သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာ -၅
၂၅-ဘိက္ခုဝဂ်
၇-သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဧသာနိသံသော ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ, န ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မစာရီ။
ဓမ္မော၊ လောကီလောကုတ္တရာသုစရိုက်တရားသည်။ ဓမ္မစာရိံ၊ တရားကို ကျင့် လေ့ရှိသူကို။ ရက္ခတိ၊ (အပါယ်ဆင်းရဲ သံသရာဝဋ်ဆင်းရဲမှ) စောင့်ရှောက်၏။ သုစိဏ္ဏော၊ ကောင်းစွာကျင့်အပ်သော။ ဓမ္မော၊ လောကီလောကုတ္တရာ သုစရိုက်တရား သည်။ သုခံ၊ လောကီလောကုတ္တရာချမ်းသာကို။ အာဝဟတိ၊ ဆောင်နိုင်၏။၁ ဓမ္မစာရီ၊ တရားကို ကျင့်လေ့ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဓမ္မေ၊ လောကီလောကုတ္တရာသုစရိုက်တရား ကို။ သုစိဏ္ဏေ၊ ကောင်းစွာ ကျင့်အပ်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ (တစ်နည်း) သုစိဏ္ဏေ၊ ကောင်းစွာကျင့်အပ်သော။ ဓမ္မေ၊ ကြောင့်။ ဒုဂ္ဂတိံ၊ မကောင်းသော ဂတိသို့။၂ န ဂစ္ဆတိ၊ မရောက်နိုင်။ ဧသ (ဧသော)၊ ဤဒုဂ္ဂတိသို့ မရောက်ရခြင်းသည်။ သုစိဏ္ဏေ၊ ကောင်းစွာ ကျင့်အပ်သော။ ဓမ္မေ၊ တရား၏။ အာနိသံသော၊ အကျိုးတည်း။ [“ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ”ကို တန္တနည်းစသည်အရ န ဂစ္ဆတိ၌စပ်ခိုက် နိမိတ်အနက်, အာနိသံသော၌စပ်ခိုက် ဆဋ္ဌီအနက် ပေးရသည် (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇။ နေတ္တိဝိ၊၆၁)။] (ဋ္ဌ-၂၇၈)
၁။ဓမ္မော...သုခမာဝဟာတိ။ ။ ဓမ္မောတိ လောကိယလောကုတ္တရော သုစရိတဓမ္မော၊ ရက္ခတီတိ အပါယဒုက္ခတော ရက္ခတိ၊ သံသာရဒုက္ခတော စ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဘူတော ရက္ခတိယေဝ၊ သုစိဏ္ဏောတိ သုဋ္ဌု စိဏ္ဏော ကမ္မဖလာနိ သဒ္ဒဟိတွာ သက္ကစ္စံ စိတ္တီကတွာ ဥပစိတော၊ သုခန္တိ လောကိယလောကုတ္တရသုခံ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇)။ ဟဝေတိ နိပါတမတ္တံ(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၄၄)။
၂။ဒုဂ္ဂတိံ။ ။ ဒုက္ခဿ+ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ-ဒုက္ခ၏ ဖြစ်တည်ရာဘုံဌာန(အံ၊ဋီ၊၁၊၉၇)၊ ဒုဋ္ဌေန ကမ္မုနာ+နိဗ္ဗတ္တာ+ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ-ဒေါသသည် ဖျက်ဆီးအပ်သောကံကြောင့် ဖြစ်သောဘုံဌာန(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၅)၊ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီနံ+ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ-မကောင်းမှုပြုသူတို့၏ ရောက်ရာဘုံဌာန(နေတ္တိဝိ-၁၆၆)၊ ဒုက္ခာ ကုစ္ဆိတာ ဝါ ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ-ဆင်းရဲသော-စက်ဆုတ်အပ်သော ဘုံဌာန(သာရတ္ထ ၊၂၊၁၄၄)။
