A Couturat. Odo por l'aniversario di lua morto

by Andreas Juste

Dek lustri pasis ja de ta funesta yaro

Dek lustri pasis ja, de la funesta yaro,

De la fatal Agosto mala por Homaro.

Bon esis la sezono, varma la vetero,

E kreskis la rekolti sur fekunda tero,

Ma tribui e klani dil fiera gento

Qua vivas en la bel Europa kontinento,

Itere sentis en la korpo, quale sapto,

Fluar instinto por ocidi e por rapto.

Qua de la tribui obtenos dominaco?

De nun ne plus suficas klami di minaco!

Oportas militar! Ya l’armi es moderna,

Ma sempre la barbara mori es interna.

Sur ul rurala voyo vehas militeri

Rapide por hastar mobilizal aferi,

Rapide, plu rapide, li mustas donar la mesajo.
E sur ta sama voyo rivenas pos kurta voyajo
Serena filozofo en lua veturo lejera,
Qua sempre por la Paco laboris kun volo sincera.
Subite, quaze kom simbolo o presigno di Fato,
Lor ita dio ipsa, jus ante la granda dramato,
En fulminatra shoko, ho ve, yen l’instanto extrema
Sur Tero di la vivo utila dil sajo pacema,
E yen ke ja lu haltas en la frakasita pektoro
La kordio qua pulsis por Savo kun sempra fervoro.

Dek lustri pasis ja, ma ni rimemoras ankore,
Ho Couturat, ta dio di morto respekte e dolore:

Kun trauranta mento, ni Kompani Idista

Lor tal aniversario ni esas trista.

Ma ne konvenas nur lamenti sterila e plori,

Oportas nun agar, e vice bel kranso de flori,

Me plektis ica versi, nam plu kam kontemplo

Importas ya laboro por sequar exemplo.

Ni agez quale tu, jemar es tote vana;

Lo skribis ya tu ipsa a Paola Lusana:

«Ad avan, sempre plus, ad avan trans la tombi »

Ni durez tua verko malgre la sukombi.

Simila kavaliero qua brave penetras en lico
Simil a kavaliero, qua brave penetras en lico
Por prode turirar, sen irga perfid artifico,
Kun brandisata lanco, serchanta l’adverso loyal,
Ed esas cirkondata subite, quale en karnaval,
Da turbo maskizita, kriant en dementa tumulti,
Qua volas abatar lu, minacas e klamas insulti,
Tal esis, Couturat, tu, kande kun mento lucida
Di sajo genioz, e kordio tamen kandida,

Tu volis esforcar por kreo dil idiomo

Komun e general qua helpus omna homo.

La solvon ya tu vidas: oportas nur simple eskartar
La propra vanitati meskina, por lun adoptar,
Ed a la tota mondo grantesos to quon ol bezonas:
Eufonioza linguo qua bel e sonora resonas,
Sintezo di sis lingui, idiomo komplet e subtil,
Samtempe natural e kreiva, perfekt e facil.

Ma, ho ve, ka tu pensis, pro bel iluziono,

Ke omni quale tu askoltas raciono?

Ke li vol aceptar kun sama sincera respekto
L’august e pura voko, la voco dil klar intelekto?

Ad ube tu avancis, tu la filozofa sereno?
Ka tu ne vidis lo? Di cirko to esas areno!
Regardez ta klauni qui pleas la rolo di magi
E qui travestiate deklamas solena divagi!
Ed ibe ta superbi, qui por fardizar egoismo
Ed impedar progreso, burleske akuzas pri skismo!
Tu spektez ta jokeri inventeri di nova jargoni
Qui gestas histrione kom vera linguala bufoni!
E ta vortar-vendisti por qui nur un punto importas:
Ganar profito plusa per libri quin ili kolportas.

Dum ta sis harda yari kontre tu ta stulti

Rezonis per mokaji, pruvis per insulti.

Ho quale tu, Maestro, trovis la kurajo

Por sempre respondar a nova mentiajo?

