အတ္တဒန္တဝတ္ထုဂါထာ
၂၃-နာဂဝဂ်
၁-အတ္တဒန္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတိဝါကျံ တိတိက္ခိဿံ, ဒုဿီလော ဟိ ဗဟုဇ္ဇနော။
နာဂေါ၊ ဆင်ပြောင်သည်။ သင်္ဂါမေ၊ စစ်မြေပြင်၌။ စာပတော၊ လေးမှ။ ပတိတံ၊ မိမိ၌ ကျလာသော။ သရံ၊ မြားကို။ (တိတိက္ခတိ) ဣဝ၊ သည်းခံသကဲ့သို့။ (ဧဝမေဝ၊ ဤအတူသာလျှင်။) အဟံ၊ ငါသည်။ အတိဝါကျံ၊ လွန်ကျူးစော်ကား, မောက်မှားသော စကားကို။ ဝါ၊ အရိယာတို့ပြောဆိုရိုး စကားရှစ်မျိုးကို ကျော်လွန်၍ဖြစ်သောစကားကို။ [အတိက္ကမ္မ+ပဝတ္တံ+ဝါကျံ အတိဝါကျံ။ ရူဋီ-၂၀၅။] တိတိက္ခိဿံ၊ သည်းခံအံ့။ ဟိ၊ သည်း ခံသင့်၏။ ဗဟုဇ္ဇနော၊ များစွာသောင်းပြောင်း, လောကီလူအပေါင်းသည်။ ဒုဿီလော၊ သီလမရှိ။ (ပါ-၃၂၀) [ဟိကို ကာရဏတ္ထယူ၍ “ (ကသ္မာ၊ နည်း။) ဟိ (ယသ္မာ)၊ အကြင်ကြောင့်။ ဗဟုဇ္ဇနော၊ သည်။ ဒုဿီလော၊ မရှိ။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်တည်း) ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။]
ဒန္တော သေဋ္ဌော မနုဿေသု, ယော’တိဝါကျံ တိတိက္ခတိ။
သမိတိံ၊ ဥယျာဉ်, ကစားဝိုင်းစသော လူအများစုဝေးရာသို့။ (ဂစ္ဆန္တာ၊ သွားသူ တို့သည်။ ဝါ၊ ကုန်လသော်။) ဒန္တံ၊ ယဉ်ကျေးသော နွားမြင်းကို။ နယန္တိ၊ ယာဉ်၌ ကပ် ဆောင်ကြကုန်၏။ ရာဇာ၊ မင်းသည်။ ဒန္တံ၊ ယဉ်ကျေးသော နွားမြင်းကို။ အဘိရုဟတိ၊ တက်စီး၏။ [ဆန်းကြောင့် ရု၌ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “အဘိရူဟတိ”ဟု ရှိသည်။] မနုဿေသု၊ လူတို့တွင်။ ယော၊ အကြင်သူသည်။ အတိဝါကျံ၊ ကို။ တိတိက္ခတိ၊ သည်းခံ၏။ (သောထိုသူကို။ ဝါ၊ သည်။) ဒန္တော၊ မဂ်၄-ပါးဖြင့် ဆုံးမအပ်ပြီးသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သေဋ္ဌောအထူးသဖြင့် ချီးမွမ်းအပ်, ကောင်းမြတ်၏။ (ပါ-၃၂၁)
၁။သမိတိံ။ ။ သမယန္တိ မိလန္တျဿန္တိ သမိတိ၊ ဣ ဂတိမှိ ဣတ္ထိယံ တိ၊ မိလနမေကီဘာဝေါ(ဓာန်-ဋီ-၄၁၄)၊ သဟ အဝယဝေန ဧတီတိ သမိတိ(ဓာန်-ဋီ-၆၃၁)၊ သဟ အယနံ သမိတိ (နိဒီ-၅၅၈)၊ သံယန္တိ ဂစ္ဆန္တိ အဿန္တိ သမိတိ(အမရဋီ)။ [စစ်ထိုးခြင်း, ပေါင်းဆုံခြင်း, သဘင်အစည်း အဝေး(အမရ-၂၃, ၇၀)၊ စုဝေးခြင်း, အစည်းအဝေး, လူစုလူဝေးရှိရာပွဲသဘင်၊ ( f.) an assembly, a society.(C.P.E.D)]
ကုဉ္ဇရာ စ မဟာနာဂါ, အတ္တဒန္တော တတော ဝရံ။
အဿတရာ၊ အဿတိုရ်မြင်းတို့သည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ လားတို့သည်လည်းကောင်း။၂ အာဇာနီယာ စ၊ အာဇာနည်မြင်းတို့သည်လည်းကောင်း။ (မြင်းလိမ္မာတို့သည် လည်းကောင်း။)၁ သိန္ဓဝါ စ၊ သိန္ဓဝတိုင်း၌ ပေါက်ဖွားသော မြင်းတို့သည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ သိန္ဓောမြင်းတို့သည်လည်းကောင်း။၂ ကုဉ္ဇရာ၊ တောင်ကမ်းပါးပြတ်၌ မွေ့လျော်ကုန် သော။၃ မဟာနာဂါ စ၊ ကြီးသောဆင်တို့သည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဆင်ပြောင်တို့သည် လည်းကောင်း။ ဒန္တာ၊ ဆုံးမအပ်ကုန်သော်သာ။ ဝါ၊ ယဉ်ကျေးကုန်မှသာ။ ဝရံ၊ မြတ်၏။ အတ္တဒန္တော၊ မဂ်လေးပါးတို့ဖြင့် မိမိကို ဆုံးမပြီးသူသည်။၄ တတော၊ ထိုမြင်းဆင်တို့ ထက်။ ဝရံ၊ မြတ်၏။ (ပါ-၃၂၂)
