ტარიელიშ არიკი
ორდუ ართი ოსური. ცხოვრენდუ ხვალე მუში დუდიშო. ათე ოსურიში თის. ართი ახალგაზდა ბოშიკოს ქიგიასერუ. ქოთხუ ბოშიქ მინულა დო სერიში გოთანაფა. ადამიანქ უწუ̄:
- მა ხვალე ვორექ დო მუჭო ფქიმინავა. მარა ქიმეჩუ პატიოსანი სიტყვა ბოშიქ დო მინილუ სერიში გათანაფუშა. ოსურს მეწონუ თე ბოშიქ დო იმ სერს თე ბოშიწკუმა დრო გატარუ. მაჟირა ოჭუმარეს ბოშიქ შვიდობა დუჩინუ დო ქუდუტუ ართი ლეკური გოსაშინეთ. მიკილუ დროქ დო ოსურს ქომოლსქუაქ ქიდებადუ. ბაღანაქ მუჭოთ გინირთუ ვითი წანერო დო, იში გარზექ მუთუნქ ვეჸუ. ათე შვანს მიდგენი შხვა ხენწიფექ მუჩინუ ათე ბოში ორენი თე ქიანაში ხენწიფეს, ნამუდა მა მეიჩქვანქ მარკინეს დო თიში გარზე მარკინე გაიშაგორი დო ქუდმოხვამილევა. ჩქიმი მარკინექ ვარენო ქუდაშქუ სქანი მარკინევადა, -- მუჩინუ თი ხენწიფექ -- ხე იოღი სქანი სახენწიფოსია, ვარიდო ჩქიმი მარკინე ქუდაშქუ სქანი გიშნაგორაქიადა, მაივოღა ჩქიმი ხენწიფალასია.
გილართუ ე ხენწიფექ, მარა სოთინი ვაშუ იჯგურა მარკინექ, ნამუთი თის გურზუდუნი დო ჯაბიში გაბორებულქ ჸუდეშა ქომორთუ. ქიგეგუ თენა თი ჭიჭე ბოშიქინი, ქიმერთ ხენწიფეშა დო მაშინუ:
- მა ქევერკინებუქ თი ხენწიფეში მარკინესია. თენა ქიგეგონუნი,
ხენწიფეს გაძიცინუ.
- მუს იძიცანქია. უწუ̄ ხენწიფეს ბოშიქ.
- მა თიქ ვარენო ვადმარაგუადა, მაჟია მინუთის დუდი მეპკვათია
თქუ ბოშიქ.
ქიმიჸონეს მაჟია სახენწიფოშე მარკინე, მარა ეფერი მარკინე ნამუდა, თითო კუჩხიში დოშქუმალათი დიხას გვერდი არშინს დინიოსოფანს გიმენი ფერი. გიშელუ თე ბოშიქ ორკინუშა. გიშელუნი, მარკინეს გაძიცინუ, ათეჯგურა ბაჸანას მუჭო ოკო ვერკინევე, ქიმერთუთე ბოშიქ დო ქუმოთხუ ხე: გეჭოფუ დო დიხას ქიგიაშქუნი,მუში სიმონკათი ათე მარკინექ პარკიშორო ვა ქიგეხორცქუო. გეოცუირ კოჩქ, მუ საკურელირენ დო ათე ბოშიში ხენწიფექ გეგლანწყუმაჟირა ხენწიფეს მუში ქიანა. ათეში უკული ათე ბოში გილეშუხენწიფეში დოხორეშა, ართი შვანს ვეზირქ გური ქუმაჸონებაფუ მუდგაშენი რდუნ ათე ბოშის. მოთხუ თე ვეზირს ხე დო დუდი ვიშო მესოფუ ბოშიქ. ხენწიფეს გურქ ქუმურთუ დო მუში მარკინე ბოში გეგნახორუ შორი ქიანაშა. მუ ქიმინას ბოშიქ, ვარია ვარაგადედუ ხენწიფეშა დო მიდართუ ათე შორი ქიანაშა. იდუ თე ბოშიქ, იდუ, თის ხანს მეურს ნამუდა, ეჩი წანა გა̄თუ̄. ათე ბოშის მეუღუ მუში მუმაში დუნატებუ ლეკური. მინილუ ართი კოჩიში თიშა, ქუმლახვადუ ართი ოსურქ. მოროვა, აკა სერი გუმოთანაფეთია უწუ̄ ბოშიქ.