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ, သင်္ခါရူပသမံ သုခံ။
မေတ္တာဝိဟာရီ၊ သတ္တဝါအပေါင်း, ချမ်းသာကြောင်းကို, ဆုတောင်းပျော်မွေ့, မေတ္တာဖြင့် နေလေ့ရှိသော။၃ ယော ဘိက္ခု၊ သာသနာ့ဝန်, အားသွန်ကျိုးပမ်း, ထမ်း ဆောင်လိုတောင်း, အကြင်ရဟန်းကောင်းသည်။ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊ ဘုရားမြတ်စွာ, တည် ထောင်လာသည့်, သိက္ခာသုံးရပ်, သာသနာတော်မြတ်၌။ ပသန္နော၊ သဒ္ဓါရွှမ်းအိ, ဂွမ်းဆီ ထိသို့, ပီတိတွေပို, လွန်ကြည်ညို၏။ (သော ဘိက္ခု၊ သာသနာကို, ကြည်ညိုလှစွာ, မေတ္တာဖြင့်နေသော ထိုရဟန်းသည်။) သင်္ခါရူပသမံ၊ ရုပ်နာမ်နှစ်ဝ, သင်္ခါရတို့, လုံးဝ ကုန်ခန်း, ငြိမ်းချမ်းရာလည်းဖြစ်ပေထသော။ သုခံ၊ လောကီသုခ, ဟူသမျှထက်, ခေါင်က လွှမ်းခြုံ, သုခဘုံကြီးလည်းဖြစ်ပေထသော။ သန္တံ ပဒံ၊ သန္တိသုခ, ငြိမ်သက်လှသည့်, အမတခေါ်အပ်, နိဗ္ဗာန်ဓာတ်ကို။ အဓိဂစ္ဆေ၊ လက်လှမ်းမီလောက်, အနီးရောက်သဖြင့်, မျက်မှောက်ပိုင်ပိုင်, ရရှိနိုင်ပါပေသတည်း။ (ပါ-၃၆၈)
၃။မေတ္တာဝိဟာရီ။ ။ ဝိဟရတိ သီလေနာတိ ဝိဟာရီ၊ မေတ္တာယ+ဝိဟာရီ မေတ္တာ ဝိဟာရီ၊ (တစ်နည်း) ဝိဟရဏံ ဝိဟာရော၊ မေတ္တာယ+ဝိဟာရော မေတ္တာဝိဟာရော၊ မေတ္တာ- ဟာရော+ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တာဝိဟာရီ-မေတ္တာဖြင့် နေခြင်းရှိသူ၊ [မေတ္တာဝိဟာရ+ဤ၊] ဝိဟရဏံ, ဝိဟရတိ ပဝတ္တတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဝိဟာရော(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၈၊ မ၊ဋီ၊၁၊၄၄စသည်)၊ ဝိဝိဓေ ပစ္စနီကဓမ္မေ ဟရန္တိ ဧတေနာတိ ဝိဟာရော(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆)၊ မေတ္တာ စ+သာ+ဝိဟာရော စာတိ မေတ္တာဝိဟာရော(တိကစတုက္ကဈာန်)၊ မေတ္တာဟာရော+ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တာဝိဟာရီမေတ္တာဈာန်ရရှိသူ၊ သာမန်မေတ္တာပွားများသူနှင့် မေတ္တာဈာန်ရရှိသူတို့ကို မေတ္တာဝိဟာရီ မည်ကြောင်းဖွင့်ရာ ရှေ့ဝိဂြိုဟ်၂မျိုးသည် အားလုံးနှင့်ဆိုင်၍ နောက်ဆုံးနည်းသည် မေတ္တာဈာန် ရရှိသူအတွက်သာ ဖြစ်၏။
ဆေတွာ ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ, တတော နိဗ္ဗာနမေဟိသိ။
