Dolnołužyske Serbstwo w zachodnem lěśe
Lěto 1905 běso pśed drugimi wažne za našo narodne žyw´eńe. Naslědk glědajuce, wiźimy z wjaselim źěło a póstypowańe we młogich wěcach. Wšake wosebne a wažne knigły a spisy buchu śišćane a hudane, gromadne hukńeńe a rozgrańańe lubowaŕow serbskeje rěcy nasta, Maśica Serbska swěśašo swójo 25-lětne hobstaśe, z jadnym słowora: žyw´eńe se gibašo.
Glědajmy nejperw´ej na pismowstwo. Jogo zname jo: originalnosć. Maśica Serbska jo do něta wětšy źěł jano pśestawjone hulicowańa do śišća dała, licba jeje originalnych spisow jo łoni wó jaden pśiběrała: "Drobeńce ze serbskeje historije." Knigły su wót Hajna Jordana za jubilej Maśice zestajone. Wóni hopśim´eju powěsći ze starych casow serbskich wósadow wót faraŕow pó cerkwinych knigłych zapisane, nastawk kantora Šw´ele wó nastaśu nowych "duchownych kjarłižow", nastawk faraŕa Šw´ele wo pśełožeńu biblije do serbskeje rěcy, naslědku hopisujo Hajno Jordan nadrobno perw´ejše "serbske towarišstwo" a załožeńe "Maśice Serbskeje"; list a pisma, Maśicu nastupajuce, su teke tam wótśišćane. Z tajkim su te knigły wažne žrědło za historiju serbskego naroda.
Dalej naspominam małej łopeni, wót hucabnika Fryca Rocha w Tuŕeju spisanej; Fryco Rocha jo we młodych lětach rědne arije humyslił, pótom pak hum´elknuł, kaž młogi syłowik na serbskich zagonach. Nowy duch lěta 1905 jo teke jogo huzbuźił k nowemu źěłu a rědna licba lubosnych pěsńow jo z jogo pilnego pera běžała a zwjaseliła kuždego, kenž jo je słyšał.
Z drugich Rochowych pěsni naspominam: "Mój Tuŕej," "Lubosć," "Dwě ruce" we Wósadniku. "Powitańe góści na Maśicnem jubileju" - na wósebnem łopenu śišćane. Rědńe jo, gaž ma spiwaŕ ned swójogo zgłosowaŕa abo komponistu. Tež taki jo nam hobraźony. Młody Kurt Krygaŕ, syn liškojskego hucabnika a sam hucabnik a nanow´y pomocnik, jo swóje bogate musikalne dary do serbskeje słužby stajił a někotare dobre komposicije humyslił, kótarež pak na Maśicnem jubileju pak na liškojskem koncerśe se słyšachu.
Ako dalšy płod serbskego pismowstwa ńech se zapišo tudy "Wósadnik", wót faraŕa Biegera-Picańksego a Riesa-Janšojskego załožone a redigowane cerkwine łopeno. W decembŕe 1904 hujźe prědny raz na probu. Ned z nowym lětom 1905 móžašo se z pśijaznym dowolenim redaktorowu "Wósadnik'" tež za chóśebuzsku serbsku wósadu hudawaś. Z tajkim mějachny dwóji hudawk: jaden za picańsku a janšojsku, drugi za chóśobuzsku wósadu, pśeto wósebnosć "Wósadnika" jo, až mjasecne powěsći z wósaźinego žyw´eńa pśinosy. Cytaŕow abo lěpej zapłaśaŕow togo łopena we spomńenych wósadach jo na 1000; to jo husoka licba; jano pśez to móžna, až faraŕe sami dwór pśi dwóŕe abonentow wabjachu a p'la hucabnikow swěrnu pódperu namakachu. Ze zachop´eńkom nowego lěta jo "Wósadnik" powětšony a tak zestajany, až wšykne wósady we ńom swóju domowinu změja.
Naslědkujo z wjaselim se powitała "Rěcnica dolnoserbskeje rěcy" (prědny źěł), hobźěłana a hudana wot chóśebuskego faraŕa G. Šw´ele.
To je krotki rozglěd pó dolnoserbskem pismowstw´e zachodnego lěta. W´ele mogło se hyšći wo tych wěcach pisaś, pśeto źož jo žyw´eńe, tam tež móžo se něco hulicowaś. A pśi nas jo chwaliś Boga narodne žyw´eńe nastało.
Na Maśicnej gromaźe 1904 bu hobzamkńone, filologisku wótźěłbu załožyś. To se sta nazymu samego lěta. Kuždy mjasec raz zejdu se cłonki, kótarež ze serbskeju rěcu se zaběraju w Chóśebuzu a rozgrańaju se wo filologiskich wěcach. Pśichada jich dosć: niźej 10 jich lěbda raz jo, cesto pak na dwaźasća a wěcej. Wósebne póspěchowańe takego źěła nasta z togo, až profesor dr. A. Muka na swětkach naš gósć běšo - a naš hucabnik. Wězba mjazy górneju a dolneju Łužicu dej dlej twarźejša nastaś. K tomu pak jano pśiźomy, gaž se zeznajomy kradu a hoglědamy how a tam. Rowno jomu mamy se źěkowaś, až młogi se jo serbskej wěcy pśichylił a młogi bu k dalšej pilnosći pogońony a mocowany. We filologiskej wótźělbe sta se teke pśigótowańe Maśicnego 25-lětnego jubileja, kótarež dalše póstupowańe pśińase a nam mjazy našymi luźimi w´ele pśijaśełow dobywa kaž tež swěźeńu we Zgóŕelcu pokaza se naša młoźina a bu z pśijaznosću powitana. Kónc lěta huzwoli se z łubosnym liškojskim koncertom.
To su dobre zachopeńki nowego žyw´eńa we Dolnej Łužycy, ale jano zachopeńki; to ńocamy zabyć. Kradu smy wiźeli, až jo mjazy serbskimi burami w´elgin w´ele takich, kótrež swój narod lubo maju, wiźeli tež smy, až jo mjazy huconymi Serbami młogi, kenž móžo něco dobrego na narodnem pólu doźěłaś. Togodla źěłajmy dalej, kuždy pó swójich mócach, kuždy źož stoj.
- Author: Bogumił Šwjela (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc2-229.html