- მუნერო გუგოთანაფუა, სქუა, სერია -- უწუ̄ ოსურქ. ჟირი
სქუალეფი პუნს, ჟირხოლო ტარიელეფია დო მუჭო მულადო, ხათე
ხოლო დორჸვილუნანია.
- მა ვავაჸვილექ ინენსია -- უწუ̄ ბოშიქ, -- ხოლოთ სი სერი
გუმოთანაფევადო.
- მოზოჯია -- უწუ̄ დო მუნაშქუ ოსურქ ბოში ჸუდეშა.
ქუმორთუ ჟირი ბოშენქინი, დიდაქ დახვამილუ ამბე ნამუდა - ართი ჯიმა კოჩქ ქეშგეძინესია.
- ჩქინი საჯიმალოთ ქირგუნიავო -- თქუეს ბოშენქ. მორთითი დო გამორსითია
- უწუ̄ დიდაქ. აბრეშუმიში ძაფი უღუნა თე მულირი ბოშენს კოჩიში ღონეში გამორსებული დო ათენა ქიმეჩეს თე მულირი ბოშის.
- აბა თენა გუგასოფენიავადა.
გუკუნ ე ბოშიქ დო ვიშო გოსოფუ ე ძაფი. ბოშენქ თქვის ნამუდა ენა ქუნორგებე ჩქინი ჯიმათია დო დეჯიმალეს. გამარჯობა, გუმორძგუა -- უწის ართიანს დო უკული კითხეს ბოშის:
- სოლე მურქ, მუ გიჭირს, ვარა სო მეურქია.
სუმარი ბოშიქ უწუ̄ -- მეურქია ქიანაში გაჯინუშა, სოდეთ მუს შეფხვადუქიე.
- რადგანს თაშირენიე, გაჸუნუთია, ჩქი ხოლო ვორეთი
ტარიელეფია -- უწის თე ბოშენქ.
- ძალამი ჯგირია -- თქუ̄ ბოშიქ.
- ასე უჩაში გაიშაბგორათ დო მიფშვათია -- თქვის.
გაიშაგორეს უჩაშო მულირი ბოში, რადგანს ათეს ნოღვე თი ჟირი ბოშენს უღუდუნი ჟირ თისხი ღონე. ათეში უკული ქუმორთუ თე ბოშეფიში დიდაქ, ქუდაჩოქინუ̄ სუმხოლო დო ქიმიოფუჩუ̄ ართიანს. გინილეს დო მიდართეს. იდეს, იდეს დო ართი დიდი ტყას ქიმიოდირთეს. ტყაშა ვემშერთუ, რადგანს დიდი მანგარი ტყა ორდუნი დო ვართი მუკალუაფუ უღუდუ მიკმიკი. გელეღუ უჩაში ბოშიქ ლეკური მუში მუმაში დუნატებუ დო მურქუ ტყას. მუჭო მუ̄რქუ̄ დო თეშინეშე ჯა დო ტყაქ მუშით დიჭყუ ცალუა. ბრელი იდეს თაში. შქა ტყაშა ქიმერთესჷნი, ქოძირეს ართი დიდი ჭყონი, ნამუში ჯინჯი ჟარნეჩი კვადრატ საჯენ გედგუნი ფერი -- გაჯინეს ჯინსჷნი, მიკმიკი გოტაბაკელი ქორე. ეშე ელაჯინესჷნი, შქაბანდიხას გინოხორხილი ჸოფე თე ჭყონი.