ဘိက္ခု၊ ရဟန်း! ဣမံ နာဝံ၊ ဤအတ္တဘောတည်းဟူသောလှေကို။ သိဉ္စ၊ မိစ္ဆာ ဝိတက်, ရေတွေထွက်အောင်, ပက်ထုတ်သွန်ပစ်လိုက်လော။ တေ၊ သင်၏။ ဝါ၊ သည်။ သိတ္တာ၊ မိစ္ဆာဝိတက်, ရေတွေထွက်အောင်, ပက်ထုတ်အပ်သော, အတ္တဘောလှေ သည်။ လဟုံ၊ လျင်မြန်စွာ။ ဧဿတိ၊ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်လတ္တံ့။ ရာဂဉ္စ၊ ရာဂကိုလည်းကောင်း။ ဒေါသဉ္စ၊ ဒေါသကိုလည်းကောင်း။ (ဆိန္ဒ၊ ဖြတ်လော။) ဆေတွာ၊ ဖြတ်ပြီး၍။ ဝါ၊ သော်။ တတော၊ ထိုဖြတ်ပြီးရာအခါမှ နောက်၌။ နိဗ္ဗာနံ၊ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာန်သို့။ ဧဟိသိ၊ ရောက်လတ္တံ့။ (ပါ-၃၆၉)
ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု, ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတိ။
ပဉ္စ၊ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇဉ်ငါးပါးတို့ကို။ ဆိန္ဒေ၊ အောက်မဂ်သုံးပါးဖြင့် ဖြတ်ရာ၏။ ပဉ္စ၊ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇဉ်ငါးပါးတို့ကို။ ဇဟေ၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ပယ်စွန့် ရာ၏။ ပဉ္စ စ၊ သဒ္ဓါစသား, ဣန္ဒြေငါးပါးတို့ကိုလည်း။ ဥတ္တရိ၊ အနာဂါမိမဂ်ကို ရသည်မှ အထက်၌။၁ ဘာဝယေ၊ အရဟတ္တမဂ်, တစ်ဆင့်တက်ကာ, ဆက်ပွားစေရာ၏။ ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ၊ ရာဂဒေါသ, မောဟမာနာ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, မည်ရှိငါးရပ်, ငြိတွယ်တတ်ငြား, တရားများကို, ကျော်သွားနိုင်သော။ ဘိက္ခု၊ ရဟန်းကို။ ဩဃတိဏ္ဏောတိ၊ ဩဃလေးပါး တို့ကို ကူးမြောက်ပြီးသူဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ [ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃၌ “ဘိက္ခု, ဩဃတိဏ္ဏော”တို့ကို အာကာရယူ၍ “ (ဧဝံဘူတော၊ ဤသို့ဖြစ်သူကို။ ဝါ၊ သည်။) ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ၊ သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဘိက္ခူတိ၊ ဘိက္ခုမည်၏ဟူ၍လည်းကောင်း။ ဩဃတိဏ္ဏောတိ၊ ၍လည်းကောင်း။ ဝုစ္စတိ”ဟု ပေးစေ၏။] (ပါ-၃၇၀)
၁။ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေ။ ။ “ဥတ္တရိ အနာဂါမိမဂ္ဂါဓိဂမတော ဥပရိ ဘာဝေယျ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမဝသေန ဝဍ္ဎေယျ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၂)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ဥတ္တရိကို ဥပရိ အနက်ပေးသည်၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၌ အတိရေကအနက်, ဝိသေသအနက်ယူ၍ “ဥတ္တရိ-ဘာဝနာ တို့တွင် လွန်ကဲထူးခြားသော ဝိပဿနာဘာဝနာကို၊ (ဘာဝေန္တော-ဖြစ်ပွားစေသူသည်၊ ဝါ-စေလ သော်၊) ပဉ္စ-တို့ကို၊ ဘာဝေယျ-၏”ဟု ပေးစေ၏၊ “ပဉ္စ ဆိန္ဒေ”စသည်၌လည်း “(ဆိန္ဒန္တောဖြတ်သူသည်၊ ဝါ-သော်၊) ပဉ္စ-တို့ကို၊ ဆိန္ဒေ-၏၊ (ဇဟန္တော-ပယ်စွန့်သူသည်၊ ဝါ-သော်၊) ပဉ္စ-ကို၊ ဇဟေ-၏”ဟု ကတ္တား, လက္ခဏထည့်ပေးစေ၏။
