ჰ - ოთარ ქაჯაია "მარგალურ–ქორთული ლექსიკონი"
| მარგალურ–ქორთული ლექსიკონი by |
| ოთარ ქაჯაია "მეგრულ-ქართული ლექსიკონი" 2001წ.ტ.III ხ.630-632 |
ჰა ნაწილაკი მიუთითებს იმაზე, რაც თვალწინ ხდება -- აი. ჰა, მუ ცოდაქ მუმაძინ: ქხს, 1, გვ. 164 -- აი, რა ცოდვა მეწია (მომემატა). ჰა, თქვა სუნელია, მავა ი ხოჯი დოპილია: მ. ხუბ., გვ. 118 -- აი, თქვე სულელო, მეო ის ხარი დავკალიო. ჰავა, - უწუუ: მ. ხუბ., გვ. 120 -- აიო, -- უთხრა.
ჰაა იგივეა, რაც ჰა. ჰაა, ეშელჷ დო ქჷმორთჷ მუშ ქიანაშა: მ. ხუბ., გვ. 129 -- აი, ამოვიდა და მოვიდა თავის ქვეყანაში. ჰაავა, - თქუ ქუჩულიაქ: მ. ხუბ., გვ. 80 -- აიო, -- თქვა ქუჩულიამ.
ჰაატ!, ჰაატჷ! შორსდ. გამოხატავს სინანულს, შეცოდებას; დატუქსვას. ჰაატჷ, ბოში, დობღურია!: ა. ცაგ., გვ. 28 -- ჰაი, ბიჭო მოვკვდიო.
ჰაბა ნაწილაკი აბა. აღნიშნავს მოწოდება-წაქეზებას. ჰაბა, ნჷ მომდურუა!: ქხს, 1, გვ. 267 -- აბა, ნუ მომიმდურებ! ჰაბავა -აბაო. ჰაბავა, ასეხოლო იბდათია ჸუდეშა!: მ. ხუბ., გვ. 246 -- აბაო, ახლავე წავიდეთო სახლში!
ჰაერ-ი (ჰაერს) იგივეა, რაც ჰეერი, -- ჰაერი. შდრ. ჰავა.
ჰავა (ჰავას) ჰავა; ამინდი. ჰავაქ შურო ვედირთჷ: ი. ყიფშ., გვ. 161 -- ჰაერი სულ არ დაბრუნდა. ჰავაქ ქჷმაანჯირჷ: ი.ყიფშ., გვ. 87 -- ჰაერი მოაწვა. ირკოჩიში გასაკვირიე ათე წჷრი ჰავეფი: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 134 -- ყველასათვისსაკვირველია ამ წლეულის ჰავა (ამინდი). ქ ჰავაში გინოხარუა მძიმედ წასვლა (ჰაერის გაკვალვა). მუკირთუ დო ეკოხონც ონდეთ ჰავა გეგნოხარუ -- მობრუნდა და აღმართზე ძლივს წავიდა. ქ ჰავაშა ულა ჰაერზე წასვლა, -- გადატ. დასასვენებლად წასვლა. შდრ. ლაზ. ხავა ჰავა (ნ. მარი).
ჰაი ჩვენებითი ნაწილაკი მიუთითებს იმაზე, რაც თვალწინ არის ან ხდება. ჰაი, ბედნიერი თიში მინჯევა!: მ. ხუბ., გვ. 19 -- აი, ბედნიერი იმისი პატრონიო! ჰაი, ჯიმაია, ჩქინი უჩაში: მ. ხუბ., გვ. 4 -- აი, ძამიკო, ჩვენი უფროსი.
ჰაია ნაწილაკი გამოხატავს დასტურს -- ჰო: ჰაია! -- დუძახჷ დო გიმიილჷ მენძელ ხასანქ: მ. ხუბ., გვ. 273 -- ჰოო! -- დაუძახა და გამოვიდა მასპინძელი ხასანი. ჰაია, ენა ეშმაკი კოჩიენია: მ. ხუბ., გვ. 266 -ჰოო, ეს ეშმაკი კაციაო.
ჰაიე-ჰოიეთ ზმნზ. ჰაი-ჰოით. ჰაიე-ჰოიეთ ეკვასურე დო წამალც ქოუსვა გურიში ჭვალასჷ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 63 -ჰაი-ჰოით ძლივს ვამთავრებ და წამალს წავუსვამ (ამ) გულის ანთებას (ჭვალს).
ჰაიტ! შორსდ. გამოხატავს დანანებას; შეძახილს მწუხარებაზე. მარა, ჰაიტ, უფარობა შუროთ ვარე სიღარიბე: შ. ბერ., გვ.160 -- მაგრამ, ჰაი, უფულობა სრულებით არაა სიღარიბე. გედირთჷ: ჰაიტუა, -დიძახჷ: მ. ხუბ., გვ. 165 -- ადგა: ჰაიტო, -დაიძახა.
