa mga maghihiriling, saro nabubugtakan nin sarong tarima na may alfombra. Sa ibabaw kan tarima na ini, sa tahaw namumugtak an sarong lamesa na natatahoban nin sarong marayrahay na telang itom, pano nin mga bongo asin iba pang makatatakot na figura. Su mise en seine minaluwas na malipungaw, asin nakakasang (251) sa mga maogmang tagapagdalaw. Natonong su mga soba, sa maluhay na tingog su orolay asin kaniguan an pagpapahiling nin nagkapira na mayo sinda kaito nin panga taman, sa mga ngabil minabilodbikod an hoyom. Gabos nagmamate na garo bagang minalaog sinda sa sarong harong na may gadan. Parong nin kamangyan asin nin kandila minapadakula kan pagakalang iniho. Si Don Custodio asin si Padre Salvi naghinapotan kun baga magkakanigo o dai na ipangalad an siring na mga hi[ 162 ]lingon,
Si Ben Zayb, tanganing madagka an mga makaka- sangnon (252) asin tanganing magkahilawhilawaán si Mr. Leeds, nagsabi saiya sa pinagtotondan na tingog:
“Hoy, mister, mantang kita man sana an mga uya asin bako kitang mga indio na nagpapabarayang mag-kabaranwit, itotogot mo na ipakita ko sainda an trampa? Aram na nyamong huli sana sa paghiling, alagad huli ta habong maniwala si Padre Camorra...” Asin naglolokso sa balagbag na dai magagi sa magka-kanigong tata, alintangang makuri an manunuhay ni Padre Camorra na natatakot na maging tama si Ben Zayb.
“Asin anó po ta dai?” an simbag kan americano; “alagad dai mo ako pagpasaan nin ano man, iyo?”
Itoon na sa tarima su tagapamahayag.
“Matogot ka?” an sabi.
Asin dai naghalat kan pahintogot, sa takot na dai sya togotan ni Mr. Leeds, iinitaas su tahob asin hinanap su mga espejo an pinaglalaom nyang itoon sa pagoltanan kan mga bitis. Ominarara si Ben Zayb, asin suminibog, ihinorok naman su magibong na kamot sa irarom kan lamesa na yinogyog ito: natuklasan nyang daing laog. Su lamesa may tolong bitis na batbat na mga saradit na mga dolot sa salog.
Nangalagkalag sa palibot su tagapamahayag na garo bagang may pinaghahanap. “Haraen su mga espejo?” naghapot si Padre Ca- morra.
Hominiling na hominiling si Ben Zayb, kinapkap su lamesa, binuhat su tahob, asin pigtataga-doonan kan kamot su angog.
“May nawara saimo?” an hapot ni Mr. Leeds.
“Su mga espejo, mister, haen su mga espejo?”
“Su mga saimo inda kun mga haen, su mga sakuya iritoon sa Funda...muya kang manalming? Nababarotbarot ka asin malungsi.”
Minsan ngani nakakasangan sinda, kan makita an mapagsobang kamoninongan kan americano nagpang-orolok asin si Ben Zayb sa makuring kasopogan bominalik sa saiyang tukawan na nagngongorobngorob:
“Dai mangyayari; makikita nindo na dai nya mahi- himo na dai nin espejo; mapipiritan syang magliwat nin lamesa...” [ 163 ]Tinahoban giraray ni Mr. Leeds su lamesa asin inatubang su mga mahal na mga osiyoso hinapot an mga ito:
“Namumustahan kamo? makapoon na kita?”
"Hilinga ta mapuso” an sabi nin sarong babayeng alo.
“Kun siring tumurukaw an mga ginang asin an mga ginoo asin isipon ninda an saindang ihahapot.”
Nawara si Mr. Leeds sa sarong tata asin pagkataod- taod nagbalik na may darang kahon na kahoy na maitom, bokbokon, may mga guhit na gamgam, mga hayop na nagsososo, mga burak, mga payo nin tawo asin iba pa. “Mega ginoo asin mga ginang,” an sabi ni Mr. Leeds na may kaibang pravedad; “kan magdalaw ako makasaro kan dakulang piramide ni Khufu, faraon kan ikaapat na dinastia, natuklasan ko an sarong linobngan na batiris na pula, sa sarong nalingawan nang lalamban. Dakula su sakong gayagaya sa paghona kong nakadayag ako nin sarong momia kan familia real, alagad guro- gurano su pagkamoklae sakuya kan mabuksan ko su linobngan pakatapus nin daing tapus na kapagalan, natuklasan ko an kahon na ini na mangyari nindong paghilinghilingon.”