မာ လောဟဂုဠံ ဂိလီ ပမတ္တော, မာ ကန္ဒိ ဒုက္ခမိဒန္တိ ဒယှမာနော။
ဘိက္ခု၊ ရဟန်း! ဈာယ၊ ဈာန်နှစ်ပါးဖြင့် ရှုပွားပါလော။ ပမာဒေါ၊ မေ့လျော့ခြင်း ကို။၂ (မာ ကာတဗ္ဗော၊ မပြုသင့်။) တေ၊ သင်၏။ စိတ္တံ၊ စိတ်ကို။ ကာမဂုဏေ၊ ကာမဂုဏ် ၌။ မာ ရမေဿု၊ မမွေ့လျော်စေနှင့်။ ပမတ္တော၊ မေ့လျော့သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) လောဟဂုဠံ၊ ငရဲမီးစွဲ, သံတွေခဲကို။ မာ ဂိလီ၊ မမျိုနှင့်။ ဒယှမာနော၊ ငရဲမီးလောင်အပ်သော်။ ဣဒံ၊ ဤငရဲမီး အလောင်ခံရခြင်းသည်။ ဒုက္ခံ၊ ဆင်းရဲလှ၏။ ဣတိ၊ ဤသို့။ မာ ကန္ဒိ၊ မမြည်တမ်းရစေနှင့်။ (ပါ-၃၇၁)
၂။ပမာဒေါ။ ။ “မာ စ မဒေါတိ မဒေါ တယာ န ကာတဗ္ဗော(ဝိမတိ၊၂၊၂၅၄)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ အထက်၌ ပေးထားသည်၊“ပမာဒေါ-မေ့လျော့ခြင်းသည်၊ ဝါ-မေ့လျော့သူသည်၊ မာ (ဟောဟိ)-မဖြစ်နှင့်”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ အာချာတ်ပုဒ်ကြံ၍ “မာ ပမာဒေါ-မမေ့လျော့နှင့်” ဟုလည်း ပေး၏၊ မဒ+ဒိဝါဒိယ+အဇ္ဇတနီ ဩ၊ ယကိုချေ၊ မ၌ ဒီဃပြု-ဟုကြံ။
ယမှိ ဈာနဉ္စ ပညာ စ, သ ဝေ နိဗ္ဗာနသန္တိကေ။
အပညဿ၊ ဈာန်ဖြစ်စေရန်, အမှန်အသုံးချ, လုံ့လယှဉ်ဘိ, ပညာမရှိသူ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဈာနံ၊ စူးစိုက်ရှုပွား, ဈာန်တရားသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိနိုင်။ အဈာယတော၊ ကသိုဏ်းစု များ, မရှုပွားသူ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ပညာ၊ အမှန်သိရန်, ပညာဉာဏ်သည်။ နတ္ထိ၊ မရှိနိုင်။ ယမှိ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၌။ ဈာနဉ္စ၊ စူးစိုက်ရှုပွား, ဈာန်တရားသည်လည်းကောင်း။ ပညာ စ၊ အမှန်သိရန်, ပညာဉာဏ်သည်လည်းကောင်း။ (အတ္ထိ၊ ရှိ၏။) သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ် သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဝါ၊ ထင်ရှားစွာ။ [ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၁၌ ဝေကို ဗျတ္တအနက်ဟု ဖွင့်၏။] နိဗ္ဗာနသန္တိကေ၊ နိဗ္ဗာန်၏ အနီး၌။ (ဌိတောယေဝ၊ တည်တော့သည်သာ။) (ပါ-၃၇၂)
အမာနုသီ ရတီ ဟောတိ, သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော။