- მუ ტარიელენქ იპუათი ჩქია, თქვის ბოშენქ -- თაქ მუამბერენდო მუ ვარინი თექ ვეშმატყვინანიე. გაკეთეს კიბე დო ეშელეს ეშე. ჭყონი ჟი ქოქა ჸოფე. დინაჯინეს თე ქოქასჷნი, მუთუნი ვაძირეს თუდო მუამბე რენი. ქიდნაჸოთეს დიდი ქუა დინი. მედინუ ქუაში ხონარქ, მარა ქუა იშენით მეურს გიმე. გაკეთეს შვებიში ბაწარი დო დინილუ უკულაში ჯიმაქ. ქოძირუ ართი კარი, ნამუში წოხოლე ართი დიდი გირა ოში ფუთიანი ქიგეძუ. კარს მიოჯინუო, მუდგარენი ქიმკოჭარუ. ქიმერთუ თე ბოშიქ დო წეკითხუ თენა. კარს მიკნოჭარუე:
- მით თე გირას ეჭოფუნს დო თეთ კარს ტახუნსიე, თიში მეტის ვოუჸუ ნება მინულაშია.
გეჭოფუ ბოშიქ გირა დო გიაშქუნი, გოტახუ კარი. გოტირხუ კარქინი, მინილუ ბოშიქ დინახალე. ძირუ მარა, მუ ძირუ!
ირფელი ძვირფასი საქონელეფით ეფშა ქორენ დო კოჩი მითინი ვეპალუ. იდუ ე ბოშიქ წიმინი, მაჟირა კარქ ქუდოხვადუ. ხოლო თეში ქოძირუ მიკოჭარილი, მარა იქ ვაგატახუ. დირთუ დო ქუმორთუ სოდე დინორთუნი თექ. ეშაძახუ ეშე დო გეშეჸონეს. ათაში დო ათაშიენია უწუ ტარიელენს დო აწი თქვა გიჩქუნანია. დინილუ ასე მაჟირა ჯიმაქ. ქიმერთუ მაჟირა კარიშანი, გეჭოფუ გირა დო ართი
გეშქუმალათი გოტახუ კარი. თაქით ქოძირუ ე ბოშიქ ირფელი ჯგირი დო სქვამი. იდუ, იდუ დო მასუმა კარს ქიმოდირთუნი, ხონარქ ქუმასიმუ. მასუმა კარსჷთ თეში ქიმკოჭარუ. გეჭოფუ გირა დო გიაშქუ, მარა ვაგატახუ. დირთუ კონი სოდე დინორთუნი თექინეშის დო ეშე გეშეჸონეს. ასე დინილუ არძაში უჩაშ ბოშიქ. მაჟირა ჯიმაქ უწუ̄:
- მასუმა კარიშა ვარდუო ქიმეფრთინი, ხმაქ ქუმმასიმუ ანგილოზეფიში ბირა ჯგურაქ, მარა კარქ მა ვაგმატახუ დო სი გიჩქუნია. დინილუ უჩაშიქინ, ქიმერთუ მასუმა კარიშა, გოტახუ დო მინილუ დინახალე. მუკი-მუკი ართო განათებული ქორე ირფელი ბარჩხალანსჷნი ფერი სინთეთი. სამარძგვანოშე მიკაჯინუო, ჭიჭე ოხვამეჯგურა ჸუდე ქოძირუ. გამკაჯუ კარი დო მინაჯინუ დინახალენი, ძირუ მარა მუ ძირუ, -- მუს ძირუნს კოჩიში თოლი ენეფიში უჯგუშის:
სუმი ანგილოზი ჯგუა ოსურსქუალეფი ქოხენან დო ქოღურჭულანა. მუჭო ქოძირეს თე ბოში დო მიორკიეს ხათე ხოლო:
- მუ ცოდაქ მოგიჸონუ სი აქია! ჩქი ვორეთ დინაფილინი თინა ვაბაღუდუავო, სი ხოლო ვადინიკოვე!
- ჰატ, ნუ გაშქურინენანია, -- უწუ̄ ბოშიქ. -- მა ვორექ თქვანი ორსხებუშა მულირია.
- ჰაი ჯიმაია, ჩქინი უჩაში, ჩქინი მუმატაცებელი ორე ნდია, უწიი̄ს ძღაბენქ. დღას მუთუნი ვახვარუ ის, იში გარზე დღას მუთუნი ვარე ცა დო დიხაში შქასია.