Asin ilinibot su kahon sa mga nasa-énot na rayray. Isinibog ni Padre Camorra sa likod sa saiyang lawas na baga nasuya, hiniling ito ni Padre Salvi sa harani na baga nabihag sya nin mga mapanghtkay na bagay (253) ; si Padre Ivene naghohoyomhoyom kan hoyom nin sarong may pakasabot; si Don Custodio nagpahiling nin gravedad asin pagbasangbasang, asin si Ben Zayb naghahanap kan saiyang espejo; sukat na itoon duman, tara dapit sa espejo an pinag-oorolayan.
"!Parong nin bangkay!” olay nin sarong ginang; “puff!"
Asin anggot na gayong nangayab.
“Apat na polong siglo na an parong!” an pagmasid nin saro na may enpasis na kairiba.
Nakalingaw si Ben Zayb kan espejo sa paghiling kun siisay nagsabi kan katagang ito nin tataramon. Sarong militar na nakabasa kan agiagi ni Napoleon. Nagkaigwa saiya nin kaorihan si Ben Zayb asin sa pagpaluwas nin sarong kataga nin tataramon na makarororibaraw ki Padre Camorra, nagsabi: [ 164 ]“!Parong nin simbahan!”
“An kahon na ini, mga ginang asin mga ginoo,” an padagos kan americano, “may sa gogom na kabokabo asin kapedasong papiro (254), saen nasusúrat an nagkapirang kataga. Hilinga nindo, alagad nakikimaherak ako saindo na dai kamo makahangos nin kosog, ta kun kabtang kan kabokabo mawara, an sakuyang esfinge maluwas man na pisang.”
An kalinglangan, na sinabi sa dakulang kaseryohan asin paniniwala, sa luhayluhay nakapirit na tubodon, mala ngani ta pagagi kan kahon dai nin siisay man na nangahas homangos. Si Padre Camorra, na sa pulpito kan Tiani nagkapira pagsaysay kan mga pasakit asin mga tinitios sa infierno alintanang nagngingisi sa irarom kan saiyang boot huli kan mga mangingirhat na paghiling kan mga babayeng para kasala, nanakop sa dongo; asin si Padre Salvi, ito mansanang Padre Salvi na kan aldaw kan mga gadan gominibo nin ananakot kan mga kalag sa Purgatorio, na may kalayo asin mga figura na nasisilag sa liwanag, huli kan mga lamparang sa alcohol, mga kapedasong oropel, sa altar mayor nin sarong simbahan sa sarong nayon sa pagkamit nin mga misa asin mga limos, su maniwang asin dai magparakaalong si Padre Salvi pinogol su saiyang inspiracion asin hinilingan sa-gogom na iyong kabokabo.
“!Memento, homo, quia pulvis es!” (255) an ólay ni Padre Irene sa hababang tingog na nagngingisi.
“!P...!"an gubkas ni Ben Zayb.
Dating hinanda nya an siring na paghorophorop asin ta kinoa sa saiyang ngimot kan canonigo.
“Huli ta dai ko aram kun anong sukat kong gibohon,” an padagos ni Mr. Leeds na maingat na pinintoan su kahon, “inogid ko papiro asin nakakita ako nin duwang kataga na kun dapit sa sako dai midbid an kahologan, dinayag ko an kahologan kan mga ito, asin pighihilwas ko ito sa halangkaw na tingog, asin pahangang masabi ko su enot kan mamaté kong su kahon naghohoros sa sakong mga kamot na baga nabobotong nin sarong bagay na orog kagabat asin lominigid sa daga saen basang lámang su sakong paghinguha na mabuhat ko ito. Su sakong pagtaka naging katakutan kasu pagkabuksi kan kahon, madaáyag ko sa laog an sarong payo nin tawo na pinaghihiling ako nin sarong napapalaen na potítok. Natatakot asin daing pakaáram kun anong sú[ 165 ]kat kong gibohon sa atubang nin siring na ngangalasan, natolan ako sa sarong hidale nangingibigkibig siring sa sarong pinagkukuyohan... Naulian ako... Sa pagloba ko na ito sarong basang lamang na alisngaw nin payo boot kong malibang ako pinadagos ko su sakong pagbasa kan ikaduwang tataramon. Pahangang hilwason ko ito, napinto su kahon, nawara su payo asin sa lugar kaito nakoa ko na naman su sa gogom kabokabo. Dai ko lamang pinaghohona nadayag ko an duwang orog kamakabagsikan na kataga sa katalagahan, an mga tataramon nin paglalang asin an sa paglaglag, an kabuhayan asin an sa kagadanan.”