သုညာဂါရံ၊ မြို့ရွာအူသံ, မဆူညံဘဲ, လူသံတိတ်ချိန်, ဆိတ်ငြိမ်သောကျောင်း သို့။၁ ပဝိဋ္ဌဿ၊ မခေါ်အပို, ဖော်မလိုဘဲ, တစ်ကိုယ်တည်းပင်, ကပ်ဝင်၍နေသော။ သန္တစိတ္တဿ၊ လောကီရေးရာ, ဗျာပါမဖက်, ငြိမ်သက်တည့်မတ်, စိတ်ကောင်းစိတ် မြတ်ရှိသော။ ဘိက္ခုနော၊ ကမ္မဋ္ဌာန်း၌, လုံးပမ်းကြိုးကုတ်, အားထုတ်သောရဟန်း၏။ ဝါ၊ သည်။ သမ္မာ၊ မဖောက်မပြန်, ဟုတ်မှန်စွာ။ ဓမ္မံ၊ တေဘူမက, သင်္ခါရဟု, ရုပ်နာမ် အစုကို။ ဝိပဿတော၊ ဖြစ်ပုံပျက်ဟန်, အချက်မှန်ကို, နက်သန်စေ့ငု, ကြည့်ရှုဆင် ခြင်လိုက်သည်ရှိသော်။ [သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော၊ သော။ ဘိက္ခုနော၊ ၏”ဟု တစ်နည်းပေး။] အမာနုသီ၊ ကာမဂုဏ်ထူထပ်သည့်, လူနတ်မွေ့လျော်,အပျော်မျုးနှင့်ိ မတူသော။၂ ရတိ၊ ဘာဝနာဖြစ်ချက်, မပစ်ရက်အောင်, နှစ်သက်မွေ့လျော်, ထူးကဲသော အပျော်မျိုး သည်။ ဟောတိ၊ ဉာဏ်အဟုန်မြူး, မကြုံဘူးအောင်, အထူးအထွေ, ဖြစ်ပေါ်၍ လာ တတ်ပေသတည်း။ (ပါ-၃၇၃)
၁။သုညာဂါရံ။ ။ သုနဿ(ခွေး၏)+ဟိတံ သုညံ၊[သုန+ယ၊] သုနတိ တုစ္ဆဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ သုညံ၊ [သုန(ဂတိအနက်)+ယ၊-ဓာန်-ဋီ-၆၉၈၊ သူစိ။] သူနာယ ပါဏဝဓာယ+ဟိတံ သုညံ၊ [သူန+ယ၊-ထောမ။] အတိသယေန+ဥုနံ သုညံ၊ [သု+ဥုန၊-ကပ္ပဒ္ဒုမ။]န ဂစ္ဆန္တီတိ အဂါ၊ အဂေ+ ရာတိ ဂဏှာတီတိ အဂါရံ၊ [အဂ+ရာ+အ၊-ဓာန်-ဋီ-၂၅၀၊] အဂန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတ္ထာတိ အဂါရံ၊ [အဂ+ အာရ၊-မောဂ်-၇,၁၆၄။] သုညံ+အဂါရံ သုညာဂါရံ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၆)။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၄၃၁၌ နိစ္စအဖြစ် စသည်မှ ကင်းဆိတ်၍ ယောဂီသုခ၏ မှီရာဖြစ်သောကြောင့် ဝိပဿနာကို “သုညာဂါရ”ဟု တစ်နည်းဖွင့်၏၊သဒိသူပစာရ, သို့မဟုတ် “သုညာဂါရံ ဝိယာတိ သုညာဂါရံ”ဟုကြံ၊“သုညာဂါရံနိစ္စသုခ, အတ္တဆိတ်သုဉ်း, ယောဂီဘုန်း၏,အားလုံးသုခ,မှီစရာ့အမှန်, ဝိပဿနာဉာဏ်ကို”ဟုပေး။
၂။အမာနုသီ ရတိ။ ။ မာနုသာနံ+အယံ မာနုသီ-လူတို့၏ ဥစ္စာဖြစ်သော ကာမသုခရတိ (ကာမသုခ၌မွေ့လျော်ခြင်း=လူ့အပျော်)၊ [မာနုသ+ဏ+ဤ၊] ထူးခြားသောလူပုဂ္ဂိုလ်တို့၏ ကာမ သုခရတိထက် မသာလွန်သောကြောင့် ဒိဗ္ဗရတိ(နတ်၌ဖြစ်သောမွေ့လျော်ခြင်း= နတ်အပျော်) ကိုလည်း မာနုသီ၌ သွင်းယူရ၏၊ ဝိပဿနာနှင့် သမာပတ်ရှစ်ပါးသည် လူ့အပျော်, နတ်အပျော် ၂မျိုးထက် သာလွန်ရကား “န+မာနုသီ အမာနုသီ(လူနတ်အပျော်မျိုးမဟုတ်သော ဝိပဿနာနှင့် သမာပတ်ရှစ်ပါး)”ဟု ပြု။
တစ်နည်း။ ။ “မာနုသီ ဝိယာတိ မာနုသီ”ဟု ပြု၍ လူတို့၏ကာမသုခရတိနှင့် ကာမသုခ အဖြစ်ဖြင့်တူသော ဒိဗ္ဗရတိယူ၊ ဤနည်းအလို လူ့အပျော်, နတ်အပျော် ၂မျိုးလုံးရအောင် “မာနုသာနံ+အယံ မာနုသီ(လူ့အပျော်)၊ မာနုသီ ဝိယာတိ မာနုသီ(နတ်အပျော်)၊ မာနုသီ စ+ မာနုသီ စ မာနုသီ(လူ့အပျော်, နတ်အပျော်)”ဟုပြု၊ ထိုနောင် “န+မာနုသီ အမာနုသီ(လူနတ် အပျော်မျိုးမဟုတ်သော ဝိပဿနာနှင့် သမာပတ်ရှစ်ပါး)”ဟု ဆက်ပါ။(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၄၃၀)