- ვაგაშქურინანი თქვა იშა, მულა დო თი მინუთის ინა გოწიმინდელი იჸინია -- უწუ̄ ბოშიქ.
- რადგანს ვარენო ვეჯერქიე, მა ხოლო ჭეს ქიმგეხვარებუქმუთ გუმალენიე -- უწუ̄ უკულაში ძღაბიქ.
ათე ძღაბიქ დუძახუ თე ბოშის დო მიდეჸონუ ართი კაზარმაშა. გემნიჸონუ დინახალე დო ქა̄ძირუ დიდი ბოჭკა ჸვინით ეფშა. ათე ართი ბოჭკა რენია, ღონეში მიმაჩამალი დო ათე მაჟირა ბოჭკაში ღვინი ორენია ღონეში მიდმაღალარი. ნდი ქუმურსიევე, ხათე ხოლო მორთხინსია რკინებასია, მარა დიო დიფშუმათ დო უკული იბრკინათიე გიწინსია, გემნოიჸონანს თაქ დო მუ ათე ბოჭკას ქუმკასხაპანს ოშუმალო, სი ეთი მაჟირა ბოჭკაშა ქუგოწურუანსია. ათეშენი, მორთი, სი შეგილუბუ ჯგირიადა, ათე ბოჭკენს დუთირუათ მუშუში ადგილი დო ნდი დუვაღორათია - უწუ̄ ძღაბიქ. ძალამ ჯგირია -- უწუ̄ ბოშიქ. ქიმერთეს დო ბოჭკეფი დოთირეს.
- ნდი ათე ბოჭკას ქუმკასხაპანსჷნ, სი ეთი ბოჭკას ქუმკუდირთია დო შვია მუსხი გაშვენიე. ნდის ღონე მიდაღალუ, სი ღონე ირიათო მუგაძინუნია დო ნდის მერიებუქია უწუ ძღაბიქ.
გიმილეს გალე დო გილეს. გილეს ვიშო, აშო. ათე ნდის ნოჸუნუე ქიანაში სქა, ვანტირენი თისხი. გუკვირდუ ე ბოშის ძალამქ. მოლართეს უკული დო ქუმორთეს ჭიჭე ჸუდეშა. ბრელი იჩის, რაგადეს დო დიხაქ დინწალუ. გამწოცის ოსურსქუალენქ დო მიორკიეს.
- ქუმმანტეს დო მურსია.
- ვაგაშქურინანი თქვავა -- უწუ̄ ბოშიქ -- დო ქოსხაპუ გალე. ქუჭიშუ̄ გიმულა დო თექ გერჩქინდუ ნდიქით. ერჩქინდუ მარა მუქ ერჩქინდუ? თოლქ თოლიშა ვაგაჩემინუ ბოშის. გემანგარუ იშენი ბოშიქ დუდი დო წიმუძახუ: ჰატ, სი ბუძღამი ნდი. მიქ მერჩუ სი ქრისტიანე მატაცებელოვა.
- სი ხოლო ქუმოძინუქუნი, თენას ვოხვეწუდი ღორონსია - უწუ̄ ნდიქ. ბოშიქ უწუ̄: -- სქანი დანელებუშა გახოლი თაქია, გიშელი დო მეჩხუბი ჩხონჩხამი ქორექიადა.
- აბა დიო დიფშუმათ დო უკული იფჩხუბათია -- უწუ̄ ნდიქ. ძალამი ჯგირია ბოშიქ უწუ̄ დო გემნარაგვეს დინახალე. ნდის მუ უჩქუ ბოჭკეფი აშათირელირენი დო ქუმკასხაპუ ღონეში მიდმაღალარი ღვინს. ბოში მაჟირაშა გუ̄ტუ̄. დირძღეს ღვინით ძალამინი, ნდის მიდურთუ მუში ღონექ ართო დო, ბოშის ქუმაკათუ ახალქ. გიმილეს გალე დო ქირკინესჷნი, ნდიქ მიკორაჸაფა დო ვიშო ეკირთუ ხათე ხოლო. მერუ, მუ საკურელიე, ბოშიქ. ნდიქ ქოძირუ, მუჭო გლახათ უღუ საქმენი, ქეშეხვეწუ ბოშის: - ვადოპილა გვალოვა დო სქანი მონა-მორჩილი იპიქ ირიათოვა. მარა ბოშიქ იშენი გოწიმიდუ, ქუგაბუ ნაფთი დო დოჭუ. ქუმორთუ ბოშიქ ცირეფიშანი, ცირენქ კისერს ქეითაძღირკეს, ქეითაღუჟოლეს.