Ominorong nin nagkapirang hidale sa paghiling kan bunga kan saiyang osipon. Dangan sa mga lakad na magabat asin hinorokol, rominani sa lamesa asin ibinugtak duman su misteriosong kahon.
“!Mister, su tahob!” an sabi ni Ben Zayb na dai nasasagwe.
“Asin ano ta dai?” an simbag ni Mr. Leeds na orog kamasilakanan (256).
Asin binuhat kan sa toong kamot su kahon, kinoa kan wala su tahob na nadayag na padagos su lamesa, na natutugmad sa tolong bitis. Ibinugtak uli sa ibabaw su kahon, sa tahaw, asin sa makuring gayambot (257) dominolok sa publico.
“Digdi boot ko syang makita!” an sabi ni Ben Zayb sa saiyang kataid; “makikita mo ta maluwas iyan na may pasarahotan.”
An orog kadakulang pangataman nababasa sa lawog nin kagabsan; naghahade an pagkadaing-kinaaralohan. Nagkakadarangog na gayo su ribok asin kaparalyakan sa lansangan, alagad anas gabos nalolodok mala ta sarong kabtang kan olayolay na nakaabot sainda dai sinda nagkaigwa nin bungang ano pa man.
“Ngata di mapuwede kita na lumaog?” an hapot nin tingog nin sarong babaye.
“Abaa, senora, ta talaga na siring an mana praile asin an mana empleau,” an simbag nin sarong lalaki; “ta kasi sainda sana an payo kan espinge.”
“Kuriyoso man an mana praile!” an sabi nin tingog nin sarong babaye na kanayon hominarayo; “hab6 ninda an mana tawo na makita sinda na nakulipa! ano querida kan mana praile iyan payo?” Sa tahaw nin sarong tulahok na daing-kinaalohan, [ 166 ]asin sa malotok na tingog nagpadagos su americano:
“Mga ginang asin mga ginoo: sa sarong kataga bubuhayon ko ngunyan an sa gogom na kabokabo asin makikiolay kamo sa sarong nakakaaram kan nakaagi na, kan sa ngunyan asin dakol kan sa omaaboton!”
Asin su magico luhayluhay na kominurahaw, énot sa naghohoyaw, dangan marigon, pagkasalak nin mga laghod na daging na baga mga panarangin, asin mga paas ha paringatan (258) na baga pagbabanta na nakapatorongkag kan buhok ni Ben Zayb.
“!Deremof!” an sabi kan americano.
Ipigparalidpalid su mga tabing sa palibot kan bidang, nanganib na mapalsok su mga lampara, rominagot su lamesa. Sarong maluyang ngoyngoy sominimbag halé sa laog kan kahon. Su gabos naghinirilingan mga malungsi asin mga dai namumugtak: sarong ginang tagob nin pagkatakot asin sa pakamaté nin mainit na satangyan (259) sa laog kan saiyang gubing, nangapot ki Padre Salvi.
Nag-unay na bomoka su kahon asin sa mga mata kan publico lominadawan an sarong payo na sa bangkay an pamandok, na napapalibotan nin halaba asin mahibog na buhok na itom. Luhayluhay na minuklat kan payo su mata asin nangalagkalag sa mga naghihiriling gabos. Masagang marhay an mga ito (260) sakalé napadakula kan saiyang magibong na talinga, asin huli ta abyssus abyssum invocat (261), an payong ito pominotitok sa haravom asin kalog (262) na ki Padre Salvi na mga nabuburarat nin labi na baga nakakita nin makatatakot na ladawan. Nangibigkibig si Padre Salvi.
“Esfinge,” an olay ni Mr. Leeds, “sabihi an mga tawo kun siisay ka!”