ჰაიტუ! იგივეა, რაც ჰაიტ, ჰაიტჷ.
ჰაიტჷ! იგივეა, რაც ჰაიტ!, ჰაიტუ.
ჰალაია (ჰალაიას) ზოოლ. ციყვი (პ. ჭარ.).
ჰალალ-ი // ალალ-ი (ჰალალს) ალალი; ერთგული, კეთილი, მართალი, პატიოსანი. {ჰ}ალალი კოჩიე -- პატიოსანი,მართალი კაცია.
ჰალამო // ალამო ზმნზ. უეცრად, მოულოდნელად. ართ ჰალამო ერთბაშად.
ჰალა-ჰალა (ჰალა-ჰალას) იგივეა, რაც ალა-ალა, -- ადვილი, იოლი, მუქთა. ჰალა-ჰალათ ზმნზ. ადვილად, იოლად. ჰალა- ჰალათ ნაშიბუ ფარა -- მუქთად ნაშოვი ფული. ჰალა-ჰალას ზმნზ. იგივეა, რაც ჰალა-ჰალათ. ჰალა-ჰალას იშუუ ფარა და ხარჯი ვაანარღუ -- ადვილად იშოვა ფული და ხარჯვა არ ენაღვლება.
ჰამა{ა}ს ზმნზ. ტკბილად, სასიამოვნოდ. მუდგარენი ოხიოლუ, ჰამას ათიძიცუანს -- რაღაც უხარია, ტკბილად (ქვეშ-ქვეშ) იცინის. ჰამას მოგახუტოლუდი სქანი პიკვალი ძუძუ ჩეს: ი. ყიფშ., გვ. 165 -- ტკბილად ჩაგეხუტებოდი შენს ფუნჩულა თეთრ ძუძუს (ძუძუზე).
ჰამაჸოროფიანო ზმნზ. ალერსიანად (სიტყვ.-სიტყვ. ტკბილი სიყვარულით): ძღაბ დო ბოშიქ ილაჸაფეს მიარე ხანც ჰამაჸოროფიანო: აია_1, გვ. 25 -- ქალიშვილმა და ბიჭმა დიდხანს ითამაშეს ალერსიანად.
ჰამება (ჰამებას) სახელი ჰამენს ზმნისა -- სიამოვნება, ამება, შეტკბობა. ქიჰამი ღურაშა ირფელიშ გემო: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 9 -- შეიტკბე სიკვდილამდე ყველაფრის გემო. ღორონთ-ხატი ვა უჩქჷნა, შხვაშ წვალება ოჰამუნა: მასალ., გვ. 68 -- ღმერთი-ხატი არ იციან, სხვისი წვალება (წამება) ეამებათ. ჰამენს (იყენ. იჰამენს ისიამოვნებს, იჰამუ ისიამოვნა, უჰამებუ უსიამოვნებია, ნოჰამებუე(ნ) ისიამოვნებდა თურმე) გრდუვ. საშ.- მოქმ. სიამოვნებს. აჰამენს (აჰამუ აამა, უჰამებუ უამებია, ნოჰამებუე აამებდა თურმე) გრდმ. აამებს, ასიამოვნებს. იჰამენს (იჰამუ იამა, ისიამოვნა; უჰამებუ უამებია, ნოჰამებუე იამებდა თურმე) გრდმ.სათავ. ქც. ჰამენს ზმნისა -- იამებს, ისიამოვნებს. ეჰამებუ{უ}(ნ) (ეჰამუ ეამა, ჰამებუუ ამებია) გრდუვ. ვნებ. ჰამენს ზმნისა -ეამება, ესიამოვნება. ოჰამუ(ნ) (მხოლოდ აწმყოს წრის მწკრივებში) გრდუვ. ვნებ. სიამოვნებს. ოჰამებაფუანს (ოჰამებაფუუ აამებინა, უჰამებაფუაფუ უამებინებია, ნოჰამებაფუაფუე(ნ) აამებინებდა თურმე) კაუზ. აჰამენს ზმნისა -- აამებინებს. მაჰამებელი მიმღ.მოქმ. მაამებელი, მსიამოვნებელი. ოჰამებელი მიმღ. ვნებ. მყ. საამებელი. ჰამებული მიმღ. ვნებ. წარს. ნაამები, ნასიამოვნები. ნაჰამები, ნაჰამებუ მიმღ. ვნებ. წარს. ნაამები,ნასიამოვნები. ნაჰამებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. სიამოვნების საფასური.
ჰამენ-ი (ჰამენს) ამენ, ამინ.