လဘတိ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတံ။
ယတော ယတော၊ ကမ္မဋ္ဌာန်းခွင်, ဝင်ရာဝင်ရာ, အကြင်အကြင်အခါ၌။ ခန္ဓာနံ၊ ခန္ဓာငါးတန် ရုပ်နှင့်နာမ်တို့၏။ ဥဒယဗ္ဗယံ၊ ဖြစ်ဟန်ချုပ်ဟန်, သရုပ်မှန်ကို။ သမ္မသတိ၊ ဉာဏ်အမြင်သုံး, ထုံးအမှတ်ထင်, သုံးသပ်ဆင်ခြင်လေတော့၏။ တတော တတော၊ ဖြစ်ပျက်နှစ်တန်, စစ်ချက်မှန်ကို, ဉာဏ်မြင်ဆုံးဖြတ်, သုံးသပ်စူးစမ်း, ကမ္မဋ္ဌာန်းခွင်, ဝင်ရာဝင်ရာ, ထိုထိုအခါ၌။ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ တရားကြောင့်တက်, ဖြစ်ပျက်လွှမ်းလာ, နှစ်သက်ဝမ်းသာမှုမျိုးကို။ လဘတိ၊ ဆက်ဆက်ပြန်ပြန်, အဖန်ဖန်ပွား, ခံစားရရှိလေ တော့၏။ တံ၊ ထိုတရားကြောင့်တက်, ဖြစ်ပျက်လွှမ်းလာ, နှစ်သက်ဝမ်းသာမှုမျိုးသည်။ ဝိဇာနတံ၊ ဝိပဿနာ, အမြင်သာဘိ, ပညာရှိတို့၏။ အမတံ၊ အေးငြိမ်းခြင်းရ, မွန်မြတ်လှ သည့်, သုခဆိုက်လာ, အမြိုက်အရသာပင် ဖြစ်ပါပေတော့သတည်း။ [“ယတော ယတောသုံးဆယ့်ရှစ်ရပ်, ကမ္မဋ္ဌာန်းမြတ်တွင်, သုံးသပ်ဆင်ခြင်, အကြင်အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့်။ ဝါ၊ အကြင်အကြင်နှစ်သက်အပ်ရာ, ဘာဝနာကမ္မဋ္ဌာန်း၌”ဟုလည်း ပေး။] (ပါ-၃၇၄)
ဣန္ဒြိယဂုတ္တိ သန္တုဋ္ဌိ, ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော။
ဣဓ၊ ဤသာသနာတော်၌။ ပညဿ၊ ပညာရှိသော။၁ ဘိက္ခုနော၊ ရဟန်း၏။ ဣန္ဒြိယဂုတ္တိ၊ ဣန္ဒြေတို့ကို စောင့်စည်းခြင်းသည်လည်းကောင်း။ သန္တုဋ္ဌိ၊ ပစ္စည်းလေးပါး ဖြင့် တင်းတိမ်ရောင့်ရဲခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ပါတိမောက္ခေ၊ ပါတိမောက္ခသီလ၌။ သံဝရော စ၊ စောင့်စည်းခြင်းသည်လည်းကောင်း။ (အတ္ထိ၊ ၏။) တတြ၊ ထိုနိဗ္ဗာန်ကို ရ ခြင်း၌။ ဝါ၊ တရားနှင့်ဆက်, နှစ်သက်ဝမ်းသာမှုကို ရရာ၌။ အယံ၊ ဤစတုပါရိသုဒ္ဓိ သီလသည်။ အာဒိ၊ ရှေးဥုးအစ, ပဓာနဌာနသည်။၂ ဘဝတိ၊ ဖြစ်၏။ (ပါ-၃၇၅)
၁။ဣဓ ပညဿ။ ။ ဝါကျယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ သမာသ်ပုဒ်ယူ၍ “ဣဓ+ပညာ+ အဿာတိ ဣဓပညော-ဤသာသနာတော်၌ ပညာရှိသူ(သံ၊ဋ္ဌ၊၃,၂၀၈)”ဟုလည်းကောင်း, တဒ္ဓိတ်ပုဒ်ယူ ၍ “ဣဓ (ဣမသ္မိံ သာသနေ)+ပညာ ဣဓပညာ၊ ဣဓပညာ+အဿ အတ္ထီတိ ဣဓပညော-ဤ သာသနာတော်၌ ပညာရှိသူ(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၁)”ဟုလည်းကောင်း ပေးနိုင်သည်။