- აბა - აწი იბდათია - თქუ̄ ბოშიქ.
მუთ ჯგირი დო სქვამი ქორდუნი ირფელი მოლეღეს დო მოლართეს. თენეფი ირფელი გეშაჯღონუ თე ბოშიქ ეშე, ბოლოს ოსურ-სქუალეფი გეშახუნუ თითო თითო. უკულაში ძღაბი შა ქიმიოჭირინუნი, ბოშის უწუ, დიო სი ეშელი დო უკული მა გეშამიჸონია, ვარა მა გეშმოჯღონე, უკული ქეშილებე სი გვალო თაქ ქედნოიტუანიე დო შუროთ ვეშაიჸონანიე. ვადუჯერუ ბოშიქ ე ძღაბის დო გეშაჯღონუ ეშე. ათე ჟირი ჯიმალენქ მუჭო ქოძირეს თეჯგურა სქვამი ცირანი, თქვის, ნამუდა, ეს ჩქი ვადმანებენა ჩქინი უჩაშია დო მორთი, ქედნიპტუათ დინახალე თინავა. თეშ რაგადი დო ბაწარი ვიშო ქედნუჸოთეს ბოშის. რკიოუ უკულაში ძღაბიქ, ბოშის დინარკიოუ - მა ვაიწიავო, სი ეშელი ვარა, მა ქობძირუნანი უკული სი ვეშაიჸონანან დო დინახალე ქედნოიტენანიე, მარა სი ვადამიჯერიე!
ვაკო ე ძღაბის ულა, იშქვიდუ̄ ირიათო ჩილამურით, მარა ვადუჯერეს ბოშენქ დო ძალით მიდასარგალეს.
თე ჭყონიში გინახორხას ნოღვე ელნატკეცა ართი განიშე დო ბაწარი ვარდუო დინაჸოთესჷნი, ეთიში მესქვილი დუდი ათაქი შქაბან დიხას ქეთშალაფე, ჟირი საჯენს გინოხორხილიშე თუდო. მუ ქიმინას ბოშიქ, ქედნოსქიდუ ხვალე. იგარუ ბრელი ხანს დო უკული დოშურდუნი, ვიშო ქუდარულუ. ქუდარულუ ბოშისჷნი, ქოძირუ სიზმარი
- მიდგაქიენი ქუმორთუ დო უწუ̄: ვარწყექიავო მუსხი სქა ქორენიე? გოსოფი თინეფი, ქიგიბი ტანიშავა. ქოქიმინუ თენა ბოშიქ თაში, გედირთუ, და̄ფუნუ̄ სანთელი, ქიგიბუ ტანიშა, ქუმორთუ დო ქათხოზუ ეშე ბაწარს. მეურს, მეურს თე ბოში, დოშურდუ კალ-კალეშა. მუჭო დოშურდუნი - მუნჭირანს დო სანთელიშა გემშეჸონანს ბაწარს. სანთელი გაუჩემენს ბაწარს დო ათენერო მოთმისვანჯუ ბოში. გეთუ ვითოხუთიქ დო სინთე ქოძირუ ბოშიქ. გეხარუ, მარა მუს აკეთენს, ჟირი საჯენით თუდო ჸოფე ბაწარიში დუდინი. ქიმისვანჯუ ბოშიქ ძალამი დო ართი აკორქიალათი ჟი ქუგუდოხოდუ. გოურქუ დო მოლართუ. მიშელუ ართი ქიანაშა. თენა ჸოფე ართი მდიდარი ხენწიფეში ქიანა
დო ათაში ოსურსქუალეფი ჸოფენა თი სუმი ძღაბეფი, ნამუთი თი ჟირი ჯიმალენქ იჸონესინი. ათე შვანს უკულაში ძღაბიშა დიდი რისხვა ეკურინუაფუნა თი ჟირი ჯიმალენს, თიშენი ნამუდა -- სი ვათქვი, მუჭოთ ჩქი გირსხით ითამუნი თინავადა, ხათე დუდი სქანი მელახი დო ტანი ხოლო მელახოვა. დოშქურონდუ ცირაქ, მარა ტყობიშე ირო იგარს, ბოში დინიტეს თუდონი თიში გური ჭუათ. ქუმორთეს ხენწიფეში დოხორეშანი, არძაქ ართო გეხარეს დო იჸუ ამბექ. უჩაში ჯიმაქ ათე უკულაში ძღაბი ჩილო ქიმირჩქინუ.
გინოჭყვიდეს გურგინუა ჟაშხა დღას. ამსერი ძღაბის გიასიზმარუ ნამუდა -
ითამუ თი ბოშის ეშულებუ ბაწარით, ნამუ ბოში თექ დინიტესჷნი დო უწუ ძღაბის:
- ჯანგოჭე, მა სქანი დუს შხვას ვადვანებექია. ძღაბიქ მაჟია ოჭუმარეს ხიარულო გედირთუ, ეგებუ დასურო ეშელუკო დო ქუმორთასიე - ფიქრენს. გოთანდუ ჟაშხა დღაქ. დიშაყარუ მაყარენქ - ამდღა ოკო გეუდგანი გურგინი უჩაში ჯიმა დო უკულაში ძღაბის. ორე ართი ამბე დო მხიარულებანი, ათე დინოტებული ბოშიქ ხოლო ვაქუმორთუო, მარა კოს დუდი ვაჩინებაფუ. მუჟანს მეჸუნა
ოგურგინუშანი, მეხვამუაქ იჸუ̄, გინოხვამუაქ, ვიშოთ-აშოთ... ქუმაჭირინუ თე ახალი მულირი ბოშიშა. გედირთუ ათე ბოშიქ დო გუმოჩუ რეჩეფი: - მიქით ფუჩი ვაგოტახასჷნი, თის ღორონქ ირო ურსხას დო მიქით ვარენო ფუჩი გოტახასიე, თის გეუნჭირასია. ათეში რაგადი დო მოლართუ ცირაქ დო ქეითაძღირკუ თე ბოშის. მიორკიოუ დო დუძახუ მუმას:
- ათექი რდუ, ბაბა, ჩქი მირსხეს დო ორომეშე ეშე ეშმოჯღონესიე.მუჭო მა გეშამიჸონეს დო, ათე ჟირი ჯიმალენქ ბაწარი დინი ქედნაჸოთეს დო თექინეშე ქედნიტეს ათე ჩქინი მარსხებელია.
ათეში რაგადი დო ჸურა გათუ ჟირი ჯიმალენქ. დეთხინუ̄ თე ცირა ბოშიქ დო უწუ ჟირხოლო ჯიმალენს:
- მუჟანს ჩქი სუმი ხოლოქ ართიანს ქემვოფუჩითინი, ოკო ვამიღალატებუდესკო ართიანიშავე. მარა თქვა ვაჸოფეთ ნათილია, მა ვაპტახუნქ ჩქიმი ფუჩის დო თქვა გეგნოლით, თოლო ვარძირათია. გეგნაჸოთუ ჟირხოლო დო ოჸვილარო ვაუჸვილუ. უკულაში ცირა წკუმა დეგურგინუ. თე ბოშის ირი მუში ქონება ჩაბარუ ხენწიფექ. იჸუ დიდი დიარა დო ამბექ. ხენწიფექ ქუდახვამუ სინჯას ხენწიფალა დო მუქ გეგნოდირთუ ტახტიშე.
ისიდორე გაბელია. სოფელი უშაფათი. 1921