ჰამო, ამო ({ჰ}ამოს) საამო, საამური, სასიამოვნო; ტკბილი. ჯინჯი გურაფაში კოლო რე, მარა წვანდი ჰამო რე: ი. ყიფშ.,გვ. 182 -- სწავლის ძირი მწარეა, მაგრამ წვერი ტკბილია. მაფშალიაში ჰამო ბირა ვარდის მიკმარულუანსი: ენგური, გვ. 248 -- ბულბულის საამო სიმღერა ვარდს მიაძინებს. ჰამო რინი: ქხს, 1, გვ. 72 -- საამური ყოფა. ხარისხის ფორმები: თანაბრობითი მაჰამა მსგავსი ტკბილი; უფროობითი უჰამაში უფრო ტკბილი. იხ. ჰამა{ა}ს.
ჰანდარა // ხანდარა (ჰ/ხანდარას) ავდარი. ჰანდარაქ ვამაჭიშუას, სუნჯიქ ვადაჟღირუას: ქხს, 1, გვ. 53 -ავდარმა(წვიმებმა) არ მოუსწროს, ნამმა არ დააჭკნოს. ქ ჰანდარა წანა ავდრიანი (წვიმიანი) წელი. შდრ. ჭოროფა.
ჰარამ-ი // არამ-ი ({ჰ}არამს) 1. არამი, არაწესიერი. ჰარამი ნაშიბი ჰარამო მიდურსია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 196 -- არმად ნაშოვნი არმად წავაო. სქანი ჸოროფა ჰარამი რენი-შო: ი. ყიფშ., გვ. 145 -- შენი სიყვარული არამი არის-თქო. 2. შურიანი, გაუმაძღარი. არამი კოჩი რე -- შურიანი, გაუმაძღარი კაცია.
ჰარამობა (ჰარამობას) სიხარბე.
ჰარიანტა (ჰარიანტას) კენწერო; ძალიან მაღალი ადგილი. ჟინ ჰარიანტა ხიოლენს, ხარენს -- ზემო კენწერო მხიარულობს, ხარობს.
ჰარიქა // არიქა! შორსდ. საგანგაშო ძახილი საშველად, მისახმარებლად. ჰარიქა, ნანა, მომთვინით: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 132- არიქა, დედა, მოგვითმინეთ. არიქა, ირკოჩქ გებდჷრთათ: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 132 -- არიქა, ყველანი წამოვდგეთ.
ჰატ! შორსდ. იგივეა, რაც ჰაიტ!, -- გამოხატავს გაწყრომას, გაჯავრებას, გამხნევებას, გაკვირვებას. ჰატ, ნუ გაშქურინენია!: მ. ხუბ., გვ. 4 -- ჰატ, ნუ შეგეშინდებაო! ჰატ, ეს კილულებუნიავო!: მ. ხუბ., გვ. 228 -- ჰატ, ეს ჩამოსულაო! ჰატ, მაზაკვარსია, ასე ხოლო გევოჭიშუა: მ. ხუბ., გვ. 51 -- ჰატ, მზაკარსო, ახლავე დავეწევიო.
ჰატჷ! იგივეა, რაც ჰაიტ! ჰატ! ჰატჷ, ბოში, ნუ გაშქურინენია!: ი. ყიფშ., გვ. 39 -- ჰატ, ბიჭო ნუ შეგეშინდებაო! ჰატჷ, ბოში, დობღურია: ი. ყიფშ., გვ. 36 -- ჰატ, ბიჭო, მოვკვდიო.
ჰაუ! შორსდ. შეძახილი ფრინველის დასაფრთხობად. ჰაუ, ქოთომი, იშო! -- ჰაუ, ქათამო იქით!
ჰა, ჰა, ჰა! შორსდ. გამოხატავს სიცილს.
ჰაუ, ჰა, ფშვიჰა! შორსდ. ხარების გადენა.
ჰაჰადეე! შორსდ. 1. ისე რა; არა უშავს. ენა, ჰაჰადეე, ქორე: ი. ყიფშ., გვ. 170 -- ეს, ისე რა, არის. ჰაჰადეთ ვორექია -- ისე რა, ვარო. 2. მდარე (დ. ფიფია).
ჰაჰატ! იგივეა, რაც ჰატ!
ჰე! შორსდ. მოწოდება.ჰე, ბოშეფი, გებდირთათ! -- ჰე, ბიჭებო, ავდგეთ! ჰე, ასე თე ბოშიქ ეშელჷ: მ. ხუბ., გვ. 126 -- ჰე, ახლა ეს ბიჭი ავიდა.