၂။အဿတရာ။ ။ အဖေရော အမေပါ မြင်းမျိုးဇာတ်ရှိမှ အစဉ်အလာအရ “အဿ (မြင်း)” ဟု ဆိုရ၏၊ အဿတရ(လား)ကား အမေက မြင်းမ, အဖေက မြည်းဖိုတည်း၊ အဖေက မျိုးမတူ, ဇာတ်ခြားသောကြောင့် ၎င်းတို့မှ ပေါက်ဖွားလာသော သားသမီးတို့သည် အစဉ်အလာ မျိုးရိုးမှ ယုတ်လျော့၏၊(မြင်းဇာတ်ပျက်၍ အမျိုးမစစ်ကပြားဖြစ်၏)၊ထိုကြောင့် ဝစ္ဆာဒီဟိ တနုတ္တေ တရော(မောဂ်- ၄, ၅၆၊ ပါ-၅, ၃, ၉၁)သုတ်ဖြင့် တနုတ္တ(မြင်းဇာတ်၏ လျော့ပါးခြင်း)အနက်၌ အဿနောင် တရပစ္စည်းသက်၊ “အဿဿ (အဿဘာဝဿ)+တနုတ္တာနိ အဿတရာ”ဟုပြု (မောဂ်နိ၊၂၊၉၅၊ တတွဗောဓိနီ-၃၁၇)၊ “ဝိသေသေန+အဿာ အဿတရာ၊[အဿ+ဝိသေသ အနက် တရပစ္စည်း၊-နီတိသုတ္တ-၇၈၆။] အဿံ တရန္တီတိ အဿတရာ[အဿ+တရ+အ၊-ဓမ္မဋီ၊ ဓာန်-ဋီ-၃၆၉၊]”ဟုလည်း ပြု။
၁။အာဇာနီယာ။ ။ အာ ဘုသော ကာရဏာကာရဏံ ဇာနန္တီတိ အာဇာနီယာ(ဓာန်-ဋီ-၃၆၉)၊ အာသု သီဃံ အဿဒမ္မသာရထိနော အဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တီတိ အာဇာနီယာ(ဓမ္မဋီ)။ [အာ+ ဉာ+အနီယ၊ (တစ်နည်း) အာ+ဉာ+နာ+ဏျ၊ နောက်နည်းအလို ဤလာ။]
၂။ သိန္ဓဝါ။ ။ သန္ဒန္တိ ပသဝန္တီတိ သိန္ဓူ၊ [သန္ဒ+ကု၊ အ-ကို ဣ, ဒကို ဓပြု၊-မောဂ်-၇၊၆။] “သီ”တိ သဒ္ဒံ ကုရုမာနာ ဓုနန္တိ ကမ္ပန္တီတိ သိန္ဓူ၊ [သိ+ဓူ+ကွိ၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၀။] သိန္ဓူနမဒူရ- ဘဝေါ ဇနပဒေါပိ သိန္ဓဝေါ၊ တတြ ဘဝါ သိန္ဓဝါ၊ [သိန္ဓု+ဏ၊ သံယောဂန္တတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ၊-ဓာန်-ဋီ-၃၆၈။] သိန္ဓူသု ဇာတာ သိန္ဓဝါ၊ ဧတ္ထ မဟာဝုတ္တိနာ အဝါဒေသော၊[သိန္ဓု+ဏ၊-ရူဋီ၊၁၆၇။] သိန္ဓု- ရဋ္ဌေ ဇာတာ, သိန္ဓုနဒီတီရေ ဝါ ဇာတာ, သိန္ဓုပဗ္ဗတေ ဝါ ဇာတာတိ သိန္ဓဝါ(ဓမ္မ-ဋီ-၂၇၆)။ သိန္ဓု အဘိဇနော (ဝိဇာတဒေသော) ယေသန္တိ သိန္ဓဝါ(ကပ္ပဒ္ဒုမ)။
၃။ ကုဉ္ဇရာ။ ။ အပ္ပမာဒဝဂ်, သမာဝတီဝတ္ထု၌ ဥတ္တမအနက်ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ မဟာနာဂါအရ နဂါးစသည်ကို မယူဘဲ ဆင်ကိုယူစေလိုသောကြောင့် “ကုဉ္ဇရသင်္ခါတာ”ဖွင့်သည်ဟု နောက်ထပ်စဉ်းစားမိ၏၊ ထိုကြောင့် “ကုေဉ္ဇ (ဂိရိတဋေ) ရမန္တီတိ ကုဉ္ဇရာ၊ [ကုဉ္ဇ+ရမု+ကွိ၊-ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၊]”ကို ကြည့်၍ ပေးလိုက်သည်၊ ထို့ပြင် “ကုေဉ္ဇ ရဝန္တီတိ ကုဉ္ဇရာ-တောင်ကမ်းပါးပြတ် ၌ ကြိုးကြာသံကို အော်မြည်တတ်သောဆင်တို့၊ [ကုဉ္ဇ+ရု+ကွိ၊] ကုံ (ပထဝိံ) ဇရယန္တီတိ ကုဉ္ဇရာမြေကို (ဖျက်ဆီးသောအားဖြင့်) ဆွေးမြည့်စေတတ်သော ဆင်တို့၊ [ကု+ဇရ+ကွိ၊-ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၊] ကုဉ္ဇာ (ဟနူ)+ဧတေသံ သန္တီတိ ကုဉ္ဇရာ-မေးရှိသော ဆင်တို့၊ [ကုဉ္ဇ+ရ၊-ရူ-၂၄၃။]”ဟူသော ဝိ ဂြိုဟ်များကို ကြည့်၍လည်း ပေးနိုင်သေး၏။