Naghadé an sarong tulahok na daing-pagkaalo. Sarong malipot na doros lominakop sa bidang asin nakaparapad kan mga hughaw na laad kan mga sa linobngan na mga lampara. Su mga orog na gayong dai nagtutubod nangiribigkibig.
“Ako si Imuthis,” sominimbag su payo sa tingog na baga naghahalé sa linobngan alagad katakatakang mapagbabanta; “namondag ako kan panahon ni Amasis asin nagadan ako kan iyong nakakasakop su mga persa, alintanang papuli si Cambyses halé sa saiyang nalaglag na expedicion sa laog kan Libya. Halé ako sa pagtapus kan sakong adal pakaagi nin mga halawig na [ 167 ]paglalakbay sa Grecia, Asiria asin Persia asin paulion ako sa sakong bansa tanganing duman ako magontok hangang apodon ako ni Thet sa attbhang kan saiyang makangingirhat na hokoman. Alagad sa karaotan nin sakong palad, pagagi ko sa Babilonia natuklasan ko an sarong mangirhat na tagong-hilom, su tagong-hilom kan manlilinglang na si Smerdis na nagsasamsam kan kapangyarihan, an mapangahas na mago na si Gaumata na naghahadé salamat sa sarong padaya. Sa takot na ibuyagyag ko sya ki Cambyses, hinolawan an sakong kapahamakan sa paggamit sa mga pading egipcios. Iyo an mga ini an mga naghahade kaito sa sakiyang bansa; mga kagrogaring kan duwang ikatolong kabtang kan kadagaan, mga iyo lamang an mga nagkakapot kan kadonongan, ilinolobong kaito an banwaan sa pagkadaing-pakasabot asin sa kaoripnan, ginigibo nindang mga mangmang asin saindang ginigibong mga may kakayahan sa paglipat maghalé sa saro pasiring sa ibang pagkasakop. An mga tagapagsalakay ginagamit sinda asin sa pagkamidbid na pakikinabangan an mga ini, sinosorog asin pinayayaman sinda, asin su nagkapira bako sanang nanugsaran sa saindang boot, kundi nagi na lamang sindang mga kasangkapan kan mga ini. Su mga pading egipsio nagpangoyon na sumonod kan mga pagboot ni Gaumata sa orog na gayong kamuyahan mantang tarakot sakuya asin tanganing dai ko ibuyagyag sa banwaan an saindang mga pangiilinglang. Sa saindang mga katuyohan ginamit ninda an mga pakamaté nin sarong aki pang padi sa Abydos na ibinibilang na sarong santo!...”
An mga tataramon na ini sinonod nin makamomondong dai paginaralohan. Nagtataram an payong ito dapit sa mga panggagayuma asin sa mga padaya nin mag padi asin minsan mapadapit sa ibang mga pagtubod, minsan siring nakasaringgaw sa mga fraile, sakalé huli ta nakakita sinda sa irarom nin pakaomagid sa kamugtakan ngunyan. Si Padre Salvi, nangingibigkibig, tinatakigan su ngosé asin pinagsusunod nin mga matang butla su paghiling kan payo na baga nakakadagka saiya. Mga toro nin ganot nagpoon nin pagluwas sa saiyang daing laman na angog, alagad dai nin nakamangno kaito, huli ta ribaraw asin nagkakarolodok an [ 168 ]mga ito.
“Asin anong nangyari kan homa na laban saimo linalang kan mga padi sa saimong bansa?” an hapot ni Mr. Leeds.
Su payo nagpaluwas nin sarong agrangay na makolog baga halé sa irayom kan puso asin nakita kan mga nagdaralan su saiyang mga mata, an mga matang ito na nagkakalayo, baga inalopoopan asin napano nin luha. Kadakol kan nagiribigkibig asin namatean ninda na nanorongkag su saindang buhok. Dai, ito bakong utik-utik, bako itong oroosipan lamang; su payo sarong victima asin ta an pinagoosipon iyo su saiya mansanang salaysay.