၂။တတြာယမာဒိ။ ။ အယံသည် စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလကို စွဲသောကြောင့် နပုံလိင်မှ ပုံ လိင်သို့ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသတည်း(နိသာ-၁၇၂)၊ ထို့ပြင် “တတြ-ထိုနိဗ္ဗာန်၌၊ အယံ-ဤ သောတာပတ္တိမဂ်သည်၊ အာဒိ-(ရှေးဥုးစွာ မြင်ခြင်း၏အစွမ်းဖြင့်) အစသည်၊ ဘဝတိ”ဟု ဒဿန တိက်ကြည့်၍ ပေးကြသေး၏(နိဒ္ဒေသ၊ နိသာ-၁၇၂)၊ ဤသို့ပေးခြင်းကို အနက်မှားဟု ဝိသုတ် နက်-၃၉၌ ဆို၏။ [“အယံ-ဤဣန္ဒြိယဂုတ္တိစသည်ကား၊ တတြ-ထိုစတုပါရိသုဒ္ဓိသီလ၌၊ အာဒိအစသည်၊ ဘဝတိ”ဟုလည်း ပေး၏၊ အယံအရနှင့် တတြအရ မထူးသောကြောင့် မကောင်းပါ၊ “အယံ-ဤစတုပါရိသုဒ္ဓိသီလသည်၊ တတြ-ထိုနိဗ္ဗာန်ရောက်ကြောင်းအကျင့်၌”ဟုလည်း ပေး၏၊ ဤဂါထာနှင့် ရှေ့ဂါထာ၌ တတြအတွက် ထိုသို့ စွဲစရာမရှိသောကြောင့် မကောင်းပါ။]
ပဋိသန္ထာရဝုတျဿ, အာစာရကုသလော သိယာ၊
တတော ပါမောဇ္ဇဗဟုလော, ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတိ။
သုဒ္ဓါဇီဝေ၊ စင်ကြယ်သော အသက်မွေးမှုရှိကုန်သော။ အတန္ဒိတေ၊ မပျင်းရိ ကုန်သော။ ကလျာဏေ၊ ကောင်းကုန်သော။ မိတ္တေ၊ မိတ်ဆွေတို့ကို။ ဘဇဿု၊ မှီဝဲဆည်း ကပ်လော။ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ၊ အာမိသဓမ္မ ပဋိသန္ထာရ၂-ပါးနှင့် ပြည့်စုံသော အသက် မွေးခြင်းရှိသူသည်။၃ အဿ၊ ဖြစ်ရာ၏။ အာစာရကုသလော၊ သီလကျင့်ဝတ်၌ ကျွမ်း ကျင်လိမ္မာသူသည်။ သိယာ၊ ဖြစ်ရာ၏။ တတော၊ ထိုကြောင့်။ (ထိုသို့ပဋိသန္ထာရဖြင့် အသက်မွေးခြင်းရှိသူ၏အဖြစ်, သီလကျင့်ဝတ်၌ ကျွမ်းကျင်လိမ္မာသူ၏အဖြစ်ကြောင့်။) ပါမောဇ္ဇဗဟုလော၊ များသော ဝမ်းမြောက်ခြင်းရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဒုက္ခဿ၊ ဝဋ်ဒုက္ခ ၏။ အန္တံ၊ အဆုံးကို။ ကရိဿတိ၊ ပြုနိုင်လတံ့။ (ပါ-၃၆၇။)
၃။ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌအအလို “ပဋိသန္ထရဏံ ပဋိသန္ထာရော၊ ဝတ္တနံ ဝုတ္တိ၊ [ဝတု(ဝတ္တု)+တိ၊ ဝ၌အ-ကို ဥပြု၊] ပဋိသန္ထာရေန+သမ္ပန္နာ+ဝုတ္တိ ဧတဿာတိ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ” ဟုပြု၊ ဆရာတို့အလို “ပဋိသန္ထာရေန+ဝုတ္တိ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ၊ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ+ဧတဿ အတ္ထီတိ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ(အာမိသဓမ္မပဋိသန္ထာရ၂ပါးဖြင့် အသက်မွေးခြင်းရှိသူ)”ဟုပြု(ကစ်ဘာ၊၁၊၅၈)၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁,၁၆၁ အလို “ပဋိသန္ထာရော+ဝုတ္တိ ဧတဿာတိ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ(အာမိသဓမ္မ၂ပါးဖြင့် လောကဝတ်ပျူငှာပြုမှုဟူသော အသက်မွေးခြင်းရှိသူသည်)”ဟု ပြု။
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။