၄။အတ္တဒန္တော။ ။ ယော ပန စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ အတ္တနော ဒန္တတာယ အတ္တ- ဒန္တော(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၉)။ ဤအဖွင့်အလို “ယော”ဟု ကတ္တားရှိသောကြောင့် “အဒမီတိ ဒန္တော၊ အတ္တနော+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-မဂ်၄ပါးတို့ဖြင့် မိမိကို ဆုံးမပြီးသူ(ရူဋီ, ၁၁၃)”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) “ဒမနံ ဒန္တော၊ အတ္တနော+ဒန္တော ယဿာတိ အတ္တဒန္တော-မိမိကို ဆုံးမခြင်းရှိသူ”ဟု ပြု။ (တစ် နည်း) “အတ္တဒန္တော-မိမိ၏ ယဉ်ကျေးခြင်းသည်၊ (မိမိကို ဆုံးမခြင်းသည်)၊ တတော-တိုဆင်မြင်း အာဇာနည်တို့ ယဉ်ကျေးခြင်းထက်၊ ဝရံ”ဟုလည်း ပေး၏၊ ထိုအလို “ဒမနံ ဒန္တော၊ အတ္တနော+ ဒန္တော အတ္တဒန္တော”ဟု ပြု။(နီတိသုတ္တနိ၊၁၊၃၂၂၊ ရူဘာ၊၁၊၄၅၈)
မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၅။ ။ ယော ပန စတုမဂ္ဂသင်္ခါတေန အတ္တဒန္တေန ဒန္တတာယ အတ္တ- ဒန္တော။ ဤအဖွင့်အလို “အတ္တနာ+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-မဂ်စိတ်၄ပါးဖြင့် ဆုံးမပြီးသူ”ဟုပြု၊ (တစ် နည်း) “အတ္တာ စ+သော+ဒန္တော စာတိ အတ္တဒန္တော(ယဉ်ကျေးပြီးသော မဂ်စိတ်)၊ အတ္တဒန္တေန '+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-ယဉ်ကျေးပြီးသော မဂ်စိတ်၄ပါးဖြင့် ဆုံးမပြီးသူ၊ [“အတ္တဒန္တဒန္တော”ဟု ဆိုလို လျက် ရှေ့ဒန္တကိုချေ၊]”ဟု ကြံ။
အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၁။ ။ အတ္တဒန္တန္တိ အတ္တနာယေဝ ဒန္တံ၊ န အညေဟိ ဒမထံ ဥပနီတံ။
ဤအဖွင့်အလို “အတ္တနာ+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-ကိုယ်တိုင်သာလျှင် ဆုံးမပြီးသူ”ဟု ပြု။
ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၄၈။ ။ အတ္တဒန္တန္တိ ဥတ္တမေန ဒမထေန ဒမိတစိတ္တံ။ ဤအဖွင့်အလို “အတ္တာ+ဒန္တော ယဿာတိ အတ္တဒန္တော-အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ဆုံးမအပ်ပြီးသော စိတ်ရှိသူ”ဟု ပြု။ [ဥတ္တမဒမထော နာမ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ၊-အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၉။]
အတ္တဒန္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။