Grand esis tua fido, nobla tua mento

Por plenigar la tasko malgre ta tormento.

E nun, lor parlektar to quon tu skriptis lore,

Me devas admirar e kompatar dolore,

Lor studiar «Progreso» o konsultar vortari

Me pensas ofte ya pri ta sis harda yari.

Ho kad ulfoye tu ne ripensis kun bitra regreto
Pri ta felic epoko lor qua tu, an la parieto
Di tua mikra chambro di yuna studento, desegnis
Ta grav e nobla Muzi qui en tua mento ja regnis:
Di Filozofio, Historio e Gramatiko
E di Poezio, por quaze simbola dediko,
O kande kun admiro por Greka skulteri antiqua,
Adepto di lo bela, tu traktis «Beleso plastika »
E kande paciente dum tua yuneso serena
Tu volis di Platon savar la sajeso perena.

Ka tu ne rimemoris kun forsan ul kurta tristeso
Tu yuna filozofo obtenanta l’unesma suceso,

O, grava voyajer, serchanta noble traci

En lando Provencal di la Romana faci,

O kande dum bel yari, fresha profesoro,

Tu docis e tu lernis kun egal fervoro:

Ka forsan imagine tu vidis dum kelka sekundi
Denove en blu cielo flugar gracioza hirundi,

Ed en la bel gardeno kalm ed odoroza

Itere floresar la rozi di Tolosa?

Ma ja la tempo fugis rapide vers nova sekulo,
E yen ke en tua mento influis nun altra stimulo:

Avida sempre plu por atingar vereso

Necesa por guidar vers la human progreso,

Per sercho ciencal tu volas deskovrar

La legi absoluta di la rezonar,

E, por ke plusa lumo por omni aparez ek ombri,
Trovar la logikal sekreti celata dal nombri,

E tale, tu, luktanta por mental efiko,

Kompozis maestral «Algebro di Logiko».

Nun Leibniz guidas tu: en lua verki imens

Tu serchas metodale lua tota pens’,

Tu trovas e publisas nova manuskripti

E facas konocar plu bone lua skripti;

E tu selektis ibe skopo salutar:

Grantar ad omna homi idiom auxiliar.

Tu volas ne jargono, ma linguo konform a logiko,
Preciza, bon e simpla, ne violacant estetiko,

E sen deskurajar, per skribo, per parolo,

Tu probas konvinkar, simil ad apostolo.

Tu sakrifikis multo: la profesorala suceso,
Pekunio, repozo e mem spirital quieteso.
Tu vice danki havis insulti, akuzi e moki,
Ma balde dicipuli askoltis devote l’advoki

E brave montris ke plus kam pasiv espero

Oportas adoptar agema persevero.

E nun, pos ta dek lustri, solene ni esas kom testi
Ke tua granda verko, pasinta tra harda tempesti,
Posvivas e prosperas guidate dal sam Idealo:
La sempra Blanka Stelo brilanta kom bona signalo.

Tu luktis, ho Maestro, tu sufris por tala rezulti,
E por ni, plu felica kam tu, yen ke tacis insulti:
Ni povas nun quiete facar nia bona laboro.
Ma anke vibras tamen ul eko di tua doloro;
To es por ni stimulo e quaza transtomba mesajo
Qua grantas nova zelo od efike sustenas kurajo.

La yari pasas ma permanas tua verko

Nun plu stabila mem kam anciena querko.

Ni sequos tua voyo, tu loyal Stoiko,

Por ke ne restez vana tua sakrifiko.

Sub singla simpla vorto celite misterio jacas

Sub singla simpla vorto celite misterio jacas,
Ul anciena traco quan nule la tempo efacas.
De ube nu lu venas? de quala lontan origino?
Pro quo tal e nek altra? por quala sekreta destino?
Sur qual obskura voyi, tra qual angoroza tenebro
Li venis del ancestri vagera di nia cerebro?
Portante tra sekuli la soni per chanji gradopa
Ad en la multa lingui diversa di nia Europa.
Tra forsan plu kam centi generacioni de homi,
Di kozi e di senti li tale transmisis la nomi.

Ni volus ritrovar la vorti di ta prim epoko,
Quin gaye sur la stepo li olim pronuncis por voko,
La vorti quin li klamis dum lia sovaja militi,
O, pose, dum esforci por alte elevar megaliti,
La vorti karezatra dil matri por lia infanti,
E l’ardoroza vorti di lia barbar amor-kanti.
Ni probas divinar, e per pacienta komparo
Linguisti mem supozas trovar la komuna vortaro
Di ta primavi nia, di ta kurajoza nomadi,
Dreseri di kavali, populo di longa migradi.

E, nam en nia lingui ankore nun ulo permanas
Del ancestrala vorti, qui sempre vivanta akompanas,
Por expresar fidele la pensi profunda dil mento,
Ni ne deziras altra radiki kam ti di la gento.
Lin bele ni regulis ordine kun saja konfido,
La vorti-fabrikistin, ni do li regardas kun rido,
Ti qui por kurtigar burleske mutilas la vorti,
Ti qui, qual’ alkimisti, distilas en lia retorti
Facanta monstra vorti, e, quale sorcero novico,
Promulgas kom ukazo la legi di lia kaprico.

Ad retro! lunatiki e stranji, ad retro senili!
Selektez altra okupo, la vorti nek esas ludili!
Li venis transmisita sencese per longa sucedo
E por ni Europani li esas komuna heredo.
Ni devas konservar li: Honoro por lo nin obligas,
Ta vorti esas nia nam li kun ancestri ni ligas,
E por ni nun ankore li nutras la vivo di psiko:
Ta respektinda sonin on juste nomizas: radiko.

Lu esas homo ta quan duktas raciono

Lu esas homo, ta quan duktas raciono
Fervore vers lo vera, por human bezono.
Certe, me savas lo, ta fakultato klar
Ne povas e ne darfas omnon explikar,
E, koram la misterio dil ipsa vivo,
Ol donas poka lumi nur, a la mortivo,
Lasanta la profund e la final decido
A l’anmo qua esperas kun amanta fido.
Ma sen ta raciono, vere, qual ni esus?
E por plu bona mondo quale ni progresus?
Kun Idealo pura kom sekur egido
Por homi raciono es necesa guido.

Dum irga periodo lun bezonas Homo
Por ordinar la Ter qua esas lua domo;
Ni mustas e ni devas regular Naturo:
Sublima por la homi to es aventuro.
Lun ne violacar, ma sintezar la normi
Per studiar sorgoze naturale formi.
De l’august origino lua, de la fondo,
Existas legi cert en ica nia mondo:
Se deskovrar ta legi es homala rolo,
Ka lo nek esus anke ver por la parolo?
Ma uli dicas ke, por logikal expliko,
Efikas tante bone linguo sen logiko!

Ho, quante bel exemplo di fals argumento!
On povas pro hazardo, per mal instrumento
E kun tre harda peno, sucesar laboro,
Ma bona laboristo, quaze pro honoro,
Plu kam obsoletaji, plu kam van konsili,
Preferas maxim bon e perfekt utensili.
Simile ni deziras por mental distingo,
E spirital klareso, plu perfekta linguo.

To esis nia tasko, to es nia devo
Realigar ensemble la sublima revo:
La linguo qua donacas a homala mento
Por pensar plu precize e juste l’instrumento.

Ta grandioza revo, ni l’Idolinguisti
Ni facis ol reala malgre la rezisti.
Ha, Kun-Idealisti, esez ni fier
E durez do l’esforci kun joyoz esper’.
E por tu, Couturat, por tua klar spirito,
Por tu la gratitudo, por tu la merito.
Humile ya tu docis alta leciono:
Radiki natural, quin ni per raciono
Adaptas e regulas por helpar la mento,
Dil dezirita linguo, yen la Fundamento.
La vorti ancestrala tale ni respektas,
Ma quale sklavi, no! kom homi ni selektas.