ჰეერ-ი (ჰეერს) ჰაერი. გიანთხჷ მუგიდაქიენი ე ბოშისჷ დო ჰეერიშა დოქოსჷ: ა. ცაგ., გვ. 31 -- დაეცა რაღაც ამ ბიჭს და ჰაერში გააქრო. ტვერი დო ჰეერი ვე გიშეეგორედჷ: ი. ყიფშ., გვ. 33 -- მტვერი და ჰაერი არ გაირჩეოდა. ართი ორქოში თომამი ცირა ჰეერითჷ მეჸუნდუა: ი. ყიფშ., გვ. 29 -- ერთი ოქროს თმიანი გოგო ჰაერით მიჰყავდაო.
ჰეი! შორსდ. შეძახილი მიმართვისას, მოწოდებისას. ჰეი, სი მორთი აში! -- ეი, შენ მოდი აქ!
ჰე, ვარა! შორსდ. გამოხატავს მოწოდებას: ჰეი, ვარა! ჰეი, ვარა! დუს დიპილუნდი, მარა ხვათახვალე ვადმატენექ გვალო: ქხს, 1, გვ. 91 -- ჰეი, ვარა! თავს მოვიკლავდი, მაგრამ მარტოდმარტო ვერ დაგტოვებ მთლად.
ჰეჸ! შორსდ. გამოხატავს გაკვირვებას: ჰე! ჰეჸ, - ქოთქუ ასე მუდგარენი სარკო -- ჰე! -- თქვა ახლა რაღაც საარაკო.
ჰეჰ! შორსდ. დანანებისა: ჰეჰ! ჰეჰ, ასე სია, რადგან სი მიგოჩქჷქ მა ოსუროვე: მ. ხუბ., გვ. 126 -- ჰეჰ, ახლა შენო, რადგან შენ მე მიგაჩნივარ ცოლადო (ქალადო).
ჰო! შორსდ. 1. გამოხატავს დასტურს, თანხმობას. მუ ქიმინე, ქოიჩქუნო, სქუა? - ჰო!: მ. ხუბ., გვ. 39 -- რა უნდა ქნა, იცი, შვილო?- ჰო! 2. გამოიყენება შეწყვეტილი თხრობის გაგრძელებისას: ჰო, თის ვრაგადანდი -- ჰო, იმას ვამბობდი. ჰოვა, თქვა სუნელია, თქვავა, მა ეპჭყვიდითჷნ, გიჩქუდესია: მ. ხუბ., გვ. 119 -- ჰო, თქვე სულელო, თქვენო, მე ამომწყვიტეთ, გეგონათო (იცოდითო).
ჰო-დო! ნაწილაკი. ჰო-და იხმარება შეწყვეტილი თხრობის გაგრძელებისას: ჰოდო! მა ჩქიმი საქმე იშენი გუაკეთი -- ჰოდა, მე ჩემი საქმე მაინც გავაკეთე. იხ. ოდო.
ჰოი // ჰოჲ! შორსდ. 1. შეძახილი მიმართვისას `ჰოი': ჰოჲ, ჩქიმ{ი} ჯაგა, ჩქიმი ჩელა!: ი. ყიფშ., გვ. 167 -- ჰოი, ჩემო ჯაგავ, ჩემო ჩელავ (ხარის სახელებია)! 2. გამოხატავს გაჯავრებას: ჰოი, თიწკუმა, საყვარელი, თქვანი გური ქუმაძირედას!: ქხს, 1, გვ. 83 -- ჰოი, მაშინ, საყვარელო, შემეძლოს თქვენი გულის ნახვა!
ჰო, ჰო, ჰოია! შორსდ. გამოხატავს კმაყოფილებას: ჰო, ჰო... სო მეგოგესია? -- კოფე დუსია. - ჰო, ჰო, ჰოია! მახიოჲუა!: ი. ყიფშ., გვ. 112 -- სად მოგარტყესო? - კინკრიხოზეო (თავის თხემზეო). ჰო, ჰო, ჰოიო! -- გამიხარდაო. ჰო, ჰო, ჰოო! გიძიცუ ოთიაქ: მ. ხუბ., გვ. 276 -- ჰო, ჰო, ჰოო! - გაიცინა ოთიამ.
ჰჷჸ! შორსდ. გამოხატავს გაკვირვებას ჰე: ჰჷჸ, სი უჸვაჲჭარევა, მა იჯგურა სუმი გემიდგჷნია: მ. ხუბ., გვ. 67 -- ჰე, შე უბედუროო (უბედისწეროო), მე ისეთი სამი მიდგასო.
ჰუმუსი (ჰუმუსის) ნეშომპალა (ქეგლ). ჰუმუსით ღარიბი დიხა: ყაზაყ., 21.04.1930, გვ. 3 -- ნეშომპალით ღარიბი მიწა; მწირი მიწა.