“Ay!” an sabi na nagkikirikiri na may kaibang dai-pagkaranga; “namoot ako sa sarong daraga na aki nin sarong padi, malinig siring sa liwanag, siring kan loto kun bago pa sanang bumukad! Su hagbayon na padi sa Abydos naaara man saiya, asin naglalang nin sarong notin na iyong ginamit su sakuyang ngaran asin salamat sa nagkapirang papiro nyako na na linipat sa sakuyang minamahal. Su motin pominotok kan horas na pagpuli ni Cambysis angot na marhay huli kan mga kapahamakan kan saiyang daing palad na kampanya. Isinombong ako na mapaghimagsik, bilanggo, asin pakadulag ko, sa pagbokoda sakuya ginadan ako sa canaw nin Moeris... Nakita ko maghalé sa panahon na magkagurang man an tagumpay kan panglilinglang, nakikita ko su padi sa Abydos na pinagoosig banggi aldaw su daraga na napaili sa sarong templo ni Isis sa poro.nkn Philoe. . . nakikita ko syang nagoosig saiya asin dinadagoso sagkod sa mga pook sa irarom kan daga narorongaw ito sa kangirhat asin sa mga pagtios, siring sa sarong dakulaon na paniki sa sarong maputing salampati... Ah! padi, padi sa Abydos! minabalik ako sa kabuhayan sa pagpamantaag kan saimong mga gibong maraot, asin pakalihis nin halawig na mga taon nin dai paggirong inaapod ko ikang paragadan, sacrilego, togdasan!”’
An mga katagang iniho nin sarong harakhak na mamara baga hale sa linobngan alintanang minasimbag an sarong tingog na baga nagtitiok:
“Dai! pagkatigay...!”
Iyo si Padte Salvi na sokré huli sa takot hinonat su [ 169 ]magibong na kamot asin nagpabayang mapukan.
“Anong igwa kan Saimong Pagkaigagalang, Padre Salvi? Maraot an saimong paginate?” an hapot ni Padre Irene.
“Su init sa bidang... ”
“Su parong na sa gadan na nasasangongo digdi... ”
“!Paragadan, togdasan, sacrilego!” an ulit kan payo; “isinosombong ko ika, paragadan, paragadan, paragadan!”
Asin dominaging uli su mamarak arak-atak, baga naghahale sa linobngan asin mapagbanta, su payo baga nagmomongon sa paghorophorop kan mga kalapastangan saiya, dai nakamangno kan mga kariribukan duman sa bidang. Si Padre Salvi biyo nanggad na nalonosan.
“Kaheraki man! buhay pa!”... an ulit ni Padre Salvi asin nawaran nin pagkatawo. Malungsi sya kasugad nin sarong gadan. Sa pagloba kan ibang mga ginang katongdan nindang malonosan, asin siring anginibo.
“Rinarami... si Padre Salvi!”
“Nagtaram na akong dai magkaon kan sopa nin salag kan balinsiyawon!” an o1ay ni Padre Irene; “naraot sya kaito!”
“Dai sya nin kinakan na ano man!” an simbag ni Don Custodio na tinatakigan; “huli ta hinihiling sya nin potitok na gayo kan payo natol-an sya...”
Digdi an pagkagcrobot; su bidang garo nang sarong hospital, sarong langtad nin labanan. Gadan baga an kabagay ni Padre Salvi asin kan makita kan mga gi nang na dai nin minaagap sainda, pinagmarhay nindang bomalik sa saindang pagkatawo.
Alintanang nangyayari iniho su payo nagbalik sa pagkakabokabo asin su lamesa tinahoban giraray ni Mr. Leeds asin dominoko sa saiyang mga tagapagdalan. “Sukat na ipangalad an siring na hilingon,” olay ni
Don Custodio pagiuwas; “sa maliwag na gayo asin sarongat sa mga mabansay na kaugalean!”
“Orog na ngani ta dai naggamit nin mga espejo!” an dugang ni Ben Zayb.
Alagad bago hominale sa bidang kahurihurihi boot nya nanggad na masayod, inoyakpat su balagbag, domi[ 170 ]nolok sa lamesa asin binuhat su yamit; dai nin ano pa man, sa giraray dai nin ano man lamang (263).
Kan sominonod na aldaw sominurat nin sarong karangan (264) dapit sa mga hilom na kadonongan, dapit sa espiritismo asin iba pa; ominabot tolos mansana an sarong pagboot kan gobernador eclesiastico na sinasagpong su paluwas, alagad nawara na si Mr. Leeds dara sa Hong Kong su saiyang tagong-hilom.