Ni dadas regular radiki natural
Ed olin ordinar en framo general.
Sequante ta bon voyo singlu es devoto
E havas en la mento nia klara moto:
Por personal progreso, por fratal uniono,
Naturo regulita segun Raciono.

Tu durez transmisar suplikis olda sajo

Tu durez transmisar, suplikis olda Sajo,
«Ka darfas ni lasar mortar la bel mesajo?
Ol esas olda ja, nam ol venas de la tempo olima,
Dum ke nia avi pace vivant en Europa sentima,
Kredanta ye Progreso kom signo dil gento di homi,
Esforcis por krear la maxim util ek idiomi,
De ante kande sonis la kloko di nova destino,
De ante varm Agosto, qua esis komenco di fino »
— «Amiko, vu permisez, tal esis la mea respondo,
Ka tote bel ol esis, sincere konfesez, ta mondo?
Revante pri yuneso, vu laudas la tempo pasinta,
Ma kad la povra homi judikis ol tante laudinda? »

- «Yes, dicis il, me forsan pensas kom oldulo,

To esis forsan ya genito vice krulo.

E tamen mortis, lor mil non cent dek e quar,

Digneso qua nultempe povos rinaskar.

Rotolis en Europa voci di kanoni:

To esis interlekto di la nacioni.

La chefi fole revis glorioz invado,

E la trompata yuni marchis al buchado.

E lor la dio ipsa qua esis la dio di Fato,
Determinita por la komenco dil granda kombato,
Ta qua kreabis noble e fervore la linguo di frati
Perisis aplastate da charo di vana soldati. »

Me tacis e regardis revante la flami di herdo.
Il duris: «Ve por ni, ni harde subisis ta perdo,

Ma por lu ipsa tale Deo mem kompatis:

Ne mustis il vidar la frati qui kombatis. »

E ni, la posvivanti, duris la propago

En la chanjita mondo, pos la granda plago.

E kand oldesis ja la viri vane brava,

Itere eventis, ve, milito mem plu grava.

Ankore, sen cesar, ni luktis kontre l’odio

Per nia linguo bela quale pur melodio.

Al homi qui refuzas ignore ta nia donaco,
Ni volis persevere ofrar amikeso e paco.

Regardez ita verki: imaginez l’imensa fervoro
Qua grantis la kurajo necesa por tanta laboro.
En nia tota lando Europa, dum lustri, autori
Kompozis por dicar lia joyi e lia dolori.
E tale nia linguon per versi li facis plu bela,
E grantis a la vorti valoro sublim e nobela:
Uzite por kantar di kordio l’emoco-vibro,
Li ne plus esis nur radiki di ul vorto-libro.

Pro ke li povis ya dicar la sentimenti

E l’ideali nobla di homala menti,

Li mustez ne restar en ul polvoz arkivo:

Tu salvez ita vorti: li mentas vivo.

Me revis do esar la bona mesajero
Vokant en omna loki por joyoz espero,
Simil ad orator qua vizitante l’urbi
Predikas Idealo koram vasta turbi.
Ma to eventis ne. Per altra maniero
Me probis imitar olima kompilero:
Me serchis e kopiis dum libera hori
Por konservar la verki dal Idist autori.
Ed ofte me repetis, por vinkar fatigo,
Ta moto qua ridonis laboral instigo:
Posvivos Idolinguo malgre hard adversi
Pro la peren valor di lua bela versi.

Ed anke me, sizante l’idolingua liro,
Me probis lua soni kun artal deziro,
E me per mea kanti trovis kelk adepti
E mult amiki kar (me tacas la decepti)
Me skandis, e to esis mea konsolaco,
Per toni tre divers, ma sempre por la Paco.
E ja nun, por durar la tasko kun fervoro,
Su levas en l’Ido-cielo nov Auroro.
Ja balde (fugas tempo) finos mea rolo:
Saluto por ti qui nun ofras helpo-volo.
Nultempe Idolinguo darfas perisar:
Vi, yun Idolinguisti, durez transmisar.

Ol aparis en Adavane! nº 19