‚Eugène Dubois‛: Tüvan ela ‚Pithecanthropus erectus‛
Dinädü nun in el ‚Het Vaderland‛, das el ‚Eugène Dubois‛ olabom bäldoti yelas jöldeg‚ däloyös obe ad dönuükön memotis anik se prim kariera nolavik oma bü yels ze luldegs ejenölis!
Äbinom ettimo yufan nolavik pö voböp naatomik nivera di ‚Amsterdam‛ sumätöfü ‚Prof. Max Fürbringer‛‚ ä tidal naatoma plastätik pö tidanajul reigänik pro däisinitidans e pö reigänajul lekanadustoda. Liföfiko memob (äbinob ün tim et yufan nolavik pö voböp nimavik reigänanivera di ‚Utrecht‛)‚ vio cif obik: ‚Prof. A. A. W. Hubrecht‛ äkonom obe, das el ‚Dubois‛ iyilädom calis oka‚ ed ibligidom dünädi as fizir-sanan in milit Lofüda-Lindänik‚ ko disein pinotodöl ad sukön in ragipelag Lindänik obsik retis ela ‚missing-link‛ (= lim deföl) de ‚Charles Darwin‛.
Benorepüt nolavik ela ‚Dubois‛ äbinon ettimo ya so vemo fümik‚ das päcedom as fovan pijonidüköl de ‚Prof. Fürbringer‛, üf atan övilomöv gegolön lü lomän oka‚ kelos ökanonöv jenön tü timül alik, e kelos i ejenon jenöfiko pos tim vemo brefik. Pö jäfüdakompenans kludo ced valemik ädareigon, das äferiskom fütüri nolavik nidik‚ ad besteifön diseini nofümik, kel vemo luveratiko öklülädon binön tikaspäk.
Nuns balid dö vobods in Lindän äjinons lesiön spetis badimik at. Cifef sanadünäda Lindänik fe ifödon lobabo dasteifi omik dub lepladön omi ini Zänoda-Sumatreän‚ e dub givön ome pöti ad vestigön lekevis in belem: ‚Barisan‛‚ ab vestig at iprodon benosekis nonik, ed iblinon ome nosi votik, äsä glepädi malara.
Latikumo mö yels fol ädönulogob eli ‚Dubois‛ in Yafeän. Isäbligoy ome sanadünädi militik, ed ibligädoy ome vestigi nolavik tailajüdas fösilerik nilü ‚Trinil‛‚ in kels sio ya ituvom retis mödik nimasotas difik, ab no nog bosi, kel bosilo älabon logoti menasümik.
Dönu pos yel bal nuns ye ätonons, das ‚Dubois‛ nu isesebom jenöfiko bomis fösilik dabinana menasümik‚ ed iklänedom onis so kälöfiko in löd primöfik oka‚ das igo gol love gluns fibik piproibon dünanefe oka ad däsperükam famülalimanas oka.
Täno boso pos atos penot nolavik nu klatädik evedöl äpubon dö ‚Pithecanthropus erectus‛: „lepamen lööl“‚ pestaböl dub krananufäd bal, küidabom bal, e cügatuts tel, kelis om it pösodiko ägaledom ko kälöf gretikün.
In bogs mödik mödots mu gretiks fösilas votik di ‚Trinil‛ päsedons lü ‚Leiden‛‚ kö ‚Prof. Martin‛, ad kipedön onis büfiko, äloatom domi no pibelödöli‚ kel ye kodü bum no nämöfik nutimik äklülädon no sufidön vetoti fösilas so mödikas.
Ün setul yela: 1895 kongred bevünetik kilid nimavanas päjenükon in ‚Leiden‛‚ demü kel se läns kulivik valik komulans cädikün nolavas biologik ilükömoms. Pö kongred at el ‚Dubois‛, kel igekömom vüo se Lindän, öjonedom tuvotis oka.
Dö seadod famik at älautob ettimo ini el ‚Java-Bode‛ yegedi labü tiäd: „Lepamen ela ‚Dubois‛ lo cödalef nolava“‚ kela prim so ätonon: „Ün göd zädela: (1895) setul 1 lecem spikädatidodas jonetöpa naatomik nivera di ‚Leiden‛ älofon logoti no kösömiki. Sui bams tridemateatiko pileodüköls söls, ed i läds, se läns valasotik, igo se Yapän, Nolüda-Merop e Sulüda-Frikop, ipladons okis in keds densitik. Bevü ons anans natavanas sevädikün tima obsik ädabinoms, samo: ‚A. Milne Edwards‛ se ‚Paris‛‚ ‚Marsh‛: tüvan sauras fösilik gianagretik se Tats-Pebalöl, ‚Flower‛: dilekan museda natavik di ‚South Kesington‛ in ‚London‛‚ ‚Murray‛: cif pübota famik vestigatäva de ‚Challenger‛, ‚Kowalewsky‛: brüomavan Rusänik gretik‚ e nog votikans mödik. Mödiküno küpäl ye päsüükon dub kom ela ‚Virchow‛: malädavan ä menavan famik‚ kel desino demü spikäd fa ‚Dubois‛ e dalogam tuvota omik go ikömom se ‚Trieste‛‚ e dö kel äsevoy, das no äbaicedom tefü ceds ela ‚Dubois‛ ed öbefeitom onis.“
„Su diletatab zänodü spadäd tridemateatik boms ya ifamiköls äseatons sofiko su kusen feinarabotäta boadik‚ dub bläg okik ätemunöls bäldi mu vemiki‚ ä selediko ätäadöls lä mödot gretik flifikas kranas, küidabomas e bomemas lölik menas e lepas‚ kels pileodükons leigodio zü ons.“ Ön spetät gretik e ko kud teifülik obs: Nedänans ästebedobs spikädi fa lomänan obsik‚ e lepato döbati, kel ösökon pos at. El ‚Dubois‛ ökanom-li laidälön in ced oka lo jäfüdisevans bäldädik ä plakugiks labü kaliet äsä ut ela ‚Rudolf Virchow‛?
Ya spikäd süenik ä lölöfiko dinöfik omik e magäd bönik kleiliko küpovik pö lilanef ätakedükons obis mu vemo. Ga stil nennatemik, kel äbüon bü bitikam ela ‚Virchow‛, äblöfon‚ vio vemik spetät äbinon pö lilanef süperik bevünetik at.
Spikäd fa ‚Virchow‛ äbinon süpäd ä leigo säspetükam. Taät omik äbinon nefümik, blöfastabs omik äbinons fiböfiks. Mödiküno ästunükom lülilanis oka dub gevön küpäli patik ele ‚exostosis‛ (= luglofot bomik) gretik‚ kel ädabinon len stamül küidaboma fösilik: älesagom, das mifomot malädik so gretik, kel klülädo fino isaunikon, no ikanon efinikön sekü bos votik‚ äsä sekü käl kälöfik, kelos äblöfon, das is älaboy reti mana ya boso kulivika.
Ta lesag et ‚Marsh‛ äprotestom medü nun lonädik‚ das ituvom len rets fösilik okik gianasauras mu mödiks luglofotis somik, nog mödo gretikumis‚ du pö nims at ga no kanoy spikön dö käl.
Pö färmükam seadoda süad valemik ädareigon, das el ‚Dubois‛ igaenom nidiko feitadini. Äseagolobs ko senäl, das ikomobs pö jenot jenavik‚ leigodovik ko seadod famik kadäma Fransänik nolavas ün 1830, ven el ‚Cuvier‛ ed el ‚Lamarck‛ ädöbatoms dö volf‚ e lätikan äjinom binön perädan... Äjinom! ibä latikumo mö yels kildeg el ‚Charles Darwin‛ äfinükom fifümiko dub el ‚Origin of Species‛ (= rig sotas) oka leseti nevotikama sotas.
Dü lif lölik fovik oka el ‚Dubois‛ ebleibom laivobön pö vestig oka tefü el ‚Pithecanthropus erectus‛‚ ed evestigom ed eplänom mastiko säkädis, kels äsekons se tüvot okik.
Atimo, mö yels foldegkil pos levikod okik di ‚Leiden‛‚ tuv krana ze lölöfika se tuvöp ot kömon ad lesiön hüpotetis omik. Atos binon vo legivot jönikün, kel äkanon palofön oe pö motedadel jöldegid oma.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1938, Nüm: 2, Pads